ทำความรู้จักกับ "พระไตรปิฎกคืออะไร" และสำคัญอย่างไร

พระไตรปิฎก คือคัมภีร์ที่รวบรวมพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า ตามที่มีตำนานกล่าวว่า พระจุนทเถระและพระอานนท์ได้เข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า และพระพุทธองค์ทรงสั่งพระจุนทะให้รวบรวมคำสอนของพระองค์ รวมถึงทำการสังคายนาเพื่อคุ้มครองพระธรรมวินัยให้คงอยู่

พระไตรปิฎกเป็นหนังสือที่รวบรวมหลักธรรมและคำสอนต่างๆ จากพระพุทธเจ้า โดยผ่านการสังคายนาหลายครั้ง ซึ่งรวมทั้งฉบับที่เริ่มรวบรวมในสมัยที่พระพุทธเจ้ายังทรงพระชนม์ และเป็นคัมภีร์ที่ถูกสืบทอดและเผยแพร่มาอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ ยังมีเกร็ดความรู้เกี่ยวกับพระไตรปิฎกดังนี้

- ในสมัยก่อนที่ยังไม่มีเครื่องมือบันทึกข้อมูล พระภิกษุสงฆ์จะต้องจดจำคำสอนต่างๆ ไว้กับตนเอง โดยวิธีการเรียกว่า “มุขปาฐะ” ซึ่งพระสงฆ์ที่มีความจำดีอย่างพระอุบาลี ได้รับมอบหมายให้เป็นผู้ตอบคำถามเกี่ยวกับ “พระวินัยปิฎก” ในการสังคายนาครั้งแรก

พระไตรปิฎก ที่สามารถหาซื้อเพื่อศึกษาได้มีทั้งหมด 45 เล่ม ซึ่งได้รับการจัดทำโดย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย และจากสำนักพิมพ์อื่นๆ ในภาษาไทยก็มีการจัดพิมพ์ในจำนวน 45 เล่มเช่นกัน เล่มเหล่านี้บรรจุหลักธรรมจำนวน 84,000 ธรรมขันธ์ เพื่อเป็นการระลึกถึง 45 พรรษาของพุทธกิจ โดยมีเนื้อหาหลักๆ ดังนี้

1. พระวินัยปิฎก ที่เกี่ยวข้องกับศีลสำหรับภิกษุและภิกษุณี
2. พระสุตตันตปิฎก เน้นไปที่พระธรรมเทศนาทั่วไป
3. พระอภิธรรมปิฎก ที่กล่าวถึงธรรมะที่เป็นสาระสำคัญ

เว็บไซต์สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนได้อธิบายรายละเอียดของแต่ละปิฎกไว้อย่างชัดเจน ดังนี้

1. พระวินัยปิฎก

พระวินัยปิฎกแบ่งออกเป็น 5 ส่วน ดังนี้:

1. ส่วนที่กล่าวถึงศีลของภิกษุ
2. ส่วนที่กล่าวถึงศีลของภิกษุณี
3. ส่วนที่เกี่ยวข้องกับเรื่องสำคัญ
4. ส่วนที่กล่าวถึงเรื่องรองลงมา
5. ส่วนที่เป็นเรื่องเบ็ดเตล็ด

ชื่อในภาษาบาลีของ 5 ส่วน ได้แก่
1. ภิกขุวิภังค์ หรือ มหาวิภังค์
2. ภิกขุนีวิภังค์
3. มหาวรรค
4. จุลวรรค และ
5. บริวาร

การพิมพ์ในประเทศไทย พระวินัยปิฎกประกอบด้วย 8 เล่ม โดยการแบ่งส่วนคือ ส่วนที่ 1 ประกอบด้วยเล่มที่ 1-2 ส่วนที่ 2 ประกอบด้วยเล่มที่ 3 ส่วนที่ 3 ประกอบด้วยเล่มที่ 4-5 ส่วนที่ 4 ประกอบด้วยเล่มที่ 6-7 และส่วนที่ 5 ประกอบด้วยเล่มที่ 8

2. พระสุตตันตปิฎก

แบ่งออกเป็น 5 ส่วน ดังนี้

1. ส่วนที่กล่าวถึงพระสูตรขนาดยาว เรียกว่า ทีฆทิกาย ประกอบด้วย 34 สูตร ได้แก่เล่ม 9 - 10 -11

2. ส่วนที่กล่าวถึงพระสูตรขนาดกลาง เรียกว่า มัชฌิมนิกาย ประกอบด้วย 152 สูตร ได้แก่เล่ม 12 - 13 - 14

3. ส่วนที่กล่าวถึงพระสูตรที่จัดหมวดหมู่คำสอนประเภทเดียวกัน เรียกว่า สังยุตตนิกาย ประกอบด้วย 7,762 สูตร ได้แก่เล่ม 15 - 19

4. ส่วนที่กล่าวถึงธรรมะเป็นข้อๆ ตั้งแต่ 1 ข้อถึง 11 ข้อ และมากกว่านั้น เรียกว่า อังคุตตรนิกาย ประกอบด้วย 9,557 สูตร ได้แก่เล่ม 20-24

5. ส่วนที่กล่าวถึงเรื่องเบ็ดเตล็ดหรือหัวข้อเล็กๆ จำนวน 15 หัวข้อ เรียกว่า ขุททกนิกาย ซึ่งมีจำนวนสูตรมากจนไม่สามารถนับได้ โดยรวมอยู่ในเล่ม 25-33 ทั้งหมดเป็นพระสุตตันตปิฎก 25 เล่ม

3. พระอภิธรรมปิฎก

แบ่งออกเป็น 7 ส่วน ดังนี้

1. ส่วนที่กล่าวถึงการรวบรวมกลุ่มธรรมะ เรียกว่า ธัมมสังคณี ประกอบด้วยเล่ม 34

2. ส่วนที่กล่าวถึงการแยกกลุ่มธรรมะ เรียกว่า วิภังค์ ประกอบด้วยเล่ม 35

3. ส่วนที่เกี่ยวกับธาตุ เรียกว่า ธาตุกถา ซึ่งอยู่ในส่วนแรกของเล่ม 36

4. ส่วนที่กล่าวถึงการบัญญัติหรือการตั้งกฎระเบียบทั่วไป เช่น การกำหนดชื่อบุคคล เรียกว่า บุคคลบัญญัติ อยู่ในส่วนท้ายของเล่ม 36

5. ส่วนที่เกี่ยวกับคำถามและคำตอบทางพระพุทธศาสนา เพื่อชี้ให้เห็นความเข้าใจที่ผิดพลาดต่างๆ เรียกว่า กถาวัตถุ ซึ่งปรากฏในเล่ม 37

6. ส่วนที่กล่าวถึงธรรมะที่เชื่อมโยงกันเป็นคู่ เรียกว่า ยมก ซึ่งอยู่ในเล่ม 38-39

7. ส่วนที่เกี่ยวกับปัจจัยหรือสิ่งที่ช่วยให้เกิดผลต่างๆ รวม 24 ปัจจัย เรียกว่า ปัฏฐาน ซึ่งอยู่ในเล่ม 40 ถึง 45 รวมทั้งหมด 6 เล่ม รวมเป็นพระอภิธรรมปิฎกทั้งหมด 12 เล่ม

จำนวนเล่มของพระไตรปิฎก แบ่งออกเป็น เล่ม 1-8 คือ พระวินัยปิฎก, เล่ม 9-33 รวม 25 เล่ม คือ พระสุตตันตปิฎก, เล่ม 34-45 รวม 12 เล่ม คือ พระอภิธรรมปิฎก รวมทั้งหมด 45 เล่ม ซึ่งประเทศไทยได้จัดพิมพ์ขึ้น

ผู้ที่สนใจศึกษาพระไตรปิฎกของแท้ สามารถติดต่อเยี่ยมชมได้ที่วัดใหญ่ในจังหวัดต่างๆ บางแห่งอาจเปิดให้ชมที่หอไตร แต่หากต้องการเปิดอ่าน พระไตรปิฎกของแท้ อาจต้องขออนุญาตจากทางวัด เนื่องจากบางฉบับมีอายุมากและถูกเก็บรักษาเป็นสมบัติของวัด หากต้องการมีพระไตรปิฎกของแท้เก็บไว้ศึกษา สามารถซื้อฉบับพิมพ์ใหม่จากสำนักพิมพ์ต่างๆ

พระไตรปิฎกที่สำคัญอีกฉบับหนึ่งคือ พระไตรปิฎกแห่งสาธารณรัฐประชาชนจีน ซึ่งทำจากกระดาษสาพับเป็นสมุดไทย พิมพ์ด้วยอักษรจีนและภาษาบาลีโบราณ เขียนด้วยหมึกจีน มีจำนวน 7,300 เล่ม พร้อมคัมภีร์สารบัญ 1 ผูก ขนาดเล่ม 5.5 x 19.5 x 0.5 นิ้ว ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่อาคารชัยพัฒนา สวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต

พระไตรปิฎกมีความสำคัญในการสืบสานและถ่ายทอดหลักคำสอนของพระพุทธศาสนาให้กับคนรุ่นหลัง เพื่อให้พวกเขาได้ศึกษาต่อไป การเก็บรักษาพระไตรปิฎกจะนิยมเก็บในตู้ไม้สูง หรือสร้าง "หอไตร" หรือ "หอพระธรรม" ไว้กลางสระน้ำในวัด เพื่อให้พระไตรปิฎกปลอดภัยจากศัตรูทั้งมด ปลวก แมลง และสัตว์อื่นๆ รวมถึงการป้องกันความเสียหายจากไฟไหม้ด้วย การอัญเชิญพระไตรปิฎกและการสร้างหอไตรให้กับวัดที่ยังไม่มี ถือเป็นการสร้างบุญและกุศล เพื่อรักษาและถ่ายทอดหลักธรรมอย่างยั่งยืน

ที่มา : thaicadet.org, royaloffice.th, saranukromthai.or.th