ตำนานพญาครุฑ ในเรื่องเล่าของเมืองฟ้าป่าหิมพานต์มีการกล่าวถึงสัตว์ที่มีพลังอำนาจอย่างหลากหลาย เช่น ราชสีห์ คชสีห์ ซึ่งมีร่างเป็นสิงห์และหัวเป็นช้าง, กินรี, กินนร และสัตว์ต่างๆ อีกมากมาย ในบรรดาสัตว์เหล่านั้น มีสองสิ่งที่ถือว่าเป็นเทพเดรัจฉานที่มีพลังมหาศาล คือ หนึ่งคือพญานาคราชผู้ครองบาดาล และอีกหนึ่งคือพญาครุฑผู้ปกครองเวหา
ในตำนานเล่าขานกันว่า นาคและครุฑเป็นสัตว์ที่มีความเกี่ยวพันกันอย่างใกล้ชิด พวกมันมีบิดาเดียวกัน คือมหาฤาษีกัสยปะเทพบิดร แต่มีมารดาต่างกัน โดยพญาครุฑมีมารดาเป็นภรรยาหลวงของเทพบิดร ส่วนพญานาคมีมารดาเป็นภรรยาคนรอง นางทั้งสองมีความขัดแย้งกันจนถึงขั้นมีปัญหาต่อกัน และความขัดแย้งนี้ทำให้ทั้งนาคและครุฑไม่ถูกกันในภายหลัง
พญานาคมีที่อยู่ในวิมานทิพย์ที่บาดาล ขณะที่พญาครุฑมีวิมานทิพย์ที่เชิงเขาไกรลาในทางฮินดู พญาครุฑได้รับการยกย่องเป็นเทพเจ้าที่สำคัญองค์หนึ่ง แม้ในไทยเองทางไสยศาสตร์ก็ให้ความเคารพนับถือพญาครุฑอย่างยิ่ง ดังเห็นได้จากตราแผ่นดินที่มีรูปลักษณะเป็นครุฑ การที่ครุฑมีอำนาจและมีความสำคัญในหลายบริบท ทำให้มันอาจจะมีอยู่จริงในอีกมิติหนึ่งเช่นเดียวกับพญานาค หากท่านเชื่อว่าพญานาคมีจริง พญาครุฑก็ย่อมมีจริงได้เช่นกัน

รูปครุฑสามารถพบได้ในเอกสารราชการต่าง ๆ ซึ่งถือเป็นเอกสารที่มีความศักดิ์สิทธิ์ หากบุคคลในราชการที่มีความซื่อสัตย์สุจริตและจงรักภักดีต่อแผ่นดิน พระมหากษัตริย์ และการทำหน้าที่ของตน องค์พญาครุฑจะคุ้มครองให้ท่านมีความสุขและความเจริญในหน้าที่การงาน
ตามความเชื่อโบราณยังกล่าวไว้ว่า หากที่ใดมีอาถรรพ์ร้าย การติดตราครุฑไว้จะช่วยลบล้างอาถรรพ์นั้นจนหมดสิ้นไป ตราครุฑมีอำนาจในการขจัดอาถรรพ์และได้รับความเคารพนับถือว่าเป็นสัญลักษณ์ของสิ่งสูงส่ง เสมือนตัวแทนแห่งองค์พระประมุข ใครที่มีรูปหรือสัญลักษณ์ครุฑบูชาไว้จะได้รับอานิสงส์ มีความเจริญรุ่งเรืองทั้งตนเองและครอบครัว ตามความเชื่อนี้ ครุฑจึงเป็นสัญลักษณ์ของความรุ่งเรืองและอำนาจ ซึ่งในอดีตหากมีความเชื่อเกี่ยวกับวิญญาณร้าย การติดตราครุฑจะทำให้อาถรรพ์ในสถานที่นั้นหายไปทันที

สิทธิอำนาจของพญาครุฑ สัตว์ที่มีพลังอำนาจเหนือธรรมชาติที่ไม่สามารถถูกทำลายได้ มีอายุยืนยาวเสมือนอมตะ เป็นเรื่องลึกลับที่ผู้รู้ได้พยายามค้นคว้าและหาที่มาของพลังอำนาจดังกล่าว จนทำให้เกิดการสร้างเครื่องรางต่าง ๆ ขึ้น โดยอำนาจของพญาครุฑสามารถแบ่งออกได้เป็น 8 ประการ ซึ่งอำนาจหลัก ๆ ได้แก่
- เป็นพลังอำนาจที่ทรงพลังที่สุด มีอิทธิพลเหนือทุกสิ่ง
- สามารถขจัดอาถรรพ์และคุณไสย์ทุกชนิด ภูติผีปิศาจต่างหวาดกลัวและไม่กล้าเข้าใกล้
- เป็นเครื่องมือที่นำพาความรุ่งโรจน์ ยศฐาบรรดาศักดิ์ และความสำเร็จมาสู่ชีวิตและการงาน
- ปกป้องคุ้มครองจากภัยต่างๆ และทำให้ผู้บูชาเป็นผู้ที่มีความปลอดภัย
- เป็นสัญลักษณ์ของความเมตตาและเสน่ห์ที่ไม่มีที่สิ้นสุด
- นำพาความสุขสงบและความเจริญรุ่งเรืองมาสู่ผู้ที่บูชา
- ส่งเสริมให้การค้าขายเจริญรุ่งเรือง และดึงดูดโชคลาภในหลายรูปแบบ
- แม้แต่สัตว์ร้ายอย่างงูและอสรพิษต่างก็เกรงกลัวและไม่กล้าเข้าใกล้เนื่องจากความศักดิ์สิทธิ์และพลังบารมีขององค์พญาครุฑ

วิธีการบูชาองค์พญาครุฑที่ถูกต้องและมีประสิทธิภาพ
เมื่อได้รับองค์พญาครุฑมาใหม่ๆ ให้นำเข้าไปประดิษฐานในบ้านหรืออาคารในช่วงกลางวัน โดยทำการจุดธูป 5 ดอก เพื่อบอกกล่าวเจ้าที่เจ้าทางหรือตี่จูเอี๊ย และขออนุญาตินำองค์พญาครุฑมาประทับ ณ สถานที่นั้น แล้วให้เตรียมเครื่องบวงสรวงตามนี้
- จุดธูป 9 ดอก
- จุดเทียน 1 คู่
- พวงมาลัย 1 พวง
- ผลไม้ 1 หรือ 3 อย่าง
- ถั่วหรืองา 1 ถ้วย (หากไม่มีสามารถใช้ งา แทนได้)
- น้ำเปล่า 1 แก้ว (ห้ามถวายของคาว บุหรี่ หรือเหล้า)
สามารถวางองค์พญาครุฑร่วมกับหิ้งพระได้ โดยให้วางที่ชั้นล่างสุด หากหิ้งเดิมมีการบูชาพญานาคอยู่แล้ว สามารถวางร่วมกันได้โดยไม่มีปัญหาหรืออาถรรพ์ใดๆ เพราะพญาครุฑและพญานาคได้ยุติสงครามไปแล้ว และยังสามารถบูชาร่วมกับองค์พระพิฆเนศได้โดยไม่มีข้อห้ามใดๆ จากนั้นให้สวดบทอัญเชิญสรรเสริญองค์พญาครุฑ
คาถาสวดอัญเชิญและสรรเสริญองค์พญาครุฑในครั้งแรก
พุทโธอิติสุคะโต นะโมพุทธายะ ข้าพเจ้าขอเชิญองค์พญาครุฑ ผู้ทรงพลังอำนาจแห่งแผ่นดิน จงคุ้มครองข้าพเจ้าชื่อ (บอกชื่อและนามสกุล) ให้ชีวิตมั่งมีศรีสุขโชคลาภเจริญรุ่งเรือง อยู่เย็นเป็นสุข ขอให้พญาครุฑล้างอาถรรพ์และขจัดทุกข์โศก โรคภัยอัปมงคลต่างๆ ให้หมดสิ้น ขออำนาจพญาครุฑคุ้มครองครอบครัวของข้าพเจ้าด้วย ให้เจริญร่ำรวยด้วยอำนาจของ อุกาสะ มะ อะ อุ พุทโธนะโมพุทธายะ เทอญฯ
สิ่งที่ถวายให้จัดเตรียมตามความเหมาะสม เช่น ผลไม้ 1 ลูก หรือ 1 อย่าง หรือจะเป็นขนมนมเนยเหมือนที่บูชาพระพิฆเนศก็ได้ แต่ควรเปลี่ยนน้ำถวายทุกวัน รักษาศีล 5 และทำบุญถวายสังฆทานอย่างน้อยเดือนละ 1 ครั้ง นอกจากนี้ให้รักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ และมีความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณทุกคน เพราะองค์พญาครุฑทรงเป็นเทพที่มีความกตัญญูสูงสุด
ทุกคนสามารถบูชาองค์พญาครุฑได้โดยไม่มีข้อจำกัด ไม่ว่าจะเกิดในปีมะโรงหรือปีมะเส็ง ก็สามารถบูชาได้ทุกคน แต่การสร้างองค์พญาครุฑนั้นจำเป็นต้องมีวิชาอาคมและบารมีสูงมาก จึงจะสร้างได้สำเร็จและทรงพลัง องค์พญาครุฑสามารถให้พรได้ทุกเรื่องตามที่ปรารถนา เนื่องจากมีฤทธิ์เทียบเท่ากับพระนารายณ์ และด้วยอำนาจของพญาครุฑ ที่เป็นสัตว์กายสิทธิ์ ไม่มีใครสามารถทำลายให้ตายได้ มีอายุยืนและเป็นอมตะ อำนาจพญาครุฑมี 8 ประการดังนี้
- เป็นอำนาจอันยิ่งใหญ่เหนือทุกสิ่ง เป็นอำนาจที่เด็ดขาด
- สามารถขจัดอาถรรพ์และคุณไสยทุกชนิด ภูติผีปีศาจต่างก็เกรงกลัวและไม่กล้าเข้าใกล้
- เป็นเครื่องมือที่นำพาความเจริญรุ่งเรือง ยศฐาบรรดาศักดิ์ และความสำเร็จมาสู่ชีวิตและการงาน
- ปกป้องคุ้มครองจากภัยต่างๆ และทำให้ผู้บูชาเป็นผู้ที่มีความปลอดภัย
- เป็นสัญลักษณ์ของความเมตตาและเสน่ห์ที่ไม่มีที่สิ้นสุด
- นำพาความสุขสงบและความเจริญรุ่งเรืองมาสู่ผู้ที่บูชา
- ส่งเสริมให้การค้าขายเจริญรุ่งเรือง และดึงดูดโชคลาภในหลายรูปแบบ
- แม้แต่สัตว์ร้ายอย่างงูและอสรพิษต่างก็เกรงกลัวและไม่กล้าเข้าใกล้เนื่องจากความศักดิ์สิทธิ์และพลังบารมีขององค์พญาครุฑ

คาถาสวดอัญเชิญและสรรเสริญองค์พญาครุฑ
ตั้งนะโม 3 จบแล้วกล่าวว่า
คะรุปิจะ กิติมันตัง มะ อะ อุ
โอมพญาครุฑ รุจ รุจ แล้วรวย
นะได้เงิน นะได้ทอง นะเจริญ
นะมั่นคง นะได้ทรัพย์ นะเมตตา
อิติปิโสภะคะวาพระพุทธเจ้าสั่งมา
พญาครุฑล้างอาถรรพณ์
อิติคงเนื้อ อิติคงหนัง
พญาครุฑยันติ อภิปูยาจามิ.
พญาครุฑจะผุด มนุษย์จะเกิด
พุทธังแคล้วคลาด
ธัมมังแคล้วคลาด
สังฆังแคล้วคลาด
องค์พระพุทธเจ้าย่างบาท
นะปัจจะโยโหนตุ
รวมบทสวดคาถาบูชาองค์พญาครุฑ
ตั้งนะโม 3 จบ
อะหัง ครุฑธาเรนะ. (3 คาบหรือ 9 คาบ)
ครุฑาเทวาราช ราชาเวหา อิทธิฤทธา อิทธิเดชา นะมะอะอุ (สวด 3-5-7-9 จบ)
อุ กะ กา นัง (3 จบ)
พระคาถาหัวใจพญาครุฑของหลวงพ่อมหาโพธิ์ วัดคลองมอญ อ.วัดสิงห์ จ.ชัยนาท
จะ อะ ภะ คะ กะ ยะ พะ ตัง
วะโมทุ ทันตานัง พญาจิตรสุบรรณ
คะรุทานัง นะระปูชิโต
โสระโร ปัจจะจายะ
ทิมหิ มหาลาภัง ภะวันตุเมฯ
บทคาถาบูชาพญาครุฑจิตรสุบรรณ พระอาจารย์โต ฐิตวิริโย วัดพระบาทปางแฟน เชียงใหม่
โอมเอยพญาครุฑเวหาหน วิหคลมจงพัดพา สิทธิกิจจัง สิทธิกัมมัง สิทธิลาภัง ภะวันตุเม
โอม วิษณุยะ เทวะตา อิทธิโย อัญชะลียายะคุณังพิธีปูชิตตะวา อาคัจฉายะ อาคัจฉาหิ ปักการา ปักการะกาเรติ สัมผัสโส สัมผัสสะ กายะยานัง เทวะ มะนุสสานัง อัญชะลียายะ นมัสศิกา ปูชิตตะวา อิสวาสุ (บทสวดของหลวงพ่อผาด)
โอม มะมุต มหามุต ข้าพญาครุฑจะเดินหน ฝูงนาคาจงถอยไปให้พ้น ข้าจะเสกด้วยนะโมพุทธายะ นะชาลีติ ปู่ก้าวเสด็จก๋า สิทธัตถะฯ
พญาครุฑเจ้าเอ๋ย อยู่แล้วหรือยัง ข้าอยู่แล้วไง ขอให้ช่วยได้งานการเงินการทองทุกอย่าง ขอมากๆหน่อย จะได้เลี้ยงคอหอย ด้วยนะโมพุทธายะ นะชาลีติฯ
อะหังครุฑโธ อาคะโต อัสสะมิ นาคะราเช อัปเปหิ อุทธังนาโค เหฏโฐ ครุฑพุทธัง ธัมมัง สังฆัง สรณังอิติ
โอม วิรุณปักสา กะรันกะตา พิธีปูชา อาคัทฉายะ อาคัทฉาหิ เอหิมามา นะโม พุทธายะ
คะรุปิจะ กิติมันตัง มะ อะ อุ
โอมพญาครุฑ รุจ รุจ แล้วรวย
นะ ได้เงิน นะ ได้ทอง นะ ได้ทรัพย์
นะ เมตตานะ ล้างอาถรรพ์
นะ เจริญ นะ มั่นคง อธิฐามิ. (บทหลัก)
คะรุปิจะ กิติมันตัง มะ อะ อุ
โอมพญาครุฑ รุจ รุจ แล้วรวย
นะได้เงิน นะได้ทอง นะเจริญ
นะมั่นคง นะได้ทรัพย์ นะเมตตา
อิติปิโสภะคะวาพระพุทธเจ้าสั่งมา
พญาครุฑล้างอาถรรพณ์
อิติคงเนื้อ อิติคงหนัง
พญาครุฑยันติ อภิปูยาจามิ
พญาครุฑจะผุด มนุษย์จะเกิด
พุทธังแคล้วคลาด ธัมมังแคล้วคลาด
สังฆังแคล้วคลาด องค์พระพุทธเจ้าย่างบาท นะปัจจะโยโหนตุ
บทคาถาพญาครุฑกำลังแผ่นดิน ของวัดสุทธาราม
โอม นะโมวิโลโค วิลูคะรี นะตีอูรู นะมัตเตร ฮีเรคารัมมาตู
กาละพานะ ปิปปะสะอุ อุตมังลาหิ นะโมพุทธายะ นะมะพะทะ จะพะกะสะ
นะคะ ครุฑธา ประรายันติ นะมหาอำนาจ นะระงับดับโทโส โมละลาย พุทธทำลายจิต ธาให้ลุ่มหลง ยะให้กูรักสวาหะ นะโมพุทธายะ
โอม...ตัตปุรุษชายะ วิทมะเห สุวรรณะภูชายะ ธีมะฮีห์ ตันโณ การุดัฟ ประโจทะยาต
บทสวดจากอินเดีย
โอมพญาครุฑจะเห็นผลหลีกไปให้พ้น พญาหนจะเดินทาง เคาะงอ เคาะงอ
โอม คะรุทา โอม คะรุทา โอม คะรุทา
"ครุฑโธ ครุฑธา ปฏิเสวามิ"
(เป็นคาถาที่ใช้ฤทธิ์ขององค์พญาครุฑ ให้สวด 3 จบ จะใช้ก็เมื่อถึงเวลาคับขัน)
***** การจุดธูปบูชาองค์พญาครุฑ จะกระทำการเพียงแค่ครั้งแรกเท่านั้นเพราะ "กลิ่นของธูปมันหอมแค่บนโลกมนุษย์ มันไปไม่ถึงบนสรวงสวรรค์ "