ทำความรู้จักกับภาวะเลือดเป็นกรด สาเหตุที่เกิดขึ้นคืออะไร และสามารถรักษาได้หรือไม่

จากเหตุการณ์ที่ภรรยาของหม่ำ จ๊กมก ดาราตลกชื่อดัง ถูกนำตัวส่งโรงพยาบาลอย่างเร่งด่วนเนื่องจากภาวะเลือดเป็นกรด ทำให้หลายคนสงสัยว่าภาวะนี้คืออะไร มีสาเหตุมาจากอะไร เกิดขึ้นกับใครได้บ้าง และมีวิธีการรักษาอย่างไร เรารวบรวมข้อมูลมาให้คุณแล้ว

ภาวะเลือดเป็นกรด คือ ความไม่สมดุลของเลือดหรือของเหลวในร่างกายที่ทำให้มีความเป็นกรดสูงเกินไป ในทางการแพทย์จะพิจารณาจากค่าพีเอช (pH) ของเลือดที่วัดได้ต่ำกว่า 7.35 ซึ่งบ่งชี้ว่าร่างกายมีภาวะเลือดเป็นกรด สาเหตุอาจมาจากโรคหรือภาวะต่างๆ ที่ส่งผลให้เกิดปัญหาสุขภาพและอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต เนื่องจากปอดและไตต้องทำงานหนักเพื่อขับกรดส่วนเกิน จนอาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง

ค่าพีเอชเลือดของคนปกติจะอยู่ระหว่าง 7.35-7.45 ซึ่งเกี่ยวข้องกับการแลกเปลี่ยนก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ผ่านการทำงานของปอด และการควบคุมสมดุลของเกลือแร่และกรดด่างในร่างกายโดยไต

ภาวะเลือดเป็นกรดที่เกิดจากปอดจะถูกเรียกว่า ภาวะกรดจากระบบทางเดินหายใจ ส่วนที่เกิดจากไตจะเรียกว่า ภาวะกรดจากกระบวนการเมตาบอลิซึม

อาการของภาวะเลือดเป็นกรดที่เกิดจากระบบทางเดินหายใจ (ปอด) และกระบวนการเมตาบอลิซึม (ไต) จะมีความแตกต่างกันเล็กน้อย ดังนี้

• รู้สึกอ่อนเพลียและเซื่องซึม
• เหนื่อยล้าง่ายกว่าปกติ
• เกิดอาการสับสน
• ปวดศีรษะ
• ในรายที่มีอาการรุนแรงอาจหมดสติหรือถึงขั้นเสียชีวิต

• หายใจสั้นและเร็ว
• รู้สึกสับสน
• อ่อนเพลีย
• ปวดศีรษะ
• คลื่นไส้ เบื่ออาหาร
• มีอาการตัวเหลืองตาเหลือง
• หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ
• หากเกิดจากโรคเบาหวาน ลมหายใจอาจมีกลิ่นคล้ายผลไม้

สาเหตุของภาวะเลือดเป็นกรดเกิดจากการสะสมของกรดในร่างกายมากเกินไปหรือการสูญเสียความเป็นด่าง รวมถึงโรคหรือความผิดปกติที่เกี่ยวข้องกับปอด ไต ระบบเมตาบอลิซึม หรือระบบทางเดินหายใจ ซึ่งสามารถแบ่งสาเหตุได้ดังต่อไปนี้

เกิดขึ้นเมื่อปอดไม่สามารถกำจัดก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ออกจากร่างกายได้อย่างเพียงพอ ทำให้เกิดการสะสมของก๊าซภายในร่างกายจนทำให้เลือดมีความเป็นกรดสูงกว่าปกติ ซึ่งอาจเกิดจากหลายสาเหตุ เช่น

• โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง
• การบาดเจ็บที่บริเวณหน้าอก
• ภาวะอ้วนหรือโรคอ้วนที่ส่งผลให้หายใจลำบาก
• การใช้ยาที่มีผลกดระบบประสาทอย่างไม่เหมาะสม ทำให้การหายใจช้าลง
• การดื่มแอลกอฮอล์มากเกินไป
• ความผิดปกติของระบบประสาท
• โครงสร้างหน้าอกผิดรูป เช่น หลังค่อม
• กล้ามเนื้อหน้าอกที่ใช้ในการหายใจอ่อนแรง

เกิดขึ้นเมื่อไตไม่สามารถกำจัดกรดออกจากร่างกายได้หรือมีภาวะเป็นด่างมากเกินไป ภาวะเลือดเป็นกรดจากกระบวนการเมตาบอลิซึมแบ่งออกเป็น 4 ประเภทหลัก ดังนี้

• ภาวะเลือดเป็นกรดจากโรคเบาหวาน เกิดขึ้นในผู้ป่วยเบาหวานเนื่องจากร่างกายขาดอินซูลินและมีการสร้างกรดคีโตนในร่างกาย ทำให้เลือดเป็นกรดเนื่องจากไม่สามารถรักษาสมดุลได้
• ภาวะเลือดเป็นกรดร่วมกับคลอไรด์สูง เกิดจากการสูญเสียโซเดียมไบคาร์บอเนต ซึ่งช่วยรักษาค่าความเป็นกลางของเลือด ภาวะนี้มักเกิดจากอาการท้องเสียและอาเจียน
• ภาวะเลือดเป็นกรดจากกรดแลคติกสูง เกิดขึ้นเมื่อร่างกายมีกรดแลคติกสะสมมากเกินไป สาเหตุอาจมาจากพิษสุราเรื้อรัง ภาวะหัวใจล้มเหลว โรคมะเร็ง ลมชัก ตับวาย การขาดออกซิเจนเป็นเวลานาน หรือน้ำตาลในเลือดต่ำ นอกจากนี้ การออกกำลังกายหนักเป็นเวลานานก็อาจทำให้เกิดภาวะนี้ได้
• ภาวะเลือดเป็นกรดจากไตวาย เป็นภาวะที่ไตไม่สามารถขับกรดออกทางปัสสาวะได้ ทำให้เลือดเป็นกรด

ภาวะเลือดเป็นกรดสามารถรักษาได้หากทราบสาเหตุที่แท้จริง โดยมุ่งเน้นให้ค่ากรดด่างหรือค่าพีเอชกลับสู่ภาวะปกติ วิธีการรักษาจึงขึ้นอยู่กับสาเหตุ ประเภท และความรุนแรงของภาวะนี้เป็นหลัก

แพทย์จะรักษาด้วยการช่วยให้ปอดทำงานได้ปกติและแก้ไขสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดภาวะเลือดเป็นกรด อาจใช้ยาขยายหลอดลม ให้ออกซิเจน หรือใช้เครื่องช่วยหายใจในผู้ป่วยที่มีสิ่งอุดกั้นทางเดินหายใจหรือกล้ามเนื้ออ่อนแรง

วิธีการรักษาจะแตกต่างกันไปตามสาเหตุของโรคหรือภาวะความผิดปกตินั้นๆ เช่น

• ภาวะเลือดเป็นกรดร่วมกับคลอไรด์สูงและภาวะเลือดเป็นกรดจากไตวาย ผู้ป่วยอาจต้องรับประทานโซเดียมไบคาร์บอเนต
• ภาวะเลือดเป็นกรดจากสารคีโตซีสในผู้ป่วยเบาหวาน ผู้ป่วยอาจได้รับน้ำเกลือทางหลอดเลือดหรืออินซูลินเพื่อปรับสมดุลกรดด่างในเลือด
• ภาวะเลือดเป็นกรดจากกรดแลคติกสูง แพทย์อาจให้โซเดียมไบคาร์บอเนต น้ำเกลือ ออกซิเจน หรือยาปฏิชีวนะ ขึ้นอยู่กับสาเหตุหลัก

ในปัจจุบันยังไม่มีวิธีป้องกันภาวะเลือดเป็นกรดได้อย่างเต็มที่ แต่สามารถลดความเสี่ยงได้ด้วยการปฏิบัติตามคำแนะนำดังต่อไปนี้

• การใช้ยาระงับประสาทหรือยานอนหลับ ควรปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัดและไม่ควรใช้ร่วมกับแอลกอฮอล์ เพราะอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต
• หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ เนื่องจากสารพิษในบุหรี่ทำลายปอดและเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคระบบทางเดินหายใจ รวมถึงทำให้หายใจลำบาก
• ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ เพื่อลดความเสี่ยงจากโรคอ้วนและปัญหาการหายใจ

• ดื่มน้ำให้เพียงพอในแต่ละวัน เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ
• ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้คงที่และติดตามการรักษาอย่างสม่ำเสมอ เพื่อลดความเสี่ยงจากการสะสมของสารคีโตนในเลือด
• ไม่ควรดื่มแอลกอฮอล์เกินปริมาณที่แนะนำต่อวัน เพราะการดื่มมากเกินไปจะเพิ่มกรดแลคติกในเลือดและทำให้ร่างกายขาดน้ำ
• ควรรับประทานยาตามคำสั่งแพทย์หรือคำแนะนำบนฉลากยาอย่างเคร่งครัด

ผู้ป่วยโรคเบาหวาน โรคไต และโรคทางเดินหายใจจึงมีความเสี่ยงสูงต่อภาวะเลือดเป็นกรด วิธีป้องกันที่ดีที่สุดคือการสังเกตอาการตนเองและปฏิบัติตัวเพื่อลดความเสี่ยงของการเกิดภาวะเลือดเป็นกรดในอนาคต

อ้างอิงข้อมูล: สำนักงานกองทุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)