ไอ้ด่างเกยชัย คือชื่อของจระเข้ตัวใหญ่ที่เคยทำความเสียหายโดยการจับคนในแม่น้ำน่าน ณ บ้านเกยชัย จังหวัดนครสวรรค์ ในสมัยรัชกาลที่ 5 (ตำบลเกยชัยในปัจจุบัน ตั้งอยู่ในอำเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค์) ซึ่งชาวบ้านเชื่อว่าเป็นจระเข้เจ้าและได้รับชื่อว่า ไอ้ด่าง เนื่องจากปลายจมูกมีจุดด่างขาวเป็นเอกลักษณ์

ตำนานของไอ้ด่างเกยชัย จระเข้ยักษ์จากแม่น้ำยม ที่มีการบันทึกเรื่องราวเอาไว้จริง
ไอ้ด่างเกยชัย จระเข้ยักษ์จากแม่น้ำยม ที่ได้สร้างความหวาดกลัวให้กับชาวบ้านมายาวนาน! เรื่องราวของ “ไอ้ด่าง” ตัวนี้ไม่ได้เป็นแค่ตำนานที่พูดถึงกันในวงสนทนา แต่กลายเป็นเรื่องที่ถูกเล่าขานจากรุ่นสู่รุ่น จากอดีตจนถึงปัจจุบัน และยังคงเป็นหนึ่งในเรื่องที่ผู้คนในท้องถิ่นนครสวรรค์พูดถึงเสมอเมื่อกล่าวถึงสัตว์ประหลาดในตำนาน!
ไอ้ด่างเกยชัย เป็นจระเข้ขนาดยักษ์ที่มีลักษณะเด่นคือ ด่างขาวที่ตามชื่อมัน อาศัยอยู่ในแม่น้ำยมบริเวณตำบลเกยชัย อำเภอชุมแสง จังหวัดนครสวรรค์ ชาวบ้านเล่ากันว่า ไอ้ด่างเป็นจระเข้ที่ดุร้ายสุด ๆ ทุกชีวิตที่ใกล้แม่น้ำยมต้องระมัดระวัง เพราะหลายครั้งที่มันไล่ล่าและโจมตีสิ่งมีชีวิตที่ผ่านไปมา
บางรายเล่าว่า ไอ้ด่างเคยโจมตีเรือที่แล่นผ่านแม่น้ำยมหลายครั้ง รวมทั้งกลืนวัวลงไปทั้งตัว ชาวบ้านต่างหวาดกลัวและไม่กล้าเข้าใกล้แม่น้ำ ขณะที่มีหลายคนพยายามจับมัน แต่ไอ้ด่างกลับหายตัวได้ทุกครั้งอย่างรวดเร็ว โดยมีบางแหล่งข้อมูลบอกว่า มันถูกปราบโดยชาวเรือที่ใช้สามง่ามทิ่มแทงจนทนพิษบาดแผลไม่ไหว ต้องพายหัวเกยหาดหน้าวังตะกอนและถูกยิงจนตาย
ตำนานของไอ้ด่างเกยชัยถูกบันทึกในสมุดของกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ขณะที่ท่านเสด็จตรวจราชการที่เมืองเหนือ ท่านได้บันทึกสั้น ๆ ว่าที่นี่มีศีรษะจระเข้ยักษ์ที่กินคน ซึ่งชาวบ้านเชื่อว่าเป็นจระเข้เจ้าและเล่าลือกันว่ามีพระยาคนหนึ่งนำศีรษะจระเข้ไปกรุงเทพฯ และขายให้ชาวต่างชาติ เรื่องราวนี้ยังเคยถูกนำไปสร้างเป็นภาพยนตร์ชื่อ "ไอ้ด่างเกยชัย" ด้วย