อำเภอจัดเป็นหน่วยการปกครองลำดับที่สองของประเทศไทย ซึ่งอยู่ภายใต้การบริหารของจังหวัด การจัดตั้งอำเภอนั้นต้องอาศัยพระราชกฤษฎีกา และถือเป็นส่วนหนึ่งของการบริหารราชการส่วนภูมิภาคตามกฎหมายว่าด้วยระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน โดยมีนายอำเภอเป็นผู้บริหารสูงสุด และแต่ละอำเภอจะแบ่งย่อยออกเป็นตำบล
ปัจจุบันประเทศไทยมีอำเภอทั้งหมด 878 แห่ง ใน 76 จังหวัด โดยไม่รวม 50 เขตของกรุงเทพมหานคร ตั้งแต่การปรับเปลี่ยนระบบบริหารกรุงเทพมหานครในปี พ.ศ. 2515 เป็นต้นมา จำนวนอำเภอในแต่ละจังหวัดจึงมีความแตกต่างกัน

อำเภอเมืองคืออะไร ทำไมทุกจังหวัดจึงจำเป็นต้องมี และจังหวัดใดบ้างที่ไม่มีอำเภอเมือง
อำเภอเมืองถือเป็นอำเภอที่มีลักษณะพิเศษ คล้ายกับศูนย์กลางของจังหวัด โดยเป็นที่ตั้งของหน่วยงานสำคัญระดับจังหวัด เช่น ศาลากลางจังหวัด อำเภอเมืองจึงมักมีความเจริญทางเศรษฐกิจและมีประชากรหนาแน่นกว่าอำเภออื่น ๆ ตามภาษาราชการ อำเภอเมืองในแต่ละจังหวัดจะต้องมีชื่อจังหวัดต่อท้าย เช่น อำเภอเมืองกาฬสินธุ์, อำเภอเมืองมุกดาหาร, อำเภอเมืองร้อยเอ็ด, อำเภอเมืองมหาสารคาม, อำเภอเมืองขอนแก่น เป็นต้น
ในอดีต อำเภอที่ตั้งจังหวัดบางแห่งไม่ได้มีคำว่า 'เมือง' อยู่ในชื่อ ขณะที่บางอำเภอที่ไม่ได้เป็นที่ตั้งจังหวัดกลับมีคำว่า 'เมือง' อยู่ในชื่อ เช่น อำเภอเมืองพิมาย จังหวัดนครราชสีมา จนกระทั่งปี พ.ศ. 2481 อำเภอที่ตั้งจังหวัดได้เปลี่ยนชื่อเป็น 'อำเภอเมือง' ส่วนอำเภออื่น ๆ ที่ไม่ใช่ที่ตั้งจังหวัดได้ตัดคำว่า 'เมือง' ออก ปัจจุบัน มีเพียงจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเท่านั้นที่อำเภอที่ตั้งจังหวัดไม่ใช้คำว่า 'อำเภอเมือง' โดยตั้งอยู่ที่อำเภอพระนครศรีอยุธยา (เดิมชื่ออำเภอรอบกรุง และเปลี่ยนเป็นอำเภอกรุงเก่าในปี พ.ศ. 2460 ก่อนจะเปลี่ยนมาใช้ชื่อปัจจุบันในปี พ.ศ. 2500)
โดยทั่วไป อำเภอเมืองมักเป็นอำเภอที่มีประชากรมากที่สุดในจังหวัด และเป็นที่ตั้งของหน่วยงานสำคัญต่าง ๆ ของจังหวัด อย่างไรก็ตาม บางจังหวัดมีอำเภออื่นที่เจริญเร็วกว่าอำเภอเมือง เช่น อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ซึ่งมีการเติบโตทางเศรษฐกิจและการคมนาคมที่ดี หรืออำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ที่เป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจ
นอกจากนี้ ยังมีอำเภอที่ไม่ใช่ที่ตั้งจังหวัด แต่มีคำว่า 'เมือง' อยู่ในชื่อ เช่น อำเภอเมืองจันทร์ จังหวัดศรีสะเกษ, อำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง, อำเภอเมืองยาง จังหวัดนครราชสีมา, และอำเภอเมืองสรวง จังหวัดร้อยเอ็ด ซึ่งอำเภอเหล่านี้ถูกจัดตั้งเป็นกิ่งอำเภอระหว่างปี พ.ศ. 2516 ถึง พ.ศ. 2538