ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่ต้องมีการตรวจสอบจาก อย. มีอะไรบ้าง?

ข่าวเกี่ยวกับการทลายโรงงานหรือบริษัทที่ผลิตอาหารปลอม ยาปลอม หรือเครื่องสำอางปลอมเป็นเรื่องที่พบเห็นได้ทุกวัน ทำให้หลายคนเกิดคำถามว่า ผลิตภัณฑ์ที่เราซื้อมาใช้ในชีวิตประจำวันนั้น เป็นของจริงหรือของปลอมกันแน่ และการใช้ผลิตภัณฑ์เหล่านั้นอาจมีผลกระทบอะไรต่อสุขภาพของเรา เป็นสิ่งที่หลายคนกังวล

จริง ๆ แล้วในประเทศไทยผลิตภัณฑ์สุขภาพที่วางจำหน่ายได้ผ่านมาตรฐานที่ตรวจสอบอย่างรอบคอบจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ทำให้ผู้บริโภคสามารถมั่นใจได้ว่า ผลิตภัณฑ์ที่เราเลือกซื้อใช้ได้อย่างปลอดภัย เนื่องจากได้รับการพิจารณาในด้านคุณภาพ ประสิทธิภาพ และความปลอดภัยจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) พร้อมทั้งได้รับการรับรองตามเกณฑ์ที่กำหนด

สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) มีภารกิจในการคุ้มครองผู้บริโภคจากการใช้ผลิตภัณฑ์สุขภาพ ซึ่งรวมถึงอาหาร ยา เวชภัณฑ์ และเครื่องสำอาง โดยเครื่องหมาย อย. บนผลิตภัณฑ์เป็นสัญลักษณ์ที่ยืนยันว่าผลิตภัณฑ์นั้นได้รับการตรวจสอบแล้วตามมาตรฐานของ อย. ซึ่งทำให้ผู้บริโภคสามารถมั่นใจได้ในความปลอดภัย นอกจากนี้ สำหรับผู้ที่ต้องการทำธุรกิจผลิตภัณฑ์สุขภาพ ก็ต้องศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับการขอเครื่องหมาย อย. เพื่อให้ได้มาตรฐานที่ถูกต้อง

เครื่องหมายหรือสัญลักษณ์ที่แสดงว่าผลิตภัณฑ์นั้นได้รับการอนุญาตหรือจดแจ้งกับสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) แล้ว

เครื่องหมายนี้ได้รับการลงทะเบียนและผ่านการพิจารณาในด้านประสิทธิภาพ คุณภาพ และความปลอดภัยตามมาตรฐานของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา ซึ่งได้รับอนุญาตให้ผลิตหรือจำหน่ายอย่างถูกต้อง

1. สัญลักษณ์สารบบอาหาร หรือที่เรารู้จักกันในชื่อเครื่องหมาย อย. มักพบในผลิตภัณฑ์อาหารและอาหารเสริม ซึ่งจะต้องมีหมายเลข 13 หลัก โดยแต่ละหลักแสดงรายละเอียดต่าง ๆ ดังนี้

2. สัญลักษณ์ทะเบียนยา ใช้สำหรับผลิตภัณฑ์ยาไม่ว่าจะเป็นยาแผนปัจจุบัน ยาแผนไทย หรือยาแผนโบราณ ซึ่งทุกผลิตภัณฑ์ยาจะมีเลขทะเบียนตำรับยาบนฉลากเสมอ เพื่อแสดงว่าผ่านการอนุญาตและจดแจ้งกับ อย. โดยมีรายละเอียดดังนี้

ตัวอักษร A-N ใช้แทนประเภทของยา โดยแต่ละตัวอักษรมีความหมายดังนี้

A-F ยาแผนปัจจุบัน

• A คือ ยาที่ผลิตในประเทศสำหรับมนุษย์
• B คือ ยาที่แบ่งบรรจุสำหรับมนุษย์
• C คือ ยาที่นำเข้าหรือสั่งเข้ามาสำหรับมนุษย์
• D คือ ยาที่ผลิตในประเทศสำหรับสัตว์
• E คือ ยาที่แบ่งบรรจุสำหรับสัตว์
• F คือ ยาที่นำเข้าหรือสั่งเข้ามาสำหรับสัตว์

G-N ยาแผนโบราณ

• G คือ ยาที่ผลิตในประเทศสำหรับมนุษย์
• H คือ ยาที่แบ่งบรรจุสำหรับมนุษย์
• K คือ ยาที่นำเข้าหรือสั่งเข้ามาสำหรับมนุษย์
• L คือ ยาที่ผลิตในประเทศสำหรับสัตว์
• M คือ ยาที่แบ่งบรรจุสำหรับสัตว์
• N คือ ยาที่นำเข้าหรือสั่งเข้ามาสำหรับสัตว์

3. สัญลักษณ์เลขที่ใบรับแจ้ง จะพบในผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง ซึ่งหมายเลขนี้แสดงให้เห็นว่าผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางนั้นได้ดำเนินการแจ้งรายละเอียดการผลิตเพื่อจำหน่ายหรือนำเข้าแล้ว โดยจะมีหมายเลข 10 หลัก หรือ 13 หลัก พร้อมรายละเอียดต่าง ๆ ดังนี้

การแสดงเครื่องหมาย อย. บนฉลากผลิตภัณฑ์

คุณเคยสังเกตไหมว่า ผลิตภัณฑ์สุขภาพ เช่น อาหาร ยา เครื่องสำอาง เครื่องมือแพทย์ หรือวัตถุอันตรายที่ใช้ในบ้าน จะไม่ได้มีเครื่องหมาย อย. ทุกประเภท โดยจะมีการกำหนดชัดเจนว่าผลิตภัณฑ์ใดต้องมีเครื่องหมาย อย. และผลิตภัณฑ์ใดที่ไม่จำเป็นต้องมีเครื่องหมาย อย. ซึ่งสามารถแบ่งได้ดังนี้

ผลิตภัณฑ์ที่มีเครื่องหมาย อย.

• ผลิตภัณฑ์อาหารต้องมีการแสดงเลขสารบบอาหาร โดยจะต้องมีหมายเลข 13 หลักในเครื่องหมาย อย. สำหรับผลิตภัณฑ์อาหารแปรรูปที่บรรจุในภาชนะพร้อมจำหน่าย จะไม่จำเป็นต้องขอเลข อย. แต่สามารถยื่นขอได้ โดยสถานที่ผลิตต้องผ่านหลักเกณฑ์ที่กำหนด
• เครื่องมือแพทย์ที่ต้องการใบอนุญาตจะต้องแสดงเลขรับจดแจ้งว่าผลิตหรือนำเข้า พร้อมกับแจ้งรายการละเอียดการอนุญาตในเครื่องหมาย อย. เช่น ถุงยางอนามัย ถุงมือยางสำหรับศัลยกรรม ชุดตรวจเชื้อ HIV และคอนแทคเลนส์
• วัตถุอันตรายที่ใช้ในบ้านเรือนจะมีตัวอักษร วอส. ตามด้วยเลขทะเบียนและปี พ.ศ. ในกรอบเครื่องหมาย อย. เช่น ผลิตภัณฑ์ป้องกัน/กำจัด/ไล่แมลง ผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อที่ใช้ในครัวเรือน และผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดพื้นผิว

ผลิตภัณฑ์ที่ไม่มีเครื่องหมาย อย.

• ผลิตภัณฑ์ยา ต้องแสดงเลขทะเบียนตำรับยา
• เครื่องสำอาง ต้องแสดงเลขที่รับจดแจ้ง ซึ่งต้องมีหมายเลข 10 หรือ 13 หลัก และห้ามนำเลขดังกล่าวใส่ในเครื่องหมาย อย.
• เครื่องมือแพทย์ที่ต้องการรายละเอียดเพิ่มเติม ต้องแสดงเลขที่ใบรับแจ้ง เช่น เครื่องมือสำหรับกายภาพบำบัด เครื่องตรวจวัดระดับแอลกอฮอล์ในร่างกาย และเต้านมเทียมซิลิโคน แต่เครื่องมือแพทย์ทั่วไปไม่จำเป็นต้องมีเครื่องหมาย อย. หรือเลขที่ใบรับแจ้ง เช่น เตียงผ่าตัด และเครื่องตรวจวัดความดันโลหิต
• วัตถุอันตรายที่ใช้ในบ้านเรือน ผลิตภัณฑ์บางประเภทไม่ต้องมีเครื่องหมาย อย. แต่ต้องแสดงเลขที่ใบรับแจ้ง/ปี เช่น ผลิตภัณฑ์ล้างจาน ผลิตภัณฑ์ซักผ้า และผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดพื้น

อาหารชนิดใดบ้างที่ต้องแสดงเครื่องหมาย อย.

การแสดงเครื่องหมาย อย. สำหรับผลิตภัณฑ์อาหาร หรือที่เรียกว่าสัญลักษณ์สารบบอาหาร คือการแสดงเครื่องหมายหรือรูปแบบของอาหารที่ได้รับการอนุญาตขึ้นทะเบียนตํารับอาหาร การอนุญาตใช้ฉลากอาหาร การจดทะเบียนอาหาร หรือการแจ้งรายละเอียดเกี่ยวกับอาหาร ซึ่งประกอบด้วยเครื่องหมายและเลขสารบบอาหาร ตามข้อมูลจากกรมส่งเสริมอุตสาหกรรม

อาหารที่จำเป็นต้องแสดงเลขสารบบอาหารสามารถแบ่งออกเป็น 3 กลุ่มหลัก ได้แก่

กลุ่มที่ 1 อาหารที่ต้องควบคุมเฉพาะ มีทั้งหมด 17 ประเภท ได้แก่

• นมดัดแปลงสำหรับทารกและนมดัดแปลงสูตรต่อเนื่องสำหรับทารกและเด็กเล็ก
• อาหารทารกและอาหารสูตรต่อเนื่องสำหรับทารกและเด็กเล็ก
• อาหารเสริมสำหรับทารกและเด็กเล็ก
• นมโค
• นมปรุงแต่ง
• นมเปรี้ยว
• ไอศกรีม
• อาหารในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• ผลิตภัณฑ์จากนม
• น้ำบริโภคในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• เครื่องดื่มในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• น้ำแข็ง
• อาหารสำหรับผู้ที่ต้องการควบคุมน้ำหนัก
• สีผสมอาหาร
• วัตถุที่ใช้ปรุงแต่งรสอาหาร
• วัตถุเจือปนอาหาร
• โซเดียมไซคลาเมตและอาหารที่มีโซเดียมไซคลาเมต

กลุ่มที่ 2 อาหารที่มีการกำหนดคุณภาพหรือมาตรฐาน มีทั้งหมด 31 ประเภท ได้แก่

• น้ำมันและไขมัน
• น้ำมันถั่วลิสง
• เนย
• เนยเทียม
• เนยกี
• อาหารกึ่งสำเร็จรูป
• น้ำมันเนย
• น้ำปลา
• น้ำส้มสายชู
• ครีม
• น้ำมันปาล์ม
• น้ำมันมะพร้าว
• ชา
• น้ำนมถั่วเหลืองในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• กาแฟ
• แยม เยลลี มาร์มาเลดในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• เครื่องดื่มเกลือแร่
• รอยัลเยลลีและผลิตภัณฑ์รอยัลเยลลี
• น้ำผึ้ง
• น้ำแร่จากธรรมชาติ
• เนยแข็ง
• ซอสบางชนิด
• น้ำที่เหลือจากผลิตภัณฑ์โมโนโซเดียมกลูตาเมต
• ไข่เยี่ยวม้า
• ผลิตภัณฑ์ปรุงรสที่ได้จากการย่อยโปรตีนของถั่วเหลือง
• ข้าวเติมวิตามิน
• ช็อกโกแลต
• เกลือบริโภค
• อาหารที่มีสารพิษตกค้าง
• อาหารที่มีสารปนเปื้อน
• อาหารที่มีกัมมันตรังสี

กลุ่มที่ 3 อาหารที่ได้รับการประกาศจากรัฐมนตรีให้ต้องมีการแสดงฉลาก ประกอบด้วย 14 ประเภท ได้แก่

• ผลิตภัณฑ์จากเนื้อสัตว์
• แป้งข้าวกล้อง
• น้ำเกลือปรุงอาหาร
• ซอสในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท
• ขนมปัง
• หมากฝรั่งและลูกอม
• วุ้นสำเร็จรูปและขนมเยลลี
• อาหารที่ใช้กรรมวิธีการฉายรังสีในการผลิต
• ผลิตภัณฑ์กระเทียม
• วัตถุแต่งกลิ่นและรส
• อาหารที่มีวัตถุที่ใช้รักษาคุณภาพหรือมาตรฐานของอาหารอยู่ในภาชนะบรรจุ
• อาหารที่มีส่วนผสมของว่านหางจระเข้
• อาหารที่มีวัตถุประสงค์พิเศษ

การแสดงฉลากสำหรับอาหารที่พร้อมปรุงและอาหารสำเร็จรูปที่สามารถบริโภคได้ทันที

ผลิตภัณฑ์อาหารที่จำเป็นต้องมีการแสดงเครื่องหมาย อย. ได้แก่

1. กลุ่มอาหารที่จำเป็นต้องมีเครื่องหมาย อย. แต่ไม่จำเป็นต้องส่งตัวอย่างอาหารไปตรวจวิเคราะห์ ได้แก่

• เครื่องปรุงรสและน้ำจิ้ม
• น้ำพริกสำเร็จรูปที่สามารถรับประทานได้ทันที
• ผลิตภัณฑ์อบกรอบ, ทอด, กวน, ตาก, หมัก, ดองจากผลไม้
• ผลิตภัณฑ์ที่ผ่านการปรุงสุกจากสัตว์
• ขนมและอาหารขบเคี้ยว
• ลูกอมและทอฟฟี

2. กลุ่มอาหารที่จำเป็นต้องมีเครื่องหมาย อย. และต้องมีรายงานผลการตรวจวิเคราะห์อาหารเพื่อการตรวจสอบ ได้แก่

• น้ำส้มสายชู
• น้ำมันสำหรับการปรุงอาหาร
• ไข่เยี่ยวม้า
• กาแฟประเภทเมล็ดคั่ว/ผงสำเร็จรูป/ปรุงสำเร็จ
• ชาในรูปแบบใบชา/ผงสำเร็จรูป/ปรุงสำเร็จ
• น้ำพริกแกง
• เครื่องปรุงโปรตีนจากถั่ว
• แยม, เยลลี และมาร์มาเลด
• อาหารกึ่งสำเร็จรูป
• ลูกอมและทอฟฟี

3. กลุ่มอาหารที่ต้องมีเครื่องหมาย อย. และต้องส่งตัวอย่างอาหารเพื่อตรวจวิเคราะห์ ได้แก่

• เครื่องดื่มที่ทำจากน้ำพืช ผัก ผลไม้ สมุนไพร ธัญพืช ถั่วเมล็ดแห้ง น้ำตาลสด เครื่องดื่มรังนก กาแฟ ถั่วเหลือง
• อาหารบรรจุในภาชนะที่ปิดสนิท เช่น อาหารกระป๋อง, อาหารบรรจุขวดแก้วที่มีฝาปิดยางรองด้านใน, อาหารบรรจุกล่อง ซอง ถุงอะลูมิเนียมฟอยล์ที่ปิดผนึก
• นมและผลิตภัณฑ์นม เช่น นมโค, นมปรุงแต่ง, นมเปรี้ยว, ไอศกรีม, เนยแข็ง, เนย
• น้ำดื่มและน้ำบริโภคในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท

นอกจากนี้ยังมีอาหารที่ไม่จำเป็นต้องมีเครื่องหมาย อย. ซึ่งกลุ่มอาหารเหล่านี้ ผู้ผลิตไม่ต้องขออนุญาตในการผลิต แต่จะต้องแสดงฉลากตามข้อกำหนดของกฎหมายที่ระบุไว้

• ผลิตภัณฑ์จากพืช เช่น ข้าวกล้อง ธัญพืชต่าง ๆ เมล็ดถั่วแห้ง งา พริกแห้ง ข้าวเกรียบ (ที่ไม่ได้ทอด) ธัญพืชที่บดหรือผง พริกป่น
• ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ เช่น ปลาแห้ง กุ้งแห้ง รังนกแห้ง ไข่เค็มดิบ กะปิ ปลาร้าผง/ดิบ ปลาส้ม น้ำบูดู น้ำผึ้ง (ที่ผลิตจากสถานที่ที่ไม่ใช่โรงงาน)