10 Bài thơ tuyệt vời nhất của nhà thơ Chế Lan Viên

Con còn nhỏ xíu
Chưa biết gì về cò
Nhưng qua lời mẹ hát
Cánh cò đã hiện về:
'Con cò bay lả
Con cò bay la
Con cò ở Cổng Phủ
Con cò ở Đồng Đăng...'
Cò đơn độc kiếm ăn
Con có mẹ, chỉ việc vui chơi và ngủ
'Con cò ăn đêm
Con cò xa tổ
Cò gặp cành mềm
Cò sợ xáo măng...'
Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, đừng lo
Cành có mềm, mẹ luôn bên cạnh
Trong lời ru của mẹ là hơi xuân
Con chưa biết cò con vạc
Con chưa hiểu những cành mềm mẹ hát
Sữa mẹ đầy đủ, con ngủ yên bình

Ngủ yên, ngủ yên, ngủ ngon
Cho cò trắng đến gần
Cò đứng quanh nôi
Rồi cò vào tổ
Con ngủ yên, cò cũng yên giấc
Cánh cò, hai đứa đắp chung đôi
Mai lớn lên, con theo cò học tập
Cánh trắng cò bay theo chân con
Lớn lên, lớn lên, lớn lên...
Con làm gì?
Con trở thành thi sĩ
Cánh cò trắng vẫn bay mãi
Trước hiên nhà
Và trong câu văn mát lạnh

Dù gần hay xa con
Lên rừng hay xuống biển
Cò vẫn tìm con
Cò mãi yêu con
Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi suốt đời, lòng mẹ vẫn theo con
À ơi!
Một con cò thôi
Con cò mẹ hát
Cũng là cuộc đời
Vỗ cánh qua nôi
Ngủ đi, ngủ đi!
Cho cánh cò, cánh vạc
Cho cả sắc trời
Đến hát
Quanh nôi

Con cò - hình ảnh thơ xuyên suốt bài thơ và cũng là tên tác phẩm, được khai thác từ ca dao truyền thống. Hình ảnh này rất phổ biến trong ca dao, biểu hiện hình ảnh người nông dân vất vả, người phụ nữ chịu thương chịu khó, và là biểu trưng cho tấm lòng người mẹ qua những lời hát ru.

Ôi sông Hồng, tiếng hát bốn nghìn năm
Tổ quốc có bao giờ đẹp như hôm nay không?
- Chưa đâu! Ngay cả những ngày huy hoàng nhất
Khi Nguyễn Trãi làm thơ, đánh giặc
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành văn
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng...

Những ngày tôi sống là những ngày đẹp nhất
Dù mai sau cuộc đời còn đẹp hơn gấp bội!
Trái cây rơi vào áo người thưởng quả
Con đường nhân loại đi qua bóng lá xanh mướt
Mặt trời mỗi ngày đến như khách lạ
Gặp mỗi người đều muốn hôn nhẹ...

Cha ông xưa đã đấm nát tay trước cửa đời
Cửa vẫn đóng và Đời im ỉm khóa
“Những pho tượng chùa Tây Phương” không có lời giải
Cả dân tộc còn nghèo đói trong rơm rạ...
Văn chiêu hồn từng thấm giọt mưa rơi!

Có phải cha ông đến sớm và cháu con lại muộn
Dẫu bay giữa trăng sao cũng tiếc phút này
Ngày đất nước của Hùng Vương có Đảng
Mỗi người dân đều thấy Bác Hồ
Thịt xương ta giặc phơi ngoài bãi bắn
Lại tái sinh từ Pắc Bó, Ba Tơ...

Không ai có thể ngủ yên trong đời chật hẹp
Những cơn thuỷ triều vẫy gọi những vầng trăng
Mỗi bông lúa đều muốn thêm nhiều hạt
Gỗ trăm cây đều muốn biến thành trầm
Mỗi cậu bé đều mơ ngựa sắt
Mỗi con sông đều muốn hóa Bạch Đằng...

Ôi! Trường Sơn vĩ đại của chúng ta
Ta dựa vào Ngươi, kéo pháo lên đồi
Ta dựa vào Đảng, hát lên lời ca
Dưới chân ta, quân Đờ Cát phải đầu hàng
Rồng năm móng vua quan thành bụi đất
Mỗi trang thơ đều vang vọng tiếng cười!
Đều lộng hương thơm của cánh đồng hợp tác
Chim cu gần, chim cu gáy xa xa...
Ruộng đoàn tụ không còn chia cắt
Đêm no ấm, giọng chèo khuya khoan nhặt
Lúa thêm mùa khi lúa chín về ta

Với đôi tay trắng từ Đinh, Lý, Trần, Lê... Đảng xây dựng công nghiệp
Điện trời ta là sóng nước sông Hồng
An Dương Vương hãy cùng ta xây sắt thép
Loa thành này có đẹp lòng Người không?

Ong bay ở nhà khu tỉnh uỷ Hưng Yên
Mật đồng bằng mùa nhãn ngọt ngào môi em
Cây xanh ngắt đất bạc màu Vĩnh Phúc...
Ôi! thời khắc lòng ta yêu Tổ quốc
Hạnh phúc nào không phải là hạnh phúc đầu tiên?

Ôi, buổi sinh thành và tái tạo
Khi thiếu súng và khi thiếu gạo
Nhưng phù sa này sinh ra những Cà Mau thịnh vượng mai sau
Dẫu là Chúa cũng sinh từ ruột máu
Ta sinh ra Đời, sao khỏi cơn đau

Hãy biết ơn những hạt muối đời cho thơ thêm mặn mà!
Ôi! thương thay những thế kỷ thiếu anh hùng
Những đất nước thiếu người cầm thanh gươm nghìn cân ra trận...
Nhà thơ sinh cùng mưa phùn và hoàng hôn
Cả xứ sở trắng một màu mây trắng!
Ai biết mây trên trời buồn hơn hay thơ mặt đất buồn hơn?
Chọn thời điểm sống sao cho đúng? Anh sẽ chọn năm nào?
Cho tôi sinh ra vào thời kỳ Đảng dựng xây đời
Mắt thấy dòng sông ra biển cả
Ta với mẻ thép gang đầu là đứa trẻ sinh đôi
Nguyễn Văn Trỗi ra đi còn dạy chúng ta cười...
Cho tôi sinh giữa những ngày diệt Mỹ
Vóc dáng nhà thơ ngang tầm chiến lũy
Bên những dũng sĩ đuổi xe tăng ngoài đồng và hạ trực thăng rơi

Bài thơ “Tổ quốc có bao giờ đẹp như thế này” để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng những người yêu thơ ca. Bài thơ không chỉ hay mà còn thể hiện tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào về những chiến công lịch sử của dân tộc.

Mặt trời mang mùa mới đến từng ngôi nhà
Âm thanh than vãn đã bị gió cuốn đi
Mẹ ru con bằng bài hát của bộ đội
Cuộc đời quá tươi vui, ngay cả áo vải cũng được cài hoa

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Tôi không muốn vũ trụ xoay vần thêm nữa
Với những tháng ngày lặng lẽ trôi dạt
Xuân đừng đến! Hè đừng đốt lửa
Thu hãy dừng lại! Đông đừng làm lòng tôi u sầu!

Trái đất xoay vòng, lòng tôi cũng dao động
Nỗi buồn thấm đẫm cõi Hư Vô!
Tháng năm qua, gạch Chàm từng viên rơi
Tháp Chàm đổ xuống dưới ánh trăng mờ!

Ngọn lửa hè làm dậy lên nỗi căm hờn!
Gió thu làm lạnh lẽo cả hồn thơ!
Chiều đông tàn, dù mai xuân rực rỡ
Chỉ thêm nỗi buồn và ưu tư vào lòng!

Ôi tạo hóa! Hãy trả tôi về Chiêm quốc!
Đưa tôi rời xa thế gian này!
Những cảnh đời chỉ làm tôi thêm chướng mắt!
Những niềm vui chỉ nhắc lại vẻ tàn tạ!

Hãy cho tôi một hành tinh lạnh lẽo
Một vì sao đơn độc ở tận cuối trời!
Để nơi đó tôi có thể ẩn náu
Tránh xa những ưu phiền, đau khổ và lo lắng!

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tập và biên soạn)

Nhìn lại mùa đông, nhớ những người bạn cũ
Vẫn có người chưa vượt qua cái lạnh của mùa đông
Em đến sau xuân dù muộn màng
Vẫn có hàng ngàn đóa hoa hồng chờ đón em

Kẻ thù của anh đã rời xa
Gió lạnh mùa đông đã biến mất
Hôm nay, anh từ biệt bệnh tật
Em dẫn anh trở lại cuộc sống bên ngoài

Chiêm hay mùa đó, em ơi!
Thời gian dần lãng quên theo từng trang lịch!
Cuộc sống dường như bị chôn vùi
Giờ đây, cuộc sống lại tràn ngập
Hạnh phúc làm anh choáng ngợp
Đêm đến, mong ngày dài hơn
Anh như con chim đẹp nhất
Hát từ chiều đến bình minh
Hát bên những dòng suối mát
Trái tim anh chia sẻ cùng người
Bay đến rừng cây non tươi
Ăn hạt lúa tươi ngon dưới đất
Tháng ngày trôi qua không rơi rớt...

Nhìn mắt đã hết lệ
Nhìn tay đã dãn gân xanh
Nhìn chân đã căng cơ bắp
Nhìn mặt hồng hào, da sáng
Soi gương thấy gương mặt hồng
Đứng vững như cây cao lớn
Đi, mơ về những bước dài
Ôi, những dặm đường công tác
Ba lô đeo nặng trên vai
Đến công trường xa lạ mỗi sáng
Ngủ cùng sao trời vào ban đêm
Hoặc đến nơi sương phủ
Lửa trại và củ sắn chia đôi
Ở đâu cũng là đất Tổ quốc
Tình Đảng nuôi dưỡng dân yêu

Bờ ao xanh với bóng nhãn
Nắng hè làm hoa roi trắng
Cây phượng đổi màu như cây gạo
Áo son chói lọi ngời lên
Tơ hồng nhà ai đã chín
Như sợi tháng ngày hong kén
Sợi vàng dệt lụa tâm hồn tôi
Ngọt ngào như rượu hồng bì
Trái vải ngọt lịm đôi môi
Chim sẻ cúc cù cu gáy
Chim chớ làm ta thêm lo
Tiếng tu hú vang liên hồi
Ta ôm cuộc đời sao không đủ
Thôi đừng gọi nữa, chim ơi!

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tầm và biên soạn)

Đêm nay, toàn bộ bầu trời và đất đai đều rực rỡ ánh sáng
Bên Chiêm, ta say sưa uống nguồn mơ
Miệng đầy trăng, chỉ còn thơ không thể cất thành lời
Mắt đầy sao, không thể nào nhắm lại
Tai ngập tràn âm thanh của tình yêu, không nghe thấy gì từ thế gian
Mũi hít hà hương thơm lạ từ xứ Hoa Trăng
Hơi thở bị ngăn cản, tâm trí đầy những giấc mộng
Cũng không thể tạo ra một ý tưởng nào

Ai đó, có trên tận đảo mây không?
Hãy thả xuống đây một dải lụa, để ta có thể rời khỏi cõi này!

Trời bao la! Tiếng vang không có lời đáp!

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tầm và biên soạn)

Ánh nắng nhẹ nhàng như tấm lụa xưa
Che khuất gốc cây già, màn lá xanh rủ xuống
Chiều đến, gió thoảng không hương
Không làm rung động những bụi đường trên cành cao
Ôi sự im lặng vẫn giữ nàng bất diệt
Chiều muôn thuở e ngại những giọt nước mắt chia xa

Hồn ta rộng lớn, mời gọi những tình yêu say đắm
Tình yêu vĩnh cửu quyến rũ tâm hồn bay bổng
Ôi, mong hồn đau thương có thể cất cánh
Ôi, cho trời thêm chút hơi sương lạnh lẽo
Trong một chiều có gió thoảng không hương
Tình yêu chúng ta như bụi đường mỏng manh

Hãy đưa hồn ta lên trời với đôi cánh
Cánh yêu đương nặng trĩu hồn mỏng manh
Và trong chiều tĩnh lặng, vô số hố cô đơn
Chờ hồn ta rơi vào chiều buồn
Ôi, im lặng của ánh chiều bất diệt
Như ngàn năm chưa quen với sự chia ly
Để lá cây thì thầm tiếng khóc đôi cành
Sóng thời gian trôi qua bến xanh
Che gốc cây già, lá rủ màn
Màn xuân khoác lên ánh nắng vàng như lụa xưa
Hồn ta nghe nỗi buồn tự trong tâm hồn
Một đám tang đưa hồn xuống huyệt buồn
Cành cây vàng nắng vừa tắt chiếu
Lòng ta buồn như đám tang không triệu
Và hồn ta như triệu đám tang nào
Mà phất phơ trong gió, lá xôn xao?

Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002 (do Vũ Thị Thường sưu tầm và biên soạn)

Tây Bắc à? Có gì đặc biệt nơi đó
Khi trái tim ta đã thành những chuyến tàu
Khi tiếng gọi của Tổ quốc vang vọng khắp nơi
Tâm hồn ta chính là Tây Bắc, còn đâu nữa?

Chuyến tàu này hướng về Tây Bắc, anh có đi không?
Bạn bè đã xa, anh vẫn giữ Hà Nội
Anh có nghe gió ngàn đang kêu gọi không?
Đằng sau cửa ô, tàu khao khát những vành trăng

Đất nước bao la, cuộc đời anh nhỏ bé
Tàu gọi anh đi, sao anh chưa lên đường?
Chẳng có thơ ở nơi tâm hồn đóng kín
Tâm hồn anh đang chờ gặp anh ở nơi ấy

Trên Tây Bắc! Ôi mười năm của Tây Bắc
Xứ thiêng liêng với rừng núi anh hùng
Nơi máu đã thấm vào đất, tâm hồn ta
Nay mùa xuân đã chín trái đầu tiên

Ôi kháng chiến! Mười năm như ngọn lửa cháy
Nghìn năm sau, vẫn soi sáng con đường
Con đã đi nhưng vẫn cần vượt qua
Để trở về gặp lại mẹ yêu thương

Con trở về gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón mùa, chim én trở lại mùa
Như đứa trẻ đói lòng tìm thấy sữa
Chiếc nôi dừng lại gặp cánh tay nâng đỡ

Con nhớ anh, người anh du kích
Chiếc áo nâu của anh trong đêm công tác
Chiếc áo nâu suốt đời vá rách
Đêm cuối cùng, anh đã cởi cho con

Con nhớ em, người em liên lạc
Rừng thưa em đi, rừng rậm em đợi
Sáng ở bản Na, chiều em đến bản Bắc
Mười năm trôi qua, chưa mất một bức thư

Con nhớ mế! Lửa hồng chiếu tóc bạc
Năm con đau, mế thức suốt một mùa
Con và mế không phải là máu thịt
Nhưng đời con mãi nhớ ơn nuôi dưỡng

Nhớ bản sương mờ, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại không yêu thương?
Khi ta ở, đất chỉ là nơi ở
Khi ta đi, đất đã trở thành tâm hồn!

Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ lạnh
Tình yêu ta như cánh kiến vàng
Như xuân đến, chim rừng lông biếc
Tình yêu biến đất lạ thành quê hương

Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc không có lịch thời gian
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương

Đất nước gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình yêu em đang chờ, tình mẹ đang mong
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga

Mắt ta nhớ khuôn mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người mà đi, vịn tay mà đến
Mặt đất nồng nhựa nóng của lao động

Nhựa nóng mười năm của nhân dân đổ máu
Tây Bắc ơi, người là mẹ của tâm hồn thơ
Mười năm chiến tranh, vàng ta bị lửa đốt
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta

Lấy cả những cơn mơ! Ai bảo tàu không mộng mơ?
Mỗi đêm khuya không có một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối mùa xuân.

Theo GS. Hà Minh Đức trong Nhà văn nói về tác phẩm, bài thơ này được Chế Lan Viên viết trong hoàn cảnh đau yếu, không thể đi đâu được, trong khi các đồng nghiệp đi thực tế ở nhiều nơi. Bài thơ ra đời như một cách tự an ủi, với nhan đề ban đầu là Con tàu Tây Bắc.

Đất nước thật kỳ vĩ. Nhưng Bác đã ra đi
Để tôi là sóng cuộn dưới tàu đưa tiễn Bác
Khi làng xóm dần khuất, bờ bãi xa dần
Bốn phía chỉ còn lại những hình bóng mờ

Đêm đầu tiên xa quê, ai có thể ngủ yên
Sóng vỗ dưới tàu không phải sóng của quê hương
Trời từ đây không còn xanh màu xứ sở
Xa quê, càng cảm nhận nỗi đau của đất nước

Chúng ta ngủ trong chăn chiếu hẹp
Giấc mơ con đè nát cuộc đời mình
Hạnh phúc chỉ là một tà áo đẹp
Mái nhà yên bình rủ bóng xuống tâm hồn

Trăm cơn mơ cũng không thể đối phó với một đêm dài
Ta lại để mưa và gió thổi
Lòng ta trở thành con rối
Cuộc đời giật dây

Quanh hồ Gươm không còn bàn về vua Lê
Lòng ta đã trở thành rêu phong chuyện cũ
Hiểu sao hết lòng lãnh tụ
Tìm đường đi cho dân tộc

Hiểu sao hết 'Người đi tìm hình của Nước'
Không phải chỉ là hình một bài thơ đá
Một góc quê hương quen thuộc
Hay một đấng vô hình trong sương khói xa xôi

Hình ảnh đất nước có thể còn hoặc mất
Sắc vàng của quá khứ, sắc đỏ của tương lai
Thế đứng của toàn dân tộc
Một cách vin hoa cho hai mươi lăm triệu con người

Nhớ chăng, gió lạnh ở Paris
Một viên gạch hồng, Bác chống lại cả mùa băng giá
Và sương mù London, ngươi có nhớ
Giọt mồ hôi của Bác giữa đêm khuya?

Đời bồi tàu lênh đênh theo sóng bể
Người đi tìm bóng cờ ở châu Mỹ, châu Phi
Những nơi tự do, những trời nô lệ
Những con đường cách mạng đang tìm kiếm

Đêm mơ nước, ngày thấy hình của nước
Cây cỏ trong chiêm bao xanh sắc quê nhà
Ăn một miếng ngon cũng đắng lòng vì Tổ quốc
Không yên lòng khi ngắm một nhành hoa

Ngày mai dân ta sẽ sống thế nào?
Sông Hồng chảy về đâu? Và lịch sử?
Bao giờ dải Trường Sơn bừng giấc ngủ
Cánh tay thần Phù Đổng sẽ vươn mây?

Rồi cờ sẽ ra sao? Tiếng hát sẽ ra sao?
Nụ cười sẽ ra sao?
Ơi, độc lập!
Trời xanh Tổ quốc đẹp biết bao
Khi tự do về chói sáng trên đầu

Mặt trời Nga bừng sáng ở phương Đông
Cây cay đắng đã ra mùa quả ngọt
Người cay đắng đã chia phần hạnh phúc
Sao vàng bay theo liềm búa công nông

Luận cương đến Bác Hồ, và Người đã khóc
Lệ Bác Hồ rơi trên chữ Lênin
Bốn bức tường im lặng nghe Bác lật sách
Tưởng bên ngoài, đất nước đợi mong tin

Bác reo lên một mình như nói cùng dân tộc
'Cơm áo đây rồi! Hạnh phúc đã đến!'
Hình của Đảng hòa cùng hình của Nước
Phút khóc đầu tiên là phút Bác Hồ cười

Bác thấy:
dân ta bưng bát cơm mồ hôi nước mắt
Ruộng trở lại với người cày
Mỏ thiếc, hầm than, rừng vàng, bể bạc
Không còn người bỏ xác bên đường ray

Giặc nước đã bị đuổi đi, trời xanh thành tiếng hát
Điện theo trăng vào phòng công nhân
Những kẻ quê mùa đã trở thành trí thức
Tăm tối cần lao nay hóa những anh hùng

Nước Việt Nam nghìn năm Đinh Lý Trần Lê
Thành nước Việt nhân dân trong mát suối
Mái rạ nghìn năm hồng thay sắc ngói
Những đời thường cũng có bóng hoa che

Ôi! Đường đến với Lênin là đường về Tổ quốc...
Tuyết Mat-xcơ-va sáng ấy lạnh trăm lần
Trong tuyết trắng như đọng nhiều nước mắt
Lênin mất rồi. Nhưng Bác chẳng dừng chân

Luận cương của Lênin theo Người về quê Việt
Biên giới còn xa. Nhưng Bác thấy đã đến rồi
Kìa, bóng Bác đang hôn lên hòn đất
Lắng nghe trong màu hồng, hình đất nước phôi thai

“Người đi tìm hình của nước” được viết với niềm xúc động, cảm xúc tự hào cũng như lòng biết ơn của Chế Lan Viên về hành trình ra đi tìm đường cứu nước của Bác. Bài thơ tái hiện hành trình gian truân nhưng vinh quang của vị lãnh tụ dân tộc trong suốt 30 năm.

Tôi không chờ, không đợi
Xuân đến chỉ thêm sầu
- Đối với tôi, mọi thứ đều vô nghĩa
Chỉ toàn là khổ đau!

Ai trở lại mùa thu trước
Nhặt cho tôi những lá vàng?
Với hoa tươi, muôn cánh rã
Đem về chắn nẻo xuân sang!

Ai biết hồn tôi say mộng ảo
Ý thu ngăn trở tình xuân?

Có một người nghèo không biết Tết
Mang chiếc áo thu tàn!

Có đứa trẻ thơ không biết khóc
Vô tình nổi tiếng cười ran!

Chao ôi! Mong nhớ! Ôi mong nhớ!
Một cánh chim thu lạc cuối ngàn

“Xuân” là một trong những bài thơ nổi bật của Chế Lan Viên, phản ánh cái nhìn khác biệt về mùa xuân, không theo lối mòn hay cảm xúc thông thường. Mùa xuân qua cái nhìn của ông là những đắng cay, khổ đau, những cảm xúc đau khổ len lỏi trong mùa xuân.