10 Bài văn thuyết minh về làng nghề truyền thống lớp 9 xuất sắc nhất

“Hỡi cô thắt dải lưng xanh,
Đến Nam Định với anh, nếu muốn về,
Nam Định có bến Đò Chè,
Có tàu Ngô Khách, nghề ươm tơ chờ…”

Mỗi khi nghe câu thơ này, tôi lại bồi hồi nhớ về màu tơ vàng óng của làng Cổ Chất. Trải qua bao năm tháng, làng nghề truyền thống này vẫn giữ nguyên bản sắc cổ xưa, nổi bật tại vùng đất Thành Nam. Đây chính là Làng tơ Cổ Chất.

Làng Cổ Chất nằm yên bình tại xã Phương Đình, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định. Chỉ cần di chuyển từ trung tâm Nam Định theo quốc lộ 21 hoặc xuôi theo dòng sông Hồng khoảng 20km về phía Đông Nam, bạn sẽ như lạc vào không gian xưa cũ của đồng bằng Bắc Bộ. Đây là nơi có làng tơ Cổ Chất, nép mình bên dòng sông Ninh thanh bình.

Từ lâu, làng đã nổi tiếng với nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, và dệt lụa. Không ai nhớ rõ nghề này có từ bao giờ, chỉ biết rằng vào đầu thế kỷ XX, người Pháp đã xây dựng nhà máy ươm tơ tại làng để khai thác nguồn lực và lợi thế của vùng dâu tằm. Các bô lão trong làng vẫn nhớ những ngày tấp nập khi thương nhân từ khắp nơi đến thu mua tơ lụa để bán tại bến Đò Chè – cảng lớn của Nam Định trước 1945.

Hiện tại, làng có khoảng năm trăm hộ làm nghề ươm tơ. Tơ từ làng Cổ Chất có chất lượng cao, với những sợi tơ mỏng, mềm mại, màu sắc sáng. Người dân ở đây ươm cả tơ vàng và tơ trắng. Kén tằm được thu mua từ các vùng xa như Thanh Hóa, Hà Nam, Thái Bình. Ấn tượng đầu tiên khi đến làng là hình ảnh những bó tơ vàng và trắng phơi trên dây tre, cùng cảnh các bà, các chị chăm sóc tơ. Tơ vàng kết hợp với ánh sáng tạo nên bức tranh rực rỡ. Ngày nay, sản phẩm của làng được sản xuất cả bằng phương pháp thủ công và máy móc, cho ra nhiều sản phẩm tơ chất lượng.

Thăm các xưởng kéo tơ, bạn sẽ thấy cảnh khói bốc lên từ nồi luộc kén, với những người thợ miệt mài làm việc. Kén được cho vào nồi, khuấy đều, rồi chuyển sang bàn kéo sợi. Những sợi tơ vàng, trắng ra đời từ đây. Đến làng Cổ Chất, bạn không chỉ được chứng kiến quy trình ươm tơ, dệt lụa mà còn khám phá nét truyền thống của vùng Bắc Bộ. Dạo quanh làng, bạn sẽ thấy Vạn Cổ Hương và chùa Phổ Quang – những di tích lịch sử - văn hóa được Bộ Văn hóa công nhận. Ngoài ra, bạn còn được nghe những câu chuyện lịch sử liên quan đến các công trình này.

Làng có chùa thờ Phật và đền thờ bốn vị Thánh tổ đã khai sinh ra làng Cổ Chất. Để tri ân các bậc tiền nhân, vào ngày mùng 6 tháng 3 âm lịch hàng năm, dân làng tổ chức lễ dâng hương và các trò chơi dân gian, chúc mừng mùa tơ vàng và mùa lúa bội thu. Làng tơ Cổ Chất không chỉ là làng nghề truyền thống của Nam Định mà còn là quê hương của những loại tơ tằm nổi tiếng. Những bó tơ bền đẹp của làng đi khắp mọi miền đất nước, tạo nên những bộ quần áo tinh tế. Tơ Cổ Chất là nguồn kinh tế chính của làng, lưu giữ lịch sử văn hóa lâu đời. Thăm làng, bạn sẽ gặp những con người chân chất và ngắm nhìn cảnh đẹp truyền thống.

Vượt qua mọi thăng trầm lịch sử, làng Cổ Chất vẫn giữ vững danh tiếng như một làng nghề truyền thống nổi tiếng trên khắp mọi miền đất nước. Dù bao lâu đi nữa, nghề tơ Cổ Chất vẫn sống mãi trong lòng các thế hệ hiện tại và tương lai.

Khi đặt chân đến các vùng miền khác nhau trên đất nước, chúng ta có cơ hội trải nghiệm những đặc sản độc đáo của từng nơi. Nếu đã một lần ghé qua miền Tây Nam Bộ, bạn sẽ không thể quên được những vườn cây xanh mướt và món cá sông nước đặc trưng. Hà Nội với món bún chả nổi tiếng khắp nơi cũng để lại ấn tượng sâu sắc. Và nếu bạn đến Thái Bình, một tỉnh nhỏ ở miền Bắc, đừng bỏ lỡ món bánh cáy làng Nguyễn, một đặc sản đã được biết đến trên toàn quốc.

Thái Bình nổi tiếng với chùa Keo, một ngôi chùa có kiến trúc cổ kính và đẹp mắt, nhưng nơi đây còn có món bánh cáy làng Nguyễn – một món ăn truyền thống mà người dân địa phương rất tự hào. Bánh cáy có nguồn gốc từ khoảng 200 đến 300 năm trước, khi đất nước còn trong chế độ phong kiến. Món bánh này đã trở thành đặc sản vùng miền và được dâng lên vua chúa ngày xưa. Sự nổi tiếng của bánh cáy đã dẫn đến việc hình thành làng nghề làm bánh cáy nổi tiếng ở Thái Bình, chính là làng Nguyễn (thuộc Đông Hưng, Thái Bình). Chỉ ở đây, bạn mới có thể thưởng thức được hương vị nguyên bản của món bánh này từ thời xưa.

Đối với nhiều người, bánh cáy có thể là một món lạ. Món bánh này chủ yếu làm từ gạo nếp nhưng mang một hương vị đặc biệt mà không nơi nào khác có thể làm được. Để làm bánh cáy thơm ngon, cần rất nhiều nguyên liệu như gạo nếp, mỡ lợn, lạc, gấc, vừng, dừa, và việc chọn nguyên liệu rất quan trọng. Trước khi làm bánh, người thợ đã phải chọn mỡ lợn tươi ngon nhất để muối, giữ được độ tươi, dẻo và đàn hồi, rồi ướp với muối và đường trong nửa tháng để tạo ra thành phần ngon nhất cho bánh cáy.

Khi mỡ lợn đã đạt yêu cầu, người ta mới bắt đầu làm bánh cáy. Gạo nếp được chọn phải là nếp cái hoa vàng – loại nếp đặc sản của vùng đồng bằng, được xay xát và vo cẩn thận. Gạo nếp sẽ được ngâm qua đêm, sau đó vo sạch và một phần được rang thành bỏng gạo. Phần còn lại được nấu thành xôi, bao gồm xôi gấc và xôi nghệ. Trong quá trình nấu xôi, người nghệ nhân phải chú ý đến thời gian để xôi chín vừa đủ, rồi giã nhuyễn và cán mỏng trước khi sấy khô.

Khi xôi đã khô, nó sẽ được nghiền thành bột mịn. Mỡ lợn sẽ được thái hạt lựu, xào với đường cho đến khi chuyển màu vàng giòn, sau đó trộn với bột xôi để tạo hương thơm. Các nguyên liệu còn lại như vỏ quýt, gừng, đường mía và cà rốt sẽ được chuẩn bị riêng, tạo nên mùi hương đặc trưng của bánh cáy. Cuối cùng, lạc và vừng rang vàng sẽ được rải vào khuôn bánh, rồi trộn đều với các nguyên liệu và ấn chặt để bánh kết dính lại khi nguội.

Ngày xưa, bánh cáy còn có trứng cáy biển, từ đó có tên gọi đặc biệt. Tuy nhiên, nguyên liệu này hiện đã không còn phổ biến, nhưng tên gọi bánh cáy vẫn gắn liền với món bánh ngon của người dân Thái Bình. Bánh cáy là món đặc sản duy nhất của làng Nguyễn và đã trở thành thương hiệu nổi tiếng khắp nước. Để thưởng thức món bánh này đúng cách, bạn nên cắt thành miếng nhỏ và thưởng thức cùng trà nóng để cảm nhận hết hương vị của bánh cáy Thái Bình. Ngày nay, bánh cáy không chỉ được làm vào dịp Tết mà còn là món quà đặc biệt trong những chuyến thăm Thái Bình. Bánh cáy đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa tinh thần của người dân nơi đây, và bất kỳ ai khi nhắc đến đặc sản quê hương đều tự hào nói về bánh cáy. Đến Thái Bình, bạn không chỉ được tham quan cảnh đẹp mà còn không thể quên thưởng thức món bánh cáy truyền thống, một món quà đặc biệt của vùng đất này.

Hà Nội, mảnh đất nghìn năm văn hiến, không chỉ nổi tiếng với những danh lam thắng cảnh mà còn với nhiều làng nghề truyền thống. Trong số đó, gốm Bát Tràng là một ví dụ tiêu biểu.

Làng gốm Bát Tràng, gồm hai thôn Bát Tràng và Giang Cao thuộc xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km về phía Đông Nam. Tên gọi của làng gốm Bát Tràng có thể được giải thích từ Hán Việt, với “bát” ám chỉ đồ gốm và “tràng” là khu vực dành cho một nghề truyền thống.

Lịch sử của làng gốm Bát Tràng đã có từ lâu, mặc dù chưa có tài liệu chính xác về thời điểm thành lập. Theo “Đại Việt sử ký toàn thư”, làng gốm bắt đầu hình thành dưới triều đại nhà Lý (khoảng từ 1010 đến 1225). Khi vua Lý Thái Tổ chuyển đô từ Hoa Lư về Thăng Long, năm dòng họ lớn từ Ninh Bình đã di cư và lập nghiệp tại Bát Tràng. Cũng có tài liệu cho rằng, sự hình thành làng gốm nhờ ba người Đào Trí Tiến, Lưu Phương Tú và Hứa Vinh Kiều sau khi học hỏi kỹ thuật từ Trung Quốc. Dù có nhiều giai thoại, Bát Tràng vẫn là một làng nghề truyền thống lâu đời.

Làng gốm Bát Tràng nổi tiếng với quy trình sản xuất gốm đặc trưng. Để tạo ra sản phẩm chất lượng, việc chọn lựa đất là rất quan trọng. Nguyên liệu chính là đất sét trắng, có thể được lấy từ trong làng hoặc các khu vực khác như Hồ Lao, Trúc Thôn. Sau khi chọn đất, các nghệ nhân sẽ xử lý và pha chế để tạo ra nguyên liệu phù hợp với từng loại sản phẩm.

Quy trình truyền thống của việc xử lý đất sét bao gồm ngâm nước trong bốn bể với độ cao khác nhau. Sau khi xử lý, đất sét sẽ được tạo dáng bằng tay trên bàn xoay, phương pháp truyền thống từ xưa. Các sản phẩm sau khi tạo dáng sẽ được phơi sấy và chỉnh sửa theo yêu cầu. Sấy sản phẩm thường được thực hiện trên giá, tuy nhiên hiện nay một số nghệ nhân sử dụng lò sấy và tăng nhiệt từ từ. Cuối cùng, sản phẩm sẽ được trang trí và nung trong các lò để hoàn thiện.

Làng gốm Bát Tràng không chỉ nổi tiếng ở Việt Nam mà còn được xuất khẩu ra nhiều thị trường quốc tế như châu Âu, Mỹ, Hàn Quốc. Bát Tràng cũng là điểm du lịch hấp dẫn, nơi du khách có thể tham quan và tự tay tạo ra các sản phẩm gốm độc đáo.

Làng gốm Bát Tràng - một biểu tượng của nghề gốm truyền thống Việt Nam, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc.

Tại Hà Tây có làng nón Chuông thuộc huyện Thanh Oai, nổi tiếng với nghề làm nón:

Muốn thưởng thức cơm trắng, cá mè

Muốn đội nón đẹp, hãy đến làng Chuông.

Nghề làm nón lá ở làng Chuông có từ rất lâu, đến mức không ai còn nhớ rõ thời điểm bắt đầu. Ban đầu, nón được làm để sử dụng trong làng, nhưng sau đó, nghề này ngày càng được biết đến, và nón Chuông đã được dâng lên tận cung vua để hoàng hậu và công chúa sử dụng. Nón trở thành một phần trang sức không thể thiếu của các cô gái. Nón không chỉ xuất hiện tại các hội chợ mà còn vượt biển đến tay bạn bè quốc tế. Nón Chuông đã trở thành một biểu tượng đặc trưng của Việt Nam.

Nguyên liệu để làm nón bao gồm tre, nứa, lá và móc. Lá được chở từ Quảng Bình, Thanh Hóa, còn tre nứa, móc được mang từ miền trung du. Tuy nhiên, yếu tố quyết định làm nên vẻ đẹp của chiếc nón chính là đôi tay khéo léo của những cô gái làng Chuông. Lá, móc đã có sẵn, giờ đến công đoạn làm cho chiếc nón trở nên hoàn hảo. Nhìn một chiếc nón Chuông, mặt phẳng như được làm từ nhựa dẻo và trắng nõn, rất khó để tin rằng nó được làm từ những tàu lá xanh. Đầu tiên, những tàu lá được xử lý bằng cách dùng một chiếc lưỡi cày cũ hoặc một miếng sắt phẳng đã được đốt nóng, đặt lá lên và dùng giẻ vuốt cho phẳng. Nhiệt độ lửa phải vừa phải; quá nóng sẽ làm lá bị cháy, quá lạnh sẽ làm lá không phẳng. Sau đó, lá trải qua một phản ứng hóa học, được đốt diêm sinh để tránh mốc và làm cho lá thêm trắng.

Vật liệu thứ hai là vòng. Khi bạn lật ngửa chiếc nón, bạn sẽ thấy 16 lớp vòng tinh xảo; số lớp vòng này là tiêu chuẩn để tạo nên vẻ đẹp của nón Chuông. Có những chiếc nón như nón Thanh Hóa có đến 20 lớp vòng! Vòng được làm rất chắc chắn, đều đặn và tròn, không có vết gợn. Việc làm vòng yêu cầu sức lực và sự khéo tay. Khi đã chuẩn bị xong vòng, công đoạn chính là “thắt” và khâu nón. Mỗi vòng được đặt lên khuôn có sẵn. Khuôn tốt sẽ làm cho nón phẳng, không gồ ghề và có hình dáng tròn trịa. Lá phải được xếp đều, lá to trắng để bên ngoài, lá nhỏ hơn xen vào giữa để không lãng phí.

Ở những nơi có sẵn lá như Thanh Hóa và Quảng Bình, nón thường được lót ba lớp lá. Nón Chuông, đặc biệt là loại nón dùng để đi làm, thường chỉ lót một lớp nang, vừa bền lại tiết kiệm nguyên liệu. Sau khi xếp lá lên khuôn, những sợi mây nhỏ được chằng ngang, chéo và giữa lá phẳng phiu. Công đoạn khâu nón đòi hỏi sự tỉ mỉ. Từng mũi kim khâu đều đặn từ những sợi móc nhỏ đến cạp nón. Mũi khâu phải đều và khéo léo, làm cho sợi móc dài vô tận. Từng mũi khâu tạo nên một lớp nón duyên dáng. Một câu ca dao đã diễn tả quá trình này:

Ngọn lá xuân phong khuôn khéo “lựa”

Sợi vàng tạo hóa nắn nên “chuông”

Lựa có nghĩa là khéo léo lựa chọn. Làng Lựa trước kia cung cấp khuôn nón cho Chuông. Nón Chuông được làm công phu như đúc chuông, vì vậy việc thắt nón cũng cần sự tinh tế và nghệ thuật. Tùy theo loại nón và công dụng mà việc thắt nón có sự khác biệt. Nón đội khi làm việc có kiểu dáng khác với nón đội chơi. Nón làm việc thường dày hơn, khâu bằng sợi móc đen, và có thể được dùng để quạt gió hoặc đựng đồ khi không có rổ. Một loại nón khác là nón thuyền chài, được bọc thêm một lớp cót mỏng, hoặc nón “mũ chảo” dùng để đi làm ruộng. Nón Chuông không chỉ có chức năng che mưa nắng mà còn thể hiện tình cảm:

Nón này che nắng che mưa,

Nón này để đội cho vừa đôi ta.

Nón này khâu những móc già,

Em đi thử nón đã ba năm chầy.

Muốn em chung mẹ chung thầy.

Thì anh đưa cái nón này em xin.

(Ca dao)

Nghề làm nón Chuông đã trở thành một nghệ thuật mĩ nghệ, không khác gì chiếc mũ rộng vành của người Mỹ La tinh. Chiếc nón là hình ảnh đại diện cho người Việt Nam, đặc biệt là phụ nữ Việt Nam.

“Em về Vạn Phúc cùng anh

Áo lụa em mặc thêm thanh tao”.

Làng lụa Vạn Phúc là một trong những địa điểm không thể thiếu khi nhắc đến các làng nghề truyền thống ở Hà Nội. Đây là nơi gìn giữ những giá trị văn hóa sâu sắc của dân tộc và cũng là điểm du lịch thú vị. Cùng khám phá vẻ đẹp tinh túy của nghề dệt lụa tại đây.

Làng lụa Hà Đông, hay còn gọi là Làng Lụa Vạn Phúc, tọa lạc ở phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, cách trung tâm Hà Nội khoảng 10km. Đây là một trong những làng nghề nổi tiếng với truyền thống dệt lụa. Bên dòng sông Nhuệ, làng vẫn giữ được vẻ đẹp cổ kính của vùng thôn quê xưa với hình ảnh giếng làng, hoa sen bên gốc đa cổ và các phiên chợ trước đình. Lụa Hà Đông đã nổi danh khắp nơi, trở thành nguồn cảm hứng trong thơ ca và các tác phẩm truyền hình như “Áo lụa Hà Đông”. Hiện tại, làng vẫn duy trì các khung dệt truyền thống cùng với khung dệt cơ khí hiện đại, nhắc nhở về di sản văn hóa của dân tộc.

Làng Vạn Phúc được thành lập khoảng 1200 năm trước bởi bà A Lã Thị Nương, một phụ nữ xinh đẹp từ Cao Bằng, người đã truyền nghề dệt lụa cho dân làng. Bà được phong làm Thành Hoàng Làng sau khi qua đời. Hiện tại, làng có khoảng 800 hộ làm nghề dệt, chiếm 60% dân số và sản xuất từ 2.5 đến 3 triệu m2 vải mỗi năm, đóng góp 63% doanh thu của làng.

Lụa Vạn Phúc không chỉ được yêu thích trong nước mà còn xuất khẩu ra nhiều quốc gia. Ngành nghề này không chỉ bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo việc làm và đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước. Những miếng lụa được tạo ra qua nhiều công đoạn từ khâu tơ, sợi, dệt đến nhuộm với quy trình nghiêm ngặt. Ngày nay, du khách có thể yêu cầu nghệ nhân thêu tay bất kỳ hình ảnh nào theo ý thích, thể hiện sự sáng tạo độc đáo của nghề dệt lụa.

Qua nhiều thế hệ và sự chăm sóc của những người thợ dệt, lụa Vạn Phúc hiện nay không chỉ đạt chất lượng cao mà còn đẹp mắt với hoa văn tinh xảo, đối xứng và hài hòa.

Làng lụa Vạn Phúc vẫn giữ gìn những giá trị truyền thống vững bậc. Nó không chỉ nhắc nhở về văn hóa và tinh thần dân tộc mà còn giúp lan tỏa văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Khi đến Bình Thuận, hương vị nước mắm Phan Thiết với sự mặn mòi và thơm ngon đặc trưng sẽ khiến bạn khó quên.

Nghề chế biến nước mắm ở Bình Thuận đã có từ lâu đời, trở thành một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của vùng. Nước mắm Bình Thuận, với hương vị đậm đà và thơm ngon, không chỉ được người dân trong nước yêu thích mà còn nổi tiếng toàn cầu. Kỹ thuật làm nước mắm truyền thống tại đây dựa vào sự khéo léo của ngư dân và không cần máy móc hiện đại. Nguyên liệu chính là cá cơm và cá nục tươi, được ủ trong lu và phơi dưới ánh nắng mặt trời, chính điều này đã tạo nên hương vị đặc biệt của nước mắm Phan Thiết suốt hàng trăm năm qua.

Nước mắm Phan Thiết chủ yếu được chế biến từ cá cơm, với nhiều loại như cơm sọc tiêu, cơm than, cơm đỏ... Cá cơm được thu hoạch từ tháng tư đến tháng tám âm lịch, thường là những con nhỏ, nhưng nhờ vậy mà nước mắm có thời gian chế biến nhanh. Chất lượng nước mắm còn phụ thuộc vào thời điểm đánh bắt, đặc biệt là cá vào tháng tám với chất lượng tốt nhất. Quy trình sản xuất nước mắm rất đơn giản với các thùng gỗ kích cỡ khác nhau để muối cá và thu hoạch nước mắm.

Trước khi muối cá, thùng gỗ phải được chuẩn bị kỹ lưỡng với các lớp vật liệu như vỏ ốc, đá bạc, trấu và muối. Nước mắm được phân loại thành ba loại: nước bổi (nước muối dùng để rửa cá), nước đục (nước bổi đã qua cá), và nước nhỉ (nước cuối cùng có độ đạm cao). Cá được muối với tỷ lệ 3 phần cá, 1 phần muối, sau đó được ép và ủ trong thùng. Nước mắm sẽ chảy ra từ lỗ nhỏ dưới thùng, được thu thập và phân loại theo độ đạm.

Quá trình sản xuất còn bao gồm việc kéo nước từ cá để thu được nước mắm chất lượng cao, với những lần rút nước được gọi là long. Nước mắm được phân loại theo độ đạm và có thể được pha trộn để đạt tiêu chuẩn trước khi đóng chai hoặc vào tĩn. Tĩn được dùng trong quá khứ và có dung tích từ 2,7 - 4 lít, được xem là phương pháp giữ gìn chất lượng nước mắm tốt nhất. Nước mắm Phan Thiết nổi bật với màu vàng rơm hoặc nâu nhạt, hương thơm nồng và vị ngọt đậm nhờ vào điều kiện khí hậu đặc thù của vùng.

Nghề làm nước mắm ở Bình Thuận là một phần của di sản văn hóa truyền thống, với chất lượng nước mắm được đánh giá cao trong cả nước. Các khu vực nổi tiếng như Thanh Hải, Hàm Tiến, Mũi Né không chỉ sản xuất nước mắm mà còn nhiều loại mắm khác như mắm nêm, mắm tôm, mắm ruốc. Nước mắm Phan Thiết đã trở thành một phần không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày của người Việt và là món quà quý giá của vùng đất này. Du khách đến Phan Thiết có thể trải nghiệm quy trình làm mắm và thưởng thức hương vị độc đáo ngay tại các cơ sở sản xuất, từ những xưởng lớn đến các cơ sở tư nhân.

Nếu có cơ hội ghé thăm Phan Thiết, đừng bỏ lỡ cơ hội khám phá những sân mắm và trải nghiệm quy trình sản xuất nước mắm độc đáo của địa phương. Người dân nơi đây rất thân thiện và sẵn sàng chia sẻ về nghề truyền thống này, đem đến cho bạn những trải nghiệm thú vị và những chai nước mắm thơm ngon để mang về làm quà.

Người Chăm, một cộng đồng đã sinh sống lâu đời tại duyên hải miền Trung Việt Nam, đã tạo dựng nền văn hóa rực rỡ với dấu ấn sâu sắc của văn hóa Ấn Độ. Từ thế kỉ XVII, họ đã xây dựng vương quốc Chămpa. Tại Bình Thuận, người Chăm nổi bật với truyền thống nông nghiệp và kỹ năng thuỷ lợi, trồng cây ăn trái, bên cạnh việc duy trì các ruộng khô trên núi. Họ còn nổi bật trong nghề dệt và buôn bán nhỏ. Làng gốm của người Chăm ở Bình Thuận là một di sản nghề truyền thống lâu đời, vẫn được gìn giữ đến hôm nay.

Thông tin về quá trình phát triển nghề gốm của người Chăm ở Bình Thuận vẫn chưa được ghi chép đầy đủ và rõ ràng. Ngay cả những nghệ nhân và chức sắc Chăm cũng không nắm rõ nguồn gốc của nghề gốm. Các tài liệu cổ bằng chữ Chăm không nhắc đến vấn đề này, và không có bia ký hay truyền thuyết dân gian nào lưu truyền trong cộng đồng về nghề gốm.

Hiện tại, trong số 26 thôn của người Chăm ở Bình Thuận, chỉ có thôn Bình Đức, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình còn giữ nghề gốm với phương pháp thủ công truyền thống. Các nghệ nhân cho biết, nghề gốm ở đây có từ lâu đời và được duy trì qua nhiều thế hệ. Quy trình làm gốm truyền thống tại thôn Bình Đức bao gồm nhiều công đoạn liên kết chặt chẽ.

Quá trình làm gốm bắt đầu với việc chọn và lấy đất. Theo kinh nghiệm của các nghệ nhân, loại đất sét dùng để làm gốm phải có màu vàng nhạt, độ dẻo và mịn vừa phải, không lẫn nhiều sạn sỏi. Việc lấy đất thường diễn ra vào mùa khô, từ tháng Một đến tháng Hai Âm lịch. Các công cụ dùng để đào và chở đất bao gồm cuốc, xẻng, cúp, xà beng, và thúng. Ngày xưa, đất được chở bằng xe trâu, hiện nay bằng xe cơ giới. Sau khi lấy đất, người làm gốm phải đập, ủ, pha trộn và nhồi đất. Việc xử lý đất quyết định đến chất lượng sản phẩm sau khi nung. Đất được chuẩn bị vào ngày trước để sáng hôm sau có thể sử dụng ngay.

Những người thợ làm gốm, chủ yếu là phụ nữ Chăm, không sử dụng bàn xoay mà dùng các công cụ đơn giản để tạo hình sản phẩm theo phương pháp thủ công truyền thống. Các công cụ tạo hình bao gồm một chiếc bàn kê và một miếng vải thô. Đối với sản phẩm lớn và cồng kềnh, cần thao tác trên mặt sân phẳng và thực hiện bởi những nghệ nhân có kinh nghiệm. Người thợ dùng cát trắng để chống dính, tạo dáng sản phẩm bằng tay và những công cụ đơn giản.

Tùy vào loại sản phẩm, người thợ có thể tạo dáng bằng cách nối và vuốt đất. Sau khi tạo hình, họ dùng vòng tre để làm mịn và đều mặt ngoài sản phẩm, sau đó dùng vải thô nhúng nước để làm đều miệng gốm. Sản phẩm được để khô tự nhiên hoặc phơi nắng nếu là các loại hỏa lò. Độ khô của sản phẩm ảnh hưởng lớn đến khâu chỉnh hình sau đó. Người thợ dùng vòng và bàn vỗ để tạo sự tròn đều, sau đó làm mịn mặt ngoài sản phẩm bằng vòng sắt.

Gốm được nung lộ thiên, với số lượng từ vài trăm đến 2000 sản phẩm mỗi lần. Nhiên liệu chính là củi và rơm. Sản phẩm gốm của người Chăm rất đa dạng, chia thành hai nhóm chính: đồ dùng trong nấu ăn và đồ đựng. Sản phẩm gốm giá rẻ và được ưa chuộng bởi nhiều cộng đồng khác nhau. Bên cạnh việc phục vụ đời sống hàng ngày, họ cũng tạo ra các sản phẩm mỹ thuật và tôn giáo. Gốm Chăm, mặc dù nhiều làng gốm cổ trên thế giới đã mất, vẫn giữ được vẻ đẹp hoang sơ và tinh túy của gốm cổ hàng trăm năm qua, xứng đáng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Hi vọng nghề gốm Chăm sẽ tiếp tục được gìn giữ và phát triển.

Quy trình làm gốm của người Chăm thể hiện một giá trị nghệ thuật đặc trưng, giữ gìn được bản sắc văn hóa và sự sáng tạo của cộng đồng. Do đó, vào năm 2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận nghề gốm của người Chăm tỉnh Bình Thuận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Chiếc nón lá, biểu tượng duyên dáng của người phụ nữ Việt Nam, từ lâu đã ghi dấu ấn trong thơ ca và được yêu mến rộng rãi. Không chỉ đơn thuần là vật dụng che mưa nắng, nón lá còn mang đậm giá trị văn hóa truyền thống. Để tạo ra những chiếc nón này, các nghệ nhân đã đầu tư rất nhiều công sức. Làng nghề làm nón ở Huế, nổi tiếng hơn cả, là minh chứng cho sự yêu thích này.

'Gió thổi qua vạt áo nàng thôn nữ
Quai nón nghiêng nhẹ, điệp khúc thơ.'
(Đông Hồ)

Nghề làm nón ở Huế đã phát triển qua hàng thế kỷ, với nhiều làng nghề nổi bật như Dạ Lê, Phú Cam, Đốc Sơ, Triều Tây,... Mỗi năm, hàng triệu chiếc nón được sản xuất để đáp ứng nhu cầu thị trường. Những nghệ nhân khéo léo trải qua nhiều công đoạn: từ làm khung, uốn vành, lợp lá, cắt hoa văn, đến chằm và đánh bóng sản phẩm. Mỗi công đoạn đều được thực hiện bởi các thợ chuyên biệt, như thợ làm khung, thợ chuốt vành, thợ chằm nón,...

Đầu tiên, người nghệ nhân tạo khung cho chiếc nón. Công đoạn chuốt vành đòi hỏi sự chính xác, các vành cần phải đều và vừa vặn. Vành nón thường làm từ gỗ nhẹ như cây lồ ô, có tuổi thọ vài chục năm. Được gọi là '16 vành trăng', công đoạn này quyết định hình dáng cơ bản của chiếc nón.

Kế đến là công đoạn lợp lá. Lá nón phải trải qua quá trình chọn lọc và xử lý tỉ mỉ như hấp, sấy, phơi sương, và ủi phẳng để giữ màu trắng xanh. Những chiếc lá được sắp đều lên vành nón và cố định bằng chỉ đặc biệt. Mỗi vành thường xếp khoảng 24-25 chiếc lá, giúp chiếc nón thanh mảnh và duyên dáng.

Tiếp theo là việc đặt hoa văn, như hình ảnh cầu Trường Tiền, núi Ngự Bình, hoặc những bài thơ nổi tiếng. Những hoa văn này thường được in trên giấy màu, tạo sự thu hút và làm tăng vẻ đẹp của chiếc nón. Đây là giai đoạn làm nổi bật các biểu tượng văn hóa và mỹ thuật của Huế.

Công đoạn chằm nón là giai đoạn quan trọng nhất, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo của người thợ, thường là phụ nữ. Từng đường chỉ được may đều đặn và tinh tế, không chỉ tăng độ bền mà còn làm đẹp cho nón. Sau khi hoàn thành, nón được quét lớp nhựa thông pha cồn để tăng độ bóng và chống thấm nước. Các sản phẩm sau đó được bày bán ở các chợ và cửa hàng lưu niệm.

Ở Huế, các hàng nón lá xuất hiện khắp nơi, từ chợ Đông Ba, Bến Ngự, đến chợ Sịa và Phò Trạch. Chiếc nón lá không chỉ là món hàng được yêu thích mà còn là một phần của văn hóa Huế. Nón bài thơ, với những đường nét tinh tế và hoa văn độc đáo, đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc sắc của vùng đất này. Dù không còn phổ biến như trước, hình ảnh chiếc nón lá vẫn mãi là biểu tượng của tình yêu và bản sắc văn hóa Việt Nam, đặc biệt là Huế.

'Con sông mãi chảy, không ngừng trôi
Sông chảy vào lòng, làm Huế thêm sâu.'
(Thu Bồn)

Nón bài thơ, không chỉ là món đồ thủ công mỹ nghệ, đã được Cục sở hữu trí tuệ cấp chứng nhận bảo hộ chỉ dẫn địa lý từ 8/2010, khẳng định giá trị và sự độc đáo của nó. Dù thời gian có trôi qua, chiếc nón lá và áo dài truyền thống vẫn mãi là biểu tượng không thể thay thế của văn hóa dân tộc Việt Nam.