10 Bài viết phân tích bài thơ 'Cảnh ngày hè' của Nguyễn Trãi xuất sắc nhất

“Rồi ngồi hóng mát suốt mùa hè
Hoè xanh tỏa bóng mát rợp gương
Thạch lựu bên hiên đỏ rực sắc
Sen hồng trong ao đã mất hương
Chợ cá làng chài xôn xao náo nhiệt
Tiếng ve ngân dài trong lầu tịch dương
Như có Ngu cầm ngân lên một khúc
Dân giàu khắp nơi cầu mong hòa bình”

Bài thơ “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi vẽ nên bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, thể hiện tình yêu thiên nhiên, cuộc sống và đất nước của tác giả.

Trong bức tranh với nền trời chiều đỏ ráng, một ngôi lầu vắng vẻ, cây hoè xanh thẫm ngoài sân, cây thạch lựu đỏ rực bên hiên. Tiếng ve kêu trên cành cây, ao sen hồng và xa xa là làng chài nhộn nhịp. Một người ngồi trên lầu, cảnh vật bình yên, thư thái như muốn tận hưởng cuộc sống.

Nguyễn Trãi, từng là một tướng quân xông pha trận mạc, đã trải qua nhiều nỗi đau vì vận nước, từng cùng Lê Lợi xây dựng nền độc lập, nay lại trong vai ẩn sĩ nhưng lòng vẫn không yên. Giây phút hiếm hoi này, với tư thế ung dung thưởng ngoạn, là sự hưởng thụ chân chính, phản ánh sự yên bình sau những cơn binh lửa.

Nguyễn Trãi có cái nhìn tinh tế và say mê với thiên nhiên. Ông mô tả ba loại cây với ba vẻ đẹp riêng biệt: cây hoè xanh tươi, thạch lựu đỏ rực, và sen hồng thơm ngát. Ngôn từ như “đùn đùn” và “phun” thể hiện sức sống mạnh mẽ và sự sống động của cảnh vật, cùng với tiếng ve và chợ cá tạo nên không khí nhộn nhịp của cuộc sống.

Điều đặc biệt là phong cách miêu tả của Nguyễn Trãi có sự tương đồng với họa sĩ Van Gogh thế kỷ XIX. Cả hai đều “cháy” trong tác phẩm của mình, thể hiện sự sống mãnh liệt qua từng nét vẽ và chữ viết. Nguyễn Trãi cũng như Van Gogh, truyền tải lửa sống của mình qua thơ ca.

Bức tranh không chỉ dừng lại ở thị giác mà còn cả âm thanh, với tiếng chợ cá và cầm ve hòa quyện, tạo nên sự hòa hợp giữa cuộc sống dân dã và quý tộc, mang hơi thở sống động của thời đại.

Bức tranh “Cảnh ngày hè” phản ánh tâm hồn nhạy cảm của tác giả, yêu đời và say mê cuộc sống. Lời bình cuối cùng trong bài thơ thể hiện giấc mơ về một nền hòa bình và thịnh vượng, mong muốn của một người lớn, đầy trí tuệ và nhân nghĩa.

Bài thơ không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là một sự tự nhắc nhở về cách duy trì cuộc sống bình yên và đầy ý nghĩa trong một thế giới đang thay đổi.

Được đặt tên là “Cảnh ngày hè”, bài thơ số 43 trong tập “Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi thực sự rất hợp lý. Phần lớn các bài thơ trong chùm “Bảo kính cảnh giới” thường mang sắc thái tự răn mình, đúng với chủ đề chung của cả tập. Tuy nhiên, bài thơ này, mặc dù cũng có yếu tố tự nhắc nhở, nhưng chủ yếu là phản ánh cảm xúc trước cảnh đẹp của ngày hè. Bài thơ là một biểu hiện tâm tình sâu lắng của Ức Trai đối với vẻ đẹp tươi vui của mùa hè.

Dù được viết hơn sáu thế kỷ trước, nhiều từ ngữ đã trở nên lỗi thời với người hiện đại, và cần đến hàng chục chú thích để giải thích, nhưng “Cảnh ngày hè” vẫn có sức sống vượt thời gian, vượt qua rào cản ngôn ngữ để chạm đến người đọc ngày nay. Điều gì đã tạo nên sức sống bền bỉ này? Có phải là tài năng của ngòi bút? Vẻ đẹp tinh tế của tâm hồn? Hay tầm vóc lớn lao của lòng nhân ái? Có lẽ không chỉ là một yếu tố nào đó mà là sự kết hợp của tất cả, tạo nên một tác phẩm thi ca sống động và đầy ý nghĩa.

“Cảnh ngày hè” trước hết hiện lên như một bức tranh rực rỡ và sôi động. Theo nguyên lý “thi trung hữu họa”, bài thơ có thể được cảm nhận như một bức tranh vẽ bằng từ ngữ, với gam màu nóng đặc trưng của mùa hè.

Hai câu đầu đã ngay lập tức truyền tải không khí của mùa hè:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường”
“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương”

Ngày hè hiện ra với một không gian, thời gian và tâm trạng hòa quyện. Cụm từ “Rồi hóng mát” gợi hình ảnh một Ức Trai đang thư giãn trong thời gian hiếm hoi, nhưng “thuở ngày trường” mang một sức gợi cảm hơn. Không chỉ là độ dài của ngày hè, mà còn là tâm trạng cảm nhận được sự kéo dài của thời gian. Đây có phải là những ngày nghỉ ngơi trong cuộc sống bận rộn của Ức Trai? Câu mở đầu này tạo cảm giác lạ, với nhịp điệu vừa vội vàng vừa thong thả, phản ánh tâm trạng của nhà thơ. Câu mở đầu đã được viết với một ngữ điệu độc đáo, thể hiện sự kết hợp giữa sự vội vã và sự thư thái.

Khi kết hợp câu đề với câu thực, chúng ta thấy thiên nhiên tràn đầy sức sống qua sắc màu rực rỡ của thảo mộc:

“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương”
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ”
“Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Không gian thiên nhiên mở rộng từ cao xuống thấp, từ cây hoè đến cây lựu, và hoa sen. Mỗi loài cây đều thể hiện sự sống mãnh liệt qua màu sắc và động thái của nó. Sự sống tràn đầy không ngừng từ các loài thực vật, với màu xanh của cây hoè, màu đỏ của hoa lựu, và màu hồng của hoa sen. Các động thái như “đùn đùn”, “rợp giương”, “phun” và “tiễn” tạo nên một sự sống động rực rỡ. Các yếu tố thiên nhiên không chỉ hòa quyện mà còn tương tác để tạo nên một bức tranh mùa hè đầy sức sống.

Thi sĩ đã nắm bắt được nhịp sống vô hình và sự chuyển động liên tục của thiên nhiên. Mọi yếu tố tự nhiên phối hợp hài hòa, từ cao xuống thấp, từ trong ra ngoài, với sự chuyển động liên tục của lá, hoa và hương. Âm thanh “lao xao” từ chợ cá và “dắng dỏi” từ tiếng ve tạo nên một cuộc sống sôi động và phong phú. Cảnh mùa hè càng thêm phần rực rỡ với âm thanh của cuộc sống, từ chợ cá đông đúc đến tiếng ve làm cho hoàng hôn trở nên sống động.

Nhìn vào cảnh vật và âm thanh, ta cảm nhận được tâm trạng của người vẽ cảnh. Bức tranh không chỉ phản ánh sự tinh tế của tâm hồn mà còn thể hiện sự phấn chấn của một tấm lòng yêu đời. Đặc biệt, qua câu thơ kết thúc:

“Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng”
“Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Chúng ta thấy được khát vọng của Ức Trai. Ông muốn cầm cây đàn của vua Thuấn để cầu mong cho dân được hưởng cuộc sống đầy đủ và thái bình. Khát vọng này, dù trong thơ hay trong đời thực, thể hiện sự cháy bỏng và sâu lắng của lòng Ức Trai, điều mà ông đã phải trả giá lớn lao trong cuộc đời mình. “Cảnh ngày hè” không chỉ là sự hòa quyện giữa tài năng và tấm lòng mà còn là một khát vọng lớn lao, mong mỏi cho một cuộc sống hòa bình và thịnh vượng.

“Quốc âm thi tập” của Nguyễn Trãi là một không gian thơ mộng đầy sức sống. Bài thơ số 43 trong tập thơ này mang tên “Cảnh tình mùa hè”, thể hiện rõ nét tâm trạng của tác giả qua những hình ảnh và cảm xúc độc đáo. Bài thơ, dù được viết cách đây hơn sáu thế kỉ, vẫn sống động và thu hút người đọc nhờ sự tinh tế và chân thành của tác giả.

Câu thơ mở đầu gợi lên hình ảnh Nguyễn Trãi đang trải qua thời gian nhàn hạ hiếm có, điều mà không thể có khi ông còn bận rộn với việc triều chính. Bài thơ có thể được sáng tác vào khoảng năm 1438 - 1439, khi Nguyễn Trãi đang tạm lánh khỏi triều đình để tránh sự lũng đoạn của các nịnh thần. Câu thơ như một cách bày tỏ niềm vui trước sự an nhàn: “Ừ, đã được rảnh rỗi thì ta sẽ tận hưởng mọi phút giây.”

Bốn câu đầu tiên trong bài thơ miêu tả cảnh vật mùa hè với sự sinh động và sức sống mãnh liệt. Cây hòe xanh mướt phát triển nhanh chóng, tán lá dày đặc như một chiếc dù xanh bao phủ. Những bông hoa thạch lựu đỏ tươi làm cho cảnh vật thêm phần rực rỡ. Mùa hè hiện lên qua sự hòa quyện giữa màu sắc và âm thanh, làm cho cảnh vật như bừng sáng và đầy sức sống.

Trong cảnh mùa hè, âm thanh của thiên nhiên và cuộc sống hiện rõ. Tiếng ve kêu làm cho hoàng hôn thêm phần náo nhiệt, làm cho cuộc sống xung quanh trở nên sôi động. Hình ảnh chợ cá và âm thanh của tiếng ve tạo nên một bức tranh tổng thể của cuộc sống, từ sự sôi động của làng chài đến vẻ tĩnh lặng của hoàng hôn.

Nguyễn Trãi không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn thể hiện lòng khao khát và ước vọng của mình qua bài thơ. Ông mong mỏi một cuộc sống hòa bình và thịnh vượng cho dân chúng, ước mơ có cây đàn của vua Thuấn để ca ngợi cảnh tượng. Bài thơ thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa tình yêu thiên nhiên và lý tưởng nhân nghĩa của tác giả, phản ánh rõ nét nỗi lòng và khát vọng sâu xa của ông.

“Sách một hai phiên làm bầu bạn
Rượu năm ba chén đổi công danh
Ngoài chưng phần ấy cầu đâu nữa
Cầu một ngồi coi đời thái bình”
(Tự thán, bài 10)

Bài thơ này không chỉ làm rõ nỗi lòng của Nguyễn Trãi trong thời gian lưu lại Côn Sơn, mà còn cho thấy lòng yêu nước và thương dân sâu sắc của ông. Dù thiên nhiên đã giúp ông vượt qua những khó khăn, ông vẫn không quên lý tưởng vì dân, khát vọng cho một xã hội không còn oán thán và đau khổ.

Nguyễn Trãi, còn được biết đến với tên gọi Ức Trai, là một nhân vật quan trọng trong lịch sử Việt Nam dưới triều đại nhà Hồ và nhà Lê sơ. Dù đã từng phục vụ trong triều đình, ông chọn cách cáo quan để sống cuộc đời ẩn dật. Với khối lượng tác phẩm đồ sộ để lại, phần lớn đã bị thất lạc sau vụ án oan ở Lệ Chi Viên, Nguyễn Trãi vẫn tiếp tục sáng tác trong thời gian ẩn dật. Một trong những bài thơ nổi bật của ông là “Cảnh ngày hè”.

Bài thơ vẽ nên bức tranh mùa hè và cũng là tâm sự sâu kín của tác giả. Câu thơ:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường”

Bài thơ được viết theo thể Thất ngôn bát cú Đường luật với cấu trúc bốn phần: đề - thực - luận - kết. Mở đầu bài thơ, Nguyễn Trãi hiện lên với hình ảnh ngồi dưới bóng cây, tận hưởng sự nhàn hạ. Việc triều chính đã được giải quyết, ông trở về với cuộc sống giản dị, hòa quyện với thiên nhiên. “Rồi” gợi ý về sự rảnh rỗi và đã hoàn tất công việc. Câu thơ không chỉ miêu tả sự thư thái mà còn phản ánh tâm trạng sâu lắng của tác giả, với nỗi niềm và sự trầm lắng trong cuộc sống. Những tâm tư và gánh nặng của ông được thể hiện qua hình ảnh này.

Nguyễn Trãi, khi hòa mình vào thiên nhiên, phát hiện ra những vẻ đẹp thuần khiết mà không thể có trong cung đình. Bài thơ miêu tả:

Những hình ảnh tươi mới và tràn đầy sức sống hiện lên qua từng câu thơ. Cây hòe xanh um tỏa bóng mát, cây lựu đỏ rực và hoa sen hồng tỏa hương thơm. Những từ ngữ như đùn đùn, giương, phun, tiễn gợi tả sự sống mạnh mẽ và ấn tượng. Từ đó, ta thấy được tình yêu thiên nhiên và lòng khao khát cống hiến của tác giả. Sự sống dồi dào và màu sắc tươi sáng của thiên nhiên phản ánh tinh thần và lý tưởng của Nguyễn Trãi.

Tiếp theo là sự chuyển giao từ cảnh vật đến âm thanh và hình ảnh cuộc sống:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Âm thanh lao xao của chợ cá nổi bật trong không khí nhộn nhịp của làng chài, hòa quyện với tiếng ve kêu lúc chiều tà. Tiếng ve, thường gợi buồn, ở đây lại trở thành âm thanh vui tươi, thể hiện tâm trạng náo nức của tác giả.

“Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Cuối cùng, bài thơ chuyển từ miêu tả cảnh vật đến tâm tư của tác giả. Giấc mơ của Nguyễn Trãi về một vị vua nhân đức và một cuộc sống hòa bình hiện lên rõ rệt. “Cảnh ngày hè” không chỉ là bức tranh thiên nhiên mà còn phản ánh tấm lòng và lý tưởng cao cả của ông, thể hiện lòng yêu nước và sự kính trọng của nhân dân đối với ông.

Nguyễn Trãi là một trong những nhà thơ, nhà văn vĩ đại của dân tộc. Bài thơ “Cảnh ngày hè” của ông là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện sâu sắc tình yêu thiên nhiên, cuộc sống và đất nước của tác giả:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường,
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.
Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Bài thơ “Cảnh ngày hè” thuộc chùm thơ “Bảo kính cảnh giới” trong “Quốc âm thi tập” và là một bức tranh thiên nhiên sống động cùng tấm lòng yêu nước của Nguyễn Trãi.

Đầu tiên, tác giả mô tả cuộc sống ẩn dật của mình với sự thư thái, yên bình: “Rồi hóng mát thuở ngày trường”. “Rồi” ám chỉ sự nhàn hạ, còn “ngày trường” chỉ thời gian dài để thưởng thức sự thư giãn. Đây là những khoảnh khắc hiếm hoi trong cuộc đời bận rộn của ông.

Nhờ thời gian này, ông gần gũi với thiên nhiên và cảm nhận vẻ đẹp rực rỡ của mùa hè:

“Hoè lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Cây hoa hòe xanh mướt, cây lựu đỏ thắm và hoa sen thơm ngát tạo nên một cảnh tượng thiên nhiên tươi đẹp, phản ánh tâm hồn nhạy cảm và yêu thiên nhiên của tác giả.

Bức tranh cuộc sống con người cũng được miêu tả rõ nét:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Sự kết hợp giữa từ Hán Việt và từ thuần Việt tạo nên một bức tranh mộc mạc nhưng trang nhã. Âm thanh từ chợ cá và tiếng ve kêu râm ran làm cho cảnh vật ngày hè thêm phần sinh động, thể hiện tinh thần lạc quan và yêu đời của Nguyễn Trãi.

Cuối cùng, hai câu thơ bộc lộ lòng yêu nước và sự quan tâm đến vận mệnh dân tộc:

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Hình ảnh “Ngu cầm” gợi nhớ đến cây đàn của vua Nghiêu, thể hiện ước mơ về một đất nước hòa bình và thịnh vượng. Bài thơ kết thúc với mong muốn một cuộc sống an lành và hạnh phúc cho quê hương.

Qua bài thơ, chúng ta thấy rõ tình yêu nước, thương dân của Nguyễn Trãi. Dù trong hoàn cảnh nào, lòng ông vẫn hướng về đất nước và nhân dân.

Nguyễn Trãi, không chỉ là anh hùng dân tộc mà còn là một nhà thơ nổi tiếng với những tác phẩm sâu lắng. Trong thời gian về ẩn cư, ông đã viết nhiều bài thơ, mỗi tác phẩm đều phản ánh tâm trạng và nỗi niềm thâm trầm của ông. Bài thơ “Cảnh ngày hè” không chỉ là bức tranh mùa hè nơi miền quê mà còn là sự bộc bạch tâm tư của ông.

Cuộc sống yên bình của ông khi về ẩn cư được khắc họa qua câu thơ nhẹ nhàng: “Rồi hóng mát thuở ngày trường”. Câu thơ gợi lên cuộc sống thanh thản và giản dị của Nguyễn Trãi nơi vùng quê. Ông đã từ bỏ chốn quan trường đầy tranh đấu để tìm đến sự hòa mình với thiên nhiên.

Mùa hè, dù không được nhắc trực tiếp, nhưng hiện rõ qua các hình ảnh: Cây hòe xanh mướt, cây thạch lựu đỏ thắm, và hoa sen thơm ngát. Bức tranh mùa hè của Nguyễn Trãi là sự hòa quyện của màu sắc và sức sống:

Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

Nguyễn Trãi vẽ nên một bức tranh mùa hè sống động với những hình ảnh thiên nhiên tràn đầy sức sống. Dưới ngòi bút của ông, thiên nhiên và cuộc sống con người hòa quyện trong một không gian đầy màu sắc. Tuy nhiên, sau bức tranh mùa hè sôi động, ta cảm nhận được tấm lòng chân thành của ông dành cho quê hương:

Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

Nguyễn Trãi sử dụng từ láy “lao xao” để làm nổi bật sự nhộn nhịp của chợ quê, phản ánh sự bình an và thịnh vượng của đất nước. Hai câu cuối thể hiện ước nguyện của ông cho một cuộc sống ấm no và hạnh phúc:

Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương

Bài thơ “Cảnh ngày hè” không chỉ khắc họa vẻ đẹp mùa hè mà còn thể hiện lòng yêu nước và sự quan tâm sâu sắc của Nguyễn Trãi đối với quê hương.

Vào thế kỷ XV, thời kỳ Phục Hưng ở Châu Âu chứng kiến sự xuất hiện của những nhân vật vĩ đại như Leonardo da Vinci, một nghệ sĩ, nhà điêu khắc, và triết gia tự nhiên. Cùng thời điểm đó, ở Việt Nam cũng xuất hiện một thiên tài lỗi lạc: Nguyễn Trãi, một nhà ngoại giao, nhà quân sự xuất sắc, và một nhà văn hóa nổi bật với sự hiểu biết sâu rộng về địa lý, lịch sử, và văn học.

Trong lĩnh vực văn học, Nguyễn Trãi để lại nhiều tác phẩm quý giá như Bình Ngô đại cáo, Quân trung từ mệnh tập, Ức Trai thi tập, và Quốc âm thi tập. Ông chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Nho giáo với tư tưởng nhân nghĩa và phụng mệnh trời, đồng thời nổi bật với những quan điểm mới mẻ về nhân dân.

Bài thơ “Cảnh ngày hè” trích từ tập thơ Nôm Quốc âm thi tập, thuộc Mục bảo kính cảnh giới bài số 43, được Nguyễn Trãi sáng tác trong lúc nghỉ ngơi. Bài thơ thể hiện tư tưởng nhân nghĩa và lòng yêu nước sâu sắc của ông, dù bản thân đã bị thất sủng và không còn được vua tin dùng.

Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, nhưng đã được Nguyễn Trãi điều chỉnh để phù hợp hơn. Bố cục của bài thơ không theo cấu trúc cứng nhắc mà có sự phân chia rõ ràng. Sáu câu thơ đầu tiên miêu tả cảnh thiên nhiên mùa hè qua góc nhìn của một trí thức đã lui về ở ẩn, tách biệt khỏi thế sự.

“Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Lao xao chợ cá làng Ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương'

Bài thơ không chỉ mô tả một ngày hè mà còn gợi lên thời điểm cuối ngày qua ba chữ “lầu tịch dương”, khi mặt trời lặn và mọi vật chuẩn bị nghỉ ngơi. Tuy nhiên, Nguyễn Trãi khắc họa cảnh vật không hề mệt mỏi hay u ám như trong thơ của các tác giả trung đại khác, mà vẫn tràn đầy sức sống, âm thanh và màu sắc.

Trong thơ của Nguyễn Trãi, các động từ như “đùn đùn” trong “Hòe lục đùn đùn tán rợp giương” thể hiện sức sống mạnh mẽ của cây hòe. Tương tự, động từ “phun” trong “Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ” cho thấy sự sống đang tràn trề trong hoa thạch lựu. “Hồng liên trì đã tiễn mùi hương” cho thấy hương thơm ngát của hoa sen trong ao.

Âm thanh trong hai câu thơ “Lao xao chợ cá làng ngư phủ/Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương” thể hiện sự nhộn nhịp của chợ cá và tiếng ve sầu, tạo nên một không gian sống động và vui tươi. Các từ láy như “lao xao” và “dắng dỏi” làm nổi bật sự náo nhiệt và sức sống của cảnh vật.

Bài thơ của Nguyễn Trãi không chỉ thể hiện vẻ đẹp thiên nhiên mà còn cho thấy sự cảm nhận tinh tế của tác giả qua các giác quan. Ông mang đến cảm giác mát mẻ và dễ chịu qua xúc giác, màu sắc rực rỡ qua thị giác, và hương thơm thanh mát qua khứu giác. Âm thanh của con người và thiên nhiên cũng góp phần làm bức tranh thêm phần sống động.

Cuối bài thơ, Nguyễn Trãi thể hiện ước nguyện về sự thịnh vượng và hạnh phúc của nhân dân qua hai câu thơ:

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương'

Những câu thơ này phản ánh niềm mong mỏi của tác giả về sự phồn vinh của đất nước, đồng thời thể hiện sự mãn nguyện của ông khi ước nguyện của mình trở thành hiện thực. Tấm lòng yêu nước và nhân nghĩa của Nguyễn Trãi luôn được thể hiện rõ ràng, dù ở thời kỳ hoàng kim hay lúc sa cơ. Ông dành cả cuộc đời để lo nghĩ cho dân tộc và Tổ quốc, điều đó thật đáng quý.

Bài thơ “Cảnh ngày hè” không chỉ tôn vinh vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn thể hiện sâu sắc tâm hồn và lòng yêu nước của Nguyễn Trãi. Bức tranh thiên nhiên và sự quan tâm của ông đối với vận mệnh đất nước tạo nên một tác phẩm vô giá, thể hiện tinh thần chính nghĩa và tình yêu dân tộc của tác giả.

Nguyễn Trãi, một trong những nhà thơ lừng danh của văn học Việt Nam, đã luôn gắn bó sâu sắc với thiên nhiên và con người qua từng câu chữ. Khi từ bỏ quan trường đầy toan tính và xung đột, ông tìm về với thiên nhiên để tâm hồn được thanh thản. Trong khoảng thời gian này, dù viết về thiên nhiên, thơ của ông vẫn chứa đựng những tâm tư lo lắng cho vận mệnh dân tộc. Bài thơ “Cảnh ngày hè” là minh chứng rõ ràng cho tình yêu và sự quan tâm của ông dành cho nhân dân và đất nước.

Câu thơ mở đầu đã thể hiện tâm trạng của nhà thơ trong những ngày hè của cuộc sống thanh bình nơi quê hương:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường”

Chữ “rồi” ở đầu câu gợi ra cảm giác thư thái, không bị áp lực và ganh đua của chốn quan trường. Sự lựa chọn từ “rồi” thay vì “rỗi” mang đến cảm giác cổ điển, phản ánh thời gian và không gian của tâm hồn nhà thơ khi tìm về với thiên nhiên.

Những câu thơ tiếp theo vẽ nên một bức tranh mùa hè rực rỡ và sinh động, không chỉ mô tả thiên nhiên mà còn cả hoạt động của con người:

“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương”
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Cây hòe với tán lá rộng tạo bóng mát, hoa thạch lựu đỏ rực như ánh nắng hè, và hoa sen hồng với hương thơm lan tỏa trong không khí. Những động từ như “đùn đùn”, “phun”, và “tiễn” thể hiện sự sống động và sức sống mãnh liệt của mùa hè, làm cho bức tranh thêm phần sinh động và tươi tắn.

Bức tranh thiên nhiên còn được làm phong phú thêm với sự hiện diện của cuộc sống con người:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Âm thanh “lao xao” từ chợ cá cho thấy sự nhộn nhịp của đời sống, trong khi tiếng ve “dắng dỏi” làm tăng thêm sự sống động của mùa hè. Những âm thanh này tạo nên một bức tranh sống động và đầy màu sắc của đời sống thôn quê.

Câu thơ kết bài thể hiện ước vọng của tác giả:

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Nhà thơ mơ ước có thể dùng chiếc đàn của vua Ngu Thuấn để mang đến sự thịnh vượng cho nhân dân, thể hiện tấm lòng lo lắng và mong ước một cuộc sống sung túc và an lành cho dân tộc.

Qua bài thơ, chúng ta thấy rõ một bức tranh thiên nhiên mùa hè tươi đẹp và một tâm hồn trung nghĩa, luôn hướng về nhân dân dù đã rời xa quan trường. Nguyễn Trãi thể hiện tình yêu thiên nhiên và sự quan tâm sâu sắc đến vận mệnh dân tộc, điều này làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn và lòng yêu nước của ông.

Khi Nguyễn Trãi từ bỏ quan trường để sống ẩn dật tại Côn Sơn, ông đã sáng tác nhiều bài thơ nổi bật, trong đó có bài thơ số 43 trong tuyển tập “Bảo kính cảnh giới”. Bài thơ không chỉ là một bức tranh mùa hè tươi đẹp mà còn phản ánh sâu sắc tâm tư của tác giả.

Câu thơ đầu tiên thoạt nhìn có vẻ nhẹ nhàng, thanh thoát:

“Rồi hóng mát thuở ngày trường”

Câu thơ gợi hình ảnh Nguyễn Trãi ngồi dưới bóng cây, thư thái tận hưởng sự mát mẻ. Sau khi đã hoàn tất mọi công việc, ông trở về với cuộc sống giản dị và hòa hợp với thiên nhiên. Sự lựa chọn từ “rồi” thay vì “rỗi” không chỉ nhấn mạnh sự nhẹ nhõm mà còn phản ánh tâm trạng của tác giả: “Ta đành phải dành cả ngày dài để tìm sự bình yên”. Một xã hội đổ nát và những nguyện vọng bị dập tắt khiến ông phải rời bỏ, từ bỏ mọi gánh nặng để tìm kiếm sự thanh thản trong thiên nhiên. Câu thơ không chỉ đơn thuần là sự thanh bình mà còn ẩn chứa nỗi lòng sâu kín của tác giả.

Khi hòa mình vào thiên nhiên, Nguyễn Trãi tìm thấy niềm vui và sự say mê:

“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương”
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ”
“Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Cảnh vật mùa hè hiện lên sinh động qua cái nhìn của ông: cây hòe tỏa bóng mát rộng lớn, hoa thạch lựu đỏ rực, và hoa sen hồng tỏa hương ngào ngạt. Qua lăng kính của Nguyễn Trãi, mùa hè trở thành một bức tranh đầy sức sống, nơi mọi sắc thái thiên nhiên đều tươi mới và sống động. Những hình ảnh này như bước ra từ cổ tích khi được nhìn qua đôi mắt của một thi sĩ đầy cảm xúc và yêu đời.

Những tình cảm sâu sắc của Nguyễn Trãi cũng được thể hiện qua hình ảnh mùa hè:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ”
“Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Chợ cá đông đúc là biểu tượng của sự thịnh vượng và hòa bình, trong khi tiếng ve kêu lúc hoàng hôn gợi lên cuộc sống yên bình nơi thôn dã. Những hình ảnh này không chỉ tạo nên bức tranh sống động của cuộc sống mà còn làm nổi bật những cảm xúc sâu lắng của tác giả.

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng”
Dân giàu đủ khắp đòi phương

Nguyễn Trãi mơ ước có thể mượn chiếc đàn của vua Ngu Thuấn để đem lại sự thịnh vượng cho nhân dân, phản ánh sự quan tâm và lòng nhân ái của ông. Vua Nghiêu và Thuấn nổi tiếng vì sự thịnh trị, và tiếng đàn của vua Thuấn có thể ca ngợi cuộc sống đầy đủ của nhân dân. Tác giả mong muốn một cuộc sống an vui và hạnh phúc cho mọi người, thể hiện tấm lòng nhân đạo và lòng yêu nước sâu sắc của mình.

Đó là một ước mơ cao cả. Dù bị triều đình xua đuổi, Nguyễn Trãi vẫn giữ vững niềm tin và hy vọng vào một cuộc sống tươi đẹp cho nhân dân. Bài thơ này thể hiện rõ nỗi lòng của ông trong thời gian ở Côn Sơn, với tình yêu nước và lòng nhân ái không bao giờ phai nhạt. Ông say mê thiên nhiên và tìm thấy sự an ủi trong đó, dù sống cuộc sống ẩn dật, Nguyễn Trãi vẫn không quên lý tưởng của mình về một cuộc sống không có oán thán và đau khổ.

Nguyễn Trãi là một nhân vật anh hùng lừng lẫy trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc ta. Sự xuất sắc của ông không chỉ được chứng minh qua chính trị, quân sự, và ngoại giao mà còn nổi bật qua sự nghiệp văn học phong phú, với những đóng góp to lớn cho nền văn học nước nhà.

Lí tưởng mà Nguyễn Trãi theo đuổi là giúp vua bảo vệ đất nước, mang lại hòa bình và thịnh vượng cho nhân dân. Lí tưởng cao cả ấy đã trở thành nguồn động viên mạnh mẽ giúp ông vượt qua mọi thử thách trong cuộc sống. Dù được vua tín nhiệm hay bị thất sủng, lòng ông luôn lo lắng cho đất nước và nhân dân. Những cơn bão cuộc đời không thể dập tắt ngọn lửa nhiệt thành trong tâm hồn của người chí sĩ tài đức vẹn toàn này.

Bài thơ “Cảnh ngày hè” được Nguyễn Trãi sáng tác khi ông về nghỉ tại Côn Sơn. Ông đã rời xa kinh đô nhộn nhịp và chốn quyền lực hiểm ác để trở về với thiên nhiên thanh bình nơi thôn dã, sống cùng dân lành, hòa mình vào cảnh sắc thiên nhiên. Trong những ngày nhàn nhã bất đắc dĩ đó, nhà thơ cảm nhận được vẻ đẹp của mùa hè tươi tắn và kín đáo gửi gắm trong những vần thơ một chút khát vọng mong ước dân giàu, nước mạnh. Bài thơ phản ánh tâm hồn Nguyễn Trãi tràn đầy tình yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân và đất nước.

Bài thơ bắt đầu với câu lục ngôn mô tả hoàn cảnh của nhà thơ lúc bấy giờ: “Rỗi hóng mát thuở ngày trường”. Câu thơ lẽ ra phải có bảy chữ để đúng thể thất ngôn bát cú nhưng Nguyễn Trãi đã lược bỏ một chữ. Đây là một sự cách tân táo bạo trong thơ Nôm thời đó. Nhịp thơ 1/2/3, chậm rãi phản ánh phong thái ung dung, tự tại của tác giả.

Chữ “rỗi” đứng riêng thành một nhịp thể hiện cảm nhận của tác giả về tình cảnh của mình. “Rỗi” có nghĩa là nhàn nhã, không bị vướng bận. Cuộc đời Nguyễn Trãi thường không có nhiều lúc thảnh thơi. Đây là thời điểm ông được sống ung dung, thỏa ước nguyện hòa mình với thiên nhiên mà ông yêu quý.

Không có việc gì quan trọng, chỉ có mỗi việc hóng mát. “Ngày trường” nghĩa là ngày dài. Đây là cảm giác tâm lý về thời gian của người sống trong cảnh nhàn rỗi, thấy ngày như kéo dài hơn. Với người như Nguyễn Trãi, thích suy nghĩ và hành động, cảm giác đó càng rõ rệt hơn. Trong khi đất nước đang xây dựng lại sau chiến tranh, công việc dân đen còn bề bộn mà ông phải hóng mát từ ngày này qua ngày khác thì thật là mỉa mai. Vì vậy, ông rơi vào tình trạng thân nhàn nhưng tâm không nhàn. Đằng sau câu thơ này có thể thấy nụ cười chua chát của Nguyễn Trãi trước tình cảnh trớ trêu.

Chỉ có vẻ đẹp tự nhiên mới có thể làm xua đi những mây buồn trong tâm hồn ông. Ông mở lòng đón nhận thiên nhiên và thấy vui trước cảnh:

“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”

Với vài nét bút, bức tranh quê hiện lên tươi đẹp và hài hòa. Cây trước sân, cây trong ao đều tràn đầy sức sống, đua nhau vươn lên khoe sắc và tỏa hương. Cây hòe với tán lá xanh um, cây lựu nở hoa đỏ thắm, và sen hồng đã ngát hương. Sức sống trong cây đang dâng lên cành, lá, hoa. Cây tỏa bóng rợp xuống mặt sân, tỏa bóng mát vào tâm hồn thi sĩ.

Ba câu thơ đề cập đến ba loại cây: “hòe, lựu, sen” nhưng dường như không chỉ là cây. Cũng có vẻ như con người được lồng vào đó, một cách kín đáo. Các từ đùn đùn (dồn dập tuôn ra), giương (tỏa rộng), phun, tiễn (ngát, nức) gợi tả sức sống căng tràn bên trong sự vật, tạo nên những hình ảnh ấn tượng. Câu thơ thứ hai ngắt nhịp 4/3, hai câu tiếp theo đổi nhịp thành 3/4, làm tăng vẻ sinh động và rộn ràng cho cảnh vật. Giữa cảnh và người có sự tương đồng nào không? Đời người anh hùng đã vơi nhưng giống như cây tùng bách dày dạn sương tuyết, sức sống vẫn chảy mạnh trong huyết quản. Thức đỏ của hoa lựu có phải là tấm lòng sắt son với dân với nước? Mùi hương của sen có phải là lý tưởng của Nguyễn Trãi không bao giờ phai nhạt, suốt đời phấn đấu vì đất nước và nhân dân? Cảnh và người có sự tương đồng, đều đẹp đẽ và hài hòa.

Ở bốn câu thơ trên, nhà thơ mới nhắc đến màu sắc, hương thơm, cây cỏ; ở hai câu tiếp theo còn có thêm âm thanh, hình ảnh con người và cảnh vật:

“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”

Từ tượng thanh “lao xao” làm nổi bật không khí nhộn nhịp của chợ cá làng ngư phủ. Lao xao gợi sự ồn ào, tiếng trao đổi, nói cười. Tất cả đều mang hơi hướng của cuộc sống lao động chăm chỉ, chân thật. Âm thanh lao xao hòa với tiếng ve kêu dắng dỏi vào lúc chiều tà, báo hiệu kết thúc một ngày hè nơi thôn dã. Tiếng ve thường gợi buồn, nhưng với nhà thơ lúc này, nó trở thành tiếng đàn rộn rã, khiến tâm trạng nhà thơ thêm náo nức.

Cỏ cây, hoa lá, con người tràn đầy sức sống khơi dậy trong lòng nhà thơ cảm xúc nhẹ nhàng, sâu lắng và những suy nghĩ chân thành. Đó là tình yêu cuộc sống, yêu con người và trách nhiệm đối với dân tộc. Nguyễn Trãi luôn lấy dân làm gốc (dân vi bản, dân vi quý), nên trước thiên nhiên tươi đẹp và những con người cần cù, lam lũ, lòng ông dấy lên khát vọng mãnh liệt:

“Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương”

Ông ước gì có được cây đàn của vua Thuấn để đàn một tiếng, làm nổi lên niềm mong mỏi lớn nhất của mình là dân chúng khắp nơi đều được giàu có, no đủ. Ẩn sau lời ước mong ấy là sự trách móc nhẹ nhàng nhưng nghiêm khắc đối với bọn quyền thần ở triều đình không còn quan tâm đến dân và nước. Theo ông, với cảnh nước non tươi đẹp và nhân dân siêng năng, cuộc sống lẽ ra đã phải trở nên ấm no và hạnh phúc từ lâu.

Vậy là dù hòa mình hoàn toàn với thiên nhiên, Nguyễn Trãi vẫn không quên nỗi niềm về dân nước. Ông tìm thấy ở thiên nhiên tươi đẹp một nguồn cảm hứng, động viên, an ủi, và khích lệ quý giá cho bản thân. Điều này góp phần tạo nên phẩm cách của Nguyễn Trãi, một bậc trượng phu - chính nhân quân tử - hiên ngang như cây tùng, cây bách trước bão tố cuộc đời.

Bài thơ “Cảnh ngày hè” là một sự sáng tạo độc đáo của Nguyễn Trãi về hình thức thơ. Câu thơ thất ngôn xen lục ngôn, các vế đối rất chỉnh và cách sử dụng từ láy rất tài tình. Để tăng cường sức biểu hiện của các tính từ và động từ, tác giả đặt chúng ở đầu câu. Đây là bài thơ tả cảnh mùa hè tràn đầy sức sống, không chỉ miêu tả cảnh sắc đặc trưng mà còn là “tức cảnh sinh tình”, thể hiện niềm vui sống, hào hứng và tươi tắn của tâm hồn nhà thơ và niềm ao ước về hạnh phúc cho dân chúng muôn phương.