14 Bài văn nghị luận tiêu biểu về tác phẩm 'Đọc Tiểu Thanh kí' của Nguyễn Du (Ngữ văn 11 - SGK Cánh diều)

Nguyễn Du, một đại thi hào của dân tộc và danh nhân văn hóa thế giới, là một nhà thơ tiêu biểu trong nền thơ ca cách mạng Việt Nam. Ông để lại nhiều tác phẩm nổi bật, trong đó có bài thơ 'Độc Tiểu Thanh kí', viết về một người con gái tài hoa nhưng bạc mệnh.

Tiểu Thanh, một cô gái Trung Quốc sống vào đầu thời Minh, nổi tiếng với tài năng và sắc đẹp, kết hôn với một nhà quyền quý khi mới 16 tuổi. Vì bị ghen tuông, cô phải sống đơn độc trên Cô Sơn, gần Tây Hồ. Sống trong sự cô đơn và buồn tủi, Tiểu Thanh qua đời ở tuổi 18. Nguyễn Du viết bài thơ này để bày tỏ nỗi thương cảm đối với số phận bất hạnh của nàng. Mở đầu bài thơ, Nguyễn Du đã dùng hai câu đề để diễn tả nỗi lòng của Tiểu Thanh:

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư

(Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn)

Câu thơ không chỉ miêu tả cảnh Tây Hồ mà còn phản ánh tâm trạng của Tiểu Thanh. Cảnh đẹp nơi đây trở thành 'gò hoang' bởi cái chết của nàng, và 'mảnh giấy tàn' là di sản cuối cùng của nàng.

Những hình ảnh 'gò hoang' và 'mảnh giấy tàn' làm nổi bật cảm xúc thương cảm của nhà thơ. Hai câu tiếp theo làm rõ hơn nỗi buồn thương:

Chi phấn hữu thần liên tử hậu
Văn chương vô mệnh lụy phần dư

(Son phấn có thần chôn vẫn hận
Văn chương không mệnh đốt còn vương)

Nguyễn Du dùng hình ảnh 'son phấn' và 'văn chương' để ám chỉ Tiểu Thanh, người chỉ sống với vẻ đẹp và nghệ thuật. Dù đã chết, nàng vẫn không thể quên nỗi 'hận' và di sản của mình vẫn còn vương vấn.

Hai câu luận tiếp theo phản ánh cái nhìn của Nguyễn Du về số phận của những người tài hoa bạc mệnh:

Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kỳ oan ngã tự cư

(Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi
Cái án phong lưu khách tự mang)

Những nỗi oan ức của Tiểu Thanh không chỉ của riêng nàng mà còn là nỗi oan của nhiều người tài hoa khác qua các thời kỳ. Nguyễn Du chỉ ra sự bất công trong xã hội phong kiến, nơi tài năng và sắc đẹp không được trân trọng.

Cuối bài thơ, Nguyễn Du bày tỏ sự lo lắng về tương lai:

Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như

(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời ai khóc Tố Như chăng)

Nhà thơ tự hỏi liệu sau ba trăm năm nữa, có ai nhớ đến ông hay không. Câu hỏi thể hiện nỗi đau và sự tự trách của Nguyễn Du về số phận con người và thời cuộc.

Ngày nay, Nguyễn Du vẫn được biết đến như một đại thi hào, và 'Độc Tiểu Thanh kí' tiếp tục gợi cảm xúc về số phận bất hạnh của những người tài hoa nhưng bạc mệnh, đồng thời phản ánh sự tàn ác của xã hội phong kiến.

'Độc Tiểu Thanh kí' là một trong những tác phẩm thơ chữ Hán xuất sắc của Nguyễn Du, được in trong tập thơ Thanh Hiên. Bài thơ này có thể được viết trước hoặc sau khi Nguyễn Du được triều đình cử đi sứ Trung Quốc.

Tây Hồ, nổi tiếng với giai thoại về Tiểu Thanh - một người con gái tài sắc vẹn toàn sống vào đầu thời Minh. Do hoàn cảnh éo le, Tiểu Thanh trở thành vợ lẽ của một thương gia giàu có ở Hàng Châu, Chiết Giang. Vì vợ cả ghen tuông, nàng bị bắt phải sống cô độc trên núi Cô Sơn. Nàng đã viết một tập thơ ghi lại nỗi khổ đau của mình, nhưng sau đó đã chết khi mới mười tám tuổi. Vợ cả vẫn tiếp tục ghen và đã đốt phần lớn tập thơ, may mắn còn lại một số bài được lưu truyền với tên gọi Phần dư, cùng với câu chuyện bi kịch của nàng.

Nguyễn Du đọc các bài thơ còn lại của Tiểu Thanh, cảm thấy sâu sắc nỗi đau của nàng và thể hiện sự băn khoăn, day dứt về số phận của những người tài hoa trong xã hội cũ, bao gồm cả chính ông.

Phiên âm chữ Hán:

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư.
Chi phấn hữu thần liên tử hậu,
Văn chương vô mệnh lụy phần dư.
Cổ kim hận sự thiên nan vấn;
Phong vận kỳ oan ngã tự cư.
Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

Dịch thơ Tiếng Việt:

Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang,
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn.
Son phấn có thần chôn vẫn hận,
Văn chương không mệnh đốt còn vương.
Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi,
Cái án phong lưu khách tự mang.
Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa,
Người đời ai khóc Tố Như chăng?

Hơn ba thế kỷ sau cái chết của Tiểu Thanh, Nguyễn Du vẫn cảm thấy xót xa trước sự tàn phai của những gì thuộc về nàng:

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,
(Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang,)

Câu thơ gợi ra hình ảnh cảnh đẹp xưa nay đã trở thành hoang phế, chỉ còn lại hài cốt của Tiểu Thanh. Hình ảnh này nhấn mạnh sự mất mát của một cuộc đời tài sắc, đã từng nổi bật nhưng giờ chỉ còn lại giai thoại. Cảnh vật đã nhấn mạnh thêm nỗi đau của nhà thơ, khiến trái tim ông thổn thức:

Độc điếu song tiền nhất chi thư.
(Thổn thức bên song mảnh giấy tàn.)

Tiểu Thanh đã gửi gắm nỗi buồn, nỗi xót xa và sự cô đơn của mình qua những bài thơ. Nguyễn Du đồng cảm sâu sắc với nỗi đau của nàng, cũng là tự thương chính mình trong hoàn cảnh tương tự:

Chi phấn hữu thần liên tử hậu,
Văn chương vô mệnh lụy phần dư:
(Son phấn có thần chôn vẫn hận,
Văn chương không mệnh đốt còn vương.)

Ba trăm năm trôi qua, những gì gắn bó với Tiểu Thanh vẫn còn, như những di sản không thể mất đi. Son phấn và văn chương đều là biểu tượng của sự sống và cái đẹp. Dù bị chôn vùi, sắc đẹp và tài năng vẫn để lại dấu ấn trong lòng người. Nguyễn Du đã làm cho chúng sống lại, qua đó bày tỏ sự đau xót và tiếc nuối.

Câu luận:

Cổ kim hận sự thiên nan vấn,
Phong vận kỳ oan ngã tự cư.

Nhà thơ mở rộng nỗi hận từ Tiểu Thanh thành nỗi hận chung của những con người tài hoa bạc mệnh qua các thời kỳ. Đây là sự hờn oán không thể giải thích, không thể hỏi trời. Nỗi oan của những người tài hoa là một vấn đề không thể giải quyết, mang nặng suốt đời. Nguyễn Du đã nhập vào Tiểu Thanh để biểu đạt những cảm xúc và băn khoăn về số phận:

Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

Câu hỏi của Nguyễn Du phản ánh sự lo lắng về việc liệu có ai nhớ đến ông sau ba trăm năm nữa. Ông đặt mình vào vị trí của Tiểu Thanh để bày tỏ nỗi cô đơn, không có người đồng cảm, đồng thời gợi ý về một số phận chung của những người tài hoa bạc mệnh.

Nhà thơ thể hiện niềm cảm thương sâu sắc, không chỉ với Tiểu Thanh mà còn với chính mình. Câu thơ cuối cùng không chỉ là nỗi đau của Tiểu Thanh mà còn là nỗi đau của Nguyễn Du, phản ánh sự đồng cảm sâu sắc và lòng nhân đạo vĩ đại của ông. 'Độc Tiểu Thanh kí' cùng với 'Truyện Kiều' là đỉnh cao của tư tưởng nhân văn trong văn học của Nguyễn Du.

Nguyễn Du, tên thật là Tố Như, hiệu Thanh Hiên, biệt hiệu Hồng Sơn lạp hộ (Nhà săn bắn núi Hồng Sơn), sinh năm 1765 tại làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.

Cha ông là Hoàng Giáp Xuân Quận Công Nguyễn Nghiễm, thủ tướng triều Lê, trong một gia đình Nho học danh tiếng. Gia đình Nguyễn Du nổi tiếng với nhiều quan chức cấp cao và được ca ngợi trong ca dao:

Bao giờ ngàn Hống hết cây,
Sông Rum hết nước, họ này hết quan.

Nguyễn Du cũng có một gia đình văn học lừng danh. Cha ông, Nguyễn Nghiễm, đã thể hiện tâm sự qua bài phú “Khổng Tử mộng Chu Công”. Trong số năm danh sĩ nổi tiếng của thời kỳ đó, hai người thuộc gia đình Nguyễn Du (Nguyễn Du và Nguyễn Đạm) đã được nêu danh.

Nguyễn Du là con của bà Trần Thị Tần, người huyện Đông Ngạn, tỉnh Bắc Ninh. Bà có bốn người con, và Nguyễn Du là con thứ ba. Năm 18 tuổi, Nguyễn Du thi đỗ Tam trường (Tú tài) và bắt đầu sự nghiệp công chức. Năm 1802, vua Gia Long lên ngôi và triệu Nguyễn Du về làm Tri huyện Phù Dực, tỉnh Thái Bình, sau đó thăng chức Tri Phủ. Sau một thời gian, ông xin về vì lý do sức khỏe.

Năm 1806, ông được triệu về Kinh với chức Đông Các học sĩ. Năm 1809, ông được bổ nhiệm làm Cai bạ tỉnh Quảng Bình. Năm 1813, ông được thăng chức Chính điện học sĩ và làm Chánh sứ sang Trung Quốc để đáp lễ sắc phong An Nam Quốc vương. Trong thời gian này, ông đã viết Bắc hành tạp lục. Sau khi về nước, ông được thăng chức Lễ Bộ Hữu Tham Tri. Năm 1820, trước khi được lệnh đi sứ Trung Quốc lần thứ hai, ông mắc bệnh và qua đời vào ngày mùng 10 tháng 8 năm Canh Thìn (Minh Mạng nguyên niên). Bài thơ Độc Tiểu Thanh Kí là một tác phẩm nổi tiếng bằng chữ Hán, in trong Thanh Hiên thi tập, thể hiện lòng nhân ái và sự đồng cảm của ông đối với nàng Tiểu Thanh tài sắc nhưng bạc mệnh.

Tiểu Thanh, một cô gái Trung Quốc sống vào đầu thời Minh, nổi tiếng với tài sắc và sự thông minh. Cô làm vợ lẽ một nhà quyền quý và bị vợ cả ghen tuông đẩy ra sống riêng trên Cô Sơn. Nỗi đau khổ của cô được gửi gắm vào thơ nhưng bị vợ cả đốt, may mắn chỉ còn lại một số bài thơ. Những bài thơ sót lại được khắc in với tên gọi Phần dư (Bị đốt còn sót lại). Cô sinh bệnh và qua đời ở tuổi 18. Nguyễn Du cảm thương nàng và viết bài thơ này. Bài thơ chữ Hán được dịch nghĩa như sau:

Vườn hoa Tây Hồ giờ đã thành hoang vắng. Chỉ còn lại chút ký ức qua một tập sách đọc bên cửa sổ. Son phấn dù còn đó chắc hẳn phải đau xót vì những điều xảy ra sau khi chết. Văn chương không có số phận cũng bị đốt nhưng vẫn còn sót lại. Mối hận từ xưa đến nay khó hỏi trời được. Sống phong lưu cũng tự mang bản án. Ta cảm thấy như cùng cảnh với kẻ mắc nỗi oan vì nết phong nhã. Không biết ba trăm năm sau, có ai khóc Tố Như không?

Bài thơ nổi tiếng và đã được nhiều người dịch ra tiếng Việt, bao gồm Giản Chi, Nguyễn Quảng Tuân, Vũ Tam Tập, và Vũ Hoàng Chương. Dù theo thể thơ nào, các bản dịch vẫn giữ nguyên nội dung. Chúng ta sẽ cảm nhận bài thơ qua bản dịch của Vũ Tam Tập.

Hai câu đề của bài thơ:

Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang,
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn.

Hai câu thơ này miêu tả cảm xúc của nhà thơ về cảnh vật và cuộc đời nàng Tiểu Thanh. Dù Tây Hồ nổi tiếng đẹp, trong tâm tưởng của nhà thơ, cảnh vật ấy trở thành “gò hoang”. Cảnh vật đẹp đẽ lại trở nên lạnh lẽo, cô đơn như nấm mồ. Những hình ảnh “gò hoang” và “mảnh giấy tàn” khiến nhà thơ cảm thấy đau xót. Cảm xúc ấy tiếp tục được thể hiện qua hai câu thực:

Son phấn có thần chôn vẫn hận
Văn chương không mệnh đốt còn vương.

“Son phấn” ở đây chỉ nàng Tiểu Thanh, dù đã chết nhưng linh hồn vẫn đau xót vì những bài thơ của nàng bị đốt. “Hận” vì ghen tuông khiến nàng chết và những bài thơ không còn nguyên vẹn nhưng vẫn chưa hoàn toàn cháy hết. Hai câu thơ này phản ánh lòng thương cảm của nhà thơ đối với nàng Tiểu Thanh.

Trong hai câu luận, nhà thơ mở rộng cảm xúc của mình, tự an ủi rằng những người tài hoa nhưng bạc mệnh là điều thường gặp. Tuy trời có hiểu nhưng không thể thay đổi sự ghen ghét của đời người. Nguyễn Du đã mở đầu Truyện Kiều với câu:

Trăm năm trong cõi người ta,
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.

Nhà thơ quan tâm đến số phận của những người phụ nữ tài sắc, tương đồng với thân phận của các nhà nho thất sủng trong thời kỳ suy thoái. Những nhân vật như Dương Quý Phi, Tiểu Thanh, Đạm Tiên, Thúy Kiều đều là những hình ảnh phản ánh nỗi đau của người tài hoa. Nhà thơ cảm thông với họ và so sánh với chính mình.

Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa,
Người đời ai khóc Tố Như chăng?

Nhà thơ dự đoán về số phận của mình, cảm thấy sự đồng cảm với Tiểu Thanh dù nàng sống trước ông vài trăm năm. Điều này cũng thể hiện sự quan tâm của nhà thơ đối với số phận của những người có tài.

Thực tế, công chúng luôn tìm tòi và chắt lọc những tác phẩm xuất sắc. Những tác phẩm như Truyện Kiều và Độc Tiểu Thanh Kí của Nguyễn Du vẫn được truyền tụng và sẽ còn tồn tại lâu dài.

Thơ của Nguyễn Du như một kim tự tháp vĩ đại giữa trời đất rộng lớn. Mỗi mặt của kim tự tháp đều mang một vẻ đẹp riêng. Mặt chính là “Truyện Kiều” với những câu chữ như châu ngọc và gấm thêu. Mặt trái là những tác phẩm dân dã như “Thác lời trai phường Nón” và “Văn tế sống hai cô gái Trường Lưu”. Mặt phải là những tác phẩm tinh tế như “Thanh Hiên thi tập”, “Nam trung tạp ngâm”, “Bắc hành tạp lục”. Nhân dân tự hào về thi hào Nguyễn Du.

“Truyện Kiều” là công trình nghệ thuật vĩ đại của Nguyễn Du về nỗi đau và niềm vui của kiếp người, trong khi thơ chữ Hán thể hiện sâu sắc thế giới nội tâm của ông. Thi sĩ Xuân Diệu đã viết rằng thơ chữ Hán chứa đựng hình ảnh, đời sống và cảm xúc của Nguyễn Du.

Khi đọc bài thơ “Độc Tiểu Thanh ký” của Nguyễn Du, chúng ta không khỏi xúc động. Tiểu Thanh, một cô gái nổi danh thời Minh, bị đánh ghen và bị đày vào núi Cô Sơn. Dù nàng đã chết khi mới mười tám tuổi, tập thơ của nàng vẫn bị vợ cả đốt, chỉ còn sót lại vài trang. Nguyễn Du đã viếng mộ nàng và đọc tập thơ, cảm nhận rõ sự đau xót của Tiểu Thanh qua bài thơ.

“Tây hồ hoa uyển tận thành khư,
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư”

“Hoa uyển” và “khư” thể hiện sự đối lập giữa vẻ đẹp xưa và sự tàn lụi hiện tại. Cảnh vật giờ chỉ còn là nấm mồ và mảnh giấy tàn. Nguyễn Du đứng lặng lẽ trước cửa sổ đọc mảnh giấy, thể hiện nỗi thương cảm đối với cuộc đời bạc mệnh của Tiểu Thanh. Sau ba trăm năm, mảnh giấy tàn vẫn khiến Nguyễn Du rơi lệ.

Hai câu thơ tiếp theo diễn tả sự uất ức của Tiểu Thanh:

“Chi phấn hữu thần liên tử hậu
Văn chương vô mệnh lụy phần dư”

“Son phấn” tượng trưng cho sắc đẹp của Tiểu Thanh, còn văn chương là tài năng của nàng. Nguyễn Du nhấn mạnh rằng son phấn, dù đã chết, vẫn được xót thương, còn văn chương, dù không có số mệnh, vẫn khiến người ta bận tâm. Son phấn và văn chương là chứng nhân cho cuộc đời và sự bất hạnh của Tiểu Thanh.

Nỗi hận của “son phấn” là nỗi đau của Tiểu Thanh: “Tuổi trẻ bị chôn vùi, sắc đẹp bị hãm hại.” Văn chương là tài năng tinh thần, dù vô mệnh, vẫn tồn tại và làm nhức nhối lòng người. Nguyễn Du khẳng định và ngợi ca tài sắc của Tiểu Thanh và cảm thương cho những giai nhân bạc mệnh. Ông suy ngẫm về cái đẹp và lẽ đời:

“Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kỳ oan ngã tự cư”

Nỗi oán hận xưa và nay khó mà giải bày. Nguyễn Du cảm nhận sự bất công và phong vận kỳ dị, sự uất ức của bản thân và giai nhân bạc mệnh. Ông cảm thương cho những tài tử phong lưu và giai nhân xinh đẹp, tự hỏi liệu có ai thương xót ông sau ba trăm năm nữa. Hai câu kết nổi tiếng của bài thơ thể hiện tâm sự sâu sắc:

“Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như”

Nguyễn Du, một tài tử vĩ đại, cảm thấy sự đồng cảm với Tiểu Thanh, một hồng nhan bạc mệnh. Dù Tiểu Thanh đã chết, mảnh giấy tàn của nàng vẫn khiến Nguyễn Du thương xót. Ông tự hỏi liệu có ai nhớ và thương ông sau ba trăm năm. Bài thơ “Độc Tiểu Thanh ký” thể hiện nỗi đau và sự cảm thông sâu sắc của Nguyễn Du với số phận mình và người khác.

Khi nhắc đến Nguyễn Du, chúng ta ngay lập tức liên tưởng đến “Truyện Kiều” – một tác phẩm xuất sắc của văn học trung đại Việt Nam. Tuy nhiên, ngoài “Truyện Kiều”, Nguyễn Du còn sáng tác nhiều bài thơ thể hiện sự cảm thông và thương xót đối với những số phận tài hoa nhưng bạc mệnh. Trong số đó, “Độc Tiểu Thanh ký” là một tác phẩm tiêu biểu nhất.

Bài thơ “Độc Tiểu Thanh ký” được lấy cảm hứng từ câu chuyện có thật về một cô gái sống vào đầu triều đại Minh. Cô gái ấy tên là Tiểu Thanh, với nhan sắc và tài năng xuất chúng, nhưng vì gia cảnh nghèo khó nên nàng chỉ được gả làm vợ lẽ cho một gia đình giàu có. Do bị vợ cả ghen ghét, nàng bị đày ra sống riêng ở Cô Sơn, gần Tây Hồ. Trong những ngày tháng cô đơn ấy, Tiểu Thanh đã viết thơ để thể hiện tâm trạng và nỗi lòng của mình. Cuối cùng, nàng qua đời khi mới mười tám tuổi. Dù vợ cả đã đốt hết các bài thơ của nàng, một số bài vẫn được lưu lại và được gọi là “Phần dư tập”.

Khi đọc những bài thơ của Tiểu Thanh, Nguyễn Du cảm thấy sâu sắc nỗi đau và sự bất hạnh của một tài năng bị bạc mệnh. Từ đó, ông cũng cảm nhận được sự bất công trong cuộc đời. Mở đầu bài thơ, không gian nơi Tiểu Thanh từng sống hiện lên đầy vẻ buồn bã:

Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn

Hai câu thơ gợi lên một khung cảnh hoang vắng, chỉ còn lại một cô gái đơn độc bên cửa sổ. Tây Hồ, dù đẹp đẽ, giờ đã trở thành nơi hoang tàn, vắng vẻ. Một người con gái trẻ tuổi phải sống cô quạnh như vậy thật đáng thương.

Những cảm xúc buồn bã của nàng được thể hiện qua những câu thơ đầy bi ai. Hình ảnh “thổn thức” bên cửa sổ với những mảnh giấy tàn gợi nhắc đến việc nàng bị vợ cả đốt thơ của mình. Những mảnh giấy còn lại là biểu tượng của sự đau khổ và những cảm xúc không thể bày tỏ của Tiểu Thanh.

Có lẽ số phận của Tiểu Thanh phản ánh số phận chung của nhiều cô gái trong xã hội phong kiến lúc bấy giờ. Cuộc đời của những người tài hoa thường bị vùi dập và đẩy vào cảnh thương tâm. Nguyễn Du cảm nhận rằng những mảnh giấy tàn như vẫn còn lưu lại linh hồn và nỗi đau của Tiểu Thanh:

Son phấn có thần chôn vẫn hận
Văn chương không mệnh đốt còn vương

Nguyễn Du sử dụng từ “son phấn” để chỉ sắc đẹp của người con gái, nhưng cái đẹp và tài năng của nàng đã bị tước đoạt một cách tàn nhẫn. Những mảnh giấy tàn vẫn mang theo nỗi u sầu và sự uất hận vì nàng qua đời quá trẻ. Những trang thơ của nàng, dù bị đốt, vẫn để lại dấu vết đến hôm nay. Xã hội phong kiến không chỉ lấy đi tuổi trẻ của nàng mà còn cố tình vùi dập tài năng của cô. Nguyễn Du không khỏi cảm thương cho số phận của Tiểu Thanh:

Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi
Cái án phong lưu khách tự mang

Sự tuyệt vọng và bi ai của nàng không thể được trời cao thấu hiểu. Nỗi oan trái trở thành cái “án” của những người tài hoa, bạc mệnh. Nguyễn Du đặt ra câu hỏi để chỉ ra sự bất công của xã hội phong kiến và tự vấn về số phận của mình và của những người tài hoa khác:

Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời ai khóc Tố Như chăng?

Câu hỏi này chứa đựng sự xót xa và nỗi buồn sâu thẳm. Ba trăm năm sau, dù thơ của Tiểu Thanh vẫn làm người đời cảm động, nhưng liệu có ai còn nhớ đến Tố Như? Câu hỏi này xoáy vào tâm can người đọc và đặt ra vấn đề về sự ghi nhận và nhớ đến những số phận tài hoa bạc mệnh. Qua ba thế kỉ, Nguyễn Du vẫn được nhớ đến và trân trọng, chứng tỏ rằng dù thời gian trôi qua, tài năng và giá trị của những người kiệt xuất vẫn được công nhận.

“Độc Tiểu Thanh ký” là một bài thơ chứa đựng sự cảm thông sâu sắc về số phận bất hạnh của những người tài hoa nhưng bạc mệnh, đồng thời phản ánh thực trạng tàn nhẫn của xã hội phong kiến đã đẩy con người vào cảnh khổ cực.

Trong văn học trung đại, người phụ nữ thường ít được nhắc đến, nhưng Nguyễn Du, đại thi hào của chúng ta, đã viết về họ với sự trân trọng và yêu thương sâu sắc. Bên cạnh kiệt tác thơ Nôm 'Truyện Kiều' về người phụ nữ trong xã hội phong kiến, bài thơ chữ Hán 'Đọc Tiểu Thanh kí' của ông cũng là một tác phẩm nổi bật về chủ đề này.

Nguyễn Du sáng tác bài thơ này trong chuyến đi sứ sang Trung Quốc cho triều Nguyễn. 'Đọc Tiểu Thanh kí' có nhiều cách hiểu khác nhau. Một số người cho rằng Nguyễn Du đã đọc một tập truyện về cuộc đời nàng Tiểu Thanh và viết bài thơ để bày tỏ sự cảm thương. Một số khác lại nghĩ ông đọc tập thơ của nàng và xót thương cho cuộc đời nàng. Dù hiểu thế nào, rõ ràng tác phẩm này phản ánh tấm lòng nhân ái của nhà thơ.

Tiểu Thanh là một cô gái thông minh, xinh đẹp, tài năng thơ phú sống vào đầu thời Minh, cách Nguyễn Du 300 năm. Bị gia đình ép làm vợ lẽ cho nhà quyền quý và bị vợ cả đẩy ra sống riêng tại Cô Sơn gần Tây Hồ, nàng chỉ có thể làm bạn với thơ và chết trong cô đơn khi mới 18 tuổi. Số thơ văn của nàng bị đốt gần hết, chỉ còn lại vài bài được người đời gọi là 'phần dư'.

Nhà thơ Nguyễn Du bày tỏ sự đồng cảm sâu sắc với số phận nàng Tiểu Thanh, qua đó nhận ra những bất công của cuộc đời. Mở đầu bài thơ, ông dẫn dắt người đọc đến một không gian đầy ấn tượng nơi nàng từng sống:

'Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư'

(Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn)

Chữ 'tẫn' trong thơ gợi sự hủy diệt, không chỉ là 'hóa gò hoang'. Nó tạo ra sự đối lập mạnh mẽ giữa quá khứ đẹp đẽ và hiện tại tiêu điều. Câu thơ cho thấy cảnh đẹp đã bị tàn phá, và sự cô đơn của nhà thơ khi đứng bên song cửa sổ với tập sách của nàng. 'Độc điếu' thể hiện sự cô độc của nhà thơ khi nhìn lại quá khứ và thổn thức trước số phận nàng Tiểu Thanh.

Hai câu tiếp theo thể hiện sự thương xót của Nguyễn Du với nhan sắc và tài năng của nàng:

'Chi phấn hữu thần liên tử hậu
Văn chương vô mệnh lụy phần dư'

(Son phấn có thần chôn vẫn hận
Văn chương không mệnh lụy phần dư)

Nhan sắc và tài năng của Tiểu Thanh bị ghen ghét và vùi dập. Tuy nàng đã chết khi còn trẻ, và thơ của nàng bị đốt gần hết, Nguyễn Du vẫn cảm nhận được sự bất công mà nàng phải chịu. Ông thường phản ánh trong các tác phẩm của mình rằng những người tài sắc thường gặp phải nhiều éo le, như nàng Đạm Tiên, nàng Kiều.

Bài thơ 'Đọc Tiểu Thanh kí' mang đến tiếng nói nhân đạo độc đáo và thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của Nguyễn Du với số phận người tài hoa bạc mệnh. Hai câu thơ sau thể hiện sự tuyệt vọng và khát khao của ông về sự trân trọng những người có tài:

'Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kì oan ngã tự cư'

(Mối hờn kim cổ trời khôn hỏi
Cái án phong lưu khách tự mang)

Nguyễn Du cảm thấy sự bất công đối với người tài hoa, tự hỏi liệu có câu trả lời cho số phận éo le của họ. Ông mong rằng những người tài năng sẽ được trân trọng trong một xã hội công bằng hơn. Khép lại bài thơ, Nguyễn Du tự hỏi liệu sau 300 năm có còn ai hiểu và đồng cảm với ông:

'Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?'

(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Thiên hạ ai người khóc Tố Như?)

Ba thế kỉ trôi qua, tên tuổi Nguyễn Du và kiệt tác của ông vẫn được nhớ đến. Điều này chứng tỏ rằng dù thời gian có trôi đi, tài năng và giá trị của những người kiệt xuất vẫn luôn được trân trọng. Bài thơ mang giá trị nhân văn sâu sắc, nhấn mạnh sự cần thiết phải giữ gìn và trân trọng tài năng của con người.

Cái đẹp và tài năng từ lâu đã là tiêu chuẩn và khát vọng của con người. Tuy nhiên, Nguyễn Du lại luôn cảm thông sâu sắc với những số phận bất hạnh, đặc biệt là những người phụ nữ tài sắc nhưng có cuộc đời đau khổ. Tác phẩm Độc Tiểu Thanh Kí là minh chứng rõ nét cho điều này, khi mô tả về nàng Tiểu Thanh – người đẹp nhưng có cuộc đời đầy bi kịch.

Nguyễn Du, đại thi hào Việt Nam thế kỷ XVIII - XIX, sinh năm 1765 và mất năm 1820, tên chữ Tố Như, hiệu Thanh Hiên. Ông trưởng thành trong gia đình khoa bảng, nơi ảnh hưởng lớn đến phong cách sáng tác của ông. Nguyễn Du sống trong thời kỳ xã hội phong kiến Việt Nam khủng hoảng nặng nề và nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra, tiêu biểu là phong trào Tây Sơn.

Nguyễn Du không chỉ chứng kiến nhiều biến động lịch sử mà còn ghi lại trong các tác phẩm của mình, nhất là tấm lòng nhân đạo. Ông nổi tiếng với “Truyện Kiều” và các tác phẩm chữ Hán khác, thể hiện sự tinh tế và tài năng.

Độc Tiểu Thanh Kí là tác phẩm nổi bật của Nguyễn Du, lấy cảm hứng từ Phần dư (phần còn sót lại sau khi bị đốt), mô tả cuộc đời nàng Tiểu Thanh – người có tài sắc nhưng sống đau khổ. Nguyễn Du thể hiện sự đồng cảm sâu sắc qua những câu thơ, phản ánh số phận nghiệt ngã của Tiểu Thanh và tiếng lòng của ông.

Cuộc đời Tiểu Thanh, dù tài sắc vẹn toàn, vẫn phải chịu đựng nhiều đau khổ. Để phân tích Độc Tiểu Thanh Kí một cách sâu sắc, người đọc cần theo mạch xúc cảm và thể thơ thất ngôn bát cú đường luật. Câu thơ mở đầu diễn tả nỗi buồn về sự biến đổi của thời gian:

“Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư”
“Độc điếu song tiền nhất chỉ thư”

(Tây Hồ đẹp đẽ giờ thành hoang tàn
Thổn thức bên song chỉ còn một mảnh giấy)

“Hoa uyển” trong câu đầu biểu thị quá khứ đẹp đẽ, “tẫn thành khư” ám chỉ sự tàn tạ theo thời gian. Nguyễn Du sử dụng hình ảnh Tây Hồ để thể hiện cảm xúc về sự đổi thay của thời gian và số phận.

Nguyễn Du thở dài trước cảnh đẹp giờ chỉ còn là phế tích, và một mảnh giấy còn lại là dấu tích của Tiểu Thanh. Điều này khiến ta nhớ đến hai câu thơ của bà huyện Thanh Quan:

“Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương”

(Thăng Long thành hoài cổ – Bà huyện Thanh Quan)

Cảnh cũ vẫn đó nhưng người xưa đã mất, chỉ còn lại sự tiếc nuối về quá khứ. Nguyễn Du, trong sự cô đơn, đọc về cuộc đời Tiểu Thanh qua tập sách còn sót lại, thể hiện nỗi xót thương cho nàng.

Cuối bài thơ, Nguyễn Du gửi gắm sự cảm thông sâu sắc với số phận của Tiểu Thanh, cùng cảm nhận về số phận bi kịch của nàng. Đoạn thơ tiếp theo thể hiện sự tiếc thương về số phận bi đát của nàng Tiểu Thanh:

“Chi phấn hữu thần liên tử hậu
Văn chương vô mệnh lụy phần dư”

(Son phấn có thần vẫn còn thương xót
Văn chương không số mệnh nhưng vẫn còn sót lại)

“Son phấn” và “văn chương” tượng trưng cho sắc đẹp và tài năng của Tiểu Thanh, đều có số phận thảm thương nhưng vẫn tồn tại mãi. Nguyễn Du cảm thương cho Tiểu Thanh và cùng phản ánh sự bất hạnh của các số phận tài hoa khác.

Nỗi xót xa của Tiểu Thanh phản ánh những số phận tài hoa bạc mệnh khác. Nguyễn Du khóc thương cho số phận của Tiểu Thanh cũng là khóc cho chính mình và những người có số phận đau khổ. Bài thơ kết thúc với câu hỏi về sự lẻ loi và sự công nhận trong tương lai:

“Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như”

(Ba trăm năm sau ai sẽ khóc Tố Như?)

Câu hỏi này thể hiện sự lo lắng về sự lẻ loi của những tâm hồn tài hoa và mong muốn được nhớ đến. Như nhạc sĩ Vũ Thành An đã viết, Nguyễn Du cảm nhận sự cô đơn trong cuộc sống và khao khát có một tri kỷ:

“Triệu người quen có mấy người thân
Khi lìa đời có mấy người đưa”

Nguyễn Du sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú và chữ Hán trang trọng để thể hiện cảm xúc và suy tư về số phận bất hạnh của người phụ nữ tài sắc trong xã hội phong kiến. Độc Tiểu Thanh Kí không chỉ phản ánh số phận Tiểu Thanh mà còn thể hiện sự đồng cảm của Nguyễn Du với những số phận bất hạnh khác trong xã hội.

Độc Tiểu Thanh Kí để lại ấn tượng sâu sắc về sự xót thương và lên án xã hội phong kiến. Nguyễn Du đã gửi gắm tiếng lòng của mình qua những dòng thơ, tạo nên những vần thơ mãi rung động lòng người, như những dòng thơ của Tố Hữu:

“Tiếng thơ ai vọng đất trời
Nghe như non nước vọng vào nghìn thu
Ngàn năm sau nhớ Nguyễn Du
Tiếng thơ như tiếng mẹ ru những ngày”

(Kính gửi cụ Nguyễn Du – Tố Hữu)

Nguyễn Du, đại thi hào của dân tộc, được coi là một cây đại thụ vững chãi trong nền văn học Việt Nam. Ông là một nhà thơ nổi tiếng với những tác phẩm phản ánh số phận của những người phụ nữ tài sắc nhưng bạc mệnh, như nàng Thúy Kiều trong Truyện Kiều, nàng Ca Nhi trong Long Thành Cầm Giả Ca, và nàng Tiểu Thanh trong Độc Tiểu Thanh Kí. Những tác phẩm của ông được ví như một Kim Tự Tháp vĩ đại giữa vùng sa mạc khô cằn. Những điều kỳ diệu của công trình vĩ đại ấy vẫn chưa được khám phá hết.

Bài thơ Độc Tiểu Thanh Kí, nổi tiếng với chữ Hán và in trong Thanh Hiên Thi Tập, thể hiện lòng nhân ái và sự đồng cảm của Nguyễn Du đối với số phận của nàng Tiểu Thanh, một người phụ nữ tài sắc nhưng cuộc đời đầy bất hạnh.

Tiểu Thanh, một thiếu nữ tài sắc, mới 16 tuổi đã phải chịu đựng những nỗi đau của cuộc đời và cuối cùng bị chôn vùi khi tuổi trẻ còn xuân sắc. Phần tinh hoa của nàng bị lãng quên chỉ vì lòng ghen tuông của người vợ cả. Cảnh vật xung quanh dường như phản ánh sự đau thương của cuộc đời nàng:

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,
Độc điếu song tiền nhất chí thư.

Vườn hoa bên Tây Hồ, nơi nổi tiếng với cảnh đẹp xưa, giờ đã trở thành gò hoang lụi tàn. Núi Cô Sơn, nơi giam giữ Tiểu Thanh, giờ chỉ còn lại mộ nàng và một tờ giấy duy nhất - Nhất Chỉ Thư.

Câu thơ thể hiện nỗi thở dài của tác giả trước sự thay đổi của cuộc đời và niềm thương cảm với số phận của Tiểu Thanh. 'Độc điếu' thể hiện sự cô đơn của Nguyễn Du khi trở về quá khứ để khóc thương cho số phận nàng qua 'Nhất Chỉ Thư'.

Chi phấn hữu thần liên tử hậu,
Văn chương vô mệnh lụy phần dư.

'Son phấn' và 'văn chương' là những hình ảnh ẩn dụ cho sắc đẹp và tài năng của Tiểu Thanh. Nguyễn Du mượn hình ảnh này để thể hiện sự ganh ghét và đố kỵ của người đời. Dù 'son phấn' có 'thần' nhưng cũng không thể thay đổi số phận của nàng. 'Văn chương' dù vô tri nhưng cũng bị đốt cháy bởi sự mỏng manh của nó.

Dù bị thiêu đốt, những gì còn sót lại đã khiến người đời cảm thấy xót xa. Nguyễn Du lên tiếng thương cảm cho những người phụ nữ tài sắc nhưng không được trân trọng trong xã hội xưa và thể hiện nỗi uất hận của họ.

Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kì oan ngã tự cư.

'Cổ kim hận' là nỗi oan khuất của những người tài hoa từ xưa đến nay. Nguyễn Du tự xem mình như người đồng cảm với Tiểu Thanh, chia sẻ nỗi đau của những người tài sắc bạc mệnh. Ông cảm nhận sự nghiệt ngã của số phận qua cuộc đời của Tiểu Thanh.

Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

Nguyễn Du, dù cách Tiểu Thanh 300 năm, vẫn cảm thấy có sự đồng cảm với nàng. Ông tự hỏi liệu 300 năm sau có ai còn nhớ đến ông như khi ông nhớ đến Tiểu Thanh. Ông băn khoăn liệu người đời có cảm thông và thương xót cho ông như ông đã làm với Tiểu Thanh.

Ngày 1/11/1965, nhân dịp kỷ niệm ngày sinh của Nguyễn Du, nhà thơ Tố Hữu đã viết một bài thơ tưởng nhớ Nguyễn Du, thể hiện sự cảm thông và kính trọng đối với ông và nàng Kiều.

'Đọc Tiểu Thanh Ký' là bài thơ thất ngôn bát cú, phản ánh sự bất công và tàn độc trong xã hội. Nguyễn Du khéo léo mượn hình ảnh Tiểu Thanh để bày tỏ nỗi lòng về số phận bất hạnh của phụ nữ tài sắc trong xã hội phong kiến, qua đó thể hiện chủ nghĩa nhân đạo sâu sắc của ông.

“Tiếng thơ ai động đất trời”
“Nghe như non nước vọng lời nghìn thu”

Mặc dù đã trôi qua hàng trăm năm, thơ của Nguyễn Du vẫn luôn sống mãi trong lòng người đọc. Với tâm hồn sâu sắc, ông viết những vần thơ như là từ trái tim chân thành, cảm xúc của ông đối với nỗi đau của con người, đặc biệt là phụ nữ, được thể hiện rõ nét trong tác phẩm “Độc Tiểu Thanh kí”. Sự nhạy cảm và tinh tế của ông đã làm cho tác phẩm này tồn tại lâu dài, đúng như nhận xét của nhà triết học Pháp Diderot: “Nghệ thuật là tìm ra cái phi thường trong cái bình thường và cái bình thường trong cái phi thường”.

Giữa cuộc sống bận rộn, rất ít người dừng lại để cảm nhận những điều đặc biệt trong những điều giản dị. Việc tìm kiếm cái phi thường trong cái bình thường giúp chúng ta nhìn nhận sâu sắc hơn về mọi vấn đề. Nếu chỉ chú ý đến vẻ ngoài hào nhoáng, ta sẽ không nhận ra vẻ đẹp tiềm ẩn của mọi vật. Nhưng việc nhận ra cái bình thường từ cái phi thường là cách đánh giá toàn diện, giúp nhận thấy vẻ đẹp giản dị của đối tượng. Như Diderot đã nói, người nghệ sĩ cần có cái nhìn tinh tế và đa chiều.

Như Mộng Liên Đường đã nói, Nguyễn Du có “con mắt trông thấu sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời”. Ông luôn đồng cảm với con người, chia sẻ niềm vui, nỗi đau, khóc và cười cùng họ. Thơ của ông mang nặng sự suy tư về nhân tình thế thái, như trong “Độc Tiểu Thanh kí”, ông đã cảm nhận sâu sắc nỗi đau của Tiểu Thanh, một nhân vật trong tác phẩm. Sự đồng cảm này thể hiện qua từng câu chữ của ông.

Trong xã hội phong kiến, nhiều phụ nữ phải chịu đựng sự đau khổ cả về thể xác lẫn tinh thần. Nguyễn Du không chỉ viết về những phụ nữ ấy mà còn tìm thấy điều phi thường trong số phận của Tiểu Thanh – một người con gái tài sắc nhưng bị đày đọa. Cái chết của nàng là minh chứng cho kiếp hồng nhan bạc mệnh, và thơ của Nguyễn Du phản ánh sự tiếc nuối trước cái đẹp bị tàn phá.

Nhớ đến Tây Hồ là nhớ đến Tiểu Thanh – người con gái tài hoa bạc mệnh. Nguyễn Du đau xót trước số phận của nàng, và cái chết của nàng phản ánh nỗi tiếc nuối trước sự tàn phá của cái đẹp. Câu thơ của ông thể hiện sự đối lập giữa vẻ đẹp và sự hoang vắng, nhấn mạnh sự tàn phá không còn dấu vết.

Nguyễn Du cũng nhấn mạnh sự bất hạnh của Tiểu Thanh qua hình ảnh “son phấn” và “văn chương”. Những hình ảnh này như có linh hồn, thể hiện sự cảm thông sâu sắc của ông đối với số phận của Tiểu Thanh. Tác phẩm của ông không chỉ phản ánh sự đau khổ cá nhân mà còn thể hiện nỗi đau chung của cả một thế hệ.

Nguyễn Du không chỉ ca ngợi cái đẹp mà còn thể hiện nỗi đau và sự bế tắc của con người trong xã hội. Ông không chỉ tìm kiếm sự đồng cảm từ hiện tại mà còn từ tương lai, thể hiện sự khao khát được hiểu và tri âm từ thế hệ mai sau. Tác phẩm của ông là sự kết hợp của lòng nhân đạo và sự cảm thông sâu sắc, phản ánh một thời đại và một con người đầy cảm xúc.

Như Tố Hữu đã viết, nghệ thuật chân chính không cần phải dùng những từ ngữ mĩ lệ hay đề tài mới lạ, mà phải là nơi tìm ra cái phi thường trong cái bình thường. Nguyễn Du, với tài năng và tâm hồn sâu sắc, đã tạo ra một tác phẩm văn chương đầy giá trị nhân văn, giúp người đọc hiểu rõ hơn về cuộc sống và con người.

Như L.Tônxtôi đã nói, một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu và ước mơ. Nguyễn Du đã thể hiện lòng thương cảm của mình đối với Tiểu Thanh và những số phận bất hạnh khác, lưu dấu ấn trong lòng bạn đọc với những giá trị nhân nghĩa và sâu sắc.

Nguyễn Du thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với số phận của những người phụ nữ tài hoa nhưng bạc mệnh. Trong thơ của mình, ông đặc biệt chú trọng vào cuộc đời của những người phụ nữ như vậy. Đặc biệt, tác phẩm Truyện Kiều với nhân vật Kiều xinh đẹp nhưng gặp số phận không may, không chỉ phản ánh nỗi đau của nàng mà còn là sự thương cảm đối với Tiểu Thanh trong Độc Tiểu Thanh Kí. Bài thơ theo thể thất ngôn bát cú mô tả cảnh Tây Hồ không còn vẻ đẹp tươi sáng mà chuyển sang vẻ u sầu, phản ánh sự thương cảm và bất công mà Tiểu Thanh phải chịu đựng. Cảnh Tây Hồ giờ đây như hoang vu, và mảnh giấy bên song thể hiện tâm trạng thổn thức của nàng đã khuất. Qua những câu thơ, Nguyễn Du không chỉ miêu tả số phận của Tiểu Thanh mà còn bày tỏ sự đồng điệu với văn chương của nàng. Ông so sánh số phận Tiểu Thanh và sự tồn tại của văn chương để nhấn mạnh sự bất công của xã hội cũ, nơi tài năng thường không được trọng vọng và thường gắn liền với đau khổ. Cuối cùng, Nguyễn Du bày tỏ lo lắng về việc liệu có ai sẽ nhớ đến ông trong tương lai, giống như ông khóc thương cho Tiểu Thanh. Bài thơ kết thúc bằng câu hỏi mở về sự đồng cảm của thế hệ sau đối với những tâm tư của ông.

Nguyễn Du được vinh danh là một thiên tài văn học và một nhà nhân đạo lớn của dân tộc, là đại thi hào của văn học Việt Nam. Ông để lại cho đời nhiều tác phẩm quý giá bằng cả chữ Hán và chữ Nôm, luôn ngập tràn tình yêu thương và trân trọng những điều tốt đẹp trong con người.

“Độc Tiểu Thanh kí” là một tác phẩm nổi bật bằng chữ Hán của Nguyễn Du, thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của ông đối với số phận bất hạnh của người phụ nữ trong xã hội xưa. Tác phẩm không chỉ phản ánh sự đau khổ của Tiểu Thanh mà còn bộc lộ lòng nhân ái và tình yêu con người của tác giả.

Mở đầu bài thơ, tác giả miêu tả bối cảnh hiện tại qua hai câu thơ:

“Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư.”

Tác giả sử dụng hình ảnh đối lập giữa quá khứ và hiện tại: “Tây Hồ hoa uyển” (vườn hoa Tây Hồ) và “thành khư” (gò hoang). Động từ “tẫn” biểu hiện sự thay đổi triệt để, tạo ra một nghịch lý giữa vẻ đẹp xưa và sự hoang tàn hiện tại, thể hiện sự tiếc nuối của nhà thơ trước sự tàn phá của thời gian đối với cái đẹp.

Hình ảnh “độc điếu” (một mình viếng) và “nhất chỉ thư” (một tập sách) nhấn mạnh sự cô đơn tột cùng, làm nổi bật sự tương xứng giữa người cô đơn và kiếp số bất hạnh.

Qua hai câu thơ, nhà thơ bày tỏ sự xót xa trước cảnh vật hoang tàn và số phận éo le của Tiểu Thanh.

Tiếp theo, tác giả khắc họa số phận Tiểu Thanh qua hai câu thơ thực tế:

“Chi phấn hữu thần liên tử hậu,
Văn chương vô mệnh lụy phần dư.”

Nhà thơ dùng nghệ thuật hoán dụ: “chi phấn” biểu thị vẻ đẹp, và “văn chương” thể hiện tài năng. Điều này phản ánh sự hoàn hảo của Tiểu Thanh, nhưng tài năng và sắc đẹp của nàng lại không cứu được nàng khỏi số phận bi thảm. Các từ “chôn” và “đốt” thể hiện sự vùi dập tàn nhẫn của xã hội phong kiến đối với những người tài sắc.

Nguyễn Du bày tỏ triết lý về số phận con người trong xã hội phong kiến, với quan điểm rằng tài năng và sắc đẹp thường đi kèm với số phận bất hạnh:

“Có tài mà cậy chi tài
Chữ tài liền với chữ tai một vần”

Nguyễn Du bộc lộ nỗi đau về số phận Tiểu Thanh, đồng thời ca ngợi tài năng và sắc đẹp của nàng, tố cáo xã hội phong kiến đã vùi dập những số phận tài hoa.

Tiếp theo, tác giả mở rộng suy ngẫm về số phận con người:

“Cổ kim hận sự thiên nan vấn,
Phong vận kỳ oan ngã tự cư.”

“Cổ kim hận sự” diễn tả mối hận muôn đời, không thể giải quyết. Nỗi hận này không chỉ của Tiểu Thanh mà còn của tất cả những người tài hoa bị xã hội bất công đối xử. “Kỳ oan” nhấn mạnh sự oan ức hiếm có và “ngã” chỉ bản thân tác giả, khẳng định sự đồng cảm sâu sắc của Nguyễn Du với số phận bất hạnh.

Cuối cùng, tác giả sử dụng câu hỏi tu từ để thể hiện sự lo lắng về tương lai:

“Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?”

Nguyễn Du tự hỏi liệu có ai trong tương lai sẽ nhớ đến ông như ông đã nhớ đến Tiểu Thanh. Câu hỏi này thể hiện sự cô đơn của nghệ sĩ và niềm mong mỏi được hiểu và cảm thông trong tương lai, chứng minh trái tim nhân ái và lòng nhân đạo của ông vẫn tồn tại mãi mãi.

Bài thơ kết thúc với sự xót xa cho số phận Tiểu Thanh và tấm lòng yêu thương, vị tha của Nguyễn Du đối với những con người bất hạnh trong xã hội xưa.

Nguyễn Du, đại thi hào của dân tộc và danh nhân văn hóa thế giới, đã để lại cho đời một kho tàng văn học phong phú, bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm. Trong thơ văn của mình, Nguyễn Du luôn thể hiện nỗi lòng thương cảm đối với những người phụ nữ tài sắc mà bạc mệnh, như Dương Quý Phi, Thúy Kiều, và Tiểu Thanh trong bài thơ Độc Tiểu Thanh ký.

Bài thơ Độc Tiểu Thanh ký nói về Tiểu Thanh, một người con gái xinh đẹp sống vào thời Minh, Trung Quốc. Có nhiều tranh cãi về nguồn gốc bài thơ: liệu Nguyễn Du đọc thơ của Tiểu Thanh hay câu chuyện về nàng? Dù hiểu thế nào, cảm hứng của Nguyễn Du đến từ cuộc đời bi thảm của Tiểu Thanh, người kết hôn với gia đình quyền quý khi mới 16 tuổi nhưng phải sống cô độc trên Cô Sơn cạnh Tây Hồ và chết ở tuổi 18. Tiểu Thanh đã gửi nỗi lòng vào thơ, nhưng nhiều tác phẩm của nàng bị đốt, chỉ còn lại một số ít.

Nguyễn Du đứng trước bài thơ của Tiểu Thanh và xúc động:

“Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư”

(Dịch: Vườn hoa cạnh Tây Hồ giờ đã thành bãi hoang,
Ta chỉ viếng nàng qua bài thơ đọc trước cửa sổ)”

Hai câu thơ mở đầu thể hiện sự đối lập giữa quá khứ và hiện tại, khi Tây Hồ từ một vườn hoa rực rỡ đã trở thành bãi hoang. Từ “tẫn” cho thấy mọi dấu vết đã biến mất, chỉ còn lại chứng tích qua thơ văn. Nguyễn Du cảm nhận sự lẻ loi và đơn độc của Tiểu Thanh qua câu thơ với hai từ “độc” và “nhất”.

Hai câu thơ tiếp theo khơi gợi sự cảm thương của Nguyễn Du:

“Chi phấn hữu thần liên tử hậu
Văn chương vô mệnh lụy phần dư”

(Son phấn có thần vẫn hận
Văn chương không mệnh, còn vương vấn)”

Nguyễn Du miêu tả sự tiếc thương đối với cuộc đời bi ai của Tiểu Thanh. Dù có bức chân dung của mình, Tiểu Thanh vẫn đau khổ khi nhìn bức tranh bị đốt cùng thơ văn của nàng. Nguyễn Du chỉ ra bất công trong cuộc sống của những người tài hoa bị dập vùi và sự oán trách của những vật vô tri. Sự tàn nhẫn của xã hội khiến mọi thứ, kể cả những vật vô tri, phải oán trách.

Trong hai câu luận, Nguyễn Du suy ngẫm về cuộc đời và chính mình:

“Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kỳ oan ngã tự cư”

(Mối hận kim cổ trời khó hỏi
Cái án phong lưu tự mình gánh)”

Nguyễn Du cảm nhận sự tiếc hận về số phận của những người tài hoa gặp nghịch cảnh, như Tiểu Thanh và Thúy Kiều. Ông tự thấy mình giống như Tiểu Thanh qua câu thơ: “Phong vận kỳ oan ngã tự cư”. Sự đau khổ của những người tài hoa bị dập vùi là vấn đề của cả xưa và nay, và Nguyễn Du cảm thấy mình cũng chịu đựng nỗi đau đó.

Sau cái chết của Tiểu Thanh, Nguyễn Du 300 năm sau vẫn cảm thương cho số phận của nàng:

Bất tri tam bách dư niên hậu.
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

(Không biết hơn ba trăm năm sau
Thiên hạ ai người khóc Tố Như?)

Nguyễn Du tự hỏi liệu sau 300 năm, có ai sẽ cảm thương cho số phận của ông như ông đã cảm thương cho Tiểu Thanh. Những người đồng cảnh ngộ thường hiểu nhau sâu sắc, và Nguyễn Du mong rằng các tác phẩm của mình sẽ được hậu thế tri âm, giống như Tố Hữu đã tri âm ông qua những vần thơ đầy xúc động.

Độc Tiểu Thanh ký là bài thơ thể hiện lòng cảm thông của Nguyễn Du với Tiểu Thanh và cảm thán cuộc đời của mình. Bài thơ phản ánh giá trị nhân đạo và sự trân trọng đối với những người phụ nữ bị xã hội vùi dập. Nguyễn Du không chỉ xót thương mà còn trân trọng những gì họ để lại. Tố Hữu đã thể hiện sự tri âm với Nguyễn Du qua bài thơ của mình:

Tiếng thơ ai động đất trời
Nghe như non nước vọng lời ngàn thu
Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du
Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày…”

(Kính gửi cụ Nguyễn Du – Tố Hữu)

Nguyễn Du là một tên tuổi nổi tiếng, gắn liền với Truyện Kiều nhưng không chỉ có tác phẩm đó. Ông thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với phụ nữ và thường viết về số phận đau khổ của họ. Bên cạnh Kiều, Nguyễn Du còn thương cảm nàng Tiểu Thanh đời Minh qua tác phẩm ‘Tiểu Thanh ký’. Ông thể hiện nỗi đau của người tài sắc nhưng bạc mệnh, và nỗi trăn trở về số phận của chính mình.

Cảnh Hồ Tây gợi nhớ nàng Tiểu Thanh tài sắc nhưng gặp nhiều bất hạnh. Nàng làm vợ lẽ một thương gia giàu có và phải sống biệt lập trên núi. Nàng viết một tập thơ về nỗi đau của mình, nhưng khi nàng chết ở tuổi 18, tập thơ bị đốt. Một số bài còn lại được gọi là Phần dư và kể lại số phận đau khổ của nàng.

Nguyễn Du mở đầu bài thơ với hình ảnh Hồ Tây u ám, không còn đẹp như xưa mà trở thành gò hoang, phản ánh nỗi oan ức của nàng Tiểu Thanh:

“Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư.”

(Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang,
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn)

Nguyễn Du cảm thấy cảnh Hồ Tây trở nên u ám, giống như nỗi đau của Tiểu Thanh, khiến cho cảnh vật không còn đẹp nữa. Những từ ngữ như “thổn thức” thể hiện sự đồng điệu giữa tác giả và nhân vật, cùng chia sẻ nỗi đau về cái chết của người tài giỏi.

Hai câu thơ tiếp theo phản ánh sự vương vấn của linh hồn Tiểu Thanh trên cõi trần:

“Chi phấn hữu thần liên tử hậu,
Văn chương vô mệnh lụy phần dư:”

(Son phấn có thần chôn vẫn hận,
Văn chương không mệnh đốt còn vương)

Son phấn ám chỉ Tiểu Thanh, dù bị chôn đi nhưng nỗi hận của nàng vẫn còn. Tác phẩm văn chương của nàng dù bị đốt vẫn có linh hồn, thể hiện sự đau đớn của một cuộc đời tài hoa nhưng bạc mệnh.

Nguyễn Du tiếp tục bày tỏ sự thương xót qua hai câu thơ sau:

“Cổ kim hận sự thiên nan vấn,
Phong vận kì oan ngã tự cư.”

(Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi,
Cái án phong lưu khách tự mang.)

Nguyễn Du nâng nỗi hận của Tiểu Thanh lên thành nỗi hận của mọi thời đại, thể hiện sự đau khổ và bất công của những người tài hoa. Nỗi đau của nàng không chỉ thuộc về thời đại của nàng mà còn kéo dài mãi mãi.

Nguyễn Du tự so sánh mình với Tiểu Thanh, lo lắng không biết có ai sẽ nhớ đến mình trong ba trăm năm nữa:

“Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?”

(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa,
Người đời ai khóc Tố Như chăng?)

Nhà thơ lo lắng về sự lãng quên của mình trong tương lai, mặc dù hiện tại người ta đã nhớ đến ông rất nhiều.

Những dòng thơ của Nguyễn Du thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với những con người tài hoa nhưng bạc mệnh. Ông không chỉ viết về nàng Kiều mà còn dành sự cảm thương cho Tiểu Thanh. Bài thơ vừa là sự thương tiếc với người tài hoa bạc mệnh vừa là sự trăn trở về số phận của chính mình.