16 Bài văn phân tích và cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương (lớp 12) tuyệt vời nhất

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn với phong cách viết độc đáo, đặc biệt nổi bật trong thể loại bút ký và tùy bút. Lời văn của ông kết hợp ngôn từ nghệ thuật tinh tế, tạo nên những ấn tượng sâu sắc và đậm chất trữ tình của cái tôi tri thức và tài hoa.

Ông là một trí thức yêu nước, đã dấn thân vào cuộc kháng chiến chống Mỹ đầy gian khổ và anh hùng. Sau năm 1975, khi đất nước đã hòa bình, ông viết tập ký “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, nơi ông kết hợp lòng yêu nước và tinh thần dân tộc với tình yêu thiên nhiên và truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc. Tất cả những phẩm chất đó được thể hiện rõ qua việc ông khắc họa dòng sông Hương như một nhân vật trữ tình với những nét tính cách phức tạp và biến đổi kỳ diệu trong không gian và thời gian, thông qua những lời văn giàu trí tuệ, hòa quyện giữa tự sự và trữ tình.

Dòng sông Hương hiện lên qua nhiều góc nhìn khác nhau của Hoàng Phủ Ngọc Tường, từ địa lý, lịch sử, văn hóa đến nghệ thuật. Ông mô tả sông Hương như một bản trường ca của rừng già, và cũng có lúc như một dòng sông dịu dàng giữa những cánh đồng hoa đỗ quyên rừng. Viết tùy bút theo Nguyễn Tuân là “lối chơi độc tấu”, “mạch văn tràn chảy tùy theo cảm hứng”, và điều này hoàn toàn đúng với cách Hoàng Phủ Ngọc Tường mô tả sông Hương. Ông so sánh sông Hương với một cô gái Di-gan phóng khoáng và sau đó trở thành người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở.

Với sự khảo sát nghiêm túc và vốn từ phong phú, Hoàng Phủ Ngọc Tường tái hiện hành trình của sông Hương từ vùng trung du đến thành phố Huế, nơi dòng sông tạo nên những phản quang nhiều màu sắc trên nền trời và được đặt vào giữa cảnh quan núi đồi, lăng tẩm, bãi biển. Sông Hương hiện lên như một chủ thể góp phần tôn vinh vẻ đẹp của xứ Huế, trước khi trở về với Huế, sông trôi lặng lẽ giữa không gian “Bốn bề núi phủ mây phong”.

Hoàng Phủ Ngọc Tường so sánh sông Hương với nhiều dòng sông nổi tiếng thế giới và tôn vinh vẻ đẹp độc đáo của nó vào buổi đêm. Ông quý trọng vẻ đẹp của dòng sông khi chảy qua thành Huế, mô tả nó như một điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế. Hoàng Phủ Ngọc Tường nhìn sông Hương không chỉ là một phần trong đời sống hàng ngày mà còn là khởi nguồn của những giá trị tinh thần và lịch sử. Sông Hương đã gắn bó với các triều đại phong kiến, và góp phần vào các chiến công lẫy lừng trong các cuộc kháng chiến. Với một trình độ văn hóa uyên bác, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm sáng tỏ vẻ đẹp và giá trị của sông Hương trong lòng người Huế.

Qua câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khơi gợi nhiều băn khoăn và khám phá về dòng sông quen thuộc này, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về quê hương đất nước và tự hào về giang sơn cẩm tú Việt Nam.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một tác giả nổi bật với thể bút kí, nổi tiếng với lối viết chân thực và sâu lắng. Sự kết hợp tinh tế giữa trí tuệ và cảm xúc, giữa lý luận sắc sảo và cái nhìn tổng hợp đặc trưng đã tạo nên phong cách riêng của ông. Trong số các tác phẩm của ông, tập bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” (1986) nổi bật với những mô tả sinh động về dòng sông Hương. Phần mở đầu của tác phẩm đã làm nổi bật vẻ đẹp đa dạng của dòng sông Hương ở Huế, kết nối với địa lý, lịch sử và thi ca, đồng thời khám phá chiều sâu tâm hồn của dòng sông thơ mộng này.

Bài viết của Hoàng Phủ Ngọc Tường bắt đầu từ thượng nguồn của dòng sông Hương, nơi mà sông Hương được miêu tả như một bản trường ca của rừng sâu, với sự kết hợp của sức mạnh hoang dại và sự dịu dàng say đắm. Từ âm hưởng hùng vĩ của núi rừng, sông Hương cuộn xoáy qua các ghềnh thác, nhưng đôi lúc lại trở nên mềm mại và quyến rũ với màu đỏ của hoa đỗ quyên. Tác giả cũng so sánh sông Hương với cô gái Digan, mang vẻ hoang dã và tự do.

Khi chuyển về đồng bằng gần thành phố Huế, sông Hương dần hiện lên với vẻ dịu dàng, trầm lặng. Sông uốn lượn một cách mềm mại, tạo thành một tấm lụa xanh mượt mà, và khi đến gần thành phố, dòng sông càng thêm vui tươi và nhẹ nhàng. Sông Hương ở đây như một điệu slow tình cảm, chảy chậm rãi và yên tĩnh, khác hẳn với sự nhanh chóng của dòng sông Neva ở Nga. Tác giả đã so sánh sự mềm mại của sông Hương với nỗi lòng không thể nói ra, như thể sông Hương đang vấn vương một điều gì đó.

Cuối bài bút kí, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đặt sông Hương trong mối liên hệ với lịch sử và thi ca dân tộc. Dòng sông này không chỉ gắn bó với các triều đại lịch sử, mà còn trở thành nguồn cảm hứng thi ca bất tận. Các thi nhân như Tản Đà, Cao Bá Quát, và Tố Hữu đều đã khắc họa vẻ đẹp của sông Hương theo cách riêng của mình. Với sự am hiểu sâu sắc về lịch sử và văn hóa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vẽ nên một bức chân dung đa dạng và phong phú về dòng sông Hương.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn gắn bó sâu sắc với xứ Huế mộng mơ và dòng sông Hương yên bình. Tác phẩm của ông, dù giản dị và chân thành, luôn chứa đựng một sự lãng mạn và trữ tình đặc biệt. Trong bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông này”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thành công trong việc vẽ nên bức tranh sống động và đa diện về dòng sông Hương, với vẻ đẹp trầm lắng, dịu dàng và cổ kính.

Bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông này” được viết theo thể loại kí, cho phép ghi lại những cảm xúc và suy nghĩ một cách chân thực và sâu sắc. Chính thể loại này đã giúp bài kí chạm đến trái tim người đọc. Vẻ đẹp của dòng sông Hương qua ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường hiện lên thật ấn tượng, làm người đọc cảm thấy ngỡ ngàng và sửng sốt. Sông Hương, với sự độc đáo khi chảy qua thành phố Huế, mang trong mình những nét đẹp riêng biệt không giống bất kỳ dòng sông nào khác. Hoàng Phủ Ngọc Tường dường như tự hào với tình yêu sâu sắc dành cho sông Hương.

Vẻ đẹp của sông Hương, qua lăng kính tinh tế và tình yêu tha thiết của tác giả, càng trở nên quyến rũ hơn. Dòng sông hiện lên từ nhiều góc nhìn và khía cạnh khác nhau, từ chiều dài thời gian đến chiều sâu không gian, nhưng vẫn giữ được nét đẹp riêng của Huế. Ở thượng nguồn, sông Hương hiện ra như một “cô gái Digan” phóng khoáng và hoang dại, với tâm hồn tự do và trong sáng. Tác giả miêu tả sông Hương như một “bản trường ca của rừng già”, mạnh mẽ và rầm rộ nhưng cũng có lúc dịu dàng và say đắm giữa màu đỏ hoa đỗ quyên. Vẻ đẹp hoang dại và tinh tế của sông Hương ở thượng nguồn đã phần nào làm nổi bật bản chất của nó và của Huế.

Sông Hương, vốn là dòng sông của một thành phố duy nhất, trở thành biểu tượng của Huế với vẻ đẹp trầm mặc và quyến rũ. Hoàng Phủ Ngọc Tường liên tưởng sông Hương như “người con gái dịu dàng, đằm thắm, mềm mại trong lòng Huế”. Khi dòng sông rời thượng nguồn về thành phố, nó trở nên lãng mạn và đắm say. Từ hình ảnh “cô gái Digan” vượt qua vực sâu để trở nên xanh thẳm và trầm mặc, đến khi gặp tiếng chuông Thiên Mụ và âm thanh bát ngát từ Huế, sông Hương rạng rỡ như ánh nắng mới, với đường cong mềm mại như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.

Đoạn văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường khi miêu tả sông Hương tại thành phố thật nhẹ nhàng và tình tứ, đầy duyên dáng. Những đường nét mềm mại và mê hoặc của dòng sông làm người đọc cảm thấy ngỡ ngàng. Với lối viết chân thành và gần gũi, tác giả đã dẫn dắt người đọc vào những cảm xúc trong trẻo và chân thành nhất. Sông Hương như một “nàng thơ” đắm mình trong thành phố và trong những trang viết của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Sông Hương không chỉ là chứng nhân của Huế và lịch sử, mà còn là biểu tượng của nền văn hóa lâu đời và thăng trầm. Dòng sông này đã chứng kiến những biến động lịch sử và trở thành một phần không thể thiếu trong vẻ đẹp của Huế suốt hàng nghìn năm. Đối với Hoàng Phủ Ngọc Tường và người dân Huế, sông Hương chính là biểu tượng đẹp đẽ nhất của thành phố qua nhiều thế kỷ lịch sử.

Bằng ngòi bút tinh tế và lòng yêu thương chân thành, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp về sông Hương. Một vẻ đẹp rất riêng, rất dịu dàng và đậm chất Huế khiến người đọc khao khát một lần được trải nghiệm.

Ai đã đến xứ Huế thơ mộng mà chưa từng chiêm ngưỡng vẻ đẹp huyền bí của dòng sông Hương? Con sông này đã trở thành biểu tượng đặc trưng của Huế, là nguồn cảm hứng dạt dào cho nghệ thuật và văn chương. Trong số các tác phẩm nổi bật về sông Hương, tùy bút 'Ai đã đặt tên cho dòng sông' của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một tác phẩm đặc sắc, làm nổi bật vẻ đẹp đầy màu sắc của dòng sông.

Sông Hương, trước tiên, được ví như 'bản trường ca của rừng già'. Dòng sông này gắn liền với Trường Sơn hùng vĩ, mang vẻ đẹp mạnh mẽ và trữ tình như một trường ca bất tận của thiên nhiên: 'Rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn, và có lúc lại dịu dàng, say đắm giữa những dặm dài đỏ rực của hoa đỗ quyên rừng.' Hình ảnh sông Hương như một cô gái Digan phóng khoáng và man dại, với một tâm hồn tự do và trong sáng, tạo nên một ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc. Khi ra khỏi rừng, sông Hương trở nên dịu dàng và trí thức, như người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở. Đây là cách nhìn mới mẻ giúp người đọc hiểu thêm về vẻ đẹp hùng vĩ và thơ mộng của dòng sông.

Nhà văn tiếp tục miêu tả sông Hương như 'người con gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại', chờ đợi người tình đến đánh thức. Thủy trình của sông Hương khi chảy về xuôi trở thành một cuộc tìm kiếm có ý thức, giống như câu chuyện tình yêu cổ tích. Dòng sông chuyển mình kiên tục, uốn cong mềm mại qua các khúc quanh, vượt qua nhiều thử thách: 'Từ ngã ba, sông Hương theo hướng Nam Bắc qua điện Hòn Chén; vấp phải Ngọc Trản, chuyển hướng Tây Bắc, vòng qua bãi Nguyệt Biều, Lương Quán, rồi vẽ một hình cung tròn về phía đông bắc, ôm chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế.' Những câu văn mô tả dòng chảy của sông Hương như một hành trình của người con gái duyên dáng.

Khi vào thành phố, sông Hương 'trở nên vui tươi giữa những bãi xanh biếc'. Sông Hương nằm giữa thành phố yêu dấu của mình, làm cho cảnh vật phố Huế trở nên mộng mị, nhẹ nhàng. Sông Hương như một điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, mang đến sự lắng đọng giữa nhịp sống hối hả. Được ví như 'tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya', sông Hương gợi nhớ đến nét đẹp văn hóa Huế với nhã nhạc cung đình, được biểu diễn trên sông vào đêm khuya mới cảm nhận hết vẻ đẹp âm nhạc và văn hóa. Khi rời khỏi thành phố, sông Hương trở thành 'người tình thủy chung', khúc ngoặt về phía Đông biểu hiện nỗi vấn vương và sự kín đáo, như nàng Kiều trở lại gặp Kim Trọng trước khi ra đi.

Dòng sông Hương không chỉ là chứng nhân của lịch sử và thi ca. Trong lịch sử, sông Hương ghi dấu các chiến công oanh liệt của dân tộc, từ biên thùy của các vua Hùng đến bảo vệ biên giới phía Nam Đại Việt, vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân thời Nguyễn Huệ, và chứng kiến các cuộc khởi nghĩa trong thế kỷ mười chín. Dòng sông luôn mang vẻ đẹp mới, khơi nguồn cảm hứng cho các nhà văn nghệ sĩ, với một cảm hứng vô tận và nhiều sắc màu.

Hình tượng sông Hương trong tác phẩm đã làm cho độc giả yêu mến và khao khát đến thăm thú vẻ đẹp của dòng sông. Đây chính là thành công lớn của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Hoàng Phủ Ngọc Tường, người được mệnh danh là vua của thể kí Việt Nam, đã làm nên những trang viết không chỉ bởi sự miêu tả tinh tế mà còn bởi những cảm xúc mãnh liệt và lý giải sâu sắc. Phong cách viết của ông là sự kết hợp hoàn hảo giữa sự nghiêm cẩn, đĩnh đạc và cái tinh tế, lãng mạn. Chính vì vậy, dòng sông Hương đã trở thành biểu tượng nghệ thuật của ông, được khắc họa đầy tài hoa trong tác phẩm của mình.

Từ góc độ địa văn hóa, tác giả đã phát hiện vẻ đẹp đa chiều của sông Hương. Không chỉ ở cảnh sắc thiên nhiên, mà còn ở chiều sâu văn hóa và tâm hồn con người. Sông Hương thể hiện vẻ đẹp phong phú và đa dạng, từ sự hùng vĩ ở thượng nguồn đến sự êm đềm, mơ mộng khi chảy qua kinh thành Huế. Tại thượng nguồn, sông Hương dữ dội, mãnh liệt như một cô gái Di gan, còn khi đến Huế, nó trở nên dịu dàng, tha thướt, mang đậm chất mộng mơ của xứ Huế. Dòng sông trở nên mềm mại như một tấm lụa khi ôm ấp thành phố yêu dấu của mình.

Màu sắc của sông Hương thay đổi theo từng địa hình nó đi qua: từ xanh thẳm dưới chân núi Ngọc Tản đến sự phản chiếu của những sắc màu trên ngọn đồi phía Tây Nam thành phố, từ xanh của sáng sớm, vàng của buổi trưa, đến tím của hoàng hôn. Sự biến đổi này cho thấy sông Hương như một tấm gương phản chiếu sự thay đổi sắc thái của nó, vừa hung bạo vừa trữ tình. Sông Hương có thể sôi nổi, trẻ trung, hoặc trầm mặc, cổ kính. Dù ở đâu, sông Hương đều thể hiện sự sáng tạo hoàn hảo của tạo hóa, là món quà quý giá mà thiên nhiên ban tặng cho đất Huế.

Không chỉ miêu tả vẻ đẹp tự nhiên, tác giả còn khám phá chiều sâu văn hóa của sông Hương. Sông Hương mang trong mình tâm hồn của con người xứ Huế, với sự mạnh mẽ, táo bạo và dịu dàng. Nó không chỉ phản ánh vẻ đẹp tự nhiên mà còn là kết quả của sự giao thoa giữa thiên nhiên và con người nơi đây. Dòng chảy của sông như thể hiện tính cách và tâm hồn của người dân Huế.

Về phương diện âm nhạc và thi ca, sông Hương hiện lên như một điệu slow tình cảm, phản ánh nhã nhạc cung đình Huế với sự khoan thai, trang trọng. Tác giả đã chứng minh sông Hương đã tạo nên một dòng thi ca riêng, từ sự lung linh trong thơ Cao Bá Quát đến ân tình trong thơ Tố Hữu. Những dẫn chứng phong phú cho thấy vẻ đẹp đa dạng của sông Hương.

Đối với lịch sử, sông Hương đã ghi dấu từ thuở sơ khai, từ thời các vua Hùng, với tên gọi Linh Giang, bảo vệ biên giới tổ quốc. Trong cuộc cách mạng tháng Tám, sông Hương đã được phủ một lớp hào quang chiến thắng, thể hiện bề dày lịch sử và sự phát triển của đất nước. Những mốc lịch sử và đau thương của sông cho thấy sự quật khởi và hào hùng của Huế.

Với tất cả các phương diện từ cảnh sắc thiên nhiên, văn hóa đến lịch sử, sông Hương hiện lên tuyệt đẹp và đáng trân trọng. Tác giả đã tái hiện nó trong trí tưởng tượng của mình, với hình ảnh người con gái Huế, làm cho hình ảnh dòng sông càng thêm đẹp đẽ. Sông Hương khi ở thượng nguồn, dữ dội, mạnh mẽ như một cô gái Digan, còn khi vào thành phố, nó trở nên dịu dàng, e ấp, như một tài nữ đang gảy đàn. Khi phải rời xa thành phố, sông Hương còn đột ngột đổi dòng để gặp lại thành phố lần cuối, với lời thề sâu sắc trong câu hò vang vọng khắp lưu vực.

Bằng tài năng và trí tưởng tượng phong phú, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tái hiện vẻ đẹp của sông Hương một cách chân thực và trọn vẹn, làm tăng thêm tình yêu đối với con người và mảnh đất xứ Huế.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước, am hiểu sâu rộng về nhiều lĩnh vực và nổi bật với thể loại bút kí. Sự đặc sắc trong tác phẩm của ông nằm ở việc kết hợp tinh tế giữa trí tuệ và cảm xúc, giữa lý luận sắc bén và những suy tư sâu lắng, được thể hiện qua kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, và địa lý, với lối viết nội tâm súc tích và tài hoa. Bài bút kí 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' là một tác phẩm xuất sắc được viết tại Huế năm 1981 và xuất bản trong tập sách cùng tên của ông.

Tác phẩm miêu tả cảnh đẹp của sông Hương, mối liên hệ của nó với lịch sử và văn hóa của xứ Huế cũng như của đất nước. Từ đó, nhà văn bày tỏ niềm tự hào sâu sắc về dòng sông Hương, về xứ Huế yêu quý và về tổ quốc. Sông Hương, từ nguồn cội, gắn bó mật thiết với dãy Trường Sơn, tựa như một bản trường ca của rừng già với những nhịp điệu hùng tráng và dữ dội: khi ầm ầm giữa cây cối đại ngàn, lúc mãnh liệt vượt thác ghềnh, khi cuộn xoáy như cơn lốc ở đáy vực sâu, và lúc nhẹ nhàng say đắm giữa những dặm đỏ rực của hoa đỗ quyên rừng.

Với cái nhìn nhân hóa, sông Hương giống như một cô gái Di-gan tự do và hoang dại, với bản lĩnh dũng cảm và tâm hồn trong sáng. Theo tác giả, nếu chỉ nhìn sông Hương từ khuôn mặt của kinh thành mà không khám phá nguồn gốc của nó, người ta khó có thể hiểu hết vẻ đẹp sâu thẳm trong tâm hồn của dòng sông mà nó không muốn bộc lộ. Tại thượng nguồn, sông Hương thể hiện sức mạnh và vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt và hoang dại. Khi chảy về Huế, sông Hương mang nhiều vẻ đẹp khác nhau, gắn liền với đặc trưng văn hóa và không gian của kinh thành Huế. Trước khi trở thành người tình dịu dàng của cố đô, sông Hương đã trải qua một hành trình gian truân và thử thách. Trong cái nhìn tinh tế và lãng mạn của tác giả, toàn bộ hành trình của dòng sông giống như cuộc tìm kiếm người tình lý tưởng trong một câu chuyện tình yêu cổ tích.

Đoạn mô tả sông Hương chảy qua đồng bằng và ngoại ô thành phố thể hiện sự tinh tế và tài hoa trong cách viết của tác giả. Độc giả khó lòng rời mắt khỏi sức hấp dẫn của những động từ diễn tả dòng chảy sống động qua các địa danh của Huế. Giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại, sông Hương là “cô gái đẹp ngủ mơ màng”; nhưng khi ra khỏi vùng núi, giống như nàng tiên được đánh thức, sông Hương bừng lên sức trẻ và niềm khao khát thanh xuân với những chuyển dòng liên tục, những khúc quanh đột ngột, vẽ hình cung tròn ôm chân đồi Thiên Mụ, rồi “vượt qua”, “đi giữa âm vang”, “trôi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”… Vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, sông Hương có lúc “mềm như tấm lụa” khi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo; có khi ánh lên “những phản quang nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” lúc qua các dãy đồi núi phía Tây Nam thành phố và mang vẻ đẹp trầm mặc khi qua các lăng tẩm, đền đài đầy kiêu hãnh âm u trong những rừng thông u tịch, cho đến lúc bừng sáng, tươi tắn và trẻ trung khi nghe tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, giữa những xóm làng trung du đầy tiếng gà…

Hai bút pháp kể và tả được kết hợp khéo léo và tài hoa trong đoạn văn làm nổi bật vẻ đẹp của sông Hương qua phối cảnh kỳ thú với thiên nhiên xứ Huế phong phú và hài hòa. Khi chảy qua Huế, sông Hương như đã tìm thấy chính mình khi gặp thành phố yêu quý, “vui tươi hẳn lên giữa những bến bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”, dòng sông “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc”, rồi “uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến” khiến dòng sông mềm mại như một tiếng “vâng” không nói của tình yêu. Nằm giữa lòng thành phố yêu quý, sông Hương giống như sông Seine ở Paris, sông Danube ở Budapest, nhưng qua cách diễn tả tinh tế của tác giả, sông Hương được cảm nhận với nhiều góc độ: từ cái nhìn hội họa, sông Hương và các chi lưu tạo nên những đường nét tinh tế của vẻ đẹp cổ kính cố đô; qua cảm nhận âm nhạc, sông Hương “đẹp như điệu Slow” chậm rãi, sâu lắng và trữ tình, và từ cái nhìn lãng mạn của trái tim đa tình, sông Hương là người tình dịu dàng và chung thuỷ. Điều này được thể hiện trong phát hiện thú vị của tác giả: “Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như sực nhớ ra điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bảo Vinh xưa cổ”. Theo tác giả, khúc quanh bất ngờ đó tựa như một “nỗi vương vấn”, và dường như còn có cả “một chút lẳng lơ kín đáo” của tình yêu…

Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ thời kỳ các vua Hùng, khi nó được gọi là Linh Giang (dòng sông thiêng) trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi, là “dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”, “nó vinh dự soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ” vào thế kỷ XVIII; “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỷ XIX với những cuộc khởi nghĩa”, nó chứng kiến thời đại mới với cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 và các chiến công của hai cuộc chiến tranh vệ quốc sau này…

Sông Hương, với cuộc đời và thi ca, là nhân chứng kiên cường qua những thăng trầm của cuộc đời. Tuy nhiên, điều làm nên vẻ đẹp giản dị nhưng khác thường của dòng sông là khi được gọi, nó biết cách tự hiến mình để trở thành một chiến công, rồi lại trở về cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước. Có lẽ chính điều đó đã làm cho sông Hương không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Nét đặc sắc của đoạn văn là tình yêu say đắm với dòng sông được thể hiện qua tài năng của một cây bút trí thức, tổng hợp từ kiến thức sâu rộng về văn hóa, lịch sử, địa lý và văn chương, cùng một phong cách viết tao nhã, nội tâm, tinh tế và tài hoa.

Trích đoạn bài kí 'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' đã khắc họa vẻ đẹp của Huế và tâm hồn người Huế qua cái nhìn sắc sảo của Hoàng Phủ Ngọc Tường về dòng sông Hương. Ông xứng đáng là một thi sĩ của thiên nhiên, một cuốn từ điển sống về Huế, một cây bút yêu nước và tinh thần dân tộc. Bài kí góp phần nuôi dưỡng tình yêu và niềm tự hào đối với dòng sông cũng như quê hương đất nước.

'Ai đã đặt tên cho dòng sông' là một bài bút kí đầy cảm xúc của Hoàng Phủ Ngọc Tường về con sông Hương. Nhắc đến Huế, người ta nghĩ ngay đến sông Hương, và khi nhắc đến sông Hương, hình ảnh của Huế lại hiện lên rõ nét. Những địa danh nổi tiếng như Ngự Bình, sông Hương, chùa Thiên Mụ, các lăng tẩm của các vua triều Nguyễn,... đều góp phần tạo nên vẻ đẹp của cố đô Huế. Bạn tôi từng hát trong một đêm liên hoan văn nghệ đầu năm học:

Đã đôi lần đến với Huế mộng mơ
Tôi ôm ấp một tình yêu dịu ngọt...

Sông Hương mang vẻ đẹp thiên nhiên thơ mộng và tình tứ. Theo chân tác giả, chúng ta khám phá vẻ đẹp của sông Hương từ nguồn cho đến khi nó rời khỏi kinh thành Huế. Tại đầu nguồn, sông Hương như 'bản trường ca của rừng già, ầm ào giữa những cánh rừng đại ngàn, mạnh mẽ vượt qua ghềnh thác'... Con sông quê mẹ trở nên 'dịu dàng và quyến rũ giữa những dặm dài rực rỡ sắc đỏ của hoa đỗ quyên rừng'. Sông Hương hiện lên như 'một cô gái Di-gan phóng khoáng trước khi trở thành 'người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở'. Đến chân núi Kim Phượng, nó đã đổi thay hình dạng kỳ diệu, giấu kín những 'cuộc hành trình gian truân' mà nó đã vượt qua.

Từ ngã ba Tuần đến chân đồi Thiên Mụ, sông Hương như 'một cô gái đang mơ màng' sau khi vượt cánh đồng Châu Hóa đầy hoa đại, được đánh thức bởi 'người tình mong đợi'. Sông Hương chuyển dòng, uốn lượn và 'chuyển dòng liên tục' như một thiếu nữ làm duyên. Qua điện Hòn Chén, Ngọc Trản, sông Hương đi qua bãi Nguyệt Biều, Lương Quán, rồi 'ôm lấy chân đồi Thiên Mụ' để lắng nghe tiếng chuông chùa ngân vang trong hoàng hôn. Qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo, sông Hương như mê mải ngắm nhìn các thành quách, lăng tẩm vua chúa, qua các đồi thông xanh mướt, sông Hương trở nên 'mềm như tấm lụa', với mặt nước lấp lánh như cô gái thay đổi màu áo 'sớm xanh, trưa vàng, chiều tím'. Trong phong cảnh 'Bốn bề núi phủ mây phong // Mảnh trăng thiên cổ, bóng tùng vạn niên' của Khiêm Lãng, sông Hương mang vẻ đẹp 'trầm mặc như triết lý, như cổ tích'. Nó trở nên phẳng lặng, mơ màng và tình tứ hơn với âm thanh 'bát ngát tiếng gà' của các xóm làng trung du.

Sông Hương trở nên rộng rãi hơn, từ đôi bờ sông, thuyền xuôi ngược nhỏ bé như con thoi' còn tiếng hò giã gạo, điệu lí của dân chài vọng lại lúc khuya. Đoạn sông từ ngã ba Tuần đến đồi Thiên Mụ, sông Hương trở nên xinh đẹp hơn trong cảnh sắc thiên nhiên muôn màu, mang vẻ đẹp u tịch của chùa chiền, thành quách, lăng tẩm, và chứa đựng vẻ đẹp cổ kính của lịch sử và văn hóa. Sông Hương đã gặp người tình mong đợi. Trong vùng bãi xanh biếc ngoại ô Kim Long, sông Hương rạng rỡ và 'vui tươi' khi nhìn thấy cầu Tràng Tiền, chiếc cầu trắng 'in ngần trên bầu trời, nhỏ nhắn như vành trăng non'. Đây là niềm vui hạnh phúc gặp gỡ. Cồn Giã Viên và Cồn Hến như hai cù lao xanh níu giữ sông Hương lại để tâm tình. Sông Hương trở nên mềm mại, nước êm đềm hơn, trong xanh hơn, và nhà thơ Thu Bồn đã từng rung cảm hát lên:

'Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu'.

Hoàng Phủ Ngọc Tường cho thấy sông Hương là con sông 'nằm ngay thành phố yêu quý', làm tôn 'Huế đẹp và thơ', là 'cô gái Huế xinh đẹp, dịu dàng và đa tình' theo lời của một du khách Ý. Ai đã từng ngắm sông Hương trong đêm hội hoa đăng rằm tháng bảy mới cảm nhận được sự thanh tịnh và mơ màng khi nhìn 'hàng trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh' từ điện Hòn Chén trôi về. Tình người tỏa sáng giữa tình sông nước. Dưới cầu Tràng Tiền, sông Hương 'ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng'. Đó là ân nghĩa, ân tình.

Sông Hương rời kinh thành với nhiều ngập ngừng và lưu luyến. Mỗi cuộc giã biệt đều man mác buồn. Giữa màu xanh của tre trúc và vườn cau vùng Vĩ Dạ, sông Hương đổi dòng, uốn lượn để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh, 'như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói', tác giả bài kí cho rằng đó là 'nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu'. Tại đây, có nhiều ca nhi hát và đàn Nam ai, Nam bình nổi tiếng. Ở nơi chia tay này, sông Hương 'có cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống con người'. Hoàng Phủ Ngọc Tường nhắc lại và bỏ lửng câu thơ Kiều để diễn tả tình lưu luyến của sông Hương với tấm lòng son sắt thủy chung: 'Còn non còn nước, còn dài/ Còn về, còn nhớ,...'.

Du khách nào đã đến Vĩ Dạ, thưởng thức tiếng đàn tranh từ một ngôi nhà cổ vang vọng, và đọc những câu thơ của Hàn Mặc Tử: 'Vườn ai mướt quá xanh như ngọc / Lá trúc che ngang mặt chữ điền...', sẽ thấy sông Hương không chỉ đẹp về cảnh sắc thiên nhiên mà còn gợi nhớ vẻ đẹp lịch sử, văn hóa của dòng sông. Sông Hương - dòng sông của lịch sử, thơ ca, và văn hóa, là ngọc bích của cố đô Huế'. Nhiều thi nhân đã viết thơ về dòng sông thơ mộng. Tản Đà ví sông Hương như 'dòng sông trắng, lá cây xanh'. Cao Bá Quát cảm nhận sông Hương 'như kiếm dựng trời xanh'. Tố Hữu, người con yêu quý của Huế, đã viết: 'Hương Giang ơi! Qua tim ta vẫn ngày đêm tự tình...'.

Thời các vua Hùng, sông Hương là 'con sông biên thùy xa xôi'; thời Trần - Lê là 'con sông viễn châu'; nơi Nguyễn Huệ lên ngôi và đánh bại 20 vạn quân Tôn Sĩ Nghị. Ngày 23/8/1945, cờ đỏ sao vàng tung bay trên đỉnh Ngọ Môn. Huế có 99 chùa, Đông Ba, Gia Hội, Diệu Đế... và nhiều lăng tẩm cổ kính. Huế và sông Hương đều mang vẻ đẹp sâu xa của 'trầm tích văn hóa, lịch sử'. Dân làng hoa ở Huế đã nấu nước trăm loài hoa thơm đổ xuống sông để sông Hương mang cái tên 'con sông Thơm'. Ai còn nhớ huyền thoại đó? Và để nhớ Huế là nhớ sông Hương, nhớ màu tím Huế trong chiếc áo cưới của người con gái Huế.

Tôi thật sự xúc động khi đọc và học bài kí nổi tiếng 'Ai đã đặt tên cho dòng sông' của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Dòng sông thật đẹp, bài kí cũng rất hay và thú vị, thể hiện niềm tự hào về giang sơn gấm vóc.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn lừng danh của văn học Việt Nam hiện đại, nổi bật với thể loại tùy bút và bút ký. Các tác phẩm của ông không chỉ mang đậm chất trữ tình mà còn thể hiện tư duy sâu sắc và trí tuệ. Tập bút ký “Ai đã đặt tên cho dòng sông” được xuất bản năm 1981, sau sự kiện 1975, là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông, khắc họa một cách sinh động và chân thực vẻ đẹp của sông Hương và tâm hồn của vùng đất nơi đây.

Tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc Tường nhìn nhận sông Hương từ hai góc độ: địa lý và văn hóa lịch sử. Từ góc độ địa lý, sông Hương hiện lên như một bản trường ca của rừng già, với nhiều sắc thái khác nhau: lúc mạnh mẽ và rầm rộ giữa cây cối đại ngàn, lúc dịu dàng và say đắm giữa những rặng hoa Đỗ Quyên. Sông Hương không chỉ là một dòng sông, mà còn như một cô gái Di-gan với vẻ đẹp hoang dại và kỳ bí. Khi rời khỏi rừng, sông Hương trở nên dịu dàng, trí tuệ, như một bến đỗ bình yên sau những thử thách. Sông đã góp phần tạo nên sự phồn thịnh cho Huế qua hàng thế kỷ.

Khi trở về châu thổ và thành phố Huế, sông Hương tựa như một người tình, tràn đầy sức sống và khao khát. Dòng sông uốn lượn mềm mại, mang đến vẻ đẹp biến hóa, từ đường cong uyển chuyển đến những gam màu của nước: “sáng xanh, trưa vàng, chiều tím”. Khi qua các khu vực cổ kính của Huế, sông Hương như hòa quyện với vẻ đẹp trầm mặc và triết lý của nơi đây. Vào vùng ngoại ô Kim Long, sông Hương thể hiện sự vui tươi, như một người trở về với quê hương yêu dấu.

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã sử dụng nhiều động từ và từ ngữ địa lý để làm nổi bật vẻ đẹp của dòng sông khi đến với Huế. Sông Hương, khi gặp thành phố, đã hòa quyện với vẻ đẹp của cầu Tràng Tiền, tạo nên một bức tranh hài hòa và lãng mạn. Dòng sông chảy chậm rãi, như một phần của nhịp sống thành phố, và gợi nhớ đến nhiều hình ảnh và cảm xúc khác nhau. Cuộc gặp gỡ giữa sông Hương và Huế giống như một cuộc hội ngộ đầy cảm xúc.

Rời khỏi thành phố, sông Hương lưu luyến gặp lại Huế lần cuối, như một nỗi vương vấn trong tình yêu. Dưới góc nhìn địa lý, sông Hương vừa thơ mộng, vừa mạnh mẽ, giống như một cuộc tìm kiếm tình yêu trong câu chuyện cổ tích. Qua góc nhìn văn hóa và lịch sử, sông Hương hòa nhập với đời sống văn hóa và lịch sử của cố đô. Từ màu sắc sông Hương đến các câu hò, điệu hát, sông Hương không chỉ là hình ảnh địa lý mà còn là phần hồn của văn hóa Huế.

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nghiên cứu kỹ lưỡng về sông Hương, từ thời kỳ các vua Hùng đến các cuộc chiến tranh và cách mạng. Sông Hương luôn đồng hành với lịch sử dân tộc, từ thời kỳ cổ đại đến hiện đại. Nó vừa là chứng nhân lịch sử, vừa gánh vác nhiệm vụ vinh quang của lịch sử. Đối với Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương không chỉ là một dòng sông mà còn là biểu tượng của thời gian và văn hóa. Tác giả đã khắc họa sông Hương với sự yêu mến và tinh tế, thể hiện tình cảm sâu sắc của mình đối với quê hương và đất nước.

Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là một bài bút ký nổi tiếng của Hoàng Phủ Ngọc Tường, một nhà văn gắn bó sâu sắc với xứ Huế. Tác phẩm không chỉ khắc họa vẻ đẹp của dòng sông Hương mà còn lột tả được linh hồn của mảnh đất mộng mơ này.

Với thể loại bút ký, tác giả đã ghi lại cảm xúc và tình cảm của mình một cách chân thực và sâu sắc. Bằng giọng văn tinh tế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm nổi bật vẻ đẹp thơ mộng của sông Hương, con sông duy nhất chảy qua thành phố Huế, mang đậm dấu ấn đặc trưng mà không nơi nào có được. Điều này không chỉ khiến tác giả mà cả người dân Huế cũng cảm thấy tự hào.

Dưới ngòi bút đầy tình cảm của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương hiện lên với vẻ đẹp mê hoặc và đa diện, từ những góc nhìn khác nhau về thời gian và không gian. Tác giả mô tả sông Hương ở thượng nguồn với hình ảnh “một cô gái Di-gan phóng khoáng và hoang dại” và cũng như “bản trường ca của rừng già”, lúc rầm rộ và mãnh liệt, lúc lại “dịu dàng và say đắm” với màu đỏ của hoa Đỗ Quyên. Vẻ đẹp ấy vừa hoang dại vừa bình dị, thể hiện được đặc trưng của xứ Huế thơ mộng.

Khi về thành phố Huế, sông Hương trở nên quyến rũ hơn bao giờ hết. Sông Hương, từ hình ảnh một cô gái hoang dại, đã “vượt qua vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản”, trở nên “xanh thẫm, trầm mặc như triết lý”. Khi gặp tiếng chuông Thiên Mụ, sông Hương trở nên rạng rỡ như nắng mới, uốn cong như một cánh cung nhẹ nhàng. Những hình ảnh nhẹ nhàng và lãng mạn của sông Hương khi về với thành phố khiến người đọc cảm thấy sửng sốt và mê đắm.

Sông Hương không chỉ là chứng nhân của những biến động và thăng trầm của thành phố Huế, mà còn là hình ảnh của một thời kỳ không thể quên. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện tình yêu và sự trân trọng đối với dòng sông và mảnh đất Huế qua những câu văn tinh tế. Đọc tác phẩm, người đọc có thể cảm nhận được vẻ đẹp thơ mộng và lãng mạn của sông Hương, và mong muốn một lần đặt chân đến Huế để trải nghiệm những điều tuyệt vời nhất của vùng đất này.

Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại Huế. Quê gốc ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị, song gần như suốt cuộc đời, ông gắn bó với xứ Huế yêu thương. Tâm hồn nhà văn thấm đẫm đặc trưng của văn hóa Huế. Năm 1960, ông tốt nghiệp ban Việt – Hán Trường Đại học Sư phạm Sài Gòn. Năm 1964, tốt nghiệp khoa Triết – Văn Đại học Huế. Sau đó, ông về dạy tại trường Quốc học Huế. Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mĩ bằng hoạt động văn nghệ, ông đã giữ các chức vụ: Tổng thư kí Hội Văn học nghệ thuật Trị Thiên – Huế. Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên.

Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt. Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn có sở trường về bút kí. Các sáng tác của ông có một phong cách riêng khó lẫn, thể hiện ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tính trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí,… Tất cả được thể hiện qua lối hành văn giàu cảm xúc và tài hoa. Hoàng Phủ Ngọc Tường còn là nhà thơ trữ tình đằm thắm có những vần thơ đậm chất suy tưởng về con người và cuộc đời. Ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học và nghệ thuật năm 2007. Tác phẩm chính về văn xuôi : Ngôi sao trên đỉnh Phù Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông? (1987), Hoa trái quanh tôi (1995), Ngọn núi ảo ảnh (1999), Miền gái đẹp (2001). Thơ: Những dấu chân qua thành phố(1976), Người hái phù dung (1992)… Tùy bút Ai đã đặt tên cho dòng sông ? được tác giả viết tại Huế tháng 1 – 1981, in trong tập kí cùng tên. Đoạn trích nằm ở phần đầu của thiên tùy bút này.

Đặc điểm của thể văn tùy bút là hết sức lãng mạn, bay bổng, ngẫu hứng, không tuân theo một quy phạm chặt chẽ nào. Nhân vật chính của tùy bút là cái tôi của tác giả. Vì thế, muốn hiểu bài văn, người đọc cần phải thấy được cái tôi của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Đó là một cái tôi tài hoa với vốn văn hóa sâu rộng, tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, say mê cái đẹp của cảnh vật và con người xứ Huế. Bài kí miêu tả vẻ đẹp của sông Hương, mở rộng ra là xứ Huế đẹp đẽ và thơ mộng; ca ngợi lịch sử vẻ vang, bề dày văn hóa của cố đô Huế và chiểu sâu tâm hồn người Huế. Thông qua đó thể hiện lòng yêu nước, niềm tự hào của tác giả về non sống gấm vóc, về những giá trị tinh thần thiêng liêng và cao quý của dân tộc. Bố cục đoạn trích gồm ba phần:  Phần thứ nhất: Từ đầu đến… dưới chân núi Kim Phụng: vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn.

Phần thứ hai: Tiếp theo đến… quê hương xứ sở: vẻ đẹp của sông Hương khi chảy qua đồng bằng, ngoại vi và thành phố Huế rồi đổ ra biển. Phần còn lại: vẻ đẹp của sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca.

Bằng sự quan sát sắc sảo và năng lực cảm nhận tinh tế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phản ánh sinh động và thú vị vẻ đẹp muôn màu muôn vẻ của sông Hương ở thượng nguồn và hạ lưu. Hành trình của sông Hương từ thượng nguồn xuôi về biển là hành trình của tâm hồn xứ Huế, được tác giả miêu tả và thể hiện ở nhiều cung bậc khác nhau: vừa mãnh liệt, sối nổi; vừa sâu lắng, thiết tha; vừa bình thản, trí tuệ. Phần thứ nhất giống như khúc nhạc dạo đầu của bản trường ca về quê hương đất nước với những hình ảnh tuyệt đẹp để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc. Tác giả so sánh sông Hương ở thượng nguồn như một bản trường ca của rừng già với tiết tấu hùng tráng, dữ dội: khi rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, lúc mãnh liệt vượt qua ghềnh thác, khi cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu, lúc dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng.

Tác giả phát hiện ra vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn tựa cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại với một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng… Khi về đồng bằng, chính rừng già đá chế ngự sức mạnh bản năng ở người con gái của mình. Từ đó, sông Hương nhanh chóng mang sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở. Nghệ thuật nhân hóa được sử dụng đắc địa và khai thác tối đa đã mang lại cho sông Hương một linh hồn giống như con người. Theo tác giả, nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành Huế mà không chú ý tìm hiểu sông Hương từ nguồn cội thì người ta khó mà hiểu hết được bản chất của sông Hương và vẻ đẹp trong phần tâm hồn sâu thẳm của dòng sông mà chính nó đã không muốn bộc lộ. Tác giả đã kín đáo ngụ ý rằng: muốn hiểu đầy đủ về một con người, một miền đất, rộng ra là một đất nước, một dân tộc thì phải biết rõ về quá khứ; nếu không thì chẳng bao giờ hiểu đúng về hiện tại và xác định đước tương lai.

Đoạn tả sông Hương chảy xuôi về đồng bằng và ngoại vi thành phố Huế thể hiện nét lịch lãm, tài hoa trong lối hành văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Người đọc cảm nhận được sức hấp dẫn kì lạ toát lên từ hàng loạt động từ diễn tả dòng chảy sống động qua những địa danh khác nhau của xứ Huế, gợi ra những liên tưởng kì thú: Phải nhiều thế kỉ qua đi, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại. Nhưng ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó… Từ Tuần về đây, sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn, vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trân để sắc nước trở nên xanh thẳm, và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách…

Vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, sông Hương mềm như tấm lụa khi chảy qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo; có khi ánh lên những phản quang nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng, chiều tím, êm ả lúc lượn qua những dãy đồi núi phía tây nam thành phố. Dòng sông mang vẻ đẹp trầm mặc khi chảy qua lăng tẩm, đền đài, là giấc ngủ nghìn năm của những vua chúa được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch… để rồi sau đó bừng sáng khi gập tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà… Phải là người con của Huế, gắn bó yêu thương máu thịt với Huế thì Hoàng Phủ Ngọc Tường mới viết được những câu văn đầy chất thơ và rưng rưng cảm xúc như vậy. Ở đoạn này, hai bút pháp kể và tả kết hợp nhuần nhuyễn; sự phối hợp hài hòa giữa màu sắc và âm thanh làm nổi bật vẻ đẹp của từng khúc sông Hương. Tác giả sử dụng khéo léo, tài tình phép tu từ thường thấy trong thơ như so sánh kết hợp với nhân hóa, ẩn dụ… khiến đoạn văn giống như bài thơ trữ tình làm xao xuyến lòng người.

Dường như sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc, phía đó, nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như nhũng vành trăng non. Giáp mặt thành phố ở cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến ; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu. Sông Hương giống sống Xen của Pa-ri, sống Đa-nuýp của Bu-đa-pét ở chỗ là đều chảy qua giữa lòng thành phố. Tác giả quan sát và cảm nhận sông Hương ở nhiều góc độ. Ở đoạn này, tác giả miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ góc độ văn hóa. Bằng con mắt của họa sĩ, tác giả thấy các nhánh của sông Hương tạo ra những đường nét uyển chuyển, mềm mại, làm nên vẻ đạp cổ kính của cố đô: Đầu và cuối ngõ thành phố, những nhánh Sông Đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị, với những cây đa, cây dừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít; từ những nơi ấy, vẫn lập loè trong đêm sương những ánh lữa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ mà không một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được.

Từ góc độ âm nhạc, tác giả cảm nhận sông Hương giống như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình: Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố… Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác qua trăm nghìn ảnh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng. Các chi tiết về phong tục, lễ hội qua cảm quan nhạy bén của tác giả cũng trở thành họa, thành nhạc, thành tình, thành thơ. Những câu văn dài với nhịp điệu du dương, êm ái làm cho tâm hồn người đọc tràn đầy cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến. Với tác giả thì sông Hương là cội nguồn của dòng nhạc cung đình Huế, là cảm xúc của Nguyễn Du để viết Truyện Kiều: Hình như trong khoảnh khắc chùng lại của sông nước ấy, sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Đã nhiều lần tôi thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày, hoặc trên sân khấu nhà hát. Quả đúng như vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt rước của dòng sông này, trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya. Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu. Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều. Tôi đã chứng kiến một người nghệ nhân già, chơi đàn hết nửa thế kĩ, một buổi tối ngồi nghe con gái đọc Kiều: “Trong như tiếng hạc bay qua – Đục như tiếng suối mới sa nửa vời…". Đến câu ấy, người nghệ nhân chợt nhổm dậy vỗ đùi, chỉ vào trang sách Nguyễn Du mà thốt lên: “Đó chính là Tứ đại cảnh!".

Với cái nhìn đắm say của một nghệ sĩ, tác giả thấy sông Hương khi rời thành phố giống như người tình dịu dàng và chung thủy. Điều này được diễn tả bằng một phát hiện thú vị: …Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ… Cũng theo tác giả, khúc quanh rẽ ngoặt thật bất ngờ đó có một cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống con người, tựa như một nỗi vương vấn và dường như còn có cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu… Ra biển, sông Hương rất nhớ thành phố. Nỗi nhớ ấy đọng trong lời thề: “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…”. Lời thề ấy vang vọng khắp lưu vực sông Hương thành giọng hò dân gian ; ấy là tấm lòng người dân nơi Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở. Vẫn là so sánh kết hợp với nhân hóa ẩn dụ nhưng tác giả đã sáng tạo ra những hình ảnh đầy ấn tượng, đậm đà nét đẹp văn hóa xứ Huế.

Trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca chiến trận ghi lại những vinh quang từ thuở còn là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng, thuở nó mang tên là Linh Giang (dòng sông thiêng) trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi. Sông Hương là dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt, Nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ vào thế kỉ mười tám ; nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ mười chín với máu của những cuộc khởi nghĩa ; nó chứng kiến thời đại mới với cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 và bao chiến công rung chuyển đất trời qua hai cuộc chiến tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ xâm lược cửa dân tộc ta. Sông Hương là nhân chứng lịch sử chứng kiến mùa xuân Mậu Thân (1968), thời điểm quân dân ta mở cuộc tổng tiến công vào sào huyệt Mĩ – ngụy và sông Hương cũng chứng kiến tội ác hủy diệt của chúng đối với các di sản văn hóa, lịch sử trên đất Huế.

Sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường gắn bó với từng con người xứ Huế, là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc. Sông Hương không chỉ là bản hùng ca tấu lên bao chiến công trong lịch sử, mà còn là một nhân chứng nhẫn nại và kiên cường qua những thăng trầm của đất nước. Tuy nhiên, điều làm nên vẻ đẹp giản dị mà khác thường của dòng sông là ở chỗ : Khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến đời mình cho một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc đời bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước. Có lẽ chính điều đó đã làm cho sông Hương không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Sông Hương gắn với cuộc đời các nghệ sĩ và thi ca. Vẻ đẹp của sông Hương hiện lên muôn màu muôn vẻ trong trí tưởng tượng phong phú của tác giả: Có một dòng thi ca về sông Hương, và tôi hi vọng đã nhận xét một cách công bằng về nó khi nói rằng dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Mỗi nhà thơ đều có một khám phá riêng về nó : từ xanh biếc thường ngày, nó bỗng thay màu thực bất ngờ, “dòng sông trắng, lá cây xanh” trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà, từ tha thướt mơ màng, nó chợt nhiên hùng tráng lên “như kiếm dựng trời xanh" trong khí phách của Cao Bá Quát; từ nỗi quan hoài vạn cổ với bóng chiều bảng lảng trong hồn thơ Bà Huyện Thanh Quan, nó đột khởi thành sức mạnh phục sinh của tâm hồn trong thơ Tố Hữu. Và ở đây, một lần nữa, sông Hương quả thực là Kiều, rất Kiều, trong cái nhìn thắm thiết tình người của tác giả Từ ấy.

Có thể nói nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của đoạn van là tình yêu say đắm đối với dòng sông được thể hiện bằng tài năng của một cây bút giàu cảm xúc và trí tuệ, tổng hợp từ một vốn hiểu biết sâu rộng về văn hóa, lịch sử, địa lí, văn chương cùng một văn phong tao nhã và tinh tế. Sông Hương đã sống những thế kỉ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử và thẩm mĩ của nó. Trong bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông ?, Hoàng Phủ Ngọc Tường khẳng định chân lí: vẻ đẹp huyền diệu của sông Hương là cội nguồn sinh ra vẻ đẹp của tâm hồn Huế. Trong cảm nhận tinh tế và lãng mạn của tác giả, toàn bộ thủy trình của dòng sông tựa như một cuộc tìm kiêm có ý thức người tình nhân đích thực của người con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích. Giá trị nghệ thuật của đoạn văn tăng lên qua từng chi tiết và cuối cùng thì thăng hoa bằng câu chuyện về một nhà thơ già: Có một nhà thơ từ Hà Nội đã đến đây, tóc bạc trắng, lặng ngắm dòng sông, ném mẩu thuốc lá xuống chân cầu, hỏi với trời, với đất, một câu thật bâng khuâng: Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Để rồi đến phần thứ ba của bài kí, tác giả lí giải tên dòng Hương Giang bằng huyền thoại đầy chất thơ: Người làng Thành Trung có nghề trồng rau thơm. Ở đây có một huyền thoại kể rằng, vì yêu quý con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông Hương đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sống cho làn nước thơm tho mãi mãi. Ai đã đặt tên cho dòng sông ? Có lẽ huyền thoại trên đã giải đáp câu hỏi ấy chăng? Giai thoại đó khiến cho dòng sông vốn đã nên thơ càng thêm thơ mộng : Hương là hương thơm của ngàn hoa đổ xuống làm cho làn nước thơm tho mãi mãi. Thơm tự ngàn năm, thơm đến ngày nay và mãi mãi về sau. Cả bài kí toát lên vẻ đẹp diệu kì của sông Hương bởi trí tưởng tượng phong phú, bay bổng đầy sáng tạo và ngòi bút tài hoa của tác giả. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhìn sông Hương như một cô gái Huế, có lúc như là một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại, nhưng nói chung vẫn là một thiếu nữ tài hoa, dịu dàng mà sâu sắc, đa tình và kín đáo, lẳng lơ nhưng rất mực chung tình, khéo trang sức mà không lòe loẹt phô phang, giống như những cô dâu Huế ngày xưa kiêu sa trong sắc áo dài màu điều lục.

Bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? giúp chúng ta cảm nhận được vẻ đẹp nên thơ, nên họa, nên nhạc của cảnh sắc thiên nhiên xứ Huế, đặc biệt là sông Hương ; thấy được bề dày lịch sử, văn hóa của Huế và những nét duyên dáng riêng của tâm hồn con người vùng đất cố đô này. Với một tâm hồn nghệ sĩ đa tình đa cảm, một vốn văn hóa phong phú về Huế và trước hết với một tình cảm gắn bố thiết tha đối với Huế, tác giả đã huy động triệt để mọi tiềm năng văn hóa cùng với vốn ngôn ngữ giàu có của mình để diễn tả vẻ đẹp và chất thơ của Huế, thể hiện tập trung nhất ở dòng sông Hương – một biểu tượng sinh động của xứ Huế ngàn năm văn hiến.

Hoàng Phủ Ngọc Tường được coi là cây bút đặc biệt của Huế. Hình ảnh thành phố cổ kính này trong các trang viết của ông không chỉ sắc sảo và cuốn hút mà còn chứa đựng vẻ đẹp tài hoa, khiến độc giả không thể không cảm thán. Trong đó, tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông để lại ấn tượng sâu sắc nhất với cách miêu tả sông Hương từ góc độ địa lý.

Như một nghệ sĩ hiểu rõ tâm hồn của quê hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dùng bút pháp điêu luyện để khám phá từng ngóc ngách trong tâm hồn “cô gái Huế”, từ những ngày đầu thơ dại và hoang dã đến khi trưởng thành, trở thành một cô gái đẹp tìm về tiếng gọi của trái tim. Hành trình của sông Hương không chỉ độc đáo và sắc nét mà còn để lại nhiều ấn tượng khó phai.

Giữa núi rừng Trường Sơn, sông Hương hiện lên như một bản “trường ca của rừng già” với vẻ hùng vĩ, “mãnh liệt qua những ghềnh thác” và “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”. Sông Hương như một bản trường ca sinh động giữa núi rừng hoang sơ và hùng vĩ. Tuy nhiên, nó cũng mang vẻ trữ tình khi đổi sắc qua những dặm dài của hoa đỗ quyên rừng, tạo nên sự “dịu dàng và say đắm”. Trong lòng Trường Sơn, sông Hương hiện lên với vẻ nữ tính hoang dại, vừa phóng khoáng say mê, vừa quyến rũ như một “cô gái Di-gan”, đồng thời được rừng già hun đúc cho một bản lĩnh gan dạ, tâm hồn tự do và trong sáng. Sông Hương còn đóng vai trò quan trọng như là người “mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở” với vẻ đẹp trí tuệ và dịu dàng.

Bước vào vùng châu thổ, qua những khu vực sông Hương chảy qua, tác giả miêu tả hành trình của cô gái đẹp như được đánh thức khi tìm thấy người mình hằng mong đợi. Những chi tiết đặc tả cho thấy sông Hương vượt qua chướng ngại vật, nhuốm sắc xanh của núi rừng bạt ngàn, mềm mại như tấm lụa khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai… và rực rỡ với “sớm xanh trưa vàng chiều tím” khi chảy qua lăng tẩm. Sông Hương cũng trở thành một nét mặt nghiêm trang, trầm mặc, nhưng khi nghe tiếng gọi của thành phố Huế, sông Hương như tỉnh giấc, trở nên vui tươi, và qua đây, hành trình của sông Hương hoàn thiện và mang đến vẻ đẹp trọn vẹn nhất để dâng tặng người mình yêu.

Khi vào thành phố Huế, sông Hương vui tươi như người tình duyên dáng, nhận ra những dấu hiệu đầu tiên của người yêu như bãi xanh biếc của Kim Long hay cây cầu như vầng trăng non. Tại đây, sông Hương như cất lên tiếng “vâng” của sự làm dáng cuối cùng. Bước vào lòng thành phố, với mực nước chảy chậm, Hoàng Phủ Ngọc Tường so sánh sông Hương như một “điệu slow dành riêng cho Huế”, vì lưu tốc dòng sông rất chậm. So với dòng sông Neva chảy nhanh, vẻ đẹp của sông Hương càng trở nên đáng yêu. Khi từ biệt thành phố, sông Hương hiện lên như “người tình dịu dàng và chung thủy”, tượng trưng cho lòng chung thủy của “người dân xứ Châu hóa mãi mãi với quê hương xứ sở”. Với bút pháp nghệ thuật độc đáo, chất thơ, chất trữ tình và lời văn hấp dẫn, Hoàng Phủ Ngọc Tường xứng đáng là cây bút dành riêng cho Huế, mỗi vẻ đẹp của Huế qua trang văn của ông đều tươi mới, đẹp đẽ và cuốn hút độc giả.

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã để lại trong lòng độc giả nhiều dư vị về một sông Hương quá đỗi đẹp đẽ qua góc độ địa lý. Không chỉ cung cấp thêm hiểu biết sâu sắc, mà còn giúp nhận ra những giá trị độc đáo của dòng sông này. Sông Hương sẽ mãi là bản tình ca, khúc hát khó quên trong lòng độc giả qua nhiều thế hệ, hôm nay và mai sau.

“Ai đã đặt tên cho dòng sông” là tác phẩm thuộc tập bút ký cùng tên. Năm 1981, sau 6 năm chiến tranh đã qua, dư âm của những năm tháng chiến đấu vẫn còn vọng lại, những bài hát cách mạng vẫn đầy khí phách và niềm tự hào. Tuy nhiên, đối với Hoàng Phủ Ngọc Tường, tình yêu đất nước và tinh thần dân tộc gắn liền với giá trị văn hóa lịch sử mà ông đã dày công nghiên cứu, khám phá và truyền đạt qua ngòi bút tài hoa. Qua hình ảnh Sông Hương, ông bày tỏ niềm tự hào về Huế và đất nước, không chỉ qua vẻ đẹp thiên nhiên mà còn qua những tầng lớp văn hóa sâu sắc.

Trước tiên, vẻ đẹp nổi bật của sông Hương thể hiện ở cảnh sắc thiên nhiên. Khúc thượng nguồn của sông Hương không chỉ đơn thuần là một con sông đẹp, mà còn là một dòng sông riêng biệt của một thành phố - dòng sông của sự thủy chung. Hình ảnh sông Hương hiện lên như một bản “trường ca của rừng già”, cuộn xoáy mạnh mẽ qua ghềnh thác, rồi dịu dàng với những sắc màu hoa đỗ quyên. Những câu văn dài và nhịp nhanh với hình ảnh vừa hùng vĩ vừa thơ mộng làm nổi bật bản trường ca hùng vĩ và khúc tình ca đắm say. Đôi khi, sông Hương được nhìn nhận như “cô gái Digan” với vẻ phóng khoáng, bản lĩnh và tâm hồn tự do. Trong một góc nhìn khác, sông Hương lại như “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”, mang trong mình thiên chức nuôi dưỡng và bồi đắp cho cuộc sống. Với biện pháp nhân hóa, sông Hương mang “gương mặt kinh thành” và một tâm hồn sâu thẳm, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khéo léo mời gọi con người đến với sông Hương, để cảm nhận hành trình gian truân và tâm tư của dòng sông. Ông đặt mình vào vị trí của một chàng trai đang khám phá trái tim người con gái mình yêu.

Ở khúc ngoại vi, sông Hương hiện lên như “người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”, với biện pháp nhân hóa dòng sông trở thành một giai nhân chờ đợi người tình – thành phố Huế. Tên sông Hương không chỉ là một tên gọi, mà còn là biểu tượng của khát khao yêu thương của người Huế. Khi đến khúc ngoại vi, sông “chuyền dòng, uốn mình” như một cuộc kiếm tìm có ý thức, vừa mềm mại, duyên dáng, vừa mạnh mẽ và chủ động trong tình yêu. Sông chảy theo nhiều hướng, giống như người con gái đa tình với những hành động vòng qua, vẽ hình cung tròn.

Đến khi chảy vào lòng thành phố Huế, sông Hương tiếp tục làm người đọc bất ngờ và mê đắm. Theo hướng Tây Nam – Đông Bắc, sông Hương “kéo một nét thẳng thực yên tâm như tìm đúng đừng về”, như người con gái đã tìm thấy bến đỗ của tình yêu, vui tươi và an yên. Hình ảnh sông Hương giống như người con gái với dáng mềm mại và ý nhị, như “dáng lụa” và “tiếng ‘vâng’ không nói ra của tình yêu”. Tác giả miêu tả dòng chảy của sông như điệu nhạc nhẹ nhàng, sang trọng của văn hóa. Mặt nước được liên tưởng đến người tài nữ đánh đàn đêm khuya, vừa trẻ trung vừa sang trọng. Khi rời khỏi kinh thành, sông Hương “đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông - tây để gặp lại thành phố lần cuối” như nàng Kiều tìm về gặp chàng Kim Trọng lần cuối, thể hiện nét duyên dáng, ý tình và sự thủy chung của dòng sông và con người nơi đây.

Không chỉ hấp dẫn bởi vẻ đẹp cảnh sắc, sông Hương còn là nguồn cội của vẻ đẹp và trầm tích văn hóa. Sông Hương là nơi sản sinh nền âm nhạc, với hình ảnh người tài nữ đánh đàn đêm khuya, mang đầy tâm trạng và tài năng. Sông Hương cũng là cội nguồn của âm nhạc cổ điển Huế, kết nối giữa thơ và nhạc, như mặt nước êm đềm hấp dẫn Nguyễn Du viết những bản đàn của Kiều. Sông Hương đã kết nối các thế hệ trong mạch nguồn văn hóa.

Sông Hương còn mang vẻ đẹp của lịch sử. Khác với sông Đà, dòng chảy của sông Hương cùng với những thăng trầm của dân tộc, là “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá”, mãi luôn trẻ trung và tươi mới. Sông Hương cũng là nguồn cảm hứng cho thi ca, với màu nước xanh biếc viết nên những câu thơ và hình ảnh tha thướt, mơ mộng. Vẻ đẹp của sông Hương là vẻ đẹp của tài hoa và thân phận.

Nếu sông Đà trong mắt Nguyễn Tuân là một con thủy quái hùng bạo nhưng cũng đầy thơ mộng, thì sông Hương trong mắt Hoàng Phủ Ngọc Tường luôn hiện lên như người con gái đẹp: dù là cô gái Digan phóng khoáng hay người mẹ phù sa, hay người tài nữ. Đó là toàn bộ hồn cốt của Huế, con người và cảnh sắc quê hương. Vẻ đẹp ấy được phác họa bằng những nét vẽ tài hoa, uyên bác với vốn hiểu biết phong phú và tình yêu sâu nặng dành cho Huế. Tựa đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông” gắn liền với truyền thuyết về sông Hương, Hoàng Phủ đã lĩnh hội truyền thuyết như một nhà thơ chọn hiệu cho mình, lấy cái đẹp để xây dựng văn hóa lịch sử. Đây chính là tâm thế của người luôn đắm say và ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của quê hương.

Sông Hương đẹp là thế, nhưng chỉ dành cho những ai thực sự lắng nghe và thấu hiểu. Văn phong của Hoàng Phủ cũng vậy, chỉ dành cho những người yêu quý Huế và quê hương.

Dòng sông Hương Giang bình yên của cố đô Huế đã nhiều lần là nguồn cảm hứng vô tận cho các nghệ sĩ yêu thích sáng tạo nghệ thuật. Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo từng say mê viết về sông Hương: “Sông Hương hóa rượu, ta uống/ Ta tỉnh, đền đài nghiêng ngả say”. Trong khi đó, Tố Hữu trong “Tiếng hát sông Hương” lại viết: “Trên dòng Hương Giang/ Em buông mái chèo/ Trời trong vắt/ Nước trong xanh/ Trăng lên, trăng đứng, trăng tàn/ Đời em ôm thuyền nan xuôi dòng”. Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng vẽ nên hình ảnh sông Hương, nhưng trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”, dòng sông hiện lên với nhiều sắc thái và dáng vẻ độc đáo, khiến trái tim người đọc không khỏi xao xuyến.

Sinh ra và lớn lên tại Huế, rồi tiếp tục sống và làm việc tại đây, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dành cả cuộc đời cho mảnh đất cố đô mộng mơ. Tô Hoài từng nói: “Hoàng Phủ Ngọc Tường đã hòa quyện tâm hồn, gương mặt và cuộc đời mình với xứ Huế, máu xương của nơi này”. Có lẽ vì vậy mà ông là cây bút viết nhiều và sâu sắc nhất về Huế và sông Hương. Sông Hương không chỉ là mạch sống, mạch tâm hồn của Huế mà còn là nguồn cảm hứng văn học, giúp ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường trở nên bất diệt. Ông đã viết “Ai đã đặt tên cho dòng sông” vào năm 1981, ngay sau chiến thắng mùa xuân năm 1975, khi dư âm chiến thắng vẫn còn vang vọng trong cuộc sống. Dù vậy, với Hoàng Phủ Ngọc Tường, lòng yêu nước và yêu dân tộc là tâm huyết để ông gìn giữ những giá trị văn hóa và lịch sử quý báu của quê hương qua văn chương của mình.

Vẻ đẹp của sông Hương được Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả rõ nét qua góc nhìn địa lý. Ở khúc thượng nguồn, sông Hương như một bản trường ca của rừng già với hai giai điệu: hùng tráng và trữ tình. Dòng sông lúc thì “ầm ầm giữa những tán cây đại ngàn, mãnh liệt vượt ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những vực sâu bí ẩn”. Các từ như “ầm ầm”, “mãnh liệt”, “cuộn xoáy” kết hợp với động từ mạnh đã tạo nên một âm hưởng dữ dội. Nhưng đôi khi, dòng sông lại như một bản tình ca êm ái, với vẻ “dịu dàng” và “say đắm giữa những cánh đỗ quyên đỏ rực”. Hoàng Phủ Ngọc Tường còn ví sông Hương như một cô gái Di-gan phóng khoáng và bí ẩn, hay một người mẹ phù sa, thể hiện vẻ đẹp của một đấng sinh thành đã nuôi dưỡng tâm hồn và văn hóa của miền cố đô.

Khi đến gần thành phố Huế, sông Hương lại hiện lên với vẻ đẹp mới, rất đặc biệt dưới cái nhìn tinh tế của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Dòng sông như “một cô gái đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại”. Vẻ đẹp của sông Hương ở đây hoàn toàn khác biệt so với khúc thượng nguồn, từ vóc dáng đến nhan sắc và tâm hồn. Con sông như biết tự làm mới mình trước khi gặp gỡ người tình – thành phố Huế. Trong lòng thành phố Huế, điệu chảy của sông Hương dưới ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường khiến ta cảm nhận như là “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Nhà văn so sánh sông Hương với các dòng sông khác trên thế giới để khẳng định sự độc đáo và linh hồn của nó. Khi so sánh với sông Nê-va, ông làm nổi bật sự lặng lờ của dòng chảy. Với cái nhìn thơ mộng, tác giả cảm nhận sự quyến luyến của dòng sông như sự quyến luyến của một người tình. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thổi hồn vào dòng nước để biến điệu slow của sông Hương thành biểu tượng của tâm hồn Huế.

Dưới góc nhìn lịch sử, vẻ đẹp của sông Hương cũng làm say lòng người. Từ thời cổ đại, sông Hương là “dòng sông biên thùy xa xôi của tổ quốc”, ở thời trung đại, nó là “dòng sông viễn châu oanh liệt chiến đấu”, và trong thời kỳ kháng chiến, là “chứng nhân lịch sử của những đau thương”. Sau hòa bình, sông Hương lại trở về làm “cô gái đẹp dịu dàng của xứ sở”. Hoàng Phủ Ngọc Tường nhận thấy ở sông Hương vẻ đẹp vừa sử thi vừa trữ tình, như một “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá”. Nếu góc nhìn địa lý xem sông Hương là biểu tượng của tâm hồn Huế, thì góc nhìn lịch sử đã biến sông Hương thành biểu tượng thiêng liêng của tâm hồn Việt Nam, vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, vừa sử thi vừa lãng mạn.

Vẻ đẹp của sông Hương càng thêm ấn tượng khi được khám phá qua góc nhìn văn hóa. Trong âm nhạc và thi ca, sông Hương không chỉ là nguồn cảm hứng mà còn lưu giữ nét văn hóa đặc trưng của Huế. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện sự am hiểu sâu rộng và ngòi bút tinh tế khi miêu tả vẻ đẹp của sông Hương. Qua ba góc nhìn địa lý, lịch sử và văn hóa, vẻ đẹp của sông Hương được Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện rõ nét và ấn tượng, giúp ta hiểu hơn về con người nhà văn – một người có kiến thức sâu rộng, tình yêu quê hương và tài năng văn chương tinh tế.

Từ xa xưa, thiên nhiên luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ và nhà văn trong sáng tác. Các nhà văn trung đại thường tìm vẻ đẹp trong mây, hoa, tuyết, trăng, đàn, cầm, kỳ, thi, tửu – những thú vui tao nhã của cuộc sống, trong khi các tác giả hiện đại lại hướng sự sáng tạo của mình vào cảnh sắc thiên nhiên của đất nước. Sông nước là một trong những hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp đó. Dòng sông, với sự chảy trôi của nó và lịch sử hình thành đặc biệt, đã khơi gợi trong lòng các nhà văn những cảm xúc sâu sắc và mãnh liệt, khiến họ cầm bút để sáng tạo nghệ thuật. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một tác phẩm như vậy, được sinh ra từ niềm say mê của nhà văn với vẻ đẹp của dòng sông.

Tác phẩm được viết vào năm 1981, thể hiện tình yêu và sự gắn bó sâu sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường với vùng đất, cảnh sắc và con người xứ Huế trong suốt nửa đời người. Được xuất bản trong tập bút ký cùng tên năm 1986, đoạn trích mở đầu bằng một nhận xét chủ quan về dòng sông Hương: “Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất”. Nhà văn không chỉ dừng lại ở việc ngắm nhìn vẻ đẹp cổ kính của sông Hương trong thành phố Huế, mà ông còn khao khát khám phá nguồn cội của dòng sông ở đại ngàn, tìm hiểu những vẻ đẹp bí ẩn và sức mạnh tiềm ẩn trong tâm hồn sâu thẳm của nó trước khi về với Huế. Hình ảnh “bản trường ca của rừng già” khiến sông Hương hiện lên với chiều dài và dòng chảy mãnh liệt, thể hiện sự ngưỡng mộ của nhà văn. Những từ ngữ và động từ giàu sắc thái biểu cảm tái hiện âm hưởng hùng tráng của dòng sông trong cánh rừng đại ngàn, làm nổi bật vẻ đẹp đa dạng của sông Hương ở khúc thượng nguồn.

Hình ảnh những cô gái bohemian xinh đẹp, bí ẩn và phóng túng được gán cho dòng sông hoang dã, làm cho khúc thượng nguồn của sông Hương trở nên quyến rũ và lôi cuốn. Sự đối lập giữa sự dữ dội và sự dịu dàng của sông Hương được lý giải không chỉ qua kiến thức địa lý mà còn bằng cái nhìn suy tư, đầy tình yêu. Trong thành phố Huế, sông Hương vẫn giữ được vẻ đẹp thâm trầm, sâu sắc và không tẻ nhạt, giống như con người không muốn bộc lộ quá khứ oanh liệt của mình đã vĩnh viễn ở lại trong rừng sâu: “… hình như không muốn bộc lộ, đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng”.

Tiếp theo là hình ảnh sông Hương ngoại vi thành phố Huế, nơi tác giả sử dụng động từ nhân hóa để mô tả dòng sông như đang hồi sinh sức sống trẻ trung và niềm khát khao thanh xuân. Dòng sông được miêu tả như những cô gái đẹp đang mơ màng, trong hành trình gian truân để gặp “người tình mong”. Đoạn văn cho thấy vẻ đẹp của sông Hương là sự hòa quyện kỳ diệu với thiên nhiên thơ mộng của Huế. Thiên nhiên Huế như nguồn phù sa bồi đắp vẻ đẹp nên thơ cho dòng sông, tạo nên một bức tranh nghệ thuật với những màu sắc huyền ảo. Sông Hương thực sự hiện lên như một bức tranh lụa mềm mại và tinh tế.

Sông Hương hiện ra như một bức tranh lụa huyền bí với những đường nét tinh tế và hài hòa. Qua góc nhìn âm nhạc, sông Hương đẹp như một điệu slow chậm rãi và trữ tình. Âm nhạc của dòng sông không chỉ thể hiện qua âm hưởng và nhịp điệu của văn bản mà còn qua những âm thanh tự nhiên của sông và cảnh vật. Chất nhạc được thể hiện qua tiếng chuông chùa Thiên Mụ vang vọng, tiếng gà ở những xóm làng trung du, và âm thanh không lời của một tình yêu e ấp. Sông Hương như một bản nhạc êm đềm trong lòng thành phố Huế.

Tóm lại, qua các so sánh và nhân hóa tinh tế, sông Hương hiện lên vừa dịu dàng như bức tranh lụa huyền bí, vừa tha thiết và đắm say như một bản nhạc êm đềm.

“Hương Giang ơi, dòng sông êm
Quả tim ta vẫn ngày đêm tự tình”

(Tố Hữu)

Từ bao giờ sông Hương và núi Ngự đã trở thành nguồn cảm hứng dạt dào cho các văn nhân và nghệ sĩ. Trong dòng cảm xúc ấy, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, với tài năng bút ký tinh xảo, đã viết nên tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” để khắc họa vẻ đẹp thơ mộng của sông Hương. Bằng ngôn từ mĩ lệ, trí tưởng tượng phong phú và sự am hiểu sâu sắc về địa lí, lịch sử, văn hóa… tác giả đã tái hiện sông Hương như một biểu tượng của văn hóa và tâm hồn xứ Huế.

Nhắc đến Paris hoa lệ, không thể không nhắc đến dòng sông Seine nổi tiếng trong các trang văn thơ và điện ảnh. Tương tự, khi nhắc đến cố đô Huế, không thể quên dòng sông Hương chảy lững lờ giữa thành phố. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường mở đầu bài viết với nhận xét: “Trong những dòng sông đẹp trên thế giới, dường như chỉ sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất.” Đây là một nhận xét chủ quan thể hiện niềm tự hào của tác giả về vẻ đẹp của sông Hương, so sánh ngang hàng với những dòng sông nổi tiếng thế giới.

Khi ngược dòng sông Hương, ta được chứng kiến sự biến đổi đầy ấn tượng của dòng sông từ thượng nguồn. Ở đây, sông Hương được miêu tả với sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng cũng đầy dịu dàng. Tác giả khắc họa cảnh sông ở thượng nguồn như một “bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn.” Hình ảnh so sánh với bản trường ca cùng các từ ngữ mạnh mẽ đã thể hiện sức mạnh hoang dại của dòng sông, tạo ấn tượng sâu sắc với độc giả về vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên.

Đối lập với vẻ mãnh liệt đó, sông Hương vẫn giữ nét dịu dàng, quyến rũ khi chảy qua xứ mơ mộng. Hoàng Phủ Ngọc Tường so sánh dòng sông với “những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng,” tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa màu xanh của sông và màu đỏ của hoa. Sông Hương được nhân hóa như một cô gái di gan, phóng khoáng và đầy sức sống. Khi ra khỏi rừng, dòng sông trở thành “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở,” gợi ra sự đằm thắm và màu mỡ của đồng bằng châu thổ.

Trong hành trình xuống đồng bằng, sông Hương hiện lên như “người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng châu hóa đầy hoa dại,” gợi hình ảnh một nàng công chúa ngủ trong rừng. Sông Hương uốn mình theo những đường cong mềm mại, thể hiện sự trăn trở và vẻ đẹp mơ mộng. Khi chảy vào thành phố Huế, sông Hương không còn đổi dòng mà trở nên thanh thản, kéo một nét thẳng yên tâm theo hướng Tây Nam, Đông Bắc. Sông Hương lúc này như một cô gái tìm được chính mình, ôm ấp cố đô cổ kính. Cầu Tràng Tiền được so sánh với vành trăng non, gợi ra vẻ đẹp tinh khôi, duyên dáng của cầu.

Sông Hương không chỉ là một bức tranh thiên nhiên đẹp mà còn là biểu tượng của văn hóa và tâm hồn Huế. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã miêu tả dòng sông với chất nhạc, sự êm đềm và lãng mạn, liên tưởng đến dòng sông Neva và triết lý của Heraclitus. Sông Hương hòa điệu với âm nhạc cổ điển Huế, là nền tảng của nền âm nhạc này. Tác phẩm thể hiện tình yêu say đắm và chân thành của tác giả với Huế và vẻ đẹp của sông Hương. “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là một bút ký tài hoa, dào dạt cảm xúc, ghi lại vẻ đẹp đa chiều và sự phong phú của sông Hương và Huế.

“Ai đã đặt tên cho dòng sông này” là một tác phẩm bút kí xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường, viết về vẻ đẹp trữ tình và thơ mộng của sông Hương ở Huế. Mạch cảm xúc của bài viết tập trung vào vẻ đẹp độc đáo và riêng biệt của con sông duy nhất chảy qua thành phố Huế. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khéo léo thể hiện vẻ đẹp và linh hồn của dòng sông đặc trưng của Huế này.

Với đặc trưng của thể loại bút kí, ngôn từ của Hoàng Phủ Ngọc Tường rất phong phú, tinh tế và mềm mại. Với tình yêu sâu sắc đối với Huế, thiên nhiên và sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm nổi bật màu sắc và âm hưởng đặc trưng của thành phố này. Dòng sông Hương được tác giả ca ngợi như “dòng sông duy nhất chảy qua thành phố Huế”, một chứng nhân của những thay đổi liên tục của vùng đất này.

Nhìn từ nguồn gốc của sông, tác giả so sánh vẻ đẹp của sông Hương với cô gái Di gan, phóng khoáng và đầy cuốn hút. Sông Hương hiện lên như một bản trường ca của rừng, với những lúc dữ dội và khi lại mềm mại. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thể hiện được vẻ đẹp đa dạng của sông Hương qua những hình ảnh rất sinh động.

Với sự so sánh đầy ấn tượng, sông Hương được ví như “cô gái di gan phóng khoáng và đầy bản lĩnh”. Đây là cách nhân hóa tinh tế để làm nổi bật vẻ đẹp hoang sơ nhưng cuốn hút của dòng sông. Khi sông Hương chảy về thành phố Huế, vẻ đẹp của nó trở nên dịu dàng và uyển chuyển hơn, được tác giả miêu tả như “người tình chung thủy của cố đô”.

Sông Hương khi vào thành phố có sức hấp dẫn đặc biệt. Tác giả viết với một phong cách nhẹ nhàng và tinh tế, thể hiện tình yêu sâu sắc qua từng câu chữ. Trong cánh đồng Châu Hóa, sông Hương như “cô gái đẹp đang mơ mộng”, và khi chuyển dòng, sông Hương ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, tạo nên một bức tranh thơ mộng và quyến rũ.

Sông Hương vừa mềm mại lại vừa quyến rũ, với màu sắc thay đổi theo thời gian. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vẽ lên một bức tranh hoàn mỹ của dòng sông, làm nổi bật vẻ đẹp của cố đô Huế qua từng mùa và thời điểm. Đặc biệt, khi sông Hương chảy trong lòng Huế, tác giả cảm thấy như sông Hương tìm thấy chính mình và vui tươi hơn.

Vẻ đẹp của sông Hương được cảm nhận qua nhiều góc độ khác nhau. Nhìn dưới ánh sáng hội họa, sông Hương và các chi lưu của nó tạo nên những đường nét tinh tế. Trong âm nhạc, sông Hương như một điệu slow sâu lắng. Sông Hương còn là nhân chứng lịch sử, chứng kiến sự thay đổi của Huế qua các thời kỳ. “Ai đã đặt tên cho dòng sông này” là một tác phẩm bút kí độc đáo, với vẻ đẹp của sông Hương hiện lên rất rõ nét.

“Ai đã đặt tên cho dòng sông này” thực sự là một tác phẩm bút kí độc đáo, phản ánh đầy đủ vẻ đẹp của sông Hương.