Buzz
Phần dưới tổng hợp 20 bài phân tích và dàn ý bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm hay nhất để giúp học sinh lớp 12 hiểu sâu về môn Văn và tự tin hơn khi chuẩn bị cho kì thi THPT Quốc gia môn Văn.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
I. Mở bài
- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Ông là một trong những nhà thơ chống Mĩ cứu nước, thơ của ông kết hợp cảm xúc và triết lí về đất nước, con người.
- Giới thiệu về bài thơ Đất nước: Nằm trong tập thơ Mặt đường khát vọng, bài thơ này thể hiện triết lí sâu sắc về 'Đất nước của nhân dân'.
II. Thân bài
1. Đất nước qua góc nhìn lịch sử, văn hóa, không gian và thời gian
a. Lịch sử hình thành đất nước (9 câu đầu)
- Tác giả khẳng định một sự thật căn bản: “Khi ta ra đời, đất nước đã có sẵn”, điều này thúc đẩy mỗi người tìm hiểu về gốc nguồn đất nước.
- Đất nước nảy mầm từ những thói quen bình dị, gần gũi của người Việt từ thời xa xưa: từ những câu chuyện dân gian mở đầu, đến tục ăn trầu cổ truyền, từ việc buội tóc phụ nữ đến tâm lí thấm nhuần của truyền thống yêu thương.
- Đất nước lớn mạnh bằng sự lao động sản xuất và nhiều cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
- Nhận xét: Tác giả đưa ra cái nhìn mới về nguồn gốc của đất nước, nơi đất nước hình thành từ sâu sắc văn hóa, lịch sử, và truyền thống dân tộc.
b. Định nghĩa về khái niệm đất nước (28 câu thơ tiếp theo)
- Về khía cạnh địa lý không gian:
+ Tác giả phân chia rõ ràng hai khía cạnh “đất” và “nước” để suy ngẫm sâu sắc hơn.
+ Đất nước là nơi quen thuộc liên kết với không gian hàng ngày của mỗi người: “nơi tôi đến trường”, “nơi tôi tắm”; kỷ niệm tình yêu của các cặp đôi: “nơi tôi đánh rơi ... thương nhớ”.
+ Đất nước là không gian mở rộng, giàu có, là nơi sinh sống của cộng đồng qua các thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng ... con người tụ họp”.
- Đất nước được quan sát qua lịch sử từ quá khứ, hiện tại đến tương lai:
+ Trong quá khứ, đất nước là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thống, truyền thuyết: “Đất là nơi chim về ... ấp trứng”
+ Trong hiện tại: đất nước sống trong lòng mỗi người, mỗi cá nhân đều thừa hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự liên kết giữa mỗi người và đất nước, sẽ tạo ra một sức mạnh, sự hoà hợp và thịnh vượng. Đó là sự liên kết giữa cá nhân và cộng đồng.
+ Về tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa” đến “những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ tồn tại, bền vững.
- Suy tư về trách nhiệm của mỗi cá nhân với đất nước: “Cần gắn bó và chia sẻ”, đóng góp, hy sinh để xây dựng đất nước.
- Nhận xét: qua cái nhìn tổng thể của nhà thơ, đất nước xuất hiện vừa thân thuộc, gần gũi lại vừa trang nghiêm, hùng vĩ và bền bỉ qua thế hệ.
2. Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về đất nước: đất nước của nhân dân
- Thiên nhiên địa lý của đất nước không chỉ là kết quả của sự sáng tạo mà còn là hình thành từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần của máu thịt, tâm hồn con người:
+ Nhờ vào tình thân ái, trung thành mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
+ Nhờ vào tinh thần kiên cường, anh hùng trong quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình xây dựng đất nước.
+ Nhờ truyền thống lòng hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”
- Nhân dân góp phần làm nên lịch sử 4000 năm:
+ Họ là những người con trai, con gái bình dị nhưng luôn trung thành với tình yêu nước.
+ Tác giả nhấn mạnh đến những cá nhân vô danh góp phần vào lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi người dân với lịch sử dân tộc.
- Nhân dân tạo ra và bảo tồn những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: văn hóa: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”, ... từ đó xây dựng nền móng phát triển đất nước bền vững.
- Tư tưởng cốt lõi, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “đất nước này là đất nước của nhân dân đất nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết quý trọng tình nghĩa, công sức và biết chiến đấu vì đất nước.
- Nhận xét:
+ Về nội dung: đoạn trích “Đất nước” đã thể hiện cái nhìn mới mẻ về đất nước trên nhiều phương diện: văn hóa, lịch sử, địa lí dựa trên tư tưởng cốt lõi: “đất nước của nhân dân”.
+ Về nghệ thuật: sử dụng phong phú và sáng tạo tài liệu văn hóa dân gian, ngôn từ giàu ý nghĩa, suy tư sâu sắc.
III. Kết bài
- Khẳng định lại giá trị của đoạn trích: đoạn trích đã nhấn mạnh tư tưởng “đất nước của nhân dân”, thể hiện tinh thần yêu nước của tác giả, đánh thức tinh thần yêu nước trong mỗi con người.
- Chia sẻ cảm nhận cá nhân về đoạn trích đất nước và liên kết với trách nhiệm của thế hệ hiện nay đối với đất nước.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm - mẫu 1
Mặt đường khát vọng là tập trường ca hùng tráng hoàn thành bởi Nguyễn Khoa Điềm ở chiến khu Trị - Thiên vào năm 1971. Trường ca này tổng hợp sự tỉnh táo của tuổi trẻ đô thị trong miền Nam trước thực trạng xâm lược của đế quốc Mỹ; hướng về nhân dân, hướng về đất nước; nhận thức về sứ mệnh của thế hệ mình, tham gia vào cuộc chiến của toàn dân tộc. Đoạn trích Đất Nước thuộc phần đầu của Chương V trong trường ca Mặt đường khát vọng.
Chương Đất Nước có thể được coi là tác phẩm hay nhất, thể hiện cảm nhận và lý giải của tác giả về đất nước, đồng thời thể hiện sâu sắc tư tưởng cốt lõi của trường ca, là tư tưởng 'Đất Nước của Nhân dân'. Mạch suy nghĩ và cảm xúc của tác giả được triển khai một cách chặt chẽ nhưng cũng rất tự do. Đoạn thơ mở đầu với những lời định nghĩa sâu sắc về đất nước. Tiếp theo là hình ảnh về đất nước qua thời gian - lịch sử, qua không gian - lãnh thổ địa lí và qua văn hóa - phong tục, lối sống, tính cách của người dân Việt Nam, với niềm tự hào sâu sắc. Từ ba khía cạnh này, lời thơ hào hứng và giàu suy tư hướng tới tư tưởng chủ đạo: 'Đất Nước này là của Nhân dân'. Mạch cảm xúc và suy tư của bài thơ trôi chảy tự nhiên, vừa chặt chẽ vừa đầy hứng khởi, đồng thời cũng có những rung cảm sâu xa.
Trong phần đầu của đoạn trích, thông qua hình thức trữ tình - chính luận, nhà thơ đã đưa ra định nghĩa riêng về đất nước bằng cách cảm nhận về đất nước trong cổ tích, ca dao. Lời thơ định nghĩa trở thành một câu chuyện gần gũi, thân mật mà vẫn bay bổng. Sự đa dạng của các tài liệu từ cổ tích, truyền thuyết, ca dao, dân ca, huyền thoại... tạo nên một âm hưởng đầy cuốn hút ở đoạn thơ đầu.
Khi lớn lên, chúng ta đã có Đất Nước
Đất Nước hiện diện trong những câu chuyện 'Ngày xửa ngày xưa...' mà mẹ thường kể
Đoạn thơ đầu làm mờ khái niệm đất nước là của các triều đại. Ngay từ đầu, nó đã là của nhân dân. Định nghĩa đất nước bằng cách chọn lựa tài liệu từ văn hóa dân gian, đó là một sự ẩn dụ của Nguyễn Khoa Điềm về văn hóa dân gian của nhân dân. Cách định nghĩa của Nguyễn Khoa Điềm mang lại điều mới mẻ, độc đáo tạo ra sự hấp dẫn và thú vị đối với người đọc.
Cách định nghĩa về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm đã đụng vào những điều thiêng liêng nhất, lớn lao nhất nhưng lại gần gũi và thân thiết nhất đối với chúng ta. Nó dễ dàng gợi lên những suy ngẫm về quá khứ, về lòng tự hào dân tộc. Và bởi vậy, nó thức tỉnh ý thức dân tộc và tinh thần trách nhiệm đối với đất nước, đối với nhân dân trong mỗi chúng ta.
Phần sau của đoạn thơ từ 'Những người vợ nhớ chồng' cho đến hết đoạn trích tập trung vào tư tưởng 'Đất nước của nhân dân'. Trong phần này, tư tưởng đã tập hợp mọi cách nhìn nhận và đưa ra những phát hiện sâu sắc và mới mẻ về địa lí, lịch sử và văn hóa của đất nước.
Những vợ chồng nhớ nhau làm Đất Nước thêm phong phú với những núi Vọng Phu
Tình yêu của cặp đôi vợ chồng tạo nên hòn Trống Mái
Vết dấu của Thánh Gióng qua đây vẫn còn trăm ao đầm
Chín mươi chín con voi cùng góp phần xây dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng yên lặng góp phần tạo nên dòng sông xanh thẳm
Những học trò nghèo góp phần làm phong phú Đất Nước với những núi Bút, non Nghiên
Thật là những khám phá mới đầy kỳ diệu về thiên nhiên của đất nước. Những núi Bút, non Nghiên, núi Vọng Phu, hòn Trống Mái... từ lâu đã quen thuộc nhưng giờ đây lại trở nên mới mẻ. Chúng không chỉ là sự tạo hóa mà còn là biểu hiện của tâm hồn, số phận của nhân dân. Điều này cho thấy, thiên nhiên không chỉ tạo ra những danh lam thắng cảnh mà còn là nơi sống của những câu chuyện huyền thoại, những số phận con người trong quá khứ. Tác giả với cái nhìn thơ mộng đã đưa ra một quan điểm sâu sắc
Ôi Đất Nước ơi, sau hàng ngàn năm, ở mọi nơi ta vẫn thấy mình
Những cuộc sống đã biến thành núi sông của chúng ta...
Tiếp theo những dòng thơ khám phá độc đáo về thiên nhiên là những dòng thơ khám phá vẻ đẹp tinh thần, tính cách của Việt Nam, cũng như vai trò, vị thế của con người Việt Nam trong hàng nghìn năm lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước. Họ là những người yêu thương sâu đậm, trung thành với tình nghĩa; là những người lao động chăm chỉ, anh hùng trong cuộc chiến; là những người 'không ai ghi nhận nhưng đã làm nên Đất Nước'. Họ là những người im lặng viết nên lịch sử, giữ gìn những giá trị văn hóa của dân tộc qua mọi biến cố lịch sử.
Từ những khẳng định đơn giản nhưng chứa đựng nhiều ý nghĩa nhân văn, tác giả khẳng định:
Để Đất Nước này là của Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của truyền thống văn hóa.
Đó là một sự thật. Một sự thật đã được nhận biết trong suốt quá trình lịch sử dài đầy sóng gió nhưng chỉ đến văn học Việt Nam hiện đại, nó mới đạt đến đỉnh cao, mới trở thành những lời tuyên ngôn đầy tự hào và sâu xa.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm - mẫu 2
Đất nước luôn là một lời kêu gọi thiêng liêng với mọi người, luôn hiện diện trong tri kỷ của triệu trái tim con người. Đất nước gắn bó với cuộc sống của chúng ta qua những giai điệu êm đềm của dân ca, những vần thơ sâu lắng, thiết tha của các nhà thơ. Trong thơ Nguyễn Đình Thi và Hoàng Cầm, chúng ta thấy hình ảnh của một đất nước đau khổ nhưng vẫn tỏa sáng ý chí chiến đấu. Nhưng với Nguyễn Khoa Điềm, chúng ta thấy một cái nhìn tổng thể về đất nước của nhân dân. Tư tưởng này thể hiện mọi cảm nhận của ông về đất nước. Thông qua những dòng thơ kết hợp giữa cảm xúc và suy tư, trữ tình và chính luận, ông muốn đánh thức ý thức dân tộc, tinh thần yêu nước của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước.
Bắt đầu với một giọng thơ nhẹ nhàng, như lời tâm sự kết hợp với hình ảnh thơ mộng, gần gũi đưa ta quay về nguồn cội của đất nước.
Khi chúng ta trưởng thành, đất nước đã luôn ở đây
Đất nước hiện diện trong những ngày xưa
Những kỷ niệm mà mẹ thường kể
Đất nước bắt đầu từ những thói quen nhỏ hàng ngày
Đất Nước trưởng thành khi nhân dân biết tự trồng tre và đấu tranh với kẻ thù.
Đất nước không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn là những gì gần gũi, quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người dân. Nó hiện hữu trong những câu chuyện cổ tích mẹ kể, trong miếng trầu của bà, cây tre ở phố xóm... Đó là hình ảnh của một Đất nước Việt Nam dung dị, thân thiện, thủy chung và kiên cường trong cuộc chiến chống quân xâm lược. Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều là biểu tượng cho vẻ đẹp tinh thần và những giá trị lịch sử của dân tộc.
Đất nước còn là sự hiện thân của những phong tục tập quán lâu đời, là minh chứng cho sự giàu có của văn hóa truyền thống, của tình yêu thương gia đình. Cha mẹ thể hiện tình thương qua gừng cay và muối mặn. Tình yêu của cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính vị giác tự nhiên. Hình ảnh này gợi nhớ về lời nhắc nhở sâu sắc về tình thân: Tay bưng dĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau.
Đất nước còn là kết quả của công việc lao động vất vả để sinh sống, xây dựng nhà cửa.
Cánh kèo, cột nhà đặt tên cho nó
Hạt gạo phải trải qua nắng mưa, xay, giã, giãn, sàng
Đất nước đã tồn tại từ những ngày đó.
Ở đây, Đất nước không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn là điều cụ thể, gần gũi và đơn giản. Tác giả sử dụng các yếu tố dân gian để truyền đạt tư tưởng của mình về Đất nước với quan điểm 'Đất nước của nhân dân'.
Với lời trò chuyện tình cảm với từng nhân vật đối thoại tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã giải thích ý nghĩa của khái niệm Đất nước theo cách riêng của mình:
Đất là nơi ta đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi chúng ta hẹn hò
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm.
Đất nước không chỉ được cảm nhận thông qua cảnh vật địa lý rộng lớn từ rừng rậm đến biển cả mà còn qua không gian sinh hoạt hàng ngày của mỗi người, không gian của tình yêu, của nỗi nhớ. Ý nghĩa về Đất nước được phản ánh qua việc kết hợp hai yếu tố chính là đất và nước, gợi lên những liên tưởng từ đó. Sử dụng lối viết tinh tế nhưng không kém phần duyên dáng và sâu sắc, tác giả đã thể hiện một quan điểm riêng biệt về khái niệm Đất nước, phản ánh bản sắc dân tộc và tư duy thơ của mình.
Đất mở ra cho ta biển trời kiến thức, nước gội rửa tâm hồn trong sạch dịu dàng. Cùng với thời gian, đất nước trở thành nơi chúng ta hẹn hò, chia sẻ những tình cảm nhớ mong. Đất và nước tách rời khi ta là hai cá thể, nhưng hòa hợp khi ta kết lại thành một. Chiếc khăn - biểu tượng của nỗi nhớ thương - từng làm xao xuyến bao trái tim trẻ thơ: 'Khăn thương nhớ ai, Khăn rơi xuống đất...', một lần nữa lại làm động lòng người, gợi lên tình cảm chân thành của những con tim trẻ yêu thương say đắm.
Đất Nước là nơi quay trở về của những tâm hồn yêu quê hương. Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang hơi hướng dân ca miền Trung, thấm đẫm lòng yêu thương quê hương cả của tác giả. Đất Nước gần gũi, thân quen nhưng đôi khi cũng rộng lớn, tráng lệ và kì vĩ, đặc biệt đối với những người xa quê. Dù chim bay đến nơi xa xôi, lòng vẫn thương nhớ gốc cây đa quen thuộc. Gia đình Việt Nam là như vậy, luôn hướng về quê hương, hướng về nguồn cội.
Đất Nước tồn tại trong không gian và thời gian: Thời gian trôi chậm rãi, không gian mênh mông là nơi dân tộc ta đoàn tụ, là không gian sống còn của cộng đồng Việt Nam qua bao thế hệ. Nguyễn Khoa Điềm nhắc lại truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ, về truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ tổ. Bằng những hình ảnh ấy, ông muốn gợi nhớ mọi người về nguồn cội dân tộc. Dù đi bốn phương trời, người dân Việt Nam luôn hướng về đất tổ, nhớ về dòng họ Rồng Tiên.
Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm - mẫu 3
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những biểu tượng của thế hệ thơ trẻ thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Thơ ông kết hợp hài hòa giữa cảm xúc sâu lắng và suy tư sâu xa, giữa trữ tình và chính trị. Đoạn trích 'Đất nước' thể hiện rõ những đặc điểm của thơ ông. Đặc biệt, ông giải thích về Đất nước bằng những hình ảnh đời thường đơn giản:
'Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi
....
Đất nước đã có từ lâu'.
Câu thơ đầu đơn giản và mộc mạc: 'Khi ta lớn lên, đất nước đã ở đây từ lâu'. Câu thơ như một lời nói bình thường, đưa người đọc trở về với hình ảnh của quê hương xưa. Tổ quốc này đã tồn tại và hình thành suốt lịch sử, khi con người ra đời, tổ quốc đã có từ lâu.
'Đất nước tồn tại trong... những câu chuyện mẹ thường kể'
Hình ảnh đất nước hiện lên qua những câu chuyện của mẹ. Cụm từ 'ngày xưa' gợi nhớ về những câu chuyện cổ tích kỳ diệu. Nơi đó có cô bé Lọ Lem, chàng Thạch Sanh, một thế giới mà chúng ta từng lạc vào trong tuổi thơ.
'Đất nước bắt đầu... khi bà ăn miếng trầu'
Đất nước vốn đã tồn tại từ lâu, nhưng bây giờ lại ẩn mình trong miếng trầu bà ăn. Và chính miếng trầu ấy chứa đựng cả một phần của văn hóa Việt Nam. Người xưa thường nói 'miếng trầu là đầu câu chuyện', thể hiện sự giao tiếp và hạnh phúc gia đình. Miếng trầu đã trở thành biểu tượng của sự giao thoa văn hóa và tình yêu thương trong dân tộc Việt Nam từ xa xưa. Qua hình ảnh này, chúng ta cũng nhìn thấy sâu xa lịch sử và nguồn gốc của quê hương, nơi chúng ta sinh sống.
'Đất nước lớn lên... để dân ta đánh bại kẻ thù'
Tổ quốc phát triển và trưởng thành theo thời gian, phải trải qua những năm tháng chiến đấu để xây dựng và bảo vệ. Câu thơ này mang hơi thở của Thánh Gióng, người đã dùng tre để đánh đuổi kẻ thù. Mỗi người Việt Nam đều biết đến truyền thuyết về Thánh Gióng. Với lời thơ giản dị của Nguyễn Khoa Điềm, đất nước được thể hiện qua các phong tục truyền thống của người Việt Nam:
'Tóc mẹ búi sau đầu'
Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam với mái tóc búi sau trở thành nét đẹp truyền thống của phụ nữ Việt. Thói quen này không chỉ tôn vinh vẻ đẹp của phụ nữ mà còn thể hiện bản sắc văn hóa của người Việt.
Theo cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, hình ảnh đất nước liên quan đến những giá trị đạo đức và lòng trung thành: 'Cha mẹ...gừng cay muối mặn'. Người Việt Nam luôn coi trọng tình thân, sống đoàn kết và trung thành trong tình yêu và hôn nhân. Việc sử dụng câu ca dao 'gừng cay muối mặn' là có ý nghĩa từ phía nhà thơ.
Tác giả tiếp tục phát hiện hình ảnh đất nước trong những đồ vật rất bình thường 'cái kèo, cái cột thành tên'. Đất nước vĩ đại như vậy không ở xa xôi, nó liên quan đến công việc hàng ngày của con người.
'Hạt gạo... sàng'
Tác giả sử dụng thành ngữ 'một nắng hai sương' kết hợp với việc kể sơ lược để thể hiện sự vất vả của người nông dân trong việc trồng lúa. Câu thơ cũng làm nổi bật những phẩm chất tốt đẹp của người lao động Việt Nam như lòng nhân ái, sự cần cù, và sự chịu khó trên mảnh đất này.
Nhà thơ đã giải thích ý nghĩa của Đất Nước theo cách riêng của mình. Đoạn thơ thể hiện lòng tự hào và sự trân trọng sâu sắc của tác giả dành cho Tổ quốc. Với thể thơ tự do, mỗi câu thơ như một biểu hiện của cảm xúc sâu thẳm từ tâm hồn thi sĩ. Ông đã sử dụng những yếu tố văn hóa và văn học dân gian. Khi đọc những câu thơ đó, trong lòng người đọc hiện lên hình ảnh của đất nước, vừa quen thuộc vừa mới mẻ, thiêng liêng và gần gũi, đong đầy tình yêu thương.
Dàn ý Hình tượng đất nước trong hai bài thơ
I. Mở bài
- Giới thiệu tổng quan về hai bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi và Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm.
- Giới thiệu vấn đề cần thảo luận: Hình tượng của đất nước trong hai bài thơ.
II. Nội dung chính
- Điểm sáng về hình tượng của đất nước trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi.
- Làm rõ vấn đề thứ hai: Hình ảnh của đất nước trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm.
- So sánh: Điểm tương đồng và khác biệt giữa hai vấn đề trên cả hai phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật.
- Các điểm chung về hình ảnh của đất nước trong hai bài thơ.
- Nguyễn Đình Thi bắt đầu bài thơ bằng những cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu.
- Điều này là một quyết định khôn ngoan vì trước kia mùa thu thường mang nét buồn và u tối nhưng kể từ cách mạng tháng 8 năm 1945, mùa thu trở thành mùa vui - mùa thu cách mạng, mùa thu là thời kỳ sinh ra đất nước.
- Bắt đầu bằng những cảm xúc trước vẻ đẹp của mùa thu giúp Nguyễn Đình Thi dễ dàng suy ngẫm về đất nước một cách tự nhiên và thoải mái hơn.
- Nguyễn Khoa Điềm mô tả hình ảnh của đất nước thông qua việc đặt nó trong mối quan hệ với không gian và thời gian cụ thể, sau đó là không gian và thời gian trừu tượng.
- Đất nước có thể được nhìn nhận qua quãng thời gian dài và đồng thời, cũng có thể được định danh bởi những không gian cụ thể, nhỏ, hoặc thậm chí là những không gian trừu tượng sâu thẳm trong tâm hồn con người.
Hình tượng của đất nước trở nên toàn diện khi nó được kết hợp với cả hai khía cạnh này.
* Khi xem xét về mặt nghệ thuật, hình tượng của đất nước trong hai bài thơ của Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điềm có nhiều điểm tương đồng.
- Vì hình tượng của đất nước được thể hiện trong thơ là một biểu tượng cảm xúc, nên cả hai tác giả đều miêu tả đất nước của mình bằng niềm tự hào sâu sắc, thông qua sự hiểu biết sâu rộng về lịch sử và truyền thống dân tộc.
- Nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã mô tả hình tượng đất nước của mình với hai đặc điểm lớn, đối lập nhau nhưng lại hài hòa.
- Đó là một đất nước khó khăn, đau đớn, với hình ảnh các cảnh quê máu chảy, dây thép gai cắm nát bình minh, với hình ảnh của 'bát cơm chan đầy… còn giằng khỏi miệng ta'. Tuy nhiên, đất nước của chúng ta cũng là một đất nước anh hùng, một đất nước đã vươn lên từ nỗi đau thương và đã khiến kẻ thù phải bất lực.
“Xiềng xích chúng ta dày đặc...
…
Con người Việt Nam luôn yêu quý đất nước và quý trọng gia đình của mình.
- Trong khi đó, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm mô tả những hình ảnh về dân tộc bằng cách kết nối hiện tại với quá khứ và tương lai. Nguyễn Đình Thi từ tầm nhìn hiện tại, nghe thấy tiếng rì rào của quá khứ trong lòng đất vun vút về phía trước.
- Đó là giọng nói sống động của đất nước không bao giờ ngủ yên. Đồng thời, cảm hứng thơ dẫn Nguyễn Đình Thi nhìn xa về tương lai, nhìn thấy một Việt Nam tựa như một phượng hoàng mạnh mẽ từ bùn lầy tỉnh giấc và tỏa sáng.
- Trong bài thơ của mình về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm thể hiện lòng tin vững chắc của mình vào những giá trị văn hóa truyền thống.
- Để sáng tác bài thơ về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng rất nhiều nguyên liệu văn hóa dân gian. Ông đã dựa vào nhiều câu ca dao và tục ngữ để tạo nên những dòng thơ của mình.
- Ông đã đưa vào bài thơ rất nhiều truyền thuyết, phong tục và tập quán văn hóa dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm cũng nhấn mạnh sâu sắc về sự đóng góp to lớn của nhân dân vào sự phát triển của đất nước.
- Đó là những đóng góp từ nhỏ tới lớn, từ những việc nhỏ bé cho đến những hành động lớn lao, được ghi chép trong lịch sử và cả những đóng góp vô danh, không ai biết đến. Đó cũng là những cống hiến kiên trì, dai dẳng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Các điểm khác nhau của hình tượng đất nước trong hai tác phẩm
- Hai bài thơ này được viết ở hai thời điểm rất khác nhau, điều này đã tạo ra nhiều sự khác biệt trong cách mà hình tượng đất nước được mô tả trong chúng.
- Nguyễn Đình Thi vẽ hình ảnh đất nước với hai đặc điểm và đặt nó trong bối cảnh của quá khứ và tương lai.
- Trong khi đó, Nguyễn Khoa Điềm viết bài thơ này theo một hướng tư duy nhằm chứng minh rằng 'đất nước này thuộc về nhân dân', ý tưởng cơ bản này đã thống trị toàn bộ bài thơ và quyết định phong cách viết, buộc Nguyễn Khoa Điềm phải chọn lối đi từ cái cụ thể đến cái trừu tượng. Điều này dễ hiểu vì ý tưởng về đất nước thuộc về nhân dân vốn là một khái niệm trừu tượng. Để làm rõ điều này, chỉ có một cách là đi từ nhiều hình ảnh cụ thể, những đóng góp của nhân dân cho đất nước, những yếu tố văn hóa dân gian... để từ đó ý tưởng về đất nước của nhân dân được làm sáng tỏ.
Giải thích sự khác biệt:
Thực hiện thao tác này cần phải tập trung vào các khía cạnh
- Bối cảnh xã hội, văn hóa mà mỗi đối tượng tồn tại; phong cách của nhà văn; đặc trưng về hình thức của thời kỳ văn học.
Vì sự khác biệt về phong cách
- Thơ của Nguyễn Đình Thi thường mang đậm nét nhạc tính, phong phú trong hình ảnh và có sự sâu sắc của triết học. Ngược lại, thơ của Nguyễn Khoa Điềm thường tập trung vào miêu tả cuộc đấu tranh cách mạng.
- Ông thường tôn vinh phẩm chất anh hùng của các bà mẹ, những chiến sĩ kiên cường trong cuộc đấu tranh giải phóng. Đặc biệt, ông có những cảm nhận sâu sắc về đất nước trong thời kỳ chống Mỹ.
Về cấu trúc bài thơ:
- Ở cả hai bài thơ đất nước, chúng ta dễ dàng nhận thấy rằng chúng đều được chia thành hai phần, nhưng cách thức kết nối hai phần lại rất khác nhau.
- Bài thơ của Nguyễn Đình Thi bắt đầu với những cảm xúc về vẻ đẹp của mùa thu, mùa thu ở Hà Nội trong kí ức và mùa thu ở Việt Bắc trong hiện tại. Sau đó, nó chuyển sang một quá khứ, mô tả những suy tư của tác giả về đất nước.
- Trái lại, bố cục của bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm lại hoàn toàn khác biệt. Phần 1 tập trung vào khắc họa hình tượng đất nước trong bối cảnh thời gian, trong khi toàn bộ phần 2 nhấn mạnh vào chứng minh tư tưởng về đất nước của nhân dân.
III. Kết bài
- Tóm tắt những điểm tương đồng và khác biệt đáng chú ý.
- Có thể phân tích và chia sẻ cảm nhận cá nhân.
Phân tích Hình tượng đất nước trong hai bài thơ
Bài thơ cùng tên Đất nước của hai nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm và Nguyễn Đình Thi là những tác phẩm xuất sắc, để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả, với cách tiếp cận hình tượng đất nước độc đáo của mỗi người. Bằng sự tài năng và nghiên cứu sâu sắc, mỗi nhà thơ đã khám phá ra những khía cạnh riêng biệt, hoàn thiện hình tượng về đất nước.
Trong bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng đất nước được khám phá và tìm hiểu trên nhiều phương diện, qua nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau. Ông tìm kiếm nguồn gốc văn hóa trong chín câu đầu, nỗ lực giải đáp câu hỏi “đất nước ra đời khi nào?”. Lý luận của ông đầy sáng tạo, mô tả đất nước bắt nguồn từ miếng trầu bà ăn, biểu tượng cho nền văn hóa sâu sắc, đặc trưng của dân tộc. Bằng cách này, ông đã khẳng định rằng, đất nước chỉ thực sự hình thành khi có một nền văn hóa riêng. Ông tiếp tục theo dõi quá trình phát triển của đất nước:
Đất nước trưởng thành khi dân ta biết vun đắp cây tre và chống giặc
Tóc mẹ buội sau nếp gập
Cha mẹ ân tình gửi gừng cay và muối mặn
Cột kèo chắc chắn thành nền
Hạt gạo mỗi nắng một sương, xay, giã, vàng hoe
Đất nước đã có từ những ngày ấy
Tác giả đã nhanh chóng nhấn mạnh những đặc điểm quan trọng của văn hóa Việt Nam, cuộc đấu tranh kiên cường của cha ông, một cách súc tích và tự hào về quá trình hình thành của đất nước. Đằng sau những dòng thơ ấy là sự tự tôn, tự hào về dân tộc sâu sắc.
Để làm rõ hơn về khái niệm, hình tượng của đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã tóm tắt diện mạo của đất nước từ góc độ địa lý. Đất nước là nơi thân quen, nơi ta học, nơi ta tắm, nơi ta sinh sống hàng ngày, là không gian gần gũi, quen thuộc của con người. Không chỉ vậy, đất nước còn là nơi: “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc” và “con cá ngư ông móng nước biển khơi”, những câu thơ này cho thấy đất nước cũng là không gian phong phú của rừng và biển, giàu có. Nhìn sâu vào lịch sử, đất nước cũng là nơi “chim về” và “rồng ở”, kết nối với truyền thuyết về sự ra đời của con người Việt Nam. Câu thơ đã khẳng định, đất nước cũng là không gian tồn tại của một dân tộc có nguồn gốc cao quý.
Không chỉ dừng lại ở đó, Nguyễn Khoa Điềm còn phát hiện ra tình yêu là chất keo kết dính tạo nên một đất nước hoàn chỉnh. Tình yêu không chỉ là tình yêu cá nhân, mà còn là tình yêu cộng đồng, sự gắn bó, sự đoàn kết của con người tạo nên một thể thống nhất vững chắc, không thể lay chuyển. Hình tượng của đất nước trong tác phẩm của Nguyễn Khoa Điềm là một thực thể thống nhất giữa cá nhân và cộng đồng. Chỉ khi có sự hòa quyện này thì đất nước mới có thể tồn tại vững bền.
Trong phần thơ thứ hai, Nguyễn Khoa Điềm tiếp tục làm rõ hơn về hình tượng của đất nước:
Những người phụ nữ nhớ chồng đã đóng góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
…
Những người dân đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Đoạn thơ này liệt kê hàng loạt địa danh từ Bắc đến Nam, các địa danh này có những danh lam thắng cảnh, có những làng quê bình dị, mộc mạc. Nguyễn Khoa Điềm đã trở thành một họa sĩ vẽ bản đồ bằng thơ, để thể hiện sự thống nhất, toàn vẹn của đất nước. Những địa danh này còn liên quan đến số phận của những con người bình dị, vô danh. Từ “đóng góp”, đoạn thơ này khẳng định rằng đất nước chính là sự thể hiện cao quý của nhân dân. Ở đoạn thơ tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm nhìn nhận đất nước qua lịch sử, để thấy rằng những con người vô danh đã đóng góp cho đất nước: “Trong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổi/…/Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”. Chính họ, những con người bình dị, vô danh đã đóng góp vào sự thịnh vượng của dân tộc; lại cũng chính họ đã xây dựng, bảo tồn và truyền lại phong tục tập quán cho thế hệ sau.
Đối với thơ của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng đất nước là sự hòa quyện của lịch sử sâu thẳm, không gian địa lý và quan trọng nhất là văn hóa, phong tục truyền thống. Điều này đã làm nổi bật tư tưởng về đất nước của nhân dân trong thơ ông.
Nếu Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm mang nét dân gian sâu sắc, thì Đất Nước của Nguyễn Đình Thi lại phản ánh sự hiện đại. Bài thơ bắt đầu với mùa thu tươi đẹp, mùa thu liên kết với thành công của cách mạng, với hình ảnh đặc trưng của đất nước:
Những cánh đồng thơm phức
Những con đường rộng lớn
Những dòng sông chảy xiết
Ở phần thơ tiếp theo, Nguyễn Đình Thi mô tả đất nước từ hai khía cạnh đối lập nhưng hài hòa: một đất nước đau thương, đầy mất mát, và một đất nước kiên cường, phấn đấu.
Trong những năm kháng chiến, đất nước chứng kiến những thảm họa, mất mát không thể tả: “Những cánh đồng quê chảy máu/ Dây thép gai vút bầu trời chiều” đã lên án tội ác của kẻ thù. Nhưng đồng thời, đất nước cũng phát huy sức mạnh, kiên cường: “Những xiềng xích chúng bị vạch ra không thể kìm hãm/…/ Tình yêu nước nồng nàn của dân tộc”. Tinh thần chiến đấu và lòng yêu nước mãnh liệt là động lực lớn giúp họ đứng dậy, giành lấy tự do, độc lập cho dân tộc. Đặc biệt trong hình ảnh: “Súng đạn nổ vang trời giận dữ/…/ Đất nước vươn lên, ánh sáng rực rỡ” là biểu tượng cao quý của tinh thần anh hùng cách mạng. Một bức tranh rực rỡ, hùng vĩ đã tóm tắt mạnh mẽ những thành tựu vĩ đại của dân tộc, là bước ngoặt quan trọng của đất nước, từ thế lực bị áp bức, đau khổ trở thành mạnh mẽ, tỏa sáng, tự quản lý số phận của mình.
Hai tác phẩm đều tôn vinh tình cảm sâu sắc của hai tác giả đối với đất nước và nhân dân. Mỗi bài thơ phản ánh niềm tự hào và nhận thức sâu sắc về quá trình đấu tranh của dân tộc. Mặc dù có điểm tương đồng, nhưng hình tượng đất nước trong hai bài thơ vẫn mang những đặc điểm riêng biệt. Nếu đất nước của Nguyễn Khoa Điềm chú trọng vào bản sắc dân gian và chiều sâu văn hóa, lịch sử; thì của Nguyễn Đình Thi lại tập trung vào mặt hiện đại. Nguyễn Đình Thi khắc họa đất nước với hai khía cạnh đối lập nhưng hài hòa; trong khi đó, Nguyễn Khoa Điềm liên kết quá khứ và tương lai của dân tộc. Niềm tin chủ yếu của Nguyễn Khoa Điềm là vào văn hóa dân tộc, trong khi Nguyễn Đình Thi hướng tới tương lai.
Sự khác biệt trong cách xây dựng hình tượng đất nước là kết quả của việc sáng tác ở hai thời điểm khác nhau và phong cách riêng của mỗi nhà thơ. Sự sáng tạo trong nghệ thuật không ngừng thay đổi và đổi mới, không lặp lại bản thân hoặc người khác. Do đó, mặc dù cùng sử dụng chất liệu là đất nước, nhưng mỗi nhà thơ lại mang đến sự sáng tạo riêng của mình.
Với tài năng và phong cách thơ độc đáo, cả hai tác giả đã tạo ra hình ảnh đất nước xuất sắc trong các tác phẩm của mình. Mỗi bài thơ đều mở ra những phát hiện mới và những vẻ đẹp đa chiều của đất nước, từ đó làm phong phú hơn bức tranh chân dung của đất nước. Hai tác phẩm này cũng chứng tỏ tài năng nghệ thuật tuyệt vời của hai tác giả.
Tổng hợp các bài văn mẫu phân tích bài thơ Đất nước và các tác phẩm khác:
