Buzz
Phê Bình Sách: Ý Nghĩa và Cách Viết
I. Hiểu Rõ Về 'Review Sách'
Phê Bình là gì?
- Danh Từ: Việc Đánh Giá Lại Một Thứ Gì Đó.
- Động Từ: Viết Nhận Xét Về Một Cuốn Sách, Vở Kịch, Phim,...
Một hành động ngoại cảm: ý nghĩa là hồi tưởng, xem lại,...
Viết nhận xét sách, còn được gọi là đánh giá, là cách để cung cấp thông tin về cuốn sách đó. Đừng coi nhận xét sách là quảng cáo vì nó phản ánh ý kiến cá nhân của người viết, dựa trên việc đọc và trải nghiệm riêng của họ. Bài nhận xét sách thể hiện quan điểm chân thực về cuốn sách được đề cập.
II. Nguyên Tắc Khi Viết Nhận Xét Sách Là Gì?
Để viết một bài nhận xét tốt, cần có nội dung và kỹ thuật đồng bộ. Nội dung có thể dễ dàng xây dựng được vì mỗi người đều có những trải nghiệm thú vị sau khi đọc sách. Kỹ thuật lại khó hơn, đòi hỏi sự trừu tượng và có thể làm nên hoặc phá vỡ một bài viết. Bạn có thể đặt ra những nguyên tắc riêng khi viết nhận xét sách, nhưng nó vẫn phải dựa trên những tiêu chuẩn chung. Có 5 nguyên tắc mà tôi luôn tuân thủ khi viết nhận xét và tôi tin rằng mọi người cũng cần nhớ 5 nguyên tắc đó:
1. Nhận xét sách không phải là quảng cáo.
Điều này có nghĩa là bài viết không nhằm mục đích thương mại, không cố gắng thuyết phục người đọc mua cuốn sách bạn nhận xét. Hãy rõ ràng về mục đích của bạn qua 3 câu hỏi: “Viết cho ai?”, “Viết với mục đích gì?”, “Thế nào là viết phù hợp?”.
2. Phải chắc chắn rằng bài đánh giá là đúng đắn.
“Đúng” ở đây có nghĩa là việc bạn phải nói về nội dung và ý chính của cuốn sách một cách chính xác. Không ai muốn dành thời gian đọc một bài đánh giá dài hàng nghìn từ nhưng lại không đi vào điểm chính của cuốn sách và chỉ là những suy luận rời rạc, không có ý nghĩa.
3. Đảm bảo rằng bài đánh giá có cấu trúc rõ ràng và mạch lạc.
Hãy xem xét ví dụ sau. Bạn muốn đọc đoạn nào hơn trong hai đoạn sau đây?
- Đoạn văn không được chia nhỏ:
Mong muốn và đạt được hạnh phúc cuối cùng có thể là mục tiêu của nhiều người trong cuộc sống. Nhưng làm thế nào để có thể duy trì hạnh phúc trong thời gian dài? Tôi tin rằng có ba yếu tố chính. Thứ nhất là sự phát triển nhận thức. Tự nhận biết là biết mình là ai, nhận thức rõ ràng về tính cách, điểm mạnh và điểm yếu của bản thân. Biết rõ mục tiêu của bản thân, suy nghĩ như thế nào, tin vào điều gì, và có động lực từ đâu, và như thế.
Vẫn là phần đó, nhưng đã được chia nhỏ thành đoạn:
Mong muốn và đạt được hạnh phúc cuối cùng có thể là mục tiêu của nhiều người trong cuộc sống. Nhưng làm thế nào để có thể duy trì hạnh phúc trong thời gian dài? Tôi tin rằng có ba yếu tố quan trọng:
Thứ nhất là sự phát triển nhận thức.
Tự nhận biết là biết mình là ai, nhận thức rõ ràng về tính cách, điểm mạnh và điểm yếu của bản thân…
Tôi chắc chắn rằng, gần như tất cả mọi người sẽ chọn đọc phần thứ hai của đoạn văn. Vì sao vậy? Câu trả lời đơn giản: không ai có đủ kiên nhẫn để ngồi đọc một bài văn dài và lộn xộn rồi tự mò ra ý bạn muốn truyền đạt. Do đó, khi bạn viết bất kỳ thứ gì, có thể là luận văn, bài báo, hoặc bài đánh giá, hãy luôn cố gắng để nội dung của bạn được biểu diễn rõ ràng và mạch lạc nhất có thể. Đừng ngần ngại bấm 'enter' để tách đoạn, phân chia văn bản một cách hợp lý, với một cấu trúc mạch lạc. Điều này sẽ giúp độc giả có trải nghiệm đọc dễ chịu hơn. Một giao diện hiển thị sạch sẽ và rõ ràng sẽ khiến độc giả có xu hướng đọc lâu hơn và hiệu quả hơn.
4. Tôn vinh giá trị cốt lõi của cuốn sách.
Nói một cách khác, bài đánh giá của bạn cần phải sâu sắc và nổi bật. Một trong những điều tồi tệ nhất khi viết là không có điểm nổi bật nào cả. Chúng thường làm cho bài viết trở nên tầm thường một cách đột ngột. Do đó, thường thì người ta viết những điều vô nghĩa. Một bài viết thể hiện cá nhân của bạn sẽ làm cho người đọc hứng thú và thúc đẩy họ đọc tiếp.
5. Luôn đặt người đọc làm trung tâm.
“Tại sao tôi phải đọc bài viết của bạn?”, “Hãy cho tôi một lý do để đọc nó?”,... Có những lúc bạn phải giải thích cho độc giả lý do họ nên dành thời gian để đọc bài viết của bạn, đặc biệt là khi bạn viết một bài khá dài. Hãy nhớ rằng, bạn có ít thời gian, nhưng họ lại có nhiều lựa chọn.
III. Những gợi ý mà tôi đã áp dụng để viết một bài đánh giá sách hay:
Một số điều dành cho những người mới bắt đầu...
Khi bắt đầu viết đánh giá, tôi đã chọn cuốn sách mà tôi thích nhất. Tôi tin rằng, viết về một cuốn sách mà bạn yêu thích sẽ giúp bạn có nhiều động lực hơn để viết một bài tốt hơn. Vì vậy, lời khuyên đầu tiên dành cho những người mới bắt đầu là: hãy chọn một cuốn sách mà bạn thực sự quan tâm. Không cần phải là một cuốn sách 'best seller', quan trọng nhất là nó để lại ấn tượng sâu sắc với bạn. Đừng ép bản thân phải viết về một cuốn sách 'best seller' khi bạn không biết gì về nó. Để có một bắt đầu suôn sẻ, hãy viết về một cuốn sách mà bạn đam mê (và sau này bạn có thể mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác nhau, không bị ràng buộc).
1. Tiêu đề cực kỳ quan trọng, hãy luôn chú ý tới nó!
Người ta thường nói: “Miếng trầu là đầu câu chuyện”. Tiêu đề cũng giống như miếng trầu, là điểm khởi đầu của một câu chuyện bất kỳ. Nó quyết định liệu độc giả có dừng lại để đọc bài viết của bạn hay không. Một nội dung hay mà không có tiêu đề hấp dẫn thì có thể coi như bạn đã thất bại từ “vòng gửi xe” rồi.
Vậy làm thế nào để có một tiêu đề hấp dẫn? Câu trả lời là: Hãy tư duy khi đặt tiêu đề. Tiêu đề là phần mở đầu của bài viết. Nhưng bạn không cần phải viết tiêu đề ngay từ đầu. Hãy sáng tạo nội dung trước đã. Trong quá trình chia sẻ cảm nhận về cuốn sách, bạn sẽ nảy ra ý tưởng cho một tiêu đề thú vị cho bài viết của mình.
Có 3 quy tắc mà tôi tuân theo khi viết tiêu đề:
#1. Viết nội dung trước, suy nghĩ về tiêu đề sau.
Có thể bạn sẽ nghĩ ra nhiều tiêu đề cho bài viết của mình, nhưng hãy hoàn thành bài viết trước đã. Sau đó, hãy xem xét lại và chọn ra tiêu đề tốt nhất, phù hợp nhất.
#2. Sử dụng mô hình 5W-1H, áp dụng con số, từ ngữ mạnh mẽ,…
Mô hình 5W-1H là một công cụ quen thuộc của những người làm SEO và content. Bạn có thể tìm hiểu mô hình này trên Internet và áp dụng một cách hiệu quả cho bài viết của mình. Bạn cũng có thể sử dụng con số, từ ngữ gợi cảm như “Bí mật”, “Sự thật”, “Phương pháp”,…, so sánh,… Có nhiều cách để làm cho tiêu đề của bạn trở nên hấp dẫn và thu hút độc giả.
Ví dụ về một số tiêu đề hay khi đánh giá sách:
- “Project 333 – Tối Giản Trong Ăn Mặc”: Thách Thức 3 Tháng Với 33 Món Đồ Cơ Bản => Tiêu đề sử dụng con số.
- “Giết Con Chim Nhại”: Có Cuộc Đấu Tranh Nào Là Vô Nghĩa? => Tiêu đề sử dụng câu hỏi.
- '999 Lá Thư Gửi Cho Chính Mình': Sống Xứng Đáng Với Tuổi Trẻ Của Bạn => Tiêu đề sử dụng từ ngữ kêu gọi, thách thức,…
#3. Hãy cố gắng có một tiêu đề ngắn gọn nhưng ấn tượng - chính xác - đúng với vấn đề được đề cập trong cuốn sách.
Điều này không phải là phủ nhận một tiêu đề dài không thể hay được. Tuy nhiên, đa số người đọc vẫn ưu tiên những tiêu đề ngắn gọn, súc tích. Khi mới bắt đầu viết đánh giá, tôi thường viết tiêu đề rất dài. Ví dụ:
- [Đánh Giá Sách] “Deep Learning - Cuộc Cách Mạng Học Sâu“: Từ Một Lĩnh Vực Học Thuật Phức Tạp Trở Thành Một Công Nghệ Đột Phá Trong Nền Kinh Tế Thông Tin
- [Đánh Giá Sách] “Messy - Sáng Tạo Từ Sự Lộn Xộn”: Cú Hích Thôi Thúc Bạn Chọn Sự Bề Bộn Khi Gọn Gàng Vẫn Đang Chiếm Thế Thượng Phong
Đó là những tiêu đề quá dài (từ 18 đến 21 từ), điều này không tốt chút nào. Một lời khuyên cho bạn là hãy đặt tiêu đề ngắn gọn (từ 6 đến 15 từ là phù hợp nhất) và cố gắng nghĩ ra nhiều ý tưởng khi viết để có một tiêu đề thực sự ấn tượng!
“Nội dung có thể không phải như vậy nhưng hãy viết một tiêu đề thực chất, thực kêu gọi, thực ấn tượng - chỉ có vậy độc giả mới chẳng ngần ngại click để đọc tiếp các bài viết của bạn!” - Hãy hướng tới tư duy như vậy nếu bạn muốn độc giả không bao giờ ngừng quan tâm đến những bài viết của bạn nữa!
Đừng làm như vậy, tránh hoàn toàn việc đặt tiêu đề chỉ để thu hút, câu views mà không có nội dung chất lượng! Đặc biệt là với vai trò của một người chia sẻ nội dung hữu ích và giá trị (như là một người đánh giá sách). Hãy nói thật và làm thật, nội dung bên trong phải phản ánh chính xác những điều đã hứa trong tiêu đề!
2. Hãy cố gắng tạo ra một phần mở đầu thú vị.
Tương tự như viết một bài văn, có hai cách để bạn viết một phần mở đầu cho bài đánh giá sách của mình: Trực tiếp và Gián tiếp.
Ví dụ cho 2 kiểu phần mở đầu:
a/ Phần mở đầu trực tiếp:
“Cảm giác Hygge của Meik Wiking đã phác họa cho chúng ta ý nghĩa của hạnh phúc và những bí mật khác của quốc gia hạnh phúc nhất thế giới - Đan Mạch. Không ngẫu nhiên mà Cảm giác Hygge trở thành một hiện tượng trên toàn cầu, tác giả đã chỉ ra rằng hygge không phải là đặc quyền của người Đan Mạch. Bạn cũng có thể tìm thấy hygge trong công thức hạnh phúc của riêng mình.”
(Trích từ bài đánh giá: “Cảm Giác Hygge”: Sổ Tay Hạnh Phúc và Những Bí Mật Khác của tác giả Tuyết Sơn)
- Ưu điểm: Loại phần mở đầu này sẽ luôn đặt trọng điểm vào vấn đề chính, nội dung chủ đề của cuốn sách, giúp bạn có cái nhìn tổng quan nhất về những gì bạn sẽ đọc tiếp.
- Nhược điểm: Không tạo ra sự lôi cuốn cho người đọc và có thể dễ khiến bạn gặp khó khăn trong việc tạo ra ý tưởng cho các phần tiếp theo nếu bạn chưa hiểu sâu về cuốn sách.
b/ Loại mở đầu gián tiếp:
Chúng ta đều mang nỗi sợ của thời đại FOMO (Sợ Bị Bỏ Lỡ) - nỗi lo sợ bị lãng quên - và thường xuyên lo lắng rằng bên ngoài có thể có những điều tốt hơn, vui vẻ hơn những gì chúng ta đã làm, những người thông minh hơn, tài năng hơn, xinh đẹp hơn, trẻ trung hơn mà chúng ta chưa từng gặp. “Tôi muốn chia sẻ với mọi người về nỗi sợ của mình - nỗi sợ bị lãng quên”, nhân vật Augustus trong cuốn sách The fault in our stars của tác giả John Green đã mở đầu câu chuyện về những vì sao sai lầm bằng một cảm xúc như vậy.
(Trích từ bài đánh giá: “Lỗi Trong Những Vì Sao”: Hãy Sống Hạnh Phúc Và Đừng Lo Sợ Bị Lãng Quên của Kim Chi)
- Lợi ích: Kích thích sự tò mò, hứng thú, từ đó tạo ra sự hấp dẫn, lôi cuốn cho bài viết của bạn. Mình thích sử dụng loại mở đầu này hơn vì nó giúp tiết kiệm từ vựng, đồng thời cung cấp thêm động lực cho việc viết tiếp.
- Hạn chế: Gây nhàm chán, mơ hồ cho người đọc nếu phần mở đầu quá dài mà nội dung lại không rõ ràng.
Mỗi loại mở đầu đều có ưu – nhược điểm riêng của nó. Tùy từng trường hợp mà bạn quyết định viết theo cách nào là phù hợp, và hãy luôn nhớ 4 yếu tố cần có cho một phần mở đầu hay: Ngắn gọn – Đầy đủ - Độc đáo – Tự nhiên.
3. Trình bày nội dung sâu sắc, rõ ràng, ngắn gọn và mạch lạc.
Thường khi tiếp cận một cuốn sách, chúng ta quan tâm đầu tiên là nội dung của nó là gì và tác giả là ai? Đó là những mục bạn nên có khi viết bất kỳ bài đánh giá nào. Tuy nhiên, mỗi thể loại có cách tiếp cận khác nhau. Để thuận tiện nhất, hãy quan tâm đến thể loại sách. Có nhiều cách chia sách. Để viết đánh giá dễ dàng, mình thường chia sách thành 2 thể loại chính: Sách hư cấu (Fiction) và Sách phi hư cấu (Non-Fiction). Trong đó:
- Sách hư cấu bao gồm các thể loại nhỏ như: Tiểu thuyết, Truyện ngắn/dài, Thơ, Kịch,…
- Sách phi hư cấu: Bao gồm các cuốn sách Self-help, Sách khoa học, Sách kinh tế, Tiểu sử, Các bài nghiên cứu/đánh giá,…
Để trình bày nội dung cho một bài đánh giá của từng loại sách, mình thường thực hiện như sau:
a/ Đối với sách hư cấu:
Các tác phẩm tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện dài thường không có cấu trúc rõ ràng như các loại sách kinh tế. Để hiểu sâu về thể loại này, bạn phải đọc hết tác phẩm. Đối với những cuốn sách này, bạn cần có các mục sau:
- Tóm tắt ngắn gọn nội dung của cuốn sách.
- Chia sẻ nhận định về cuốn sách (nên trình bày luận điểm, chủ đề một cách rõ ràng ở phần này. Điều này giúp bài viết của bạn mạch lạc hơn và hỗ trợ người đọc khi họ muốn tìm hiểu về nội dung của cuốn sách).
Ví dụ: Đối với cuốn sách “Ông già và biển cả”, mình sẽ đặt luận điểm như sau:
1. Santiago – một anh hùng có ý chí kiên cường đối mặt với những khó khăn của cuộc sống.
2. Con cá kiếm – biểu tượng của những ước mơ trong lòng con người.
3. Bầy cá mập – biểu hiện cho những thách thức mà cuộc sống đặt ra.
b/ Với sách phi hư cấu:
Sách phi hư cấu thường được chia thành các chương, phần rõ ràng. Vì vậy, bạn có thể phát triển luận điểm dựa trên từng phần của cuốn sách. Nhưng đối với những cuốn sách dày, nhiều chương, bạn có thể tập trung vào các luận điểm chính, tổng hợp các phần tương đồng vào một chủ đề và bắt đầu viết ngay!
Nhớ những điều cần thiết để viết một bài review xuất sắc:
#1. Thêm vào những trích dẫn.
Trích dẫn các đoạn văn hay từ sách luôn là một cách tốt để minh họa cho nhận định của bạn. Ví dụ, khi bạn viết về một nhân vật hài hước, việc trích dẫn một câu thoại hóm hỉnh sẽ giúp người đọc hiểu rõ hơn về tính cách của nhân vật. Tuy nhiên, đừng trích dẫn quá nhiều hoặc quá dài, vì điều này có thể làm mất đi sự chú ý của độc giả. Tốt nhất là chọn những trích dẫn ngắn gọn.
#2. Phát triển một phong cách viết riêng, phù hợp với từng loại sách.
Mình thích câu của nhà văn I. Turgenev:
Trong văn chương, điều quan trọng nhất là giọng điệu, là cái giọng riêng không thể tìm thấy trong ai khác.
Giả sử bạn có ý đấy, có từ đấy nhưng vẫn lúng túng khi viết chưa thành câu hoàn chỉnh, hoặc câu văn khiến người đọc cảm thấy tẻ nhạt vì thiếu điều quan trọng nhất: thiếu khẩu vị, thiếu sức sống văn học, chưa có ngữ điệu, giọng điệu phong phú. Trong câu tục ngữ 'Ăn không nên đọi, nói không nên lời', phần 'nói không nên lời' thực sự là bi kịch của con người. Hãy cố gắng tìm ra cho mình một phong cách viết riêng! Hơn nữa, hãy lưu ý thể hiện những màu sắc khác nhau phù hợp với từng thể loại sách: Với những cuốn sách hài hước, bạn nên viết với một phong cách hóm hỉnh, dí dỏm để làm cho người đọc thấy cuốn sách thú vị hơn. Với những cuốn sách về kinh tế, khoa học, bạn cần một phong cách văn chất lượng cao, sắc bén. Với những cuốn sách tự viết, hãy sử dụng một phong cách như đang trò chuyện, chia sẻ cùng độc giả,...
#3. Triển khai nội dung một cách ngắn gọn, súc tích và ý nghĩa nhất.
Tại sao lại như vậy? Đọc nhiều bài viết hay đã giúp mình nhận ra rằng: Viết dài là điều dễ dàng, bởi vì ai cũng có thể làm được. Nhưng viết ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn tạo ra sự hấp dẫn, ý nghĩa cho bài viết là một thách thức đối với nhiều người. Sự dài dòng đôi khi làm chết chết nghệ thuật văn chương vì mình nhận thấy viết dài thường đi kèm với 'viết dại': lời văn nông cạn, ý nghĩa chưa sâu (tuy nhiên, điều này không có nghĩa là tất cả các bài viết dài đều kém chất lượng. Nhưng thực sự, số lượng bài viết dài nhưng vẫn giữ được sự tinh tế là rất ít).
Anton Chekhov – nhà văn truyện ngắn vĩ đại nhất trong lịch sử nhân loại đã từng nói: “Ngắn gọn là đứa em gái của thiên tài”. Vì vậy, khi viết review, hãy cố gắng làm cho bài viết của bạn ngắn gọn, súc tích nhưng vẫn đầy ý nghĩa! Theo quan điểm của mình, độ dài phù hợp nhất cho một bài viết review sách là từ 1500 – 3000 từ. Dù viết ngắn hay dài là tùy thuộc vào bạn, nhưng hãy chú ý đến lời khuyên này của mình, mình tin rằng, bạn sẽ thấy được giá trị của việc viết ngắn gọn!
#4. Đừng quên thêm những hình ảnh đẹp vào bài review nhé!
Sẽ thật nhàm chán nếu đọc một bài viết mà chỉ có chữ! Hãy thêm những hình ảnh liên quan đến nội dung của cuốn sách để làm cho bài viết thú vị hơn và thu hút độc giả. Điều này không chỉ làm cho bài viết sinh động hơn mà còn giúp độc giả dễ dàng tiếp cận và hiểu sâu hơn về cuốn sách mà bạn đang giới thiệu.
#5. Kiểm tra lại một lần nữa.
Sẽ rất phiền toái khi đọc một bài viết với quá nhiều lỗi chính tả. Dù người đọc có hiểu ý bạn muốn diễn đạt nhưng sẽ không bao giờ đánh giá cao bài viết của bạn. Mình đã từng bị loại bỏ vì việc có quá nhiều lỗi chính tả. Việc chú ý đến việc sửa lỗi chính tả giúp mình nhận ra rằng: sai sót chính tả không chỉ làm người đọc mất hứng khi đọc bài viết mà còn làm cho bạn trông không chuyên nghiệp. Mình cũng từng 'down vote' một bài viết chỉ vì ý nghĩa mơ hồ và lỗi chính tả. Vì vậy, hãy kiểm tra lại bài viết của bạn ít nhất 2 lần sau khi hoàn thành!
Viết một phần kết 'đá vào lòng người'.
Phần kết của bạn cần tổng hợp và đánh giá vấn đề đã được giới thiệu và giải quyết trong nội dung của cuốn sách. Phần này làm cho bài viết trở nên hoàn chỉnh và gợi lại cảm xúc cho độc giả. Hãy cố gắng sáng tạo một phần kết ấn tượng, một phần kết đầy ý nghĩa và 'đá vào lòng người'!
Để làm được điều này, bạn cần...
Luyện tập, luyện tập và luyện tập. Thực hành làm cho sự hoàn thiện. Bạn có thể viết những bài review về những cuốn sách bạn yêu thích hoặc tham gia cộng đồng như MyBook. Mình tin rằng, việc luyện tập sẽ đem lại kết quả xứng đáng.
Phần kết:
Mỗi cuốn sách, mỗi người đều có câu chuyện đáng kể để kể. Bạn có nhiều điều để chia sẻ hơn bạn nghĩ - thế giới này luôn cần những nội dung ý nghĩa, thuyết phục để truyền đạt và giúp mọi người hiểu sâu hơn. Hãy tạo ra điều đó! Chúc bạn thành công!
Tác giả: Kim Chi - MyBook
Hình ảnh: Kim Chi - MyBook
