5 Bài soạn tiêu biểu: Viết văn bản thuyết minh về hiện tượng tự nhiên (Ngữ văn 8 - SGK Cánh diều) xuất sắc nhất

Văn bản thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên.

I. Định hướng.

Khái niệm.

– Văn bản thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên là dạng văn bản thông tin giúp truyền đạt kiến thức khoa học cơ bản về một hiện tượng cụ thể. Nội dung chính của văn bản này thường xoay quanh các câu hỏi như: Hiện tượng đó là gì? Nó biểu hiện ra sao? Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này là gì? Tác động của hiện tượng ấy ra sao? Cách phòng chống hoặc khai thác hiện tượng đó như thế nào? Ví dụ điển hình cho loại văn bản này là các bài viết như Sao băng, Nước biển dâng: bài toán khó cần giải trong thế kỉ XXI hoặc Lũ lụt là gì? – Nguyên nhân và tác hại trong phần đọc hiểu.

Để viết được bài thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên, cần lưu ý:

– Chọn hiện tượng tự nhiên gần gũi, hấp dẫn và phù hợp với lứa tuổi.

– Thu thập thông tin về hiện tượng qua các nguồn tài liệu tin cậy và tích lũy kiến thức từ nhiều môn học khác nhau.

– Tổng hợp thông tin thu thập được, ghi rõ nguồn trích dẫn, lập dàn ý cho bài viết.

II. Thực hành.

1. Thực hành viết.

Đề bài: Giới thiệu hiện tượng núi lửa.

a) Chuẩn bị:

– Nghiên cứu đề bài, xác định các thông tin chính cần làm rõ về núi lửa: khái niệm, phân loại, nguyên nhân, tác hại và lợi ích.

b) Tìm ý và lập dàn ý:

– Đặt các câu hỏi để tìm ý cho bài viết: Núi lửa là gì? Có những loại núi lửa nào? Vì sao núi lửa phun trào? Núi lửa mang lại lợi ích và tác hại gì?

– Lập dàn ý dựa trên các thông tin đã thu thập.

c) Viết:

Dựa trên dàn ý đã lập, viết văn bản thuyết minh về hiện tượng núi lửa, chú ý sử dụng các đoạn văn quy nạp, diễn dịch và phối hợp.

* Bài viết tham khảo:

Núi lửa phun trào là hiện tượng thiên nhiên vừa kỳ thú vừa đầy nguy hiểm. Núi lửa là ngọn núi có miệng ở đỉnh, nơi dung nham, tro bụi và khí thoát ra từ sâu trong lòng đất. Khi phun trào, núi lửa giải phóng năng lượng ẩn chứa bên trong hành tinh. Cấu tạo của núi lửa gồm nguồn dung nham, đường dẫn, lỗ thoát, ống dẫn và miệng núi. Núi lửa có thể được phân loại theo hình dáng hoặc hoạt động.

Nguyên nhân dẫn đến phun trào núi lửa là do áp lực của mắc ma bên dưới vượt qua áp lực của lớp vỏ đá phía trên, khiến dung nham phun lên từ miệng núi. Dù gây ra nhiều tác hại như động đất, lở đất, sụt lún, nhưng núi lửa cũng mang lại nhiều lợi ích. Đó là nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, năng lượng địa nhiệt, đất đai màu mỡ, và tiềm năng du lịch. Hàng năm, các ngọn núi lửa thu hút hàng triệu du khách.

Tóm lại, núi lửa vừa là hiện tượng nguy hiểm nhưng cũng mang lại lợi ích kinh tế đáng kể cho con người.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa:

Đối chiếu với dàn ý đã lập để kiểm tra và chỉnh sửa bài viết.

2. Rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn diễn dịch, quy nạp và phối hợp.

a) Cách thức:

Vận dụng kiến thức ngữ văn để rèn luyện kĩ năng viết.

b) Bài tập:

Với đề văn trên, từ ý khái quát “Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích”, hãy hoàn thành các đoạn văn theo ba cách:

– Đoạn văn diễn dịch:

Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích cho con người. Đầu tiên, chúng cung cấp nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, thúc đẩy ngành công nghiệp khai thác. Ngoài ra, năng lượng địa nhiệt từ núi lửa có thể được sử dụng để phát điện hoặc phục vụ nhu cầu sinh hoạt. Hơn nữa, tro bụi núi lửa làm đất đai màu mỡ, thích hợp cho nông nghiệp.

– Đoạn văn quy nạp:

Núi lửa mang lại nhiều lợi ích như tài nguyên khoáng sản, năng lượng địa nhiệt và đất đai màu mỡ. Tóm lại, núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích cho con người.

– Đoạn văn phối hợp:

Núi lửa vừa mang lại những tác hại ghê gớm nhưng cũng cung cấp nhiều lợi ích. Đầu tiên, núi lửa cung cấp nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú. Thứ hai, năng lượng địa nhiệt từ núi lửa được khai thác để phát điện. Cuối cùng, tro bụi núi lửa làm đất đai màu mỡ, phù hợp cho canh tác nông nghiệp. Như vậy, núi lửa không chỉ nguy hiểm mà còn có nhiều lợi ích.

I. Dàn Ý Viết Văn Bản Thuyết Minh Giải Thích Một Hiện Tượng Tự Nhiên Ngắn Gọn

1. Mở bài: Giới thiệu về hiện tượng tự nhiên mà bạn muốn trình bày.
2. Thân bài:
   - Lý do hiện tượng đó xuất hiện.
   - Hiện tượng đó xuất hiện như thế nào?
   - Hiện tượng đó kết thúc ra sao và để lại kết quả gì?
   - Nhận xét:
   + Hiện tượng này có diễn ra thường xuyên không?
   + Tác động tốt/xấu của hiện tượng đến con người là gì?
3. Kết bài:
   - Tóm tắt nội dung đã giải thích.
   - Khái quát lại về hiện tượng tự nhiên.

II. Văn Bản Thuyết Minh Giải Thích Một Hiện Tượng Tự Nhiên Hay Nhất Của Học Sinh Giỏi

1. Bài văn thuyết minh về sự xuất hiện của cầu vồng vô cùng thú vị

Thiên nhiên ban tặng cho con người không chỉ hệ sinh thái tuyệt vời mà còn nhiều hiện tượng thiên nhiên kỳ thú, hấp dẫn. Trong đó, cầu vồng là một hiện tượng phổ biến mà ai cũng có thể dễ dàng nhìn thấy.

Cầu vồng là dải màu sắc gồm đỏ, cam, vàng, lục, lam, chàm, tím xuất hiện trên bầu trời ngay sau cơn mưa. Đây là một hiện tượng vật lý thú vị. Ánh sáng mặt trời được tạo nên từ các màu sắc hỗn hợp mà mắt thường không nhìn thấy. Khi ánh sáng chiếu qua một tấm kính thủy tinh, các tia sáng bị khúc xạ, tạo thành dải màu liên tục gọi là quang phổ.

Trong tự nhiên, các giọt nước cũng có vai trò như lăng kính. Khi trời mưa xong, các hạt nước còn đọng lại trong không khí. Ánh sáng mặt trời chiếu qua những hạt nước bị bẻ cong và phản xạ lại, tạo ra dải màu. Màu đỏ bị bẻ cong ít nhất và màu tím bị bẻ cong nhiều nhất, tạo nên cầu vồng mà chúng ta thường thấy.

Hiện tượng quang học này chỉ xuất hiện khi có đủ ánh sáng mặt trời và hơi nước, do đó nó thường xuất hiện sau cơn mưa. Để nhìn thấy cầu vồng, chúng ta cần đứng quay lưng lại với mặt trời và nhìn ra phía đối diện.

Ngoài cầu vồng thông thường, đôi khi ta còn có thể bắt gặp cầu vồng đôi, do hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng. Khi đó, ngoài cầu vồng chính sẽ có thêm một cầu vồng phụ mờ nhạt hơn, với các dải màu ngược lại, xuất hiện phía trên.

Cầu vồng cũng có thể xuất hiện vào ban đêm nhờ ánh sáng từ mặt trăng, hiện tượng này được gọi là Moonbow.

Khi đến gần các khu vực thác nước, bạn cũng có thể nhìn thấy cầu vồng. Những tia nước bắn lên từ thác khiến hơi nước trong không khí phản chiếu ánh sáng mặt trời, tạo nên cầu vồng.

Cầu vồng là một hiện tượng thiên nhiên kỳ thú, dễ dàng bắt gặp. Có quan niệm cho rằng khi thấy cầu vồng, bạn sẽ gặp may mắn. Bạn nghĩ sao về hiện tượng này?

Bài 2:

Mưa là những giọt nước quý giá mà bầu trời ban tặng cho con người. Tuy nhỏ bé, nhưng khi tụ lại, chúng tạo ra một sức mạnh to lớn. Mưa là một hiện tượng thời tiết hữu ích, nhưng cũng có thể gây ra những cơn lũ lụt khủng khiếp, cướp đi nhiều sinh mạng và gây tàn phá nặng nề, biến nó thành một trong những thiên tai đáng sợ nhất.

Vào những năm 1985, châu Âu đã trải qua những cơn mưa như trút nước. Phần lớn Hà Lan bị ngập lụt, buộc người dân phải chiến đấu hết mình để bảo vệ nhà cửa và tài sản. Đây là cuộc chiến mà con người đã phải đối mặt từ lâu. Không lâu trước đây, sông Mississippi vỡ bờ gây ra trận lụt kinh hoàng nhất trong 66 năm qua ở Mỹ. Những trận lũ lụt như vậy gây thiệt hại lớn, đặc biệt khi không có cảnh báo trước.

Ngày 31-7-1976, một trận lũ bất ngờ đã xảy ra tại một hẻm núi ở Colorado, khi mọi người đang nghỉ ngơi nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập bang này. Dù dự báo có mưa, nhưng ít ai chuẩn bị đối phó với thời tiết xấu. Hơn 3000 người rải rác dọc các hẻm núi, vui chơi và ca hát một cách vô tư. Khi cơn bão trút xuống, lượng nước cao hơn 250mm so với trung bình đã nhanh chóng tạo nên những dòng thác lũ. Chỉ trong 5 phút, nước cuốn trôi tất cả từ lều trại, quán cà phê đến nhà cửa. Khi trời sáng, trực thăng vẫn tiếp tục tìm kiếm những người mất tích. Hậu quả là 145 người chết, 400 ngôi nhà bị phá hủy, và thiệt hại lên đến 35,5 triệu đô la.

Lũ lụt vẫn hoành hành khắp nơi tại Mỹ. Năm 1997, một cơn lũ tại Texas đã cuốn trôi một trường tiểu học, khiến 10 em học sinh thiệt mạng dù các đội cứu hộ đã nỗ lực hết sức. Sức mạnh của nước nằm ở trọng lượng của nó. Chỉ cần dòng lũ cao 60cm đã có thể cuốn trôi một chiếc ô tô. Hơn 60% số người thiệt mạng trong lũ là do bị mắc kẹt trong xe.

Mưa không chỉ đem lại tai họa mà còn là nguồn sống cho trái đất. Nếu không có mưa, trái đất sẽ trở thành sa mạc. Mưa bắt đầu từ mặt đất, từ các đại dương. Nước chiếm % diện tích bề mặt trái đất và dưới ánh mặt trời, nước bốc hơi bay lên cao. Những cơn sóng tạo ra các giọt nước nhỏ trong không khí, góp phần tạo ra nhiều hơi nước hơn. Hơi nước gặp lạnh ngưng tụ thành mây và rơi xuống mặt đất dưới dạng mưa. Nếu chúng ta tập hợp những giọt nước từ một cơn mưa, một đám mây bình thường có thể nặng tới 500 tấn. Trong mỗi đám mây là hàng triệu giọt nước li ti hợp lại thành một giọt mưa.

Đo kích thước giọt mưa từng là thách thức đối với các nhà khí tượng học, cho đến khi họ tìm ra một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả. Họ rắc phấn hoa vào khay, để dưới mưa vài giây rồi sấy khô ở nhiệt độ 177 độ C. Cuối cùng, họ sàng lọc để thu những giọt mưa hoàn hảo. Giọt mưa đạt kích thước 0,5mm mới được coi là mưa, nhỏ hơn thì là mưa phùn. Mưa phùn thường hình thành từ các đám mây mỏng, trong khi những hạt mưa lớn xuất hiện ở vùng nhiệt đới nơi có những cơn bão mạnh nhất.

Dù mưa nhiều, nhưng lũ lụt lại rất hiếm ở các khu rừng nhiệt đới vì mặt đất như một miếng xốp, hút nước nhanh chóng. Mưa chỉ là một trạng thái tạm thời của nước. Sau khi rơi xuống, nước thấm qua đất, chảy ra suối, sông, rồi đại dương, và tiếp tục bốc hơi, bắt đầu một vòng đời mới.

Mưa ảnh hưởng đến tất cả chúng ta, không phân biệt văn hóa, tôn giáo hay xã hội. Mưa mang trong mình sức mạnh đáng sợ, có thể tạo ra sự sống nhưng cũng có thể là kẻ hủy diệt. Mưa là món quà tuyệt vời nhất, nhưng cũng là mối nguy hiểm lớn nhất mà thiên nhiên ban tặng cho con người.

Định hướng

1.1. Khái niệm:

Văn bản thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên là loại văn bản thông tin nhằm cung cấp những kiến thức cơ bản về hiện tượng đó. Nội dung của văn bản này thường tập trung vào các vấn đề chính như: Đó là hiện tượng gì? Biểu hiện ra sao? Tại sao hiện tượng này xảy ra? Tác dụng hoặc tác hại của hiện tượng thiên nhiên đó là gì?... Và cách tận dụng hoặc đối phó với những tác động của hiện tượng này như thế nào? Các văn bản như Sao băng, Nước biển dâng: bài toán khó của thế kỉ XXI hoặc Lũ lụt là gì? – Nguyên nhân và tác hại trong phần đọc hiểu của bài học đều là văn bản thông tin giải thích một hiện tượng tự nhiên.

1.2. Để viết bài thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên, các em cần lưu ý:

- Xác định hiện tượng tự nhiên cần giới thiệu và giải thích. Chọn những hiện tượng gần gũi với cuộc sống, hấp dẫn và phù hợp với trình độ hiểu biết của lứa tuổi,…

- Tìm hiểu về hiện tượng tự nhiên đã chọn qua sách, báo, tài liệu khoa học, Internet; đặc biệt là áp dụng kiến thức từ các môn học khác như: Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lí,…

- Dựa trên thông tin từ các tài liệu tin cậy, tổng hợp thành bài viết của cá nhân. Những thông tin, số liệu và nội dung dẫn nguyên văn cần được ghi rõ nguồn trích dẫn và có thể nêu tên các tài liệu đã tham khảo ở cuối văn bản.

- Tìm ý và lập dàn ý cho bài thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên.

Thực hành

2.1. Thực hành viết theo các bước

Đề bài: Giới thiệu hiện tượng núi lửa

a) Chuẩn bị

- Đọc kỹ và tìm hiểu đề để biết các thông tin chính trước khi viết:

+ Trọng tâm cần làm rõ: khái niệm núi lửa, phân loại, nguyên nhân, tác hại và lợi ích của núi lửa.

+ Kiểu văn bản chính: thuyết minh giải thích về một hiện tượng tự nhiên.

+ Phạm vi bằng chứng cần huy động: kiến thức địa lí và hiểu biết về hiện tượng núi lửa.

Tìm hiểu bài mẫu: trang 75 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1 – Cánh diều

b) Tìm ý và lập dàn ý

- Tìm ý: Từ yêu cầu nội dung của văn bản thuyết minh đã nêu trong mục a) Chuẩn bị, các em có thể đặt ra một số câu hỏi để tìm ý cho bài thuyết minh như:

+ Núi lửa là gì?

→ Núi lửa là một vết nứt trên lớp vỏ của một hành tinh, như Trái Đất, qua đó dung nham, tro núi lửa, và khí thoát ra từ một lò magma ở dưới bề mặt.

+ Có những loại núi lửa nào?

→ Dựa vào hình dáng, có 2 loại: núi lửa hình chóp và núi lửa hình khiên.

Dựa vào dạng thức hoạt động, có 3 loại: núi lửa thức, núi lửa ngủ, núi lửa chết.

+ Tại sao núi lửa phun trào?

→ Đá nóng chảy liên tục được đẩy lên trên và tạo ra những ngọn núi ngày càng cao. Khi áp lực của dòng magma cao hơn áp lực của lớp đá bên trên, magma phun trào qua miệng núi lửa gây ra hiện tượng núi lửa phun trào.

+ Núi lửa phun trào mang lại những lợi ích và tác hại gì?

→ Lợi ích: khoáng sản phong phú, năng lượng địa nhiệt, đất đai màu mỡ.

Tác hại: Gây cháy rừng, làm biến đổi môi trường sinh thái, suy giảm tài nguyên sinh học của khu vực bị ảnh hưởng, tăng nguy cơ thiên tai như lũ lụt, lở đất, xói mòn…

- Lập dàn ý: Dựa vào các thông tin về núi lửa đã nêu và các câu hỏi tìm ý để lập dàn ý cho bài viết theo ba phần mở bài, thân bài, kết bài.

c) Viết

Dựa vào dàn ý và các thông tin về núi lửa đã nêu, viết văn bản thuyết minh giải thích về hiện tượng núi lửa. Trong khi viết, chú ý sử dụng các đoạn văn quy nạp, diễn dịch và phối hợp.

Bài viết tham khảo

Núi lửa phun trào không chỉ là một hiện tượng thiên nhiên thú vị mà còn có thể trở thành một thảm họa nghiêm trọng với nhiều hệ quả nặng nề cho cuộc sống con người. Vậy núi lửa là gì? Nguyên nhân gây ra núi lửa là gì?

Núi lửa là ngọn núi có miệng ở đỉnh, qua đó các chất khoáng nóng chảy với nhiệt độ và áp suất cao được phun ra ngoài. Núi lửa phun trào là hiện tượng tự nhiên xảy ra trên Trái Đất hoặc các hành tinh khác còn hoạt động địa chấn, với các lớp vỏ thạch quyển chuyển động trên lõi magma nóng chảy. Khi núi lửa phun trào, một phần năng lượng tiềm tàng trong lòng hành tinh được giải phóng. Một ngọn núi lửa hoàn chỉnh gồm các bộ phận như: nguồn dung nham, đường dẫn, ngưỡng, lỗ thoát, ống dẫn, cổ họng núi lửa và miệng núi lửa. Các sản phẩm phun trào bao gồm tro bụi, dung nham và khói.

Núi lửa được phân loại theo nhiều cách khác nhau, chủ yếu là dựa vào hình dáng như núi lửa hình chóp và núi lửa hình khiên, và theo dạng thức hoạt động như núi lửa thức, núi lửa ngủ, núi lửa chết. Khi đá nóng chảy, chúng giãn nở và cần nhiều không gian hơn. Ở một số khu vực trên Trái Đất, các dãy núi liên tục được nâng cao. Áp suất dưới lớp đá không lớn nên dòng magma hình thành và phun trào lên qua miệng núi lửa.

Hiểu rõ núi lửa và cách thức hoạt động của nó giúp nhận thức rõ tác hại nghiêm trọng khi núi lửa phun trào. Đầu tiên, nó ảnh hưởng đến hoạt động địa chất, như động đất: Trong quá trình phun trào, các vật liệu núi lửa di chuyển từ dưới lên, cọ xát tạo chấn động và có thể gây ra động đất nhỏ. Từ đó dẫn đến hiện tượng trượt lở đất, nứt đất, sụt lún. Ngoài ra, núi lửa làm biến đổi bề mặt địa hình: dung nham quánh lại tạo thành các dạng địa hình như vòm thoải hoặc lớp phủ dung nham. Nó cũng ảnh hưởng đến môi trường sống của con người, gây cháy rừng, biến đổi sinh thái và thảm họa sóng thần.

Tuy nhiên, núi lửa cũng mang lại nhiều lợi ích đáng kể. Chúng cung cấp khoáng sản phong phú, năng lượng địa nhiệt, và đất đai màu mỡ. Dung nham phun trào chứa nhiều khoáng sản như thiếc, bạc, vàng, đồng và thậm chí kim cương, làm cho việc khai thác khoáng sản trở thành ngành công nghiệp quan trọng. Hàng năm, các ngọn núi lửa thu hút hàng triệu du khách, đặc biệt là những người muốn chiêm ngưỡng khối tro bụi nóng hoặc những ngọn núi lửa ít hoạt động với khói thoát ra từ các lỗ thông khí.

Tóm lại, núi lửa có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống con người, với cả những hiểm nguy và lợi ích đáng kể cho nền kinh tế.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

Tham khảo các yêu cầu đã nêu ở Bài 1, phần Viết, mục d (trang 32); đối chiếu nội dung với dàn ý đề văn đã làm ở bài này.

2.2. Rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn diễn dịch, quy nạp và phối hợp

a) Cách thức

Xem phần Kiến thức ngữ văn về đặc điểm của đoạn văn diễn dịch, quy nạp và phối hợp để rèn luyện kĩ năng viết.

b) Bài tập

Với đề văn trên, từ ý khái quát “Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích”, hoàn thành các đoạn văn theo ba cách:

- Đoạn văn diễn dịch:

Cách thức

Nội dung cụ thể

Nêu ý khái quát

Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích.

Phát triển bằng các ý cụ thể

Trước hết, chúng mang lại nguồn mỏ khoáng sản phong phú:…

Núi lửa còn mang lại năng lượng địa nhiệt: Hơi nóng từ miệng núi lửa có thể được sử dụng để chạy các tua bin sản sinh ra điện năng…

Ngoài ra, tro bụi mà lửa phun trào có thể làm đất đai tơi xốp, màu mỡ,…

* Đoạn văn tham khảo

Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích cho đời sống con người. Trước hết, chúng cung cấp khoáng sản phong phú, thúc đẩy nền kinh tế khai thác khoáng sản. Núi lửa còn mang lại năng lượng địa nhiệt: hơi nóng từ miệng núi lửa có thể dùng để chạy tua bin sản sinh điện hoặc ứng dụng trong sinh hoạt và máy nước nóng. Ngoài ra, tro bụi từ phun trào làm đất đai màu mỡ, thích hợp cho nông nghiệp như nho, rau củ quả, cam, chanh, dược thảo, hoa,…

- Đoạn văn quy nạp:

Cách thức

Nội dung cụ thể

Nêu ý khái quát

…

Phát triển bằng các ý cụ thể

Như vậy, núi lửa đã mang lại cho con người nhiều lợi ích.

* Đoạn văn tham khảo

Lợi ích lớn nhất của núi lửa không thể không kể đến đó là cung cấp khoáng sản phong phú, thúc đẩy nền kinh tế khai thác khoáng sản. Núi lửa còn cung cấp năng lượng địa nhiệt: hơi nóng từ miệng núi lửa có thể dùng để chạy tua bin sản sinh điện hoặc phục vụ sinh hoạt và máy nước nóng. Ngoài ra, tro bụi phun trào làm đất đai màu mỡ, thích hợp cho nông nghiệp như nho, rau củ quả, cam, chanh, dược thảo, hoa,… Tóm lại, núi lửa mang lại nhiều lợi ích cho đời sống con người.

- Đoạn văn phối hợp:

Cách thức

Nội dung cụ thể

Nêu ý khái quát

…

Phát triển bằng các ý cụ thể

…

Tổng hợp các ý cụ thể

Như vậy, núi lửa không chỉ gây ra tác hại nghiêm trọng mà còn đem lại nhiều lợi ích.

* Đoạn văn tham khảo

Trong đời sống hiện tại, chúng ta không thể phủ nhận những lợi ích mà núi lửa mang lại. Trước hết, núi lửa cung cấp khoáng sản phong phú, thúc đẩy nền kinh tế khai thác khoáng sản. Núi lửa cũng cung cấp năng lượng địa nhiệt: hơi nóng từ miệng núi lửa có thể chạy tua bin sản sinh điện hoặc dùng cho sinh hoạt và máy nước nóng. Thêm vào đó, tro bụi từ phun trào làm đất đai màu mỡ, thích hợp cho nông nghiệp như nho, rau củ quả, cam, chanh, dược thảo, hoa,… Như vậy, núi lửa không chỉ gây ra tác hại nghiêm trọng mà còn mang lại nhiều lợi ích cho con người.

Hướng dẫn

(trang 74, SGK Ngữ Văn 8, tập 1)

1.1. Văn bản thuyết minh giải thích hiện tượng tự nhiên là loại văn bản cung cấp thông tin về hiện tượng đó. Nội dung chính của văn bản thường bao gồm: Hiện tượng là gì? Biểu hiện của nó ra sao? Nguyên nhân nào dẫn đến hiện tượng này? Những ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực của hiện tượng này là gì? Và cách thức khai thác hoặc xử lý các tác động của hiện tượng này như thế nào?... Ví dụ như các văn bản Sao băng, Nước biển dâng: bài toán khó thế kỉ XXI và Lũ lụt là gì? – Nguyên nhân và tác hại trong phần Đọc hiểu đều là những văn bản giải thích hiện tượng tự nhiên.

1.2. Để viết bài thuyết minh giải thích một hiện tượng tự nhiên, các em cần chú ý:

- Xác định hiện tượng tự nhiên cần giải thích. Nên chọn những hiện tượng gần gũi với đời sống, hấp dẫn và phù hợp với trình độ hiểu biết của lứa tuổi,...

- Tìm hiểu thông tin về hiện tượng đó qua sách, báo, tài liệu khoa học, Internet, đặc biệt là áp dụng kiến thức từ các môn học như: Khoa học tự nhiên, Lịch sử, Địa lý,...

- Tổng hợp thông tin từ các tài liệu đáng tin cậy thành bài viết cá nhân. Các thông tin, số liệu và nội dung trích dẫn cần được ghi rõ nguồn và có thể liệt kê các tài liệu tham khảo ở cuối văn bản.

- Xác định ý chính và lập dàn ý cho bài viết giải thích hiện tượng tự nhiên.

Thực hành

(trang 74, SGK Ngữ Văn 8, tập 1)

Đề bài: Giới thiệu hiện tượng núi lửa

Phương pháp giải:

Tìm hiểu và giải thích về hiện tượng núi lửa

Lời giải chi tiết:

Bài tham khảo

Núi lửa là một vết nứt trên lớp vỏ hành tinh, như Trái Đất, qua đó dung nham, tro núi lửa và khí từ lò magma dưới bề mặt thoát ra ngoài.

Vụ phun trào của Núi Pinatubo ngày 12 tháng 6 năm 1991, 3 ngày trước khi đạt đỉnh

Vòi dung nham phun ra từ một nón núi lửa tại Hawaii, năm 1983

Núi lửa trên Trái Đất xuất hiện do lớp vỏ của hành tinh được chia thành 7 mảng kiến tạo lớn, nổi trên lớp phủ nóng và mềm hơn. Vì vậy, núi lửa thường xuất hiện tại các ranh giới giữa các mảng kiến tạo, chủ yếu là dưới nước. Ví dụ, dãy núi giữa Đại Tây Dương có núi lửa do các mảng kiến tạo phân kỳ, trong khi vành đai lửa Thái Bình Dương có núi lửa do các mảng kiến tạo hội tụ. Núi lửa cũng hình thành nơi các mảng kiến tạo kéo dài và mỏng đi, như đới tách giãn Đông Phi hay cánh đồng núi lửa Wells Gray-Clearwater và đới tách giãn Rio Grande tại Bắc Mỹ. Loại hoạt động núi lửa này thuộc 'thuyết mảng'. Hoạt động núi lửa không gần ranh giới mảng kiến tạo cũng xuất hiện và được giải thích là các chùm manti. Các 'điểm nóng', như Hawaii, được cho là hình thành từ nếp trồi với magma dâng lên từ ranh giới lớp lõi – lớp phủ, sâu 3.000 km trong lòng Trái Đất. Núi lửa thường không hình thành khi hai mảng kiến tạo trượt lên nhau.

Núi lửa phun trào có thể gây nhiều mối nguy hiểm, không chỉ trong khu vực gần vụ phun trào. Một mối đe dọa là tro núi lửa, ảnh hưởng xấu đến máy bay, đặc biệt là các loại máy bay phản lực, có thể làm nóng chảy các hạt tro, sau đó tro nóng chảy sẽ dính vào cánh tua bin và làm hỏng nó. Các vụ phun trào lớn có thể thay đổi nhiệt độ toàn cầu nhờ tro và giọt axit sunfuric che khuất mặt trời và làm tầng khí quyển thấp mờ đi; đồng thời hấp thụ nhiệt lượng từ Trái Đất, làm ấm lớp khí quyển cao hơn. Trong quá khứ, các mùa đông núi lửa đã gây ra nạn đói trên diện rộng.

Thực hành

2.1. Thực hành viết theo các bước

Đề bài: Giới thiệu về hiện tượng núi lửa.

=> Xem hướng dẫn giải

Nhiều người đã nghe đến cụm từ 'núi lửa phun trào', nhưng bạn có thực sự hiểu rõ về nó chưa? Bạn có biết các loại núi lửa, cơ chế hoạt động của chúng cũng như các ảnh hưởng tích cực và tiêu cực khi núi lửa phun trào? Nếu chưa, hãy cùng khám phá hiện tượng núi lửa để trả lời những câu hỏi này.

Trước tiên, cần hiểu núi lửa là gì. Núi lửa là những ngọn núi có miệng ở đỉnh, qua đó các chất khoáng nóng chảy với nhiệt độ và áp suất cao được phun ra ngoài. Núi lửa phun trào là hiện tượng xảy ra trên Trái Đất hoặc các hành tinh khác có hoạt động địa chấn, nơi mà lớp vỏ thạch quyển di chuyển trên lớp lõi khoáng chất nóng chảy. Khi núi lửa phun, một phần năng lượng tiềm ẩn dưới lòng hành tinh được giải phóng. Hiện nay, Indonesia, Nhật Bản và Mỹ là ba quốc gia có nhiều núi lửa hoạt động nhất.

Núi lửa được phân loại theo hình thức hoạt động thành ba loại: Núi lửa đang hoạt động, núi lửa không hoạt động và núi lửa đã tắt. Núi lửa đang hoạt động là những ngọn núi lửa có khả năng phun trào bất cứ lúc nào. Núi lửa không hoạt động là những ngọn núi vẫn duy trì hoạt động nhưng ở mức tối thiểu. Núi lửa đã tắt là những ngọn núi cuối cùng phun trào cách đây hơn 25.000 năm.

Nguyên nhân gây ra núi lửa phun trào là do magma dưới lòng đất tuôn trào ra ngoài qua các vết nứt của lớp vỏ. Khi đá được đun nóng và tan chảy, chúng dãn nở ra và cần nhiều không gian hơn. Ở một số khu vực, các dãy núi liên tục được nâng lên cao, tạo thành hồ chứa magma bên dưới. Đá nóng chảy liên tục được đẩy lên trên, làm cho các ngọn núi ngày càng cao hơn. Khi áp lực của dòng magma vượt quá sức ép của lớp đất đá bên trên, magma phun trào qua miệng núi lửa. Trong quá trình phun trào, khí ga nóng và các chất thể rắn cũng được phun lên không trung, rồi rơi xuống, phủ kín sườn và chân núi, tạo nên hình nón của núi lửa.

Núi lửa phun trào gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho con người và môi trường, chẳng hạn như động đất, tàn phá hệ động thực vật, suy giảm tài nguyên sinh học và ô nhiễm không khí do lưu huỳnh sinh ra trong quá trình phun trào. Tuy nhiên, núi lửa cũng mang lại những lợi ích như cung cấp khoáng sản phong phú và cải thiện độ màu mỡ của đất đai.

Hiện nay, vẫn còn nhiều núi lửa hoạt động trên thế giới, mang đến cả tác hại và lợi ích riêng. Hy vọng những thông tin trên sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng núi lửa.

2.2. Rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn diễn dịch, quy nạp và phối hợp.

Câu hỏi: Với đề văn trên, từ ý khái quát 'Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích', hãy hoàn thành các đoạn văn theo 3 cách:

- Đoạn văn diễn dịch

Cách thức

Nội dung cụ thể

Nêu ý khái quát

Núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích.

Phát triển bằng các ý cụ thể

Trước hết, chúng cung cấp nguồn khoáng sản phong phú:…

Núi lửa còn tạo ra năng lượng địa nhiệt: Nhiệt từ miệng núi lửa có thể được sử dụng để vận hành các tua bin phát điện…

Hơn nữa, tro bụi từ núi lửa có thể làm đất đai trở nên màu mỡ hơn,…

Núi lửa phun trào mang lại nhiều lợi ích cho con người, như cung cấp năng lượng địa nhiệt, cải thiện đất đai và tiềm năng du lịch. Dung nham phun trào chứa nhiều khoáng chất quý giá.

- Đoạn văn quy nạp

Cách thức

Nội dung cụ thể

Nêu ý khái quát

…

Phát triển bằng các ý cụ thể

Vì vậy, núi lửa mang lại nhiều lợi ích cho con người.

Núi lửa phun trào cung cấp năng lượng địa nhiệt, đất đai canh tác trở nên màu mỡ và cơ hội du lịch. Dung nham từ lòng đất chứa nhiều khoáng sản quý. Như vậy, núi lửa khi phun trào mang lại nhiều lợi ích.

- Đoạn văn phối hợp

Cách thức

Nội dung cụ thể

Nêu ý khái quát

…

Phát triển bằng các ý cụ thể

…

Tổng hợp các ý cụ thể

Núi lửa không chỉ gây ra những tác hại nghiêm trọng mà còn đem lại nhiều lợi ích cho con người.

Núi lửa cung cấp năng lượng địa nhiệt và khoáng sản phong phú. Sau khi phun trào, đất đai trở nên màu mỡ hơn.