5 Phân tích tình huống truyện đặc sắc trong Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng (Ngữ văn lớp 9) hấp dẫn nhất

1. Tình huống truyện là gì?

Tình huống truyện, hay tình thế câu chuyện, là các yếu tố xung đột và mâu thuẫn trong câu chuyện, góp phần làm rõ sự phát triển của cốt truyện và giúp các nhân vật bộc lộ tính cách. Việc giải quyết các mâu thuẫn trong tình huống truyện giúp ta hiểu sâu hơn về nội dung và ý đồ nghệ thuật của tác giả trong việc xây dựng các tình huống này.

2. Tình huống truyện trong Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng)

- Do chiến tranh, ông Sáu và con gái phải xa nhau suốt 8 năm, chỉ có thể nhìn thấy nhau qua những bức hình.
- Khi về thăm nhà trong kỳ nghỉ phép ngắn ngủi, ông Sáu mong mỏi nghe con gọi 'ba', nhưng vết thẹo trên mặt khiến bé Thu không nhận cha, làm ông Sáu rất buồn.
- Sau khi bà giải thích, bé Thu hiểu ra nhưng không kịp bày tỏ tình cảm trước khi ông Sáu trở lại chiến trường.
- Tại chiến khu, ông Sáu dành hết tình yêu thương cho con qua việc làm chiếc lược ngà, nhưng chưa kịp trao cho con thì đã hy sinh.

3. Ý nghĩa tình huống truyện trong Chiếc lược ngà

- Nút thắt của câu chuyện: Vết thẹo trên mặt ông Sáu khiến bé Thu không nhận cha, tạo nên tình huống vừa đau lòng vừa hợp lý, phản ánh tâm lý của trẻ nhỏ khi cha hiện tại khác biệt với hình ảnh trong bức ảnh. Đây là thử thách lớn nhất mà hai cha con phải vượt qua, và khi vượt qua, tình cảm phụ tử càng thêm sâu sắc và thiêng liêng.
- Tình huống truyện cũng làm rõ tính cách các nhân vật:
+ Ông Sáu: Người cha hiền lành, mẫu mực, dành trọn tình yêu cho con gái, khao khát tiếng gọi 'cha' và tận dụng từng phút nghỉ phép để thể hiện tình cảm, cảm thấy đau buồn và thất vọng khi con không nhận ra mình.
+ Bé Thu: Cô bé mạnh mẽ, bướng bỉnh, không khóc dù bị cha đánh, nhưng khi hiểu ra vấn đề, cô bộc lộ hết nỗi nhớ nhung và tình cảm đối với cha.
- Tác giả Nguyễn Quang Sáng qua đây ca ngợi tình phụ tử thiêng liêng và phê phán chiến tranh vô nghĩa.

- Câu chuyện có hai tình huống chính:

+ Cuộc đoàn tụ đầy cảm xúc của hai cha con sau tám năm xa cách, nhưng bé Thu không nhận ra cha. Khi bé Thu nhận ra và thể hiện tình cảm, thì ông Sáu đã phải ra đi. Đây là tình huống chính của câu chuyện.

+ Ở căn cứ, ông Sáu đặt toàn bộ tình yêu thương vào việc chế tạo chiếc lược ngà để tặng con, nhưng không kịp trao món quà trước khi hy sinh.

- Ý nghĩa: Tình huống đầu tiên làm nổi bật tình cảm mãnh liệt của bé Thu dành cho cha, trong khi tình huống thứ hai thể hiện sự yêu thương sâu sắc của ông Sáu dành cho con. Những tình huống này không chỉ kịch tính mà còn rất thực tế, phản ánh những khó khăn trong chiến tranh. Tác giả qua đây muốn tôn vinh tình cha con thiêng liêng và giá trị nhân bản sâu sắc, đặc biệt trong bối cảnh chiến tranh.

Như nhà văn Nga Sê-khốp từng nói, nghệ thuật viết văn chính là 'nghệ thuật của những chi tiết'. Những chi tiết 'đắt giá' có khả năng bộc lộ nhiều điều về tính cách nhân vật, đồng thời phản ánh tài quan sát và nghệ thuật kể chuyện của tác giả. Trong 'Chiếc lược ngà', có rất nhiều chi tiết như vậy.

Hai tình tiết chính trong đoạn trích này tạo nên bối cảnh câu chuyện. Thứ nhất là người cha trở về từ chiến trường sau gần bảy năm, háo hức gặp lại cô con gái bé bỏng – đứa con duy nhất – mới chưa đầy một tuổi khi anh ra đi, nhưng đến giây phút mà người cha mong mỏi nhất, bé Thu lại không nhận ra cha mình. Đến khi nhận ra cha và thể hiện tình cảm thì người cha đã hết ngày phép và phải ra đi. Thứ hai là sau khi trở về căn cứ, ông Sáu dành toàn bộ tình cảm và nỗi nhớ bé Thu để làm một chiếc lược ngà tặng con, nhưng khi chưa kịp tặng thì ông đã hy sinh.

Câu chuyện không chỉ nói về tình cảm cha con mà còn là tình cảm ấy trong bối cảnh chiến tranh. Người cha, anh Sáu, 'thoát ly đi kháng chiến từ đầu năm 1946'. Con gái anh, bé Thu, 'là đứa con gái đầu lòng – và cũng là đứa con duy nhất của anh', lúc anh đi, bé Thu 'chưa đầy một tuổi'. Sáu, bảy năm dài hai cha con không gặp nhau, anh Sáu chỉ thấy con qua 'tấm ảnh nhỏ'. Vì thế, khi về thăm nhà vài ngày, 'tình người cha cứ nôn nao trong anh' và mong ước mãnh liệt nhất của anh là được đứa con gọi mình một tiếng 'ba'. Tình huống truyện rất tự nhiên và hợp lý: tình cảm cha con, chiến tranh khiến người cha xa con; nhưng cũng thật bất ngờ và gay cấn: khi cha về thăm thì con lại nhất định không gọi cha mặc dù anh cố gắng làm đủ cách. Thời gian về phép chỉ vỏn vẹn ba ngày, tạo thêm sự căng thẳng cho câu chuyện.

Mong ước của người cha được nghe con gọi 'ba' tưởng như đơn giản nhưng thực ra rất khó khăn. Ngay khi nhìn thấy con từ xa, anh Sáu không kìm nén được cảm xúc: 'không thể chờ xuồng cập bến, anh nhún chân nhảy thót lên vội vã bước những bước dài, rồi đứng lại gọi to: 'Thu! Con'. Anh tưởng rằng con anh sẽ chạy vào lòng, ôm chặt lấy cổ anh'. Nhưng phản ứng của bé Thu lại trái ngược hoàn toàn: 'nghe gọi, con bé giật mình, tròn mắt nhìn. Nó ngơ ngác, lạ lùng'. Khi thấy anh tiếp tục tiến về phía mình, 'mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: 'Má! Má!'. Những phản ứng của anh Sáu và bé Thu đều rất hợp lý với tâm lý của mỗi người, đó là tài năng của nhà văn Nguyễn Quang Sáng.

Nguyên nhân của tình huống này là vết thẹo trên mặt người cha – dấu ấn của chiến tranh – khiến bé Thu thấy khác với bức hình ba chụp chung với mẹ. Trong những ngày ba về phép, Thu không chịu gọi ba dù mẹ cố tình đặt bé vào những tình huống phải gọi cha, Thu chỉ gọi trống không: 'Vô ăn cơm!', 'Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái', 'Cơm sôi rồi, nhão bây giờ'. Hai cha con đấu trí với nhau, không ai nhượng bộ và lần này phần thắng thuộc về bé Thu.

Cao trào của tình huống xảy ra khi bé Thu bướng bỉnh, anh Sáu không giữ được bình tĩnh 'vung tay đánh vào mông nó và hét lên' khi nó hất cái trứng anh gắp cho nó. Bé Thu bỏ sang nhà bà ngoại. Nhà văn đã tạo ra chi tiết 'cởi nút' cho câu chuyện: bà ngoại giải thích cho bé Thu về vết thẹo của ba, giúp Thu chấp nhận người ba của mình. Nhưng đau lòng thay, đây cũng là lúc anh Sáu phải trở lại căn cứ. Đoạn miêu tả cuộc chia tay của hai cha con bộc lộ tình yêu thương mãnh liệt của con đối với cha.

Khác với lúc mới về, lần này anh Sáu cố gắng kìm nén cảm xúc, 'anh chỉ dám đứng nhìn nó'. Bé Thu, sau một ngày ở nhà bà ngoại, đã hiểu nhiều điều về ba mình. 'Vẻ mặt của nó có gì hơi khác, không còn bướng bỉnh hay nhăn mày cau có nữa, mặt nó buồn rầu, đôi mắt to hơn, cái nhìn không còn ngơ ngác, lạ lùng, mà sâu xa, suy tư'. Giây phút bùng nổ cảm xúc của bé Thu là khi Thu gọi ba, không phải chỉ là một tiếng gọi thầm mà là một tiếng kêu thét kéo dài.

Tình huống thứ nhất kết thúc, mở ra tình huống thứ hai. Nỗi nhớ con và sự dằn vặt vì đã đánh con khiến anh Sáu ngày đêm làm chiếc lược ngà cho con, đúng theo lời bé dặn khi chia tay: 'Ba về! Ba mua cho con một cây lược nhé!'.

Vào một buổi chiều, anh Sáu hớt hải trở về từ rừng như trẻ con nhận quà, vì anh đã tìm được một khúc ngà voi. Ngày đêm, anh dùng vỏ đạn cưa nhỏ khúc ngà voi thành từng miếng nhỏ, tỉ mỉ làm từng chiếc răng lược. Trong khi làm chiếc lược, người cha như được gần gũi con, trò chuyện với con, vì thế, anh cưa từng chiếc răng lược một cách kì công như 'người thợ bạc'. Anh còn khắc lên lược dòng chữ để tặng con gái mình: 'Yêu nhớ tặng Thu con của ba'. Thật đáng tiếc, anh không kịp trao tận tay con gái chiếc lược mà anh đã làm với tất cả yêu thương. Giây phút cuối cùng khi chuẩn bị rời bỏ cuộc đời, không còn sức để trăn trối, nhưng tình cha con không thể chết, anh đã gửi cây lược cho người bạn chiến đấu. Đó là tâm nguyện cuối cùng của anh, mong gửi gắm cây lược đến tay bé Thu.

Nhờ những tình huống bất ngờ nhưng tự nhiên, hợp lý, Nguyễn Quang Sáng đã thể hiện chủ đề tác phẩm, ca ngợi tình cha con cao cả và thiêng liêng. Chính tình cảm này đã tạo nên sức mạnh cho những người lính nơi chiến trường, và cả cho những người thân nơi hậu phương.

Truyện ngắn 'Chiếc lược ngà' của Nguyễn Quang Sáng là một tác phẩm nổi bật, được viết ngay sau khi ông quay lại miền Nam công tác. Tác phẩm đã khắc họa một cách chân thực và sâu lắng tình cảm cha con giữa ông Sáu và bé Thu qua hai tình huống đặc biệt:

• Tình huống đầu tiên: Ông Sáu trở về sau tám năm xa cách để thăm con. Thật tiếc, bé Thu không nhận ra ông là cha, khiến ông vô cùng thất vọng và đau khổ. Chỉ khi em nhận ra và bày tỏ tình cảm thì ông Sáu lại phải quay về chiến khu. Tình huống này là cốt lõi của câu chuyện, thể hiện tình cha con sâu đậm.
• Tình huống thứ hai: Trong khi tình huống đầu tiên thể hiện tình cảm mạnh mẽ của bé Thu với cha, tình huống thứ hai lại làm nổi bật tình yêu sâu sắc của người cha dành cho con. Ở chiến khu, ông Sáu dồn hết tình yêu và nỗi nhớ vào việc làm chiếc lược ngà để tặng con. Thật không may, ông đã hy sinh trong một trận chiến khi chưa kịp trao món quà cho con gái. Bác Ba, người đồng đội thân thiết của ông Sáu, đã hứa sẽ trao tận tay món quà này cho bé Thu. Tình huống này khẳng định tình cha con thiêng liêng, không bị chiến tranh làm phai nhạt.

Điều làm cho truyện ngắn 'Chiếc lược ngà' của Nguyễn Quang Sáng trở nên hấp dẫn là khả năng tạo ra những tình huống bất ngờ nhưng vẫn rất hợp lý và tự nhiên. Nhờ việc xây dựng tình huống như vậy, câu chuyện đã thể hiện sâu sắc tình cảm cha con thiêng liêng và chân thành.

Tác giả đã tạo ra một tình huống khá bất ngờ khi nhân vật tôi, một người đồng đội của ông Sáu, đã phải đối mặt với nguy hiểm khi đi xuồng. Nơi đây, đi xuồng có thể gặp trực thăng Mỹ, còn đi bộ thì phải đối mặt với biệt kích. Mặc dù ông lo lắng, nhưng khi gặp một cô gái lái xuồng, nhanh nhẹn và dũng cảm, ông cảm thấy yên tâm hơn. Trong suốt hành trình, ông chứng kiến sự dũng cảm của cô gái đối đầu với kẻ thù và nhớ về tình cảm cha con mà ông từng chứng kiến. Hiện tại, ông đang cầm trên tay di vật là chiếc lược ngà của đồng đội đã mất để trao cho con gái của ông Sáu. Thật tình cờ, cô gái giao liên đó lại chính là bé Thu, con gái của ông Sáu. Số phận đã đưa đẩy để nhân vật tôi gặp lại cô bé sau bao năm xa cách, và cuối cùng, món quà của người cha quá cố đã được trao lại cho chủ nhân của nó.

Tình huống này thật bất ngờ nhưng lại rất tự nhiên và hợp lý. Sau nhiều năm, cô bé Thu ngày nào đã trở thành một giao liên, và theo như tin đồn, cô còn là trưởng nhóm. Cô đã không ít lần khiến kẻ thù phải chao đảo và chỉ biết chửi rủa trong bóng tối. Mặc dù chiến trường miền Nam rộng lớn, tình cảm cha con đã giúp cho cuộc gặp gỡ tình cờ này xảy ra, và chiếc lược ngà đã trở về với người nó thuộc về. Người đã tạo ra chiếc lược sẽ mỉm cười nơi cõi vĩnh hằng.

Như vậy, tác giả đã khéo léo xây dựng một tình huống truyện vừa bất ngờ vừa tự nhiên, không giống như một sự sắp đặt trước. Nhân vật tôi đã phải trải qua một chuyến đi dài mới nhận ra cô bé Thu ngày nào. Chính những tình huống này làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của 'Chiếc lược ngà'.