Buzz
Bài soạn 'Đêm nay Bác không ngủ' số 4
Chuẩn bị
Câu hỏi trang 28 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: - Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả, các em cần chú ý:
+ Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ
+ Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.
+ Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức, nghệ thuật của bài thơ.
+ Ý nghĩa của bài thơ và những nhận thức, tình cảm của em sau khi học.
Trả lời:
- Câu chuyện được kể trong bài thơ là vào một đêm mùa Đông ở chiến trường xa xôi, anh chiến sĩ mấy lần tỉnh dậy đều thấy Bác Hồ đang ngồi trầm ngâm, anh rất lo lắng cho sức khỏe của Bác. Sau khi nghe được những lời tâm sự của Bác anh càng thấm thía, biết ơn nỗi lòng của người Cha già vĩ đại.
- Yếu tố tự sự ở trong văn bản là câu chuyện mà anh bộ độ kể lại, trên những gì mình đã chứng kiến.
- Yếu tố miêu tả trong văn bản là những từ ngữ được sử dụng để miêu tả ngoại hình, dáng vẻ của Bác
à Tác dụng: Các yếu tố tự sự, miêu tả đã giúp hình ảnh Bác Hồ được hiện lên thật chân thực, rõ ràng. Qua đó người đọc cũng hiểu hơn về phẩm cách và đức hi sinh muôn đời của Bác dành cho nhân dân.
- Nét đặc sắc về hình thức, nghệ thuật: Tác giả đã sử dụng thể thơ 5 chữ, nhịp điệu sâu lắng trữ tình gợi lên tình cảm yêu thương, trân trọng Bác của anh bộ đội. Đồng thời làm nổi bật tình cảm sự hi sinh thiêng liêng của Bác dành cho nhân dân.
- Sau khi đọc bài thơ em rất thấm thía và biết ơn những người bộ đội, chiến sĩ và đặc biệt là Bác Hồ. Những người đã dành cả cuộc đời để bảo vệ độc lập dân tộc. Để chúng em được sống cuộc sống hòa bình, tự do, hạnh phúc như ngày hôm nay.
Câu hỏi trang 28 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ, tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.
Tìm hiểu về tác giả Minh Huệ
Tiểu sử:
- Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927, là một nhà thơ hiện đại của Việt Nam. Ngoài bút danh Minh Huệ, ông còn có các bút danh khác là "Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái".
- Quê tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
Sự nghiệp cách mạng gắn liền với sự nghiệp văn học:
- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945.
- Khi quân Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi.
- Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV,Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
- Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa kiểm soát hoàn toàn miền Bắc, ông tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
Các tác phẩm tiêu biểu:
- Minh Huệ (3/10/1927 - 11/10/2003) là một nhà thơ hiện đại của Việt Nam. Ông được biết đến nhiều với tác phẩm thơ "Đêm nay Bác không ngủ", và đã được Nhà nước Việt Nam tặng giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với 3 tập thơ: Đêm nay Bác không ngủ (1985); Tiếng hát quê hương (1959); Đất chiến hào (1970). Ngoài bút danh Minh Huệ, ông còn có các bút danh khác là "Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái".
Đọc hiểu
Trong khi đọc
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai
Trả lời:
- Các từ láy trong khổ thơ thứ 2 là: trầm ngâm, lâm thâm, xơ xác.
- Tác dụng: Các từ láy gợi ra vẻ suy tư, lo lắng của Bác, trong hoàn cảnh không gian mưa gió, thiếu thốn, khắc nghiệt. Các từ láy đó đã làm tăng sức gợi hình, gợi tả cho khổ thơ.
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.
Trả lời:
- Câu thơ “Người cha mái tóc bạc” sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ
- “Người cha” ở đây được ẩn dụ cho “Bác Hồ”: Bác Hồ luôn quan tâm, yêu thương lo lắng cho từng bữa ăn giấc ngủ của những người chiến sĩ như người cha lo lắng cho những đứa con thân yêu của mình.
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23,25 và việc tạo yếu tố tự sự.
Trả lời:
- Bác ơi! Bác chưa ngủ?
- Chú cứ việc ngủ ngon
→ Tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở 2 câu thơ trên được đặt ở đầu câu để đánh dấu lời nói trực tiếp của nhân vật.
Câu hỏi trang 30 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Các từ " đinh ninh", " phăng phắc" giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?
Trả lời:
- Gợi ra cho em hình ảnh giữa đêm tối yên tĩnh, vắng lặng, Bác ngồi trầm ngâm, tập trung suy nghĩ một vấn đề lớn lao của dân tộc. Hai từ láy này có vai trò lớn trong việc miêu tả chân dung Bác: khắc hoạ được cụ thể, rõ ràng tư thế, dáng vẻ và tâm tư của Bác trong đêm không ngủ.
Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
Trả lời:
- Khổ thơ trên thể hiện tâm trạng của Bác, khi nghĩ về những người dân công đêm nay phải ngủ ngoài rừng hoang, lạnh giá.
Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.
Trả lời
- Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữa cuối dòng 3 ( hồng-mông), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình- Minh)
Sau khi đọc
Câu 1 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9-10 dòng)
Trả lời:
- Bài thơ có hai nhân vật là Bác Hồ và anh đội viên (bộ đội)
- Hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật là vào một đêm trời đã khuya, mưa lâm thâm, bên cạnh bếp lửa hồng ở một mái lều tranh xơ xác.
- Kể lại câu chuyện dựa theo trật tư thời gian.
Hôm đó, vào một đêm mùa đông trời mưa và rất lạnh nên tôi giật mình tỉnh giấc, thức dậy tôi thấy Bác vẫn chưa ngủ tôi bèn giục bác nhưng bác nói hãy cứ ngủ trước đi rồi Bác đi rém chăn, đốt lửa cho chúng tôi ngủ ngon. Tôi thiếp vào giấc ngủ từ lúc nào không hay lần thứ hai tỉnh giấc vẫn thấy Bác ngồi đó vẻ mặt suy tư trầm ngâm của Bác làm tôi không khỏi lo lắng, bồn chồn giục Bác đi ngủ nhưng Bác vẫn lặng lẽ ngồi. Đến lần thứ ba tỉnh dậy, tôi phải tới tận nơi bảo, Bác hãy ngủ đi không thì sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe lắm, lúc này Bác mới tâm sự với tôi những lo lắng băn khoăn của mình, Bác lo lắng cho đoàn dân công nay không có chỗ ngủ không có chăn, màn, trời lại mưa thế này. Tôi nghe mà lòng thương xót và biết ơn vô cùng vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Đêm đó, tôi và Bác cùng nhau thức tới tận sáng, đó là kỉ niệm mà mãi mãi tôi không thể nào quên.
Câu 2 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em
Trả lời
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác với chiến sĩ và dân công
" Rồi bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng."
*
" Bác thương đoàn dân công
Đêm nay ngủ ngoài rừng
Rải lá cây làm chiếu
Manh áo phủ làm chăn”
" Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau"
- Em thích nhất chi tiết “Sợ cháu mình giật thột/ Bác nhón chân nhẹ nhàng”
Câu 3 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ ( từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?
Trả lời:
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ
“Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm”
“- Bác ơi! Bác chưa ngủ
Bác có lạnh lắm không”
" Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn"
" Anh hoảng hốt giật mình"
" Anh vội vàng nằng nặc"
"Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác"
- Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất là: “- Bác ơi! Bác chưa ngủ/Bác có lạnh lắm không”
Câu 4 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?
Trả lời
- Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại 3 lần
- Ý nghĩa của việc điệp lại 3 lần là: Tương ứng với ba lần thức giấc của anh đội viên đều thấy Bác chưa ngủ, việc lặp lại nhằm nhấn mạnh sự lo lắng, yêu thương, chăn chở của Bác dành cho những người chiến sĩ, dân công. Đồng thời cũng thể hiện sự băn khoăn, lo lắng của anh đội viên dành cho Bác.
Câu 5 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.
Trả lời
- Một số yếu tố miêu tả trong văn bản là:
" Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác"
" Bác nhón chân nhẹ nhàng"
" Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngon lửa hồng"
- Em thích nhất là hình ảnh
" Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng"
- Tác dụng của yếu tố miêu tả trong câu thơ Ngoài trời mưa lâm thâm/ Mái lều tranh xơ xác" đã cho thấy hiện thực cuộc sống vô cùng khắc nghiệt, thiếu thốn, dữ dội mà những người lính phải trải qua.
Câu 6 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu:
Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.
Trả lời
- Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ dựa trên câu chuyện mà mình được nghe lại về Bác
- Sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ:
+ Giống nhau: Về nội dung đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân,tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ
+ Khác nhau:
+ Hình thức : 1 bài là văn xuôi, 1 bài diễn đạt bằng thơ (5 chữ)
+ anh đội viên) còn bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại
2. Bài viết 'Đêm nay Bác không ngủ' phiên bản số 5
Chuẩn bị
- Ôn lại kiến thức ngữ văn để áp dụng vào việc đọc hiểu văn bản
- Khi đọc thơ có yếu tố tự sự và miêu tả, cần chú ý:
+ Đọc kỹ để xác định câu chuyện trong bài thơ
+ Nhận diện các yếu tố tự sự, miêu tả và phân tích tác dụng của chúng
+ Chỉ ra các đặc sắc về hình thức và cảm xúc cá nhân sau khi học
Đọc trước bài thơ 'Đêm nay Bác không ngủ' và tìm hiểu về tác giả Minh Huệ.
Bài làm:
+ Xác định câu chuyện trong bài thơ
Bài thơ kể về một đêm không ngủ của Bác Hồ trong chiến dịch chống Pháp.
+ Nhận diện và phân tích yếu tố tự sự, miêu tả
Các yếu tố tự sự và miêu tả giúp tái hiện hình ảnh Bác Hồ một cách tự nhiên và gần gũi với người chiến sĩ, làm rõ lòng nhân ái của Bác.
+ Đặc sắc về hình thức và cảm xúc
Bài thơ với thể thơ năm chữ tạo nên một tác phẩm xúc động, hòa quyện tình yêu nước và con người. Các hình ảnh như rừng đêm mưa, ngọn lửa hồng và mái tóc bạc của Bác đều tạo ấn tượng sâu sắc về lòng yêu nước và tình cảm của Bác.
+ Tác giả Minh Huệ:
Minh Huệ, tên thật Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927 tại Bến Thủy, Nghệ An. Ông hoạt động cho Việt Minh từ năm 1945, tham gia Cách mạng tháng 8 và viết văn từ năm 1951. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV và có nhiều đóng góp cho văn học Việt Nam.
Đọc hiểu
* Câu hỏi giữa bài
- Phân tích tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai
- Xác định biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11 và tác dụng của nó
- Chỉ ra tác dụng của dấu gạch đầu dòng và yếu tố tự sự trong các dòng thơ số 23, 25
- Những từ 'đinh ninh', 'phăng phắc' giúp hình dung hình ảnh Bác như thế nào?
- Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
- Phân tích cách gieo vần của hai khổ thơ cuối
Bài làm:
- Phân tích tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai
+ Các từ láy như 'trầm ngâm', 'lâm thâm', 'xơ xác' làm tăng tính biểu cảm trong khổ thơ.
- Xác định và phân tích biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11
+ Biện pháp tu từ ẩn dụ 'Người cha mái tóc bạc' gợi liên tưởng về tình thương của Bác Hồ với chiến sĩ như một người cha quan tâm, chăm sóc.
- Các từ 'đinh ninh', 'phăng phắc' giúp hình dung hình ảnh Bác như thế nào?
+ Hai từ láy 'đinh ninh', 'phăng phắc' mô tả rõ ràng tư thế và tâm trạng của Bác trong đêm không ngủ, thể hiện sự tập trung và lo lắng.
- Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của Bác Hồ
- Cách gieo vần của hai khổ thơ cuối: vần của dòng 2 với dòng 3 (hồng-mông), và đặc biệt là vần của dòng 3 với dòng 4 (tình-Min)
* Câu hỏi cuối bài:
- Bài thơ có những nhân vật nào? Mô tả hoàn cảnh xuất hiện và kể lại câu chuyện dựa theo thời gian (9-10 dòng)
- Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào ấn tượng nhất?
- Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết nào gây cảm xúc nhất?
- Câu thơ 'Đêm nay Bác không ngủ' được lặp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự lặp lại này?
- Chỉ ra yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua ví dụ cụ thể.
- Đọc đoạn trích về Bác Hồ và làm theo yêu cầu:
“Một đêm, Bác Hồ ghé vào lán bộ đội, nơi một đội viên thấy cụ già Nùng đang tiếp củi. Bóng ông cụ và ánh lửa xua đi cái lạnh và bóng tối của núi rừng. Anh đội viên nhận ra Bác Hồ và mời Bác đi ngủ, nhưng Bác chỉ cười và bảo anh ngủ ngon. Anh đội viên không thể ngủ vì lo lắng cho Bác, và cuối cùng thức cùng Bác.”
Bài làm:
- Nhân vật trong bài thơ: anh đội viên và Bác Hồ
Hoàn cảnh xuất hiện:
- Đêm khuya bên bếp lửa
- Trời mưa lâm thâm
- Mái lều tranh xơ xác
Bài thơ mô tả đêm khuya khi anh đội viên tỉnh dậy và thấy Bác Hồ ngồi bên bếp lửa, lo lắng cho sự an toàn của các chiến sĩ. Anh đội viên bị xúc động và quyết định thức cùng Bác.
2. Tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công:
' Bác đi đắp chăn cho từng người'
' Bác thương đoàn dân công'
' Mong trời sáng mau'
Chi tiết ấn tượng nhất là hình ảnh Bác nhón chân đi đắp chăn cho từng người.
3. Tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ:
' Anh lo Bác ốm'
' Anh hoảng hốt giật mình'
' Anh vội vàng nằng nặc'
' Anh thức luôn cùng Bác'
Chi tiết gây cảm xúc nhất là: 'Anh lo Bác ốm'
Nhắc lại 3 lần
Việc lặp lại câu thơ 'Đêm nay Bác không ngủ' nhằm thể hiện lòng yêu thương, lo lắng của Bác đối với dân và chiến sĩ, và tôn vinh sự hi sinh của Bác.
Ví dụ cho yếu tố miêu tả:
' Vẻ mặt Bác trầm ngâm, ngoài trời mưa lâm thâm, mái lều xơ xác.'
' Bác nhón chân nhẹ nhàng'
' Bóng Bác cao lồng lộng hơn ngọn lửa hồng'
Hình ảnh 'Bóng Bác cao lồng lộng' thể hiện sự vĩ đại và ấm áp của Bác như một nguồn động lực lớn trong kháng chiến.
Giống nhau: Cả hai đều thể hiện tình yêu thương sâu sắc của Bác và lòng kính trọng của chiến sĩ.
Khác nhau:
- Hình thức: Một bài thơ, một bài văn
- Nội dung: Bài thơ kể từ góc nhìn của anh đội viên, còn bài văn là sự kể lại của Minh Huệ.
3. Tài liệu 'Đêm nay Bác không ngủ' phiên bản số 6
Tóm tắt
Bài thơ kể về một đêm không ngủ của Bác Hồ cùng anh chiến sĩ. Trong đêm mưa rét ấy, sau một ngày hành quân, Bác vẫn không sao ngủ được vì thương đoàn dân công. Rồi Bác lại không ngồi nghỉ mà đi dém chăn cho từng chiến sĩ một. Hành động ấy khiến anh đội viên vô cùng cảm động và lo lắng cho bác. Sau hai lần khuyên nhủ Bác đi ngủ nhưng không được, anh đã thức cùng Bác với sự tự hào và hạnh phúc.
Bố cục
Có thể chia văn bản thành 3 phần:
- Phần 1 (Từ đầu đến ...Lấy sức đâu mà đi): Tình cảm của anh đội viên lần tức dậy thứ nhất.
- Phần 2 (Tiếp theo đến ...Anh thức luôn cùng Bác): Tâm trạng của anh đội viên lần thứ ba
- Phần 3 (Còn lại): Hình tượng Bác Hồ
Nội dung chính
Bài thơ đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác Hồ đối với bộ đội và nhân dân. Đồng thời, cũng thể hiện tình cảm kính yêu và cảm phục của người chiến sĩ đối với Bác – vị chủ tịch đáng kính.
Chuẩn bị
- Thơ có yếu tố tự sự, miêu tả là thơ trong đó người viết thường kể lại sự việc và miêu tả sự vật; qua đó, thể hiện tình cảm, thái độ của mình.
- Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả:
+ Câu chuyện được kể trong bài thơ: Một đêm Bác thức không ngủ.
+ Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản:
- Các lần anh đội viên thức dậy thấy Bác không ngủ;
- Mặt Bác trầm ngâm, trời mưa lâm thâm, mái lều tranh xơ xác;
- Mái tóc bạc của Bác;
- Bác đi dém chăn từng người một, nhón chân nhẹ nhàng;
- Bóng Bác cao lồng lộng, ấm hơn ngọn lửa hồng;
- Cuộc trò chuyện giữa Bác và anh đội viên.
- Bác ngồi đinh ninh, chòm râu im phắc;
→ Tác dụng: Ta thấy rõ được sự kính yêu, tôn trọng, ca ngợi của anh đội viên dành cho Bác Hồ.
+ Một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của bài thơ:
- Điệp ngữ Đêm nay Bác không ngủ,…
- Từ láy: lâm thâm, trầm ngâm, xơ xác,…
- Ẩn dụ Người Cha mái tóc bạc
- So sánh: Anh đội viên mơ màng như nằm trong giấc mộng,…
+ Ý nghĩa của bài thơ và những nhận thức, tình cảm của em:
- Tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với bộ đội và nhân dân.
- Tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ.
- Từ đó, em nhận thức được công lao to lớn mà Bác đem lại cho Tổ quốc, bồi dưỡng thêm tình yêu nước đậm đà.
- Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ; tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.
+ Minh Huệ (1927 – 2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh năm 1927, quê ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An,
+ Làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp và Đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nội tiếng nhất của ông.
- Tham khảo hoàn cảnh ra đời của bài thơ: “Đó là một đêm sông Lam mùa đông năm 1950. Trong một căn nhà gianh gió lùa kẽ liếp, Minh Huệ được một người bạn tên là Chắt, bảo vệ của đồng chí Nguyễn Chí Thanh, kể cho nghe chuyện Bác Hồ đi chiến dịch.”. Trong đó có chuyện Bác không ngủ, Minh Huệ nghe và đã viết lại câu chuyện này. Bài thơ ra đời năm 1951, lúc nhà thơ 24 tuổi.
Đọc hiểu
Trong khi đọc
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai.
Trả lời:
Các từ láy ở khổ thơ thứ hai:
- trầm ngâm: gợi ra dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó của Bác Hồ.
- lâm thâm: gợi ra những hạt mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài.
- xơ xác: gợi ra mái lều tả tơi, không còn nguyên vẹn ở nơi chiến khu.
→ Các từ láy làm tăng giá trị biểu cảm của tác phẩm.
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.
Trả lời:
Ở dòng thơ 11, tác giả sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ: Người Cha mái tóc bạc.
→ Tác dụng: Bác Hồ được ví như người cha yêu thương chăm sóc các anh đội viên. Từ đó, ta thấy được tình cảm dạt dào, gần gũi mà Bác dành cho mọi người và tình cảm kính yêu của anh đội viên dành cho Bác.
Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 và việc tạo yếu tố tự sự.
Trả lời:
- Tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 là dùng để dánh dấu lời thoại trực tiếp.
→ Tạo ra cuộc đối thoại của Bác Hồ và anh đội viên – yếu tố tự sự.
Câu hỏi trang 30 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?
Trả lời:
- “đinh ninh”: trước sau vẫn thế, không thay đổi.
- “phăng phắc”: im lặng đến mức không có một tiếng động nhỏ nào.
→ Hình ảnh Bác hiện lên trong thế tĩnh, tập trung suy nghĩ về một vấn đề lớn lao – đường lối giải cứu dân tộc.
Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
Trả lời:
Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của anh đội viên đang lo lắng cho Bác Hồ.
Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.
Trả lời:
Cách gieo vần của hai khổ thơ cuối:
- hồng, mông
- tình, Minh
Sau khi đọc
Câu 1 trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9 – 10 dòng).
Trả lời:
- Bài thơ có hai nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên.
- Các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật:
+ Trời khuya lắm rồi
+ Lặng yên bên bếp lửa
+ Ngoài trời mưa lâm thâm
+ Mái lều tranh xơ xác
Câu 2 trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em?
Trả lời:
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công:
+ Đốt lửa cho anh nằm
+ Bác đi dém chăn cho từng người một, sợ cháu giật mình Bác nhón chân nhẹ nhàng.
+ Bác khuyên anh ngủ ngon để đi đánh giặc.
+ Bác thương đoàn công dân ngủ ngoài rừng, lấy lá cây làm chiếu, manh áo làm chăn.
- Chi tiết gây ấn tượng nhất cho em: Bác đi dém chăn cho từng người một, sợ cháu giật mình Bác nhón chân nhẹ nhàng. Bởi em thấy rõ được tình cảm yêu thương mà Bác dành cho mọi người.
Câu 3 trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1 đến dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?
Trả lời:
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1 đến dòng 44):
+ Lo lắng khi thấy Bác chưa đi ngủ.
+ Anh càng nhìn lại càng thương Bác.
+ Hỏi thăm Bác xem vì sao Bác không ngủ, Bác có lạnh không.
+ Lo lắng sợ Bác sẽ ốm.
- Chi tiết đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất: Anh càng nhìn lại càng thương Bác. Bởi em thấy rõ được tình cảm dạt dào chan chứa trong lòng anh đội viên dành cho Bác.
Câu 4 trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?
Trả lời:
Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại ba lần trong bài thơ.
→ Ý nghĩa nhấn mạnh sự việc Bác không ngủ đêm nay vì thao thức, vì lo lắng cho dân quân.
Câu 5 trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.
Trả lời:
- Một số yếu tố miêu tả trong văn bản:
+ Quan sát ngoại hình, cử chỉ, điệu bộ của Bác: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, Bác đi dém chăn nhón chân nhẹ nhàng, Bác ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc
+ Quan sát thiên nhiên, khung cảnh: mưa lâm thâm, mái lều tranh xơ xác
- Tác dụng qua một ví dụ cụ thể về miêu cả cảnh thiên nhiên cho chúng ta thấy được thời tiết lạnh giá, hoàn cảnh ngặt nghèo, khốn khó tại nơi chiến trường.
Câu 6 trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2: Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:
“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó. Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:
- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...
Bác cười hiền, đầm ấm:
- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.
Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ đội và dân công ngủ ngoài rừng.”...”.
(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)
Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.
Trả lời:
*Giống:
- Đều nêu rõ cốt truyện Bác Hồ quan tâm chăm sóc mọi người dưới sự chứng kiến của anh đội viên, cuộc trò chuyện giũa anh và Bác. Qua đó thấy được tình cảm yêu thương của Bác dành cho mọi người và tình cảm của anh đội viên dành cho bác.
*Khác:
- Hình thức: Một bên là tự sự, một bên là thơ trữ tình.
- Bài thơ là góc nhìn của anh đội viên được Minh Huệ truyền tải lại, bày tỏ nhiều cảm xúc hơn.
- Đoạn trích là câu chuyện Minh Huệ được nghe kể, chủ yếu là kể lại tối hôm đó.
4. Soạn bài 'Đêm nay Bác không ngủ' số 1
Kiến thức ngữ văn
1. Thơ mang yếu tố tự sự và miêu tả là thể loại thơ mà tác giả kể lại sự việc và miêu tả cảnh vật, từ đó thể hiện cảm xúc và thái độ của mình.
2. Biện pháp hoán dụ: Là phương pháp tu từ gọi một sự vật bằng tên của sự vật khác có mối liên hệ gần gũi, nhằm làm tăng sự gợi hình và cảm xúc trong diễn đạt.
Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ
1. Chuẩn bị
- Câu chuyện trong bài thơ: Kể về một đêm Bác không ngủ trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp.
- Những yếu tố tự sự, miêu tả và tác dụng của chúng: Bài thơ tái hiện hình ảnh Bác Hồ trong đêm hành quân, thể hiện tình cảm và sự lo lắng của Bác cho đồng đội.
- Những đặc điểm nổi bật về hình thức nghệ thuật: Sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ.
- Tác giả Minh Huệ:
- Minh Huệ (1927 - 2003) tên thật là Nguyễn Đức Thái.
- Ông sinh ở Vinh, Nghệ An.
- Minh Huệ bắt đầu sáng tác thơ từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp.
- Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ: Dựa trên sự kiện chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, khi Bác Hồ trực tiếp chỉ huy cuộc chiến đấu.
2. Đọc hiểu
Câu 1. Tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai: “trầm ngâm” giúp hình dung rõ về Bác Hồ, “lâm thâm”, “xơ xác” miêu tả hoàn cảnh xung quanh.
Câu 2. Biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11 và tác dụng: Ẩn dụ “Người Cha mái tóc bạc” chỉ Bác Hồ, thể hiện tình cảm kính yêu và sự quan tâm của Bác đối với chiến sĩ.
- Tác dụng: Bác Hồ như một người cha yêu thương, chăm sóc cho các chiến sĩ.
Câu 3. Tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 và yếu tố tự sự: Dấu gạch đầu dòng trích dẫn lời nhân vật trữ tình, tạo nên cảm giác như một câu chuyện.
- Tác dụng của yếu tố tự sự: Bài thơ trở nên giống như một câu chuyện kể.
Câu 4. Ý nghĩa các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” trong việc miêu tả hình ảnh Bác: Chân dung Bác trong đêm không ngủ được thể hiện rõ qua tư thế và dáng vẻ.
Câu 5. Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai? Tâm trạng của Bác Hồ.
Câu 6. Cách gieo vần của hai khổ thơ cuối: Trong khổ thơ cuối, chữ cuối dòng 2 vần với chữ cuối dòng 3 (hồng - mông), chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình - Minh).
3. Trả lời câu hỏi
Câu 1. Các nhân vật trong bài thơ và hoàn cảnh xuất hiện: Bác Hồ và anh đội viên, xuất hiện vào lúc trời khuya, mưa lâm thâm, dưới mái lều tranh xơ xác. Câu chuyện kể về đêm Bác không ngủ, chăm sóc cho từng chiến sĩ, thể hiện tình cảm và sự quan tâm của Bác.
Câu 2. Chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công: Bác đi dém chăn cho chiến sĩ và lo lắng cho đoàn dân công. Chi tiết ấn tượng nhất là Bác dém chăn cho từng người.
Câu 3. Chi tiết tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ: Anh đội viên thổn thức, lo lắng cho Bác, quyết định thức cùng Bác khi biết lý do Bác không ngủ. Chi tiết cảm động nhất là anh quyết định thức cùng Bác sau khi hiểu lý do Bác không ngủ.
Câu 4. Số lần điệp lại câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” và ý nghĩa: Câu thơ được lặp lại 3 lần, thể hiện tình yêu nước và lòng thương dân sâu sắc của Bác Hồ.
Câu 5. Yếu tố miêu tả trong văn bản và tác dụng: Miêu tả Bác Hồ với các chi tiết như “vẻ mặt trầm ngâm”, “Người Cha mái tóc bạc” giúp khắc họa rõ hình ảnh Bác. Miêu tả thiên nhiên như “Ngoài trời mưa lâm thâm” thể hiện hoàn cảnh khó khăn của kháng chiến.
Câu 6. So sánh đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ: Giống nhau ở việc kể về đêm Bác không ngủ và tình cảm Bác đối với đồng đội. Khác nhau về hình thức (thơ vs. văn xuôi) và nội dung (bài thơ là kể chuyện từ góc nhìn nhân vật, còn đoạn trích là nghe kể lại).
5. Soạn bài 'Đêm nay Bác không ngủ' phiên bản 2
1. Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ - Trang 28 Sách Cánh Diều
– Ôn tập kiến thức ngữ văn để áp dụng vào việc đọc hiểu văn bản
– Đọc bài thơ có yếu tố tự sự và miêu tả, cần chú ý:
+ Đọc kỹ và xác định nội dung câu chuyện trong bài thơ
+ Nhận diện và phân tích các yếu tố tự sự, miêu tả và tác dụng của chúng
+ Nhận xét về hình thức và cảm xúc cá nhân sau khi học
Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ và tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.
=> Giải đáp
+ Xác định câu chuyện trong bài thơ:
Bài thơ kể về đêm không ngủ của Bác Hồ trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.
+ Phân tích các yếu tố tự sự và miêu tả:
Những yếu tố tự sự và miêu tả giúp tái hiện hình ảnh Bác Hồ gần gũi và ấm áp, làm nổi bật tình cảm nhân ái của Bác đối với người chiến sĩ.
+ Nét đặc sắc của bài thơ:
Bài thơ sử dụng thể thơ năm chữ, kết hợp giữa màu sắc dân ca và không khí cổ tích, tạo nên vẻ đẹp độc đáo. Hình ảnh rừng đêm mưa, ngọn lửa hồng, mái tóc bạc của Bác để lại ấn tượng sâu sắc về tình yêu nước và dân của Bác.
+ Tác giả Minh Huệ:
Minh Huệ (Nguyễn Đức Thái) sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927 tại Bến Thủy, Nghệ An. Ông hoạt động cách mạng từ năm 1945 và bắt đầu viết văn từ năm 1951. Ông có nhiều cương vị quan trọng trong ngành văn học và là tác giả nổi tiếng với bài thơ Đêm nay Bác không ngủ (1951), dựa trên sự kiện Bác Hồ chỉ huy chiến dịch Biên giới năm 1950.
Hướng dẫn Soạn văn 6 bài Đêm nay Bác không ngủ ngắn nhất
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
- Tác dụng của từ láy trong khổ thơ thứ hai:
Từ láy “trầm ngâm”, “lâm thâm”, “xơ xác” giúp tăng cường biểu cảm, làm nổi bật hình ảnh trong khổ thơ.
- Xác định và tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11:
Biện pháp ẩn dụ “Người cha mái tóc bạc” gợi lên hình ảnh tình thương và sự quan tâm của Bác Hồ đối với chiến sĩ, như một người cha đối với con.
- Tác dụng của dấu gạch đầu dòng và yếu tố tự sự:
- Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” hình dung hình ảnh Bác như thế nào?
Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” miêu tả rõ nét tư thế, dáng vẻ của Bác trong đêm không ngủ, cho thấy sự tập trung và suy tư của Bác về vấn đề lớn lao.
- Khổ thơ thể hiện tâm trạng của ai?
Tâm trạng của Bác Hồ.
- Cách gieo vần của hai khổ thơ cuối:
Hai khổ thơ cuối gieo vần chữ cuối dòng 2 với dòng 3 (hồng-mông) và đặc biệt hơn là vần chữ cuối dòng 3 với dòng 4 (tình-Minh).
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Bài thơ có những nhân vật nào? Kể lại câu chuyện trong bài thơ theo trật tự thời gian:
- Nhân vật: anh đội viên và Bác Hồ.
- Hoàn cảnh xuất hiện chi tiết:
+ Trời khuya, mưa lâm thâm
+ Lặng yên bên bếp lửa
+ Mái lều tranh xơ xác
Câu chuyện kể về anh đội viên tỉnh giấc giữa đêm, thấy Bác Hồ ngồi bên bếp lửa và đắp chăn cho mọi người. Anh lo lắng cho Bác, Bác an ủi và dặn dò anh yên tâm ngủ để ngày mai đi đánh giặc. Bác thức vì lo lắng cho đoàn dân công. Anh đội viên xúc động và thức cùng Bác đêm đó.
Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết gây ấn tượng nhất:
Tình cảm của Bác:
“Rồi bác đi dém chăn / Từng người từng người một / Sợ cháu mình giật thột / Bác nhón chân nhẹ nhàng.”
“Bác thương đoàn dân công”
“Càng thương càng nóng ruột / Mong trời sáng mau mau”
Chi tiết ấn tượng nhất: Bác nhón chân đi đắp chăn cho từng người.
Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết gây nhiều cảm xúc nhất:
Các chi tiết:
“Không biết nói gì hơn / Anh nằm lo Bác ốm / Lòng anh cứ bề bộn”
“Anh hoảng hốt giật mình”
“Anh vội vàng nằng nặc”
“Lòng vui sướng mênh mông / Anh thức luôn cùng Bác”
Chi tiết gây cảm xúc nhất: “Không biết nói gì hơn / Anh nằm lo Bác ốm / Lòng anh cứ bề bộn”.
Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được lặp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự lặp lại:
Nhắc lại 3 lần. Sự lặp lại nhấn mạnh tình cảm của Bác đối với dân và chiến sĩ, thể hiện lòng yêu thương, lo lắng và trách nhiệm của Bác.
Chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và tác dụng qua ví dụ:
Ví dụ miêu tả:
“Vẻ mặt Bác trầm ngâm”
“Ngoài trời mưa lâm thâm”
“Mái lều tranh xơ xác”
“Bác nhón chân nhẹ nhàng”
“Bóng bác cao lồng lộng”
“Ấm hơn ngọn lửa hồng”
Hình ảnh “Bóng bác cao lồng lộng” so sánh Bác như một ngọn lửa ấm áp, vĩ đại, thể hiện sự tôn vinh và tình yêu thương của Bác đối với các chiến sĩ trong thời kỳ khó khăn.
Đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ - So sánh:
Giống nhau: Thể hiện lòng yêu thương sâu sắc của Bác và sự kính trọng của người chiến sĩ.
Khác nhau: Đoạn trích là văn kể lại, bài thơ là thơ với góc nhìn của anh đội viên; văn kể theo ngôi thứ ba, bài thơ theo cảm xúc cá nhân.
Bài viết 'Đêm nay Bác không ngủ' phiên bản 3
1. CHUẨN BỊ - SOẠN BÀI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ SÁCH CÁNH DIỀU
(SGK trang 28 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều)
- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
- Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả cần chú ý:
+ Câu chuyện được kể trong bài thơ: Một đêm Bác thức không ngủ.
+ Các yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản:
- Các lần anh đội viên thức dậy thấy Bác không ngủ;
- Mặt Bác trầm ngâm, trời mưa lâm thâm, mái lều tranh xơ xác;
- Mái tóc bạc của Bác;
- Bác đi dém chăn từng người một, nhón chân nhẹ nhàng;
- Bóng Bác cao lồng lộng, ấm hơn ngọn lửa hồng;
- Cuộc trò chuyện giữa Bác và anh đội viên.
- Bác ngồi đinh ninh, chòm râu im phắc;
→ Tác dụng của yếu tố tự sự, miêu tả trong bài thơ là: giúp người đọc thấy rõ được sự kính yêu, tôn trọng, ca ngợi của anh đội viên dành cho Bác Hồ.
+ Một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của bài thơ:
- Điệp ngữ Đêm nay Bác không ngủ,…
- Từ láy: lâm thâm, trầm ngâm, xơ xác,…
- Sử dụng hình ảnh ẩn dụ Người Cha mái tóc bạc
- Sử dụng phép so sánh: Anh đội viên mơ màng như nằm trong giấc mộng,…
+ Ý nghĩa của bài thơ: Bài thơ nói lên tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với bộ đội và nhân dân. Và tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ.
→ Từ đó, em nhận thức được công lao to lớn mà Bác đem lại cho Tổ quốc, bồi dưỡng thêm tình yêu nước đậm đà.
- Tác giả Minh Huệ.
+ Minh Huệ (1927 – 2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, quê ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An,
+ Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. Khi quân Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi. Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV,Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
+ Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa kiểm soát hoàn toàn miền Bắc, ông tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
- Tham khảo hoàn cảnh ra đời của bài thơ: “Đó là một đêm sông Lam mùa đông năm 1950. Trong một căn nhà gianh gió lùa kẽ liếp, Minh Huệ được một người bạn tên là Chắt, bảo vệ của đồng chí Nguyễn Chí Thanh, kể cho nghe chuyện Bác Hồ đi chiến dịch.”. Trong đó có chuyện Bác không ngủ, Minh Huệ nghe và đã viết lại câu chuyện này. Bài thơ ra đời năm 1951, lúc nhà thơ 24 tuổi.
2. ĐỌC HIỂU - SOẠN BÀI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ SÁCH CÁNH DIỀU
*Câu hỏi giữa bài
Câu 1 trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Câu hỏi: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai.
Gợi ý:
- Trầm ngâm: diễn tả dáng vẻ lặng lẽ, suy nghĩ về một điều gì đó của Bác Hồ.
- Lâm thâm: diễn tả mưa nhỏ nhưng mau hạt và kéo dài.
- xơ xác: diễn tả mái lều tả tơi, không còn nguyên vẹn ở nơi chiến khu.
→ Các từ láy làm tăng giá trị biểu cảm của tác phẩm.
Câu 2 trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Câu hỏi: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.
Gợi ý:
- Tác giả sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ ở dòng thơ số 11: "Người Cha mái tóc bạc"
- Tác dụng của biện pháp tu từ ẩn dụ ở dòng thơ số 11: Dòng thơ miêu tả Bác Hồ giống như người cha yêu thương chăm sóc các con mà ở đây là các anh đội viên. Từ đó, ta thấy được tình cảm dạt dào, gần gũi mà Bác dành cho mọi người.
Câu 3 trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Câu hỏi: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 và việc tạo yếu tố tự sự.
Gợi ý:
- Tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25 là dùng để dánh dấu lời thoại trực tiếp.
→ Tạo ra cuộc đối thoại của Bác Hồ và anh đội viên – yếu tố tự sự.
Câu 4 trang 30 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Câu hỏi: Các từ “đinh ninh”, “phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?
Gợi ý:
Các từ "đinh ninh", "phăng phắc" nhằm miêu tả sự tập trung cao độ của Bác, tập trung suy nghĩ về một vấn đề lớn lao – đường lối giải cứu dân tộc.
Câu 5 trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Câu hỏi: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?
Gợi ý:
Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của anh đội viên đang lo lắng cho Bác Hồ.
Câu 6 trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2
Câu hỏi: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.
Trả lời:
Cách gieo vần của hai khổ thơ cuối:
- hồng, mông
- tình, Minh
*Câu hỏi cuối bài - Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ sách Cánh Diều
(SGK trang 31 - 32 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều)
Câu 1 trang 31 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều.
Câu hỏi: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9 – 10 dòng).
Gợi ý:
- Bài thơ có hai nhân vật: Bác Hồ và anh đội viên.
- Các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật:
+ Trời khuya lắm rồi
+ Lặng yên bên bếp lửa
+ Ngoài trời mưa lâm thâm
+ Mái lều tranh xơ xác
- Kể lại câu trong bài thơ: "Đêm đã khuya, khi tất cả mọi người đều đã ngủ thì Bác vẫn còn đang ngồi trầm ngâm bên bếp lửa. Anh đội viên thức giấc thấy Người cha già vẫn ngồi đốt lửa cho các anh đội viên ngủ, rồi Bác còn nhón chân nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người. Nhìn người cha gia đêm khuya vẫn chưa ngủ anh đội viên bèn hỏi "Bác ơi! Bác chưa ngủ? Bác có lạnh lắm không?". Đáp lại anh là lời Bác động viên ngủ ngon để ngày mai còn đánh giặc. Mặc dù nghe lời Bác đi ngủ nhưng trong lòng anh đội viên vẫn bồn chồn."
Câu 2 trang 31 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều.
Câu hỏi: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em?
Gợi ý:
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công:
+ Đốt lửa cho anh nằm
+ Bác đi dém chăn cho từng người một, sợ cháu giật mình Bác nhón chân nhẹ nhàng.
+ Bác khuyên anh ngủ ngon để đi đánh giặc.
+ Bác thương đoàn công dân ngủ ngoài rừng, lấy lá cây làm chiếu, manh áo làm chăn.
- Chi tiết gây ấn tượng nhất cho em: Bác đi dém chăn cho từng người một, sợ cháu giật mình Bác nhón chân nhẹ nhàng. Bởi em thấy rõ được tình cảm yêu thương mà Bác dành cho mọi người.
Câu 3 trang 31 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều.
Câu hỏi: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1 đến dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?
Gợi ý:
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ:
+ Lo lắng khi thấy Bác chưa đi ngủ.
+ Anh càng nhìn lại càng thương Bác.
+ Hỏi thăm Bác xem vì sao Bác không ngủ, Bác có lạnh không.
+ Lo lắng sợ Bác sẽ ốm.
- Chi tiết đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất: Anh càng nhìn lại càng thương Bác. Bởi em thấy rõ được tình cảm dạt dào chan chứa trong lòng anh đội viên dành cho Bác.
Câu 4 trang 32 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều.
Câu hỏi: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?
Gợi ý:
- Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại ba lần trong bài thơ.
- Ý nghĩa nhấn mạnh sự việc đêm nay Bác không ngủ vì thao thức, vì lo lắng cho dân quân, lo lắng cho công cuộc giải phóng đất nước.
Câu 5 trang 32 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều. Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.
Gợi ý:
- Một số yếu tố miêu tả trong văn bản:
+ Quan sát ngoại hình, cử chỉ, điệu bộ của Bác: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, Bác đi dém chăn nhón chân nhẹ nhàng, Bác ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc
+ Quan sát thiên nhiên, khung cảnh: mưa lâm thâm, mái lều tranh xơ xác
- Tác dụng qua một ví dụ cụ thể về miêu cả cảnh thiên nhiên cho chúng ta thấy được thời tiết lạnh giá, hoàn cảnh ngặt nghèo, khốn khó tại nơi chiến trường.
Câu 6 trang 32 Ngữ Văn 6 tập 2 Cánh Diều.
Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:
“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó. Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:
- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...
Bác cười hiền, đầm ấm:
- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.
Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ đội và dân công ngủ ngoài rừng.”...”.
(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)
Câu hỏi: Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.
Gợi ý:
- Giống:
- Đều nêu rõ cốt truyện Bác Hồ quan tâm chăm sóc mọi người dưới sự chứng kiến của anh đội viên, cuộc trò chuyện giũa anh và Bác. Qua đó thấy được tình cảm yêu thương của Bác dành cho mọi người và tình cảm của anh đội viên dành cho bác.
- Khác:
- Hình thức: Một bên là tự sự, một bên là thơ trữ tình.
- Bài thơ là góc nhìn của anh đội viên được Minh Huệ truyền tải lại, bày tỏ nhiều cảm xúc hơn.
- Đoạn trích là câu chuyện Minh Huệ được nghe kể, chủ yếu là kể lại tối hôm đó.
- Nhà thơ Minh Huệ viết bài thơ "Đêm nay Bác không ngủ" sau khi được nghe câu chuyện từ một người bạn là bảo vệ của đồng chí Nguyễn Chí Thanh kể lại vào một đêm chiến dịch, trên đường đi, Bác cùng anh em ghé vào dừng chân trong một cái lán có các chiến sĩ vệ quốc đang trú quân.
KIẾN THỨC NGỮ VĂN
- Thơ có yếu tố tự sự, miêu tả là thơ trong đó người viết thường kể lại sự việc và miêu tả sự vật; qua đó, thể hiện tình cảm, thái độ của mình.
- Biện phá tu từ hoán dụ
Hoán dụ là biện pháp tu từ, theo đó, một sự vatah, hiện tượng được gọi bằng tên sự vật, hiện tượng khác có mối quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt. Ví dụ, trong câu thơ "Áo chàm đưa buổi phân li/ Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay..." (Tố Hữu), việc dùng cụm từ áo chàm vốn chỉ trang phục đặc trưng của đồng bào dân tộc thiểu số ở Việt Bắc để chỉ những người mang trang phục đó trong buổi chia tay đã gợi lên tình cả gần gũi, thân thương giữa cán bộ kháng chiến với người dân Việt Bắc.
