6 Bài soạn 'Lời tiễn dặn' (Ngữ văn 11 - SGK Chân trời sáng tạo) xuất sắc nhất

I. Khám phá tác phẩm Lời tiễn dặn

Thể loại

Truyện thơ

Nguồn gốc và hoàn cảnh sáng tác

- “Tiễn dặn người yêu” là một tác phẩm truyện thơ của dân tộc Thái, bao gồm 1846 câu thơ kể lại câu chuyện tình yêu và hôn nhân của một cặp vợ chồng. Cốt truyện chia thành ba phần: Yêu nhau sâu đậm - Chia ly đau khổ - Đoàn tụ hạnh phúc.

Phương thức biểu đạt

Văn bản “Lời tiễn dặn” sử dụng phương thức tự sự và biểu cảm để truyền đạt nội dung.

Tóm tắt nội dung

“Tiễn dặn người yêu” miêu tả cuộc đời của đôi trai gái người Thái, có tình yêu sâu nặng nhưng phải đối mặt với nhiều thử thách để được bên nhau. Truyện bắt đầu với những kỷ niệm thời thơ ấu của họ, khi tình yêu giữa hai người dần nảy nở. Tuy nhiên, cha mẹ cô gái không chấp nhận gia đình chàng trai nghèo và buộc cô phải lấy người khác. Chàng trai ra đi sang Lào làm ăn với hy vọng kiếm tiền chuộc người yêu, nhưng gặp nhiều khó khăn. Vào ngày cưới của cô gái, chàng trai trở về, cải trang để gặp cô và bày tỏ nỗi lòng. Dù họ hứa hẹn sẽ tìm cách ở bên nhau, nhưng không lâu sau đó, cô gái bị bán ra chợ và cuộc đời cô trôi dạt. Cuối cùng, người chồng thứ hai của cô bán cô để đổi lấy một nắm lá dong, và người mua không ai khác chính là chàng trai năm xưa. Họ tái hợp và sống hạnh phúc bên nhau cho đến khi về già.

Bố cục bài Lời tiễn dặn

Bài thơ gồm hai phần:

+ Phần 1: Từ đoạn “Guẩy gánh qua đồng” đến “goá bụa về già”: Tâm trạng của chàng trai khi tiễn biệt.

+ Phần 2: Phần còn lại: Cử chỉ, hành động và tâm trạng của chàng trai khi ở nhà chồng cô gái.

Giá trị nội dung

- Văn bản thể hiện sự đau khổ và tuyệt vọng của chàng trai khi tiễn cô gái về nhà chồng và chứng kiến cảnh cô gái bị chồng đánh đập.

Giá trị nghệ thuật

- Tác phẩm sử dụng nghệ thuật so sánh, điệp từ, điệp ngữ và đối lập để thể hiện tình yêu sâu sắc, thủy chung và ý chí mãnh liệt của chàng trai về một ngày đoàn tụ. Đây cũng là khát vọng tự do và hạnh phúc của cặp đôi người Thái.

II. Phân tích chi tiết tác phẩm Lời tiễn dặn

• Tâm trạng của chàng trai (và gián tiếp của cô gái) trên đường tiễn dặn (23 câu thơ đầu).

Người đẹp anh yêu bước đi theo chồng

- Cách chàng trai gọi cô gái là người đẹp anh yêu cho thấy tình yêu của anh vẫn sâu đậm, mặc dù cô gái đang bước theo chồng.

Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại,

Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu rời xa.

- Xin hãy cho anh được gần gũi … ôm …

Để mai sau lửa xác vẫn đượm hơi,

- Con nhỏ hãy để anh bế,

Bé xinh hãy để anh bồng

Cho anh được chăm sóc những đứa con như con ruột của mình.

- Những hành động quyến luyến của chàng trai muốn kéo dài những phút giây cuối cùng bên cô gái trên đường tiễn biệt.

+ Chàng trai chỉ có thể an lòng rời đi sau khi nhận được vài lời dặn dò từ cô gái.

+ Tha thiết muốn kề bên, ôm lấy hơi thở của cô để luôn nhớ về.

+ Mong muốn chăm sóc con của cô gái như con mình để cô đừng buồn.

- Tâm trạng của cô gái theo cảm nhận của chàng trai:

+ Bước đi mà còn ngoảnh lại, mắt còn trông về phía sau

+ Càng xa, càng đau nhớ

+ Chờ đợi, ngóng trông chàng trai trên đường đi

Cách miêu tả này cho thấy chàng trai thấu hiểu tâm trạng của cô gái: sự bịn rịn, đau khổ khi phải chia ly.

- Chàng trai tin tưởng rằng tình yêu của họ sẽ vượt qua thời gian và không gian để đoàn tụ.

+ Nghệ thuật điệp từ (đợi), điệp ngữ (ta sẽ lấy) nhấn mạnh quyết tâm đoàn tụ của chàng trai và cô gái.

- Em ngã lăn chiêng bên miệng cối lợn dũi,

Em ngã lăn bên máng lợn vầy,

Ngã không kịp chống, không kịp ngượng.

• Cử chỉ, hành động và tâm trạng của chàng trai khi ở nhà chồng của cô gái

+ Chạy đến đỡ cô gái dậy.

+ Rũ áo, chải đầu cho cô.

+ Làm ống lam thuốc cho cô gái uống để giảm đau.

- Những cử chỉ vỗ về và an ủi cô gái trong lúc bị nhà chồng đánh đập và hắt hủi.

- Những hành động này thể hiện sự xót xa và thương cảm sâu sắc của chàng trai đối với cô gái, như một chỗ dựa tinh thần mà cô cần lúc này.

+ Sống (Đôi ta cùng gỡ, ta vuốt lại): Sẽ cùng nhau đoàn tụ

+ Chết - vẫn bên nhau

- Chàng trai khẳng định rằng họ sẽ mãi bên nhau dù sống hay chết, không gì có thể chia lìa.

- Nghệ thuật điệp từ “chết”, điệp ngữ làm cho lời tiễn dặn trở thành một lời nguyền gắn bó thủy chung.

- Cuối cùng, chàng trai khẳng định tình yêu chân thành và bền vững của mình với cô gái.

Tóm tắt nội dung chính

Đoạn trích miêu tả nỗi đau khổ và sự rối bời của chàng trai và cô gái, làm nổi bật tình yêu chân thành và khao khát tự do của những người Thái.

Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 59, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Dựa vào kiến thức về truyện thơ Nôm đã học ở lớp 9, bạn hãy cho biết khi đọc một truyện thơ cần chú ý điều gì?

Phương pháp giải:

Sử dụng kiến thức về truyện thơ Nôm đã học hoặc tài liệu tham khảo để đưa ra các điểm cần chú ý khi đọc truyện thơ.

Lời giải chi tiết:

Trước tiên, cần xác định mục đích của đề bài, bao gồm việc phân tích nội dung và các nhân vật trong truyện thơ. Sau khi xác định mục tiêu, hãy lập dàn ý và chuẩn bị nội dung để trả lời yêu cầu của đề. Phân tích nội dung các câu thơ và các nhân vật để đáp ứng yêu cầu của đề và đưa ra các đánh giá về truyện thơ.

Trong khi đọc 1

Câu 1 (trang 59 SGK Ngữ Văn 11):

Tại sao chàng trai lại nói như vậy? Ý nghĩa của lời nói đó là gì?

Phương pháp giải:

Đọc văn bản và giải thích lý do chàng trai nói đến 'Cho mai sau lửa xác đượm hơi' và ý nghĩa của lời nói đó.

Lời giải chi tiết:

Chàng trai nói về 'Cho mai sau lửa xác đượm hơi' vì trong bối cảnh văn bản, anh đang cảm thấy tiếc nuối và muốn níu giữ từng khoảnh khắc bên cô gái. Anh mong muốn để lại dấu ấn tình yêu của mình ngay cả khi không còn nữa. Điều này thể hiện tình yêu sâu sắc và chân thành của anh dành cho cô gái.

Trong khi đọc 2

Câu 2 (trang 61, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn hình dung hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc văn bản và hình dung hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai trong tình huống này.

Lời giải chi tiết:

Cô gái phải chịu đựng cảnh hôn nhân sắp đặt dù trong lòng còn yêu chàng trai, cô đau khổ và dằn vặt, không thể thốt nên lời. Chàng trai thì cố gắng an ủi, nâng đỡ cô khi bị chồng đánh, thể hiện sự xót xa và tình cảm chân thành bằng những hành động thiết thực.

Trong khi đọc 3

Câu 3 (trang 61, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Những câu thơ này phản ánh tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Phương pháp giải:

Phân tích các câu thơ và chú ý các từ thể hiện cảm xúc để hiểu tình cảm của hai nhân vật.

Lời giải chi tiết:

Các câu thơ sử dụng hình ảnh và biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ và điệp cấu trúc để làm nổi bật tình cảm sâu sắc và chân thành của hai nhân vật. Tác giả muốn thể hiện sự kiên định và tình yêu không lay chuyển của họ.

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Lời 'tiễn dặn' được kể theo ngôi nào? Dựa vào đâu để bạn xác định như vậy?

Phương pháp giải:

Nhận xét ngôi kể của lời “tiễn dặn” dựa trên nội dung văn bản và kiến thức đã học.

Lời giải chi tiết:

Lời “tiễn dặn” được kể theo ngôi thứ nhất, từ góc nhìn của nhân vật “anh”, điều này thể hiện qua các chi tiết như “Anh ngỡ tưởng em mảng vui quên dậy!” và “Tóc rối đưa anh búi hộ!”.

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Lời 'tiễn dặn' cho bạn biết điều gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Phương pháp giải:

Nhận xét từ lời “tiễn dặn” để hiểu về nhân vật và cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Lời giải chi tiết:

Lời “tiễn dặn” cho thấy tình yêu sâu đậm và trắc trở của chàng trai và cô gái, dù yêu nhau nhưng phải xa cách vì hoàn cảnh. Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian thường phản ánh hình mẫu thực tế, giúp nhân vật trở nên gần gũi và chân thật.

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Chỉ ra các chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Phương pháp giải:

Tìm các chi tiết quan trọng trong văn bản và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Lời giải chi tiết:

Các chi tiết quan trọng trong văn bản bao gồm “Vừa đi vừa ngoảnh lại”, “Vừa đi vừa ngoái trông” và “Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi”. Những chi tiết này thể hiện rõ tâm trạng và tình cảm của đôi trai gái đang chia xa, mỗi bước đi đều không muốn rời. Vai trò của chúng là làm rõ cảm xúc và tình cảm của các nhân vật trong truyện thơ.

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Chủ đề của văn bản là gì và thông điệp mà tác giả dân gian muốn gửi gắm qua văn bản này là gì?

Phương pháp giải:

Xác định chủ đề của văn bản và thông điệp của tác giả dựa trên nội dung văn bản.

Lời giải chi tiết:

Chủ đề của văn bản là khát vọng tình yêu của đôi lứa người Thái. Tác giả dân gian muốn gửi thông điệp rằng hãy chiến đấu và bảo vệ tình yêu của mình, đồng thời lên án các phong tục lạc hậu và kêu gọi đấu tranh cho tình yêu chân thật.

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Những dấu hiệu nào cho biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Phương pháp giải:

Dựa trên hiểu biết về thể loại truyện thơ và nội dung văn bản để chỉ ra các dấu hiệu nhận biết.

Lời giải chi tiết:

Truyện thơ là các tác phẩm dân gian được thể hiện dưới dạng thơ, có yếu tố tự sự và trữ tình. Trong văn bản Lời tiễn dặn, các câu thơ miêu tả tình cảm và hoàn cảnh của nhân vật, với yếu tố trữ tình rõ rệt, cho thấy văn bản thuộc thể loại truyện thơ.

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 62, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa?

Phương pháp giải:

Liên hệ nội dung tác phẩm để bày tỏ suy nghĩ về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa.

Lời giải chi tiết:

Từ văn bản, ta thấy khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa rất mãnh liệt, dù bị phong tục tập quán cản trở. Họ thể hiện tình yêu sâu sắc và quyết tâm vượt qua mọi thử thách để được ở bên nhau, phản ánh sự đấu tranh mạnh mẽ vì tình yêu trong hoàn cảnh khó khăn.

Lời tiễn dặn
(trích Tiễn dặn người yêu, truyện thơ dân tộc Thái)

* Tóm tắt nội dung: Văn bản Lời tiễn dặn thể hiện nỗi đau đớn, thất vọng của chàng trai khi tiễn cô gái về nhà chồng, đồng thời chứng kiến cảnh cô bị chồng đánh đập.

I. Trước khi đọc.

Câu hỏi: Dựa vào kiến thức về truyện thơ Nôm đã học ở lớp 9, khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần lưu ý điều gì?

Trả lời:

– Trước tiên, cần tìm hiểu đề bài để xác định mục tiêu ngoài việc đọc nội dung, còn phải phân tích và làm rõ các yếu tố trong truyện thơ.

– Sau khi xác định mục tiêu, hãy lập dàn ý và chuẩn bị nội dung để đáp ứng yêu cầu của đề bài.

– Phân tích nội dung từng câu thơ, hình ảnh và nhân vật để làm rõ yêu cầu của đề và đưa ra những đánh giá về truyện thơ.

II. Trong khi đọc.

Câu 1. Tại sao chàng trai lại nói những điều này? Ý nghĩa của lời anh là gì?

Trả lời:

– Chàng trai nói về việc “Cho mai sau lửa xác đượm hơi” vì trong bối cảnh văn bản, anh đang cảm thấy lưu luyến, tiếc nuối và muốn dặn dò thêm trước khi rời đi. Anh muốn giữ lại hương thơm của cô gái ngay cả sau khi mình qua đời.

→ Cách ứng xử này phản ánh tình yêu sâu đậm của anh dành cho cô gái.

Câu 2. Bạn hình dung thế nào về hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này?

Trả lời:

– Cô gái trong hoàn cảnh đau khổ, phải chấp nhận hôn nhân sắp đặt dù trong lòng còn yêu chàng trai. Cô đau đớn, dằn vặt, chỉ biết ngoảnh lại và chờ đợi. Chàng trai thì đau lòng, phải kéo dài thời gian tiễn biệt, an ủi cô khi bị chồng đánh đập, và chăm sóc cô tận tình.

Câu 3. Những câu thơ này thể hiện tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Trả lời:

– Các câu thơ sử dụng hình ảnh và biện pháp tu từ để nhấn mạnh tình cảm sâu sắc, thủy chung của đôi bạn trẻ. Đồng thời, tác giả muốn bộc lộ sự kiên cường và lòng trung thành của hai người trước những thử thách.

III. Sau khi đọc.

Câu 1. Lời ”tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Trả lời:

– Lời “tiễn dặn” được kể theo ngôi thứ nhất từ góc nhìn của nhân vật “anh”, với những chi tiết như “Anh ngỡ tưởng em mảng vui quên dậy!”, “Tóc rối đưa anh búi hộ!”……

Câu 2. Lời ”tiễn dặn” cho bạn biết gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian?

Trả lời:

– Lời “tiễn dặn” cho thấy tình yêu chung thủy nhưng gặp nhiều khó khăn của chàng trai và cô gái. Họ yêu nhau nhưng không thể ở bên nhau, cả hai đều đau khổ và nhớ nhung.

– Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian thường phản ánh những hình mẫu thực tế, mang lại sự chân thật và gần gũi.

Câu 3. Chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời:

– Những chi tiết quan trọng trong văn bản:

+ “Vừa đi vừa ngoảnh lại / Vừa đi vừa ngoái trông,”

+ “Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi / Tới rừng là ngón ngóng trông.”

– Những chi tiết này thể hiện rõ tâm trạng lưu luyến, đau khổ của đôi trai gái khi chia xa, mỗi bước đi đều nặng nề, đầy tiếc nuối.

→ Vai trò của các chi tiết này là làm nổi bật cảm xúc và tình cảm của hai nhân vật.

Câu 4. Nêu chủ đề của văn bản và thông điệp tác giả muốn gửi gắm qua văn bản này.

Trả lời:

– Chủ đề của văn bản: Khát khao tình yêu của đôi lứa người Thái.

– Thông điệp tác giả dân gian muốn truyền tải là hãy đấu tranh và bảo vệ tình yêu của mình, đồng thời lên án phong tục cổ hủ, kêu gọi mọi người đứng lên vì tình yêu của chính mình.

Câu 5. Dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản “Lời tiễn dặn” thuộc thể loại truyện thơ?

Trả lời:

– Truyện thơ là tác phẩm dân gian được kể dưới dạng thơ, phản ánh các yếu tố tự sự và trữ tình. Trong văn bản “Lời tiễn dặn”, dấu hiệu nhận biết thể loại truyện thơ là việc sử dụng các câu thơ để diễn tả hoàn cảnh và tình cảm của nhân vật, cùng với yếu tố trữ tình rõ rệt.

Câu 6. Từ văn bản “Lời tiễn dặn”, bạn suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa?

Trả lời:

Từ văn bản “Lời tiễn dặn”, tôi suy nghĩ về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa:

– Vì phong tục lạc hậu của xã hội cũ, đôi trai gái dù yêu nhau vẫn không thể ở bên nhau, cô gái phải chấp nhận cuộc hôn nhân sắp đặt. Họ là nạn nhân của chế độ hôn nhân không tự do, nhưng vẫn thể hiện khát khao mãnh liệt để giữ gìn tình yêu của mình.

Phân tích

Đề tài tình yêu đã luôn là nguồn cảm hứng phong phú cho nhiều tác phẩm. “Tiễn dặn người yêu” là một ví dụ nổi bật về truyện thơ của dân tộc Thái, phản ánh rõ nét những khó khăn trong tình yêu và hôn nhân. Tác phẩm thể hiện sâu sắc nỗi lòng của chàng trai trong cuộc chia ly và tình cảm chân thành của anh dành cho cô gái. Nội dung truyện thơ không chỉ là một câu chuyện dài mà còn là sự phản ánh phong tục, tập quán và tình cảm của người Thái qua các câu thơ đầy cảm xúc và nghệ thuật.

* Trước khi đọc

Câu hỏi (trang 59 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Dựa trên kiến thức đã học về truyện thơ Nôm từ lớp 9, bạn hãy cho biết khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần lưu ý điều gì?

Trả lời:

Đọc truyện thơ cần chú ý:

– Các yếu tố hình thức:

+ Số lượng đoạn (khổ thơ), số dòng thơ trong mỗi đoạn (khổ), số từ trong mỗi dòng thơ

+ Cách gieo vần (vần chân, vần lưng…)

– Các yếu tố nội dung:

+ Yếu tố miêu tả: làm rõ đặc điểm, tính chất của sự vật, hiện tượng

+ Yếu tố tự sự: kể lại sự việc, câu chuyện khi cần thiết

+ Ngôn ngữ thơ: súc tích, nhiều nhạc điệu, hình ảnh, thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của tác giả.

* Đọc văn bản

Trả lời câu hỏi khi đọc:

Suy luận: Tại sao chàng trai lại đề cập đến điều này? Ý nghĩa lời nói của anh là gì?

- Vì chàng trai cảm thấy đau lòng khi thấy cô gái mình yêu phải sống trong hoàn cảnh khó khăn.

- Lời của anh cho thấy sự chân thành và sâu sắc của tình cảm.

Tưởng tượng: Bạn hình dung hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai lúc này như thế nào?

- Hoàn cảnh của cô gái: đau khổ, bị hành hạ, bị gia đình chồng bỏ rơi.

- Hành động của chàng trai: ân cần chăm sóc, quan tâm, mua thuốc… thể hiện tình yêu sâu đậm.

Suy luận: Những câu thơ này phản ánh tình cảm của hai nhân vật ra sao?

Các câu thơ cho thấy tình cảm của hai nhân vật là tình yêu mãnh liệt, chân thành và trong sáng như thiên nhiên.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Văn bản thể hiện nỗi đau và tuyệt vọng của chàng trai khi tiễn cô gái về nhà chồng và chứng kiến cô bị hành hạ tại đó.

Câu 1 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Trả lời:

- Lời tiễn dặn được kể theo ngôi thứ nhất.

- Vì:

+ Tác giả kể lại những gì mình chứng kiến và trải qua để thể hiện suy nghĩ và cảm xúc của bản thân.

+ Sử dụng các từ như “đôi ta”, “người anh yêu”, “ta”…

Câu 2 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” tiết lộ điều gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời:

- Lời tiễn dặn cho thấy:

+ Chàng trai và cô gái yêu nhau tha thiết nhưng bị gia đình phản đối.

+ Chàng trai nghèo không được gia đình cô gái chấp nhận, phải ra đi làm ăn xa, khi trở về đã quá muộn.

+ Cô gái từ gia đình giàu có, bị ép hôn, sống không hạnh phúc.

+ Dù gặp nhiều thử thách, cuối cùng hai người vẫn đến được với nhau.

- Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian:

+ Thường là những người có số phận đau khổ.

+ Câu chuyện thường theo mô hình: Gặp gỡ - Tai biến – Đoàn tụ

Câu 3 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Chỉ ra các chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời:

Chi tiết quan trọng trong Lời tiễn dặn là:

“Quẩy gánh qua đồng ruộng

Người đẹp anh yêu bước theo chồng”

Chi tiết này dẫn đến nhiều biến cố trong cuộc đời của chàng trai và cô gái. Nó cũng thể hiện tình yêu chung thủy và sự hy sinh của người con trai dành cho người yêu của mình.

Câu 4 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Xác định chủ đề của văn bản và thông điệp tác giả dân gian muốn gửi gắm qua văn bản này.

Trả lời:

- Chủ đề: Khát vọng tự do yêu đương và hạnh phúc đôi lứa.

- Thông điệp: Hãy từ bỏ các hủ tục phong kiến, ủng hộ tình yêu chân thành và tạo điều kiện cho những người yêu nhau được hạnh phúc.

Câu 5 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận diện văn bản Lời tiễn dặn là thể loại truyện thơ?

Trả lời:

Dấu hiệu nhận diện văn bản Lời tiễn dặn là:

- Được viết dưới dạng thơ, tập trung vào chủ đề tình yêu và hôn nhân.

- Kết hợp yếu tố tự sự và trữ tình.

- Cốt truyện xoay quanh số phận của hai nhân vật chính với số phận khó khăn, đau khổ.

Câu 6 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn suy nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa?

Trả lời:

Từ văn bản Lời tiễn dặn, ta thấy khát khao về tự do yêu đương và hạnh phúc lứa đôi của người Thái xưa. Họ là nạn nhân của chế độ hôn nhân cưỡng ép, dẫn đến tình yêu bị tan vỡ đau đớn. Tuy nhiên, điều này cho thấy tình cảm chân thành của họ: vượt qua thử thách, sống bên nhau hoặc cùng chết, để lại hình ảnh tình yêu mạnh mẽ và bền bỉ.

* Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 59 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Dựa vào kiến thức về truyện thơ Nôm từ lớp 9, khi đọc một truyện thơ, chúng ta cần chú ý điều gì?

Trả lời:

Đọc truyện thơ cần chú ý đến cả yếu tố hình thức và nội dung.

* Khám phá văn bản

Suy luận: Tại sao chàng trai đề cập điều này? Ý nghĩa lời nói của anh là gì?

- Chàng trai nói vì cô gái sắp lấy chồng.

- Lời của anh thể hiện tình cảm chân thành và sâu sắc.

Tưởng tượng: Bạn hình dung hoàn cảnh của cô gái và hành động của chàng trai như thế nào?

- Hoàn cảnh của cô gái: đau khổ, bị hành hạ, bị gia đình chồng bỏ rơi.

- Hành động của chàng trai: chăm sóc ân cần, quan tâm, mua thuốc thang… thể hiện tình yêu mạnh mẽ và sâu đậm.

Suy luận: Các câu thơ này thể hiện tình cảm của hai nhân vật như thế nào?

Các câu thơ cho thấy tình cảm của hai nhân vật là mãnh liệt, chân thành, thuần khiết và mạnh mẽ như thiên nhiên.

* Phản ánh và suy ngẫm

Nội dung chính: Văn bản thể hiện nỗi đau và tuyệt vọng của chàng trai khi tiễn cô gái về nhà chồng và chứng kiến cô bị hành hạ ở đó.

Câu 1 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” được thuật lại theo ngôi kể nào? Dựa vào đâu để bạn khẳng định như vậy?

Trả lời:

Lời tiễn dặn được kể theo ngôi thứ nhất. Điều này rõ ràng qua các đại từ nhân xưng như: ta, anh trong đoạn trích.

Câu 2 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Lời “tiễn dặn” tiết lộ điều gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Nhận xét cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời:

- Lời tiễn dặn cho thấy hoàn cảnh đau khổ của chàng trai và cô gái: yêu nhau sâu đậm nhưng không thể ở bên nhau. Điều này phản ánh tình cảm chân thành và sâu sắc của chàng trai.

- Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ:

+ Nhân vật có số phận khổ đau trong tình yêu.

+ Tính cách và tình cảm của các nhân vật được xây dựng một cách chân thực.

Câu 3 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Chỉ ra các chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời:

Các chi tiết quan trọng trong Lời tiễn dặn là:

- “Vừa đi vừa ngoảnh lại”

- “Chân bước xa lòng càng đau nhớ”

- “Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi”

- “Tới rừng lá ngón ngóng trông”

=> Những chi tiết này làm nổi bật tâm trạng và cảm xúc sâu sắc của đôi trai gái.

Câu 4 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Xác định chủ đề của văn bản và thông điệp tác giả dân gian muốn gửi gắm qua văn bản này.

Trả lời:

- Chủ đề: Khát vọng tình yêu đôi lứa

- Thông điệp:

+ Ca ngợi tình yêu sâu đậm và sự đấu tranh vì tình yêu.

+ Phê phán các phong tục lạc hậu và cổ hủ.

Câu 5 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận diện văn bản Lời tiễn dặn là thể loại truyện thơ?

Trả lời:

Dấu hiệu nhận diện Lời tiễn dặn là truyện thơ:

- Là tác phẩm tự sự dân gian, được viết dưới dạng thơ với nội dung trữ tình, tập trung vào tình yêu đôi lứa.

- Kết hợp yếu tố tự sự và trữ tình.

- Câu chuyện xoay quanh tình yêu đôi lứa đầy ngang trái và bất hạnh.

Câu 6 (trang 62 SGK Ngữ văn 11 Tập 1): Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn nghĩ gì về khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa?

Trả lời:

Văn bản Lời tiễn dặn thể hiện khát khao đoàn tụ của đôi trai gái người Thái ngày xưa. Dù số phận không cho phép cô gái đến với tình yêu đích thực, nhưng trong lòng họ vẫn cháy bỏng khao khát tình yêu, bất chấp mọi thử thách.

Câu 1. Lời “tiễn dặn” được kể theo ngôi nào? Dựa vào đâu bạn biết điều đó?

Trả lời: 

Lời 'tiễn dặn' được kể từ ngôi thứ nhất. Điều này được xác định qua các đại từ như: “ta”, “anh” trong đoạn trích, cho thấy đây là ngôi thứ nhất.

Câu 2. Lời “tiễn dặn” tiết lộ điều gì về nhân vật chàng trai và cô gái? Nhận xét về cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian.

Trả lời: 

- Từ lời “tiễn dặn”, chúng ta thấy chàng trai và cô gái là những người yêu nhau sâu sắc nhưng không thể đến được với nhau. Bài thơ phản ánh nỗi đau khổ của chàng trai khi không thể sống cùng tình yêu của mình.

- Cách xây dựng nhân vật trong truyện thơ dân gian của tác giả rất chân thực. Tác giả nhập vai vào hai nhân vật, thể hiện rõ cảm xúc và tâm trạng của họ. Các nhân vật và hoàn cảnh được xây dựng rất cụ thể và chân thật, không hư cấu như các thể loại khác.

Câu 3. Chỉ ra những chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn và phân tích vai trò của chúng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

Trả lời: 

Các chi tiết quan trọng trong văn bản Lời tiễn dặn bao gồm:

- Tâm trạng của đôi trai gái khi tiễn dặn:

+ Vừa đi vừa ngoảnh lại, vừa ngóng trông:

Vừa đi vừa ngoảnh lại,
Vừa đi vừa ngóng trông,

+ Mỗi bước đi là nỗi đau gia tăng: Chân bước xa lòng càng đau nhớ.

+ Luôn bồn chồn, chờ đợi:

Tới rừng cà gắt là cà ngồi đợi,
Tới rừng lá ngóng trông.

- Cử chỉ và hành động của chàng trai khi chứng kiến cô gái bị đối xử tồi tệ ở nhà chồng:

+ Chàng trai thương xót khi thấy người mình yêu phải làm lụng vất vả, bị hành hạ. Anh quyết tâm làm mọi việc vì “em” dù trong hoàn cảnh khó khăn.

→ Vai trò của các chi tiết này là làm nổi bật tâm trạng và tình cảm của đôi trai gái.

Câu 4. Xác định chủ đề của văn bản và thông điệp mà tác giả dân gian muốn truyền đạt qua văn bản này.

Trả lời: 

- Chủ đề của văn bản: Khát vọng tình yêu của đôi lứa người Thái.

- Thông điệp của tác giả dân gian qua văn bản là: Cần kiên cường bảo vệ và đấu tranh cho tình yêu của mình. Đồng thời phê phán những phong tục cổ hủ, lạc hậu và khuyến khích việc đứng lên vì tình yêu.

Câu 5. Những dấu hiệu nào giúp nhận diện văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Trả lời: 

- Truyện thơ là các tác phẩm tự sự dân gian được viết dưới dạng thơ. Những tác phẩm này thường có chất trữ tình, thể hiện rõ tâm trạng và suy nghĩ của con người.

- Dựa vào đặc điểm và nội dung của truyện thơ, văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại này. “Lời tiễn dặn” mô tả rõ tâm trạng của “Anh” khi tiễn “em” về nhà chồng và cảm xúc khi chứng kiến cô gái sống trong hoàn cảnh khó khăn.

Câu 6. Từ văn bản Lời tiễn dặn, bạn có suy nghĩ gì về khát vọng đoàn tụ của đôi trai gái người Thái xưa?

Trả lời: 

Văn bản “Lời tiễn dặn” phần nào phản ánh cuộc sống của người Thái xưa. Vì hoàn cảnh gia đình, con cái phải chịu cảnh hôn nhân sắp đặt, không đến được với tình yêu đích thực. Văn bản cho thấy khát khao mãnh liệt của đôi trai gái đối với tình yêu, bất chấp mọi thử thách để tìm kiếm hạnh phúc. Đây là một thái độ đáng học hỏi.