6 Bài soạn mẫu cho tác phẩm 'Gai' (Ngữ văn 11 - SGK Chân trời sáng tạo) xuất sắc nhất

Câu 1 (trang 68, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu. Chỉ ra ý nghĩa tượng trưng của các hình ảnh như “hoa hồng”, “gai”, “hái bông” và “gai cào”.

Phương pháp giải:

Đọc văn bản và phân tích ý nghĩa từng dòng thơ để xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu và chỉ ra ý nghĩa tượng trưng của các hình ảnh như “hoa hồng” và “gai”, “hái bông” và “gai cào”.

Lời giải chi tiết:

- Mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu là mối quan hệ tương phản. Hai dòng thơ đầu mô tả hình ảnh tươi sáng, hài hòa với hành động hái hoa hồng vào buổi sáng. Ngược lại, hai dòng thơ cuối với hình ảnh gai cào vào chiều tối tạo cảm giác khắc nghiệt và đau đớn.

- Ý nghĩa tượng trưng:

+ “Hoa hồng” tượng trưng cho niềm vui và tình yêu, trong khi “gai” là biểu tượng của đau khổ và khó khăn.

+ “Hái bông” đại diện cho sự quan tâm và yêu thương, trong khi “gai cào” tượng trưng cho sự tàn bạo và khắc nghiệt.

Câu 2 (trang 68, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Phân tích sự chuyển đổi của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối.

Phương pháp giải:

Khai thác các hình ảnh và chi tiết trong bốn dòng thơ cuối để phân tích sự chuyển đổi hình ảnh.

Lời giải chi tiết:

- Trong bốn dòng thơ này, hình ảnh “Sẹo” và “Gai” xuất hiện ở hai trạng thái khác nhau.

+ “Sẹo” được mô tả là đã phai nhạt, trong khi “Gai” đang phát triển và tràn đầy sức sống.

+ Sự chuyển đổi từ “Sẹo” sang “Gai” có thể tượng trưng cho sự thay đổi và phát triển trong cuộc sống, nhưng cũng đồng thời thể hiện sự đau đớn cần thiết để đạt được sự đổi mới và tiến bộ.

Câu 3 (trang 68, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Sự trở lại của hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ mang ý nghĩa gì?

Phương pháp giải:

Phân tích nội dung và hình ảnh nổi bật để hiểu ý nghĩa của sự trở lại của hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh “hoa” biểu tượng cho sự sống mới và sự tái sinh. Sự trở lại của hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ mang thông điệp tích cực về hy vọng và tương lai tươi sáng, thay thế cho những đau khổ hiện tại bằng sự nở rộ và phồn vinh.

- Nó cũng thể hiện tình yêu và sự trân trọng đối với cuộc sống, như một điều đáng được chăm sóc và bảo vệ.

Câu 4 (trang 68, Ngữ Văn 11, tập hai):

Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ: Thành quả đạt được và cái giá phải trả có thể là gì?

Phương pháp giải:

Rút ra suy nghĩ về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật dựa trên bài thơ.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ miêu tả quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ, từ những lúc hái hoa hồng đến khi gặp phải gai cào. Những đau khổ và khó khăn trong quá trình sáng tạo là điều cần thiết để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật giá trị và sâu sắc hơn.

- Nghệ sĩ có thể phải hy sinh nhiều thứ như thời gian, sức khỏe, hay tinh thần để đạt được thành quả. Quá trình sáng tạo nghệ thuật đầy thử thách và thay đổi, nhưng cũng mở ra cơ hội phát triển và trưởng thành sau những khó khăn.

Tác giả Mai Văn Phấn

• Tiểu sử

- Mai Văn Phấn sinh năm 1955 tại Kim Sơn, Ninh Bình, miền Bắc Việt Nam.

- Ông nhập ngũ năm 1974 và đến năm 1981 xuất ngũ để theo học Ngôn ngữ học và Văn hóa Nga tại Đại học Ngoại ngữ Hà Nội.

- Năm 1983, ông tiếp tục học tập tại Đại học Sư phạm Maxim Gorky, Minsk.

- Ông là hội viên của Hội Nhà văn TP. Hải Phòng và Hội Nhà văn Việt Nam.

- Ngoài vai trò nhà thơ, ông còn là phiên dịch viên tiếng Nga.

- Hiện tại, ông sống và làm việc tại Hải Phòng.

• Sự nghiệp sáng tác

- Mai Văn Phấn đã xuất bản 16 tập thơ và một cuốn phê bình – tiểu luận ở Việt Nam; 29 tập thơ xuất bản quốc tế. Thơ của ông đã được dịch ra hơn 40 ngôn ngữ và có mặt trong hơn 50 tuyển tập và tạp chí quốc tế.

- Tháng 12-2012, tập thơ “Bầu trời không mái che” lọt vào danh sách 100 tập thơ bán chạy nhất trên Amazon.

- Tháng 6-2014, hai tập thơ song ngữ Việt-Anh và một tập song ngữ Việt-Pháp nằm trong top 10 tập thơ châu Á bán chạy nhất trên Amazon.

- Mai Văn Phấn được coi là một trong những nhà thơ tiêu biểu của Việt Nam trong hai thập kỷ qua nhờ nỗ lực đổi mới không ngừng, tiếp thu và thử nghiệm các kỹ thuật và triết lý thơ ca hiện đại.

- Các tác phẩm nổi tiếng của ông bao gồm: “Giọt nắng” (1992); “Gọi xanh” (1995); “Cầu nguyện ban mai” (1997); “Nghi lễ nhận tên” (1999)…

• Phong cách sáng tác

- Thơ của Mai Văn Phấn nổi bật với sự tinh tế về ngôn từ và khả năng kết hợp giữa thơ ca truyền thống và cách tân hiện đại. Ông luôn hướng tới một giọng thơ Việt độc đáo, mang đậm bản sắc cá nhân.

- Mỗi giai đoạn sáng tác của ông đều có chủ đích rõ ràng, tập trung vào một phong cách thơ hiện đại với sự nhất quán về tư tưởng và cảm xúc, giống như xây dựng một ngôi nhà nhiều tầng với kiến trúc tinh tế.

• Các tác phẩm chính

- Giọt nắng (1992)

- Gọi xanh (1995)

- Cầu nguyện ban mai (1997)

- Nghi lễ nhận tên (1999)

- Người cùng thời (1999)

……

Phân tích

Bài thơ 'Gai' của Mai Văn Phấn là một tác phẩm độc đáo, với tiêu đề ẩn dụ cho những điều sâu sắc trong cuộc sống. Gai trong tác phẩm đại diện cho những thử thách cần vượt qua để thu hoạch thành quả. Hoa hồng đẹp nhưng cũng có gai sắc, và chỉ khi dám đối mặt với những chiếc gai đó, con người mới có thể đạt được những điều tốt đẹp.

Sớm

Hái bông hoa hồng

Chiều

Gai cào mộng mị

Hai hành động trái ngược diễn ra trong những không gian khác nhau, sáng hái hoa, chiều bị gai cào. Đây là sự mô tả quá trình sáng tạo nghệ thuật của nhà thơ. Gai và hoa tượng trưng cho thành quả nghệ thuật và những khó khăn phải vượt qua. Quá trình sáng tạo không hề dễ dàng, yêu cầu chắt lọc và nỗ lực không ngừng để tạo ra tác phẩm giá trị. Những khó khăn trong quá trình này là thử thách cần phải trải qua để đạt được thành quả ngọt ngào.

Sẹo

Lên xanh biếc thế

Gai

Trong hồn đơm hoa

Bốn câu thơ cuối mang đến những hình ảnh độc đáo và nhiều tầng ý nghĩa. Sẹo từ gai nhọn không gây đau mà còn chuyển sang xanh biếc, trong khi gai trong cành và trong hồn cũng nở hoa. Bài thơ sử dụng hình ảnh ẩn dụ phong phú và thể thơ tự do, tạo ra những chiêm nghiệm sâu sắc cho độc giả. Đây là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ của Mai Văn Phấn, với nội dung mở rộng và đa chiều về cuộc sống.

Câu 1: Xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu. Phân tích ý nghĩa tượng trưng của 'hoa hồng' và 'gai', 'hái bông' và 'gai cào'.

Trả lời

- Mai Văn Phấn sử dụng hình ảnh 'gai' và 'hoa hồng' để biểu trưng cho những cảm xúc và đau khổ của con người. 'Gai' đại diện cho những thử thách và gian khổ trong đời, trong khi 'hoa hồng' là biểu tượng của cái đẹp và sự ấm áp.

- Hình ảnh 'hái bông, gai cào' phản ánh sự đau đớn mà con người phải trải qua khi tìm kiếm niềm vui trong cuộc sống. Ý nghĩa của hình ảnh này là nỗi đau không chỉ đến khi đối diện với 'gai' mà cũng khi cố gắng 'hái bông' – tìm kiếm hạnh phúc.

Câu 2: Phân tích sự chuyển biến của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối.

Trả lời

- Bốn dòng thơ cuối mô tả rõ nét sự chuyển biến của hình ảnh. Những hình ảnh như 'sẹo - lên xanh biếc thế' và 'gai - trong hồn đơm hoa' thể hiện sự đau thương và những trải nghiệm đau khổ. Tuy nhiên, trong bốn dòng thơ này, hình ảnh 'sẹo' chuyển hóa thành 'hoa' qua từ 'xanh biếc' và 'đơm'. 'Xanh biếc' biểu thị sự phục hồi sau cơn bão tố, dấu hiệu của sự sống mới. 'Đơm' miêu tả sự nở hoa từ những trải nghiệm đau khổ, cho thấy sự khôi phục và sự sống lại sau cơn đau.

Câu 3: Ý nghĩa của hình ảnh 'hoa' ở cuối bài thơ là gì?

Trả lời

Trong bài thơ 'Gai' của Mai Văn Phấn, hình ảnh 'hoa' ở cuối bài đại diện cho sự hy vọng và sự hồi sinh sau những khó khăn và đau khổ. Hình ảnh 'hoa' là biểu tượng phổ biến trong văn học cho những điều tốt đẹp, cho thấy rằng mặc dù cuộc sống có thể rất khắc nghiệt, nhưng hy vọng và khát khao sống lại vẫn rất quan trọng.

Câu 4: Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ và cái giá phải trả?

Trả lời

Bài thơ 'Gai' của Mai Văn Phấn thể hiện rằng quá trình sáng tạo nghệ thuật không hề dễ dàng. Hình ảnh 'hoa' ở cuối bài cho thấy sự hồi sinh và thành quả đạt được sau những đau khổ và gian khổ. Điều này cho thấy rằng mặc dù sáng tạo nghệ thuật có thể đòi hỏi nhiều hi sinh và đau đớn, nhưng kết quả cuối cùng lại là điều đáng giá và mang lại sự sống mới.

PHẦN THAM KHẢO MỞ RỘNG

Câu 1: Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ 'Gai'.

Trả lời

- Giá trị nội dung:

Bài thơ khám phá sự hy vọng và sự hồi sinh sau những đau khổ và khó khăn trong cuộc sống. Hình ảnh 'hoa' là biểu tượng cho những điều tốt đẹp, cho thấy rằng dù cuộc sống có thể đau đớn, nhưng hy vọng và khát khao sống vẫn luôn hiện diện trong con người.

- Giá trị nghệ thuật:

Thể thơ tự do cho phép nhà thơ diễn tả chủ đề một cách đa dạng và linh hoạt, làm nổi bật nội dung và cảm xúc của bài thơ.

Câu 2: Tóm tắt nội dung chính của văn bản 'Gai'.

Trả lời

Tác giả

Mai Văn Phấn, sinh năm 1955 tại Kim Sơn, Ninh Bình, miền Bắc Việt Nam, nhập ngũ năm 1974 và học Ngôn ngữ học và Văn hóa Nga sau khi xuất ngũ năm 1981 tại Đại học Ngoại ngữ Hà Nội. Ông đã tu nghiệp tại Đại học Sư phạm Maxim Gorky, Minsk năm 1983. Ông là tác giả của 16 tập thơ và một cuốn phê bình – tiểu luận xuất bản trong nước, cùng 29 tập thơ xuất bản quốc tế và thơ của ông đã được dịch ra hơn 40 ngôn ngữ.

Ông nhận giải thưởng văn học Cikada 2017 của Thụy Điển, được trao cho các nhà thơ Đông Á với những cảm nhận thơ ca tinh tế về đời sống.

Tác phẩm

- Thể thơ: Tự do.

Câu 3: Nêu tác giả, tác phẩm, và cấu trúc của văn bản 'Gai'.

Trả lời

Câu 1. Xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu. Phân tích ý nghĩa tượng trưng của “hoa hồng” và “gai”, “hái bông” và “gai cào”.

- Các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu đối lập nhau: thời gian (sớm - chiều) và hình ảnh (hoa hồng - gai).

“Hoa hồng” tượng trưng cho cái đẹp; “hái bông” là hành trình khám phá cái đẹp; “gai” thể hiện nỗi đau, cái giá phải trả trên con đường gian khổ; “gai cào” là việc chấp nhận đau đớn để đạt được cái đẹp.

Câu 2. Phân tích sự chuyển đổi của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối.

Sự chuyển đổi trong bốn dòng thơ cuối: từ hình ảnh gai cào đến sẹo xanh biếc, gai đơm hoa, và từ bông hoa thực sự muốn hái đến bông hoa trong tâm hồn nở ra từ vết gai cào. Sự chuyển biến từ nỗi đau sang sự thăng hoa, niềm hạnh phúc khi đạt được cái đẹp thuần khiết hơn. Nỗi đau đã vượt qua trở thành những trải nghiệm làm phong phú tâm hồn.

Câu 3. Ý nghĩa của sự trở lại hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ là gì?

Sự trở lại của hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ cho thấy trải nghiệm đau đớn sẽ dẫn đến cái đẹp mới mẻ và cao quý hơn. Bông hoa nở ra từ vết gai là biểu tượng của cái đẹp tinh thần đạt được khi vượt qua mất mát và thử thách trên con đường hoàn thiện.

Câu 4. Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ và cái giá phải trả?

Quá trình “hái hoa” phải trả giá bằng những “vết cào” như trong việc tìm kiếm cái đẹp, người nghệ sĩ phải trải qua nhiều thử thách. “Bông hoa” nở ra từ “vết cào” biểu tượng cho sáng tạo nghệ thuật. Hành trình sáng tạo là quá trình gian khổ, yêu cầu nghệ sĩ phải thâm nhập và trải nghiệm sâu sắc để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc.

Câu 1. Xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu. Chỉ ra ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh “hoa hồng” và “gai”, “hái bông” và “gai cào”.

- Mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu: sự đối lập giữa hai từ chỉ thời gian (sớm - chiều), hai hình ảnh (hoa hồng - gai).

Ý nghĩa tượng trưng của hình ảnh “hoa hồng” là cái đẹp; “hái bông” là hành trình đi tìm cái đẹp; “gai” là nỗi đau đớn, cái giá phải trả trên hành trình gian khổ đó; “gai cào” là sự chấp nhận chịu đau đớn để tìm thấy cái đẹp.

Câu 2. Phân tích sự chuyển đổi của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối.

Sự chuyển đổi của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối: từ gai cào đến sẹo lên xanh biếc, gai đơm hoa, từ bông hồng có thực mà chủ thể trữ tình muốn hái đến bông hồng trong tâm hồn nở ra từ vết gai cào; sự chuyển biến từ nỗi đau sang thăng hoa, niềm hạnh phúc khi chạm đến cái cao đẹp hơn, thuần khiết hơn. Nỗi đau khi vượt qua sẽ trở thành những trải nghiệm đẹp đẽ, làm tâm hồn con người thêm phong phú.

Câu 3. Sự trở lại của hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ có ý nghĩa gì?

Sự trở lại của hình ảnh “hoa” ở cuối bài thơ cho thấy bản thân sự trải nghiệm nỗi đau sẽ mang lại những cái đẹp đẽ, mới mẻ và cao quý hơn. Bông hoa trong tâm hồn nở ra từ vết cào là biểu tượng của cái đẹp tinh thần đạt được khi con người vượt qua mất mát, chông gai trên hành trình tìm kiếm sự hoàn thiện.

Câu 4. Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ thành quả đạt được và cái giá phải trả có thể là gì?

Quá trình “hái hóa” phải trả giá bằng những “vết cào” cũng như quá trình tìm kiếm cái đẹp phải trải qua nhiều thử thách. “Bông hoa” nở ra từ “vết cào” có thể là biểu tượng của sáng tạo nghệ thuật. Hành trình sáng tạo nghệ thuật là hành trình gian khổ, người nghệ sĩ cần phải thâm nhập, trải nghiệm, hóa thân để sống cùng nỗi đau của kiếp người để sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc.

Câu 1 trang 68 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Xác định mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu và giải thích ý nghĩa tượng trưng của 'hoa hồng' và 'gai', 'hái bông' và 'gai cào'.

Bài làm

- Mối quan hệ giữa các hình ảnh trong bốn dòng thơ đầu là sự đối lập. Trong hai dòng thơ đầu tiên, hành động “hái hoa” thể hiện sự tươi mới và hướng đến cái đẹp, với hình ảnh “sớm” và “hái bông” gợi lên không khí trong lành và tươi mát. Ngược lại, hai dòng thơ cuối miêu tả sự khắc nghiệt với hình ảnh “chiều” và “gai cào” đầy mộng mị.

- Ý nghĩa tượng trưng của các hình ảnh:

+ “Hoa hồng” và “gai” biểu thị sự tương phản giữa hạnh phúc và đau khổ. Hoa hồng đại diện cho niềm vui, tình yêu, và sự tươi trẻ, trong khi gai đại diện cho đau khổ và thử thách.

+ “Hái bông” tượng trưng cho hành động chăm sóc và quan tâm, còn “gai cào” đại diện cho sự khắc nghiệt và tàn bạo của cuộc sống.

Câu 2 trang 68 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Phân tích sự chuyển đổi của các hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối.

Bài làm

- Trong bốn dòng thơ cuối, hai hình ảnh chủ đạo là 'Sẹo' và 'Gai' được mô tả ở những trạng thái khác nhau:

+ “Sẹo” xuất hiện như “lên xanh biếc”, gợi ý rằng nó đã trải qua thời gian và có dấu hiệu của sự phai nhạt. Ngược lại, “Gai” được miêu tả là “trong hồn đơm hoa”, mang đến cảm giác về sự phát triển và sức sống mãnh liệt.

+ Sự chuyển từ “Sẹo” sang “Gai” biểu thị những thay đổi và sự phát triển trong cuộc sống, đồng thời phản ánh sự đau đớn cần thiết để đạt được sự phát triển và đổi mới, như những “Gai” trên thân hoa.

→ Những hình ảnh trong bốn dòng thơ cuối mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc về sự thay đổi và đau khổ trong cuộc sống.

Câu 3 trang 68 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Sự trở lại của hình ảnh 'hoa' ở cuối bài thơ có ý nghĩa gì?

Bài làm

- Hình ảnh “hoa” tượng trưng cho sự phát triển và sự tái sinh trong cuộc sống. Sự trở lại của “hoa” ở cuối bài thơ mang đến thông điệp tích cực, biểu thị hy vọng vào một tương lai tươi sáng, nơi đau khổ và khó khăn được thay thế bằng sự nở rộ và thịnh vượng.

- “Hoa” cũng có thể được hiểu là biểu tượng của tình yêu, cảm thông và trân trọng cuộc sống, đáng được chăm sóc và bảo vệ.

→ Sự trở lại của hình ảnh “hoa” đưa ra thông điệp về hy vọng, sự sống động và sự tươi sáng.

Câu 4 trang 68 SGK Ngữ văn 11 Chân trời

Bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về bản chất của quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ, thành quả đạt được và cái giá phải trả?

Bài làm

- Bài thơ khắc họa quá trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ, nơi đôi khi họ hái hoa hồng, đôi khi phải đối mặt với gai cào. Những đau đớn và khó khăn trong sáng tạo, như việc tạo ra tác phẩm đẹp và có giá trị, góp phần làm phong phú thêm nghệ thuật.

- Nghệ sĩ có thể phải đánh đổi nhiều thứ, như nỗ lực, thời gian, sức khỏe, hoặc tinh thần. Quan trọng là sự kiên trì trong việc tạo ra những tác phẩm ý nghĩa. Màu sắc của câu thơ phản ánh rằng quá trình sáng tạo nghệ thuật đầy màu sắc và thăng trầm. Sự thay đổi từ sẹo lên xanh biếc cho thấy sau khó khăn, nghệ sĩ có cơ hội để phát triển và trưởng thành.