6 Bài soạn 'Nhớ đồng' (Ngữ văn 11 - SGK Kết nối tri thức) tốt nhất

Nhớ đồng
(Tố Hữu)

* Nội dung chính: Bài thơ là tiếng lòng da diết với cuộc đời, cuộc sống tự do và say mê cách mạng của nhân vật trữ tình. Đồng thời thể hiện khát vọng tự do, tình yêu nhân dân, đất nước, yêu cuộc sống của chính mình.

I. Trước khi đọc.

Câu 1. Theo trải nghiệm của bạn, một nỗi nhớ thường được khởi đầu và phát triển như nào?

Trả lời:

– Theo trải nghiệm của em, nỗi nhớ thường khởi điểm từ sự mong muốn, khát khao một điều gì đó hay mong muốn được gặp ai đó và chắc chắn, tình cảm mà mình dành cho nó là rất nhiều. Để rồi khi làm bất cứ điều gì, ta cũng đều sẽ nghĩ, nhớ về điều gì đó hay về ai đó, rồi khi gặp được, cảm xúc sẽ dâng trào được biểu hiện rõ nét qua nét mặt, cử chỉ của bản thân.

Câu 2. Hãy tưởng tượng về cách bạn mở đầu một sáng tác ngôn từ có nội dung thể hiện nỗi nhớ của bản thân. Điều gì sẽ được nói đến trước hết? Vì sao?

Trả lời:

– Khi mở đầu một sáng tác ngôn từ có nội dung thể hiện nỗi nhớ, điều được nói đến trước hết chắc hẳn là nói nỗi nhớ đó là gì. Bởi trước khi bắt đầu một bài viết, việc đặt luôn ý chính của tác phẩm lên đầu sẽ giúp người đọc dễ nắm bắt được thông tin về tác phẩm. Việc nhắc đến nỗi nhớ đó là gì và diễn giải ở phía dưới sẽ giúp người đọc dễ dàng hiểu và dựa trên mạch thơ của người viết để hiểu sâu hơn về tâm tư, tình cảm của người viết đặt trong đó.

II. Trong khi đọc.

Câu 1. Tiếng hò có mối quan hệ như thế nào với nỗi nhớ?

Trả lời:

– Tiếng hò cố mối quan hệ mật thiết đến nỗi nhớ của tác giả. Đây có thể coi là chiếc cầu nối gợi ra nỗi niềm thương nhớ của tác giả. Nó có thể giống với tiếng hò xưa mà tác giả đã từng nghe, bởi vậy khi nghe thấy câu hò, nỗi nhớ trong tác giả trỗi dậy, nuốt trọn tâm trạng của tác giả.

Câu 2.  Các hình ảnh hiện lên ở đây có đặc điểm gì?

Trả lời:

– Các hình ảnh hiện lên trong 2 khổ thơ hết sức gần gũi, thân thương. Đó là hình ảnh của đất, của rặng tre, ô mạ, nương khoai sắn… bình dị về một vùng quê yên bình với cuộc sống ấm no được gợi lên trong nỗi nhớ mênh mông của tác giả.

Câu 3. So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này có điểm gì giống và khác?

Trả lời:

– So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này giống số lượng câu thơ với khổ thứ nhất đó là gồm 2 câu và cùng cấu trúc “Gì sâu bằng…!”. Nhưng trong khổ thơ thứ nhất, tác giả mới chỉ gợi ra nỗi nhớ một cách chung chung, còn trong khổ thơ thứ tư, nỗi nhớ được gắn liền với sự vật cụ thể “những trưa hiu quạnh” và thán từ “ôi” thể hiện nỗi nhớ đã lên đến cực điểm đến nỗi tác giả phải thốt lên. Qua đó, ta thấy được một nỗi nhớ da diết, quằn quại đang thường trực trong tác giả.

Câu 4. Hãy tưởng tượng về hình ảnh “bàn tay… vãi giống tung trời”.

Trả lời:

– Hình ảnh “bàn tay… vãi giống tung trời” gợi cho em tưởng tượng về bàn tay tần tảo, lam lũ của những người nông dân. Họ ngày đêm tham gia vào sản xuất, trồng lúa. “Vãi giống tung trời” có thể hiểu là khi đã vào mùa cấy lúa, người nông dân bước vào mùa gieo mạ, họ cầm từng nắm mạ ném xuống đất, xuống ruộng. Đây đều là hình ảnh hết sức gần gũi và ta đều có thể bắt gặp dễ dàng ở bất kỳ chỗ nào tại nông thôn Việt Nam xưa. Qua hình ảnh đó, ta thấy trong tác giả một nỗi nhớ đồng bào, nhớ quê hương da diết, mong muốn được trở về sát cánh cùng với người dân, với cách mạng của Tố Hữu.

Câu 5. Đối tượng được gọi là “hồn thân” ở đây gồm những ai?

Trả lời:

– “Hồn thân” ở đây có thể hiểu là những người anh hùng nông dân, những người nông dân chất phác đã hy sinh cho cách mạng, cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Đó là những con người quả cảm, hiền hậu, họ đã ra đi nhưng “hồn” của họ vẫn còn mãi, trong tâm trí của những người ở lại. Tác giả sử dụng từ “hồn thân” như một cách gọi thân thương nhằm giảm bớt sự đau buồn đối với những người ở lại.

Câu 6. “Tôi” ở khổ thơ này có sự phát triển như thế nào so với “tôi” ở khổ thơ trên?

Trả lời:

Từ “tôi” ở khổ thơ này khác với khổ thơ trên ở chỗ”:

– “Tôi” ở khổ thơ thứ 11 là tôi khi đã tìm ra chân lý của đời mình, tìm thấy lý tưởng của đời mình, đang phấn đấu, thực hiện nó. Đó là một cái tôi đầy vui vẻ, yêu đời, tràn ngập niềm tin vào cuộc sống ẩn sau hình ảnh “con chim cà lơi”.

– “Tôi” ở khổ thơ thứ 10 là cái tôi đang tìm kiếm lý tưởng của đời mình. Đứng trước nhiều lựa chọn, không biết đi đâu, về đâu, băn khoăn rồi lại chán nản. Đó là một cái tôi đang chìm trong đen tối, buồn tủi bởi chưa tìm ra được chân lý của đời mình.

Câu 7. Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” biểu đạt cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

Trả lời:

– Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” gợi lên tình cảnh của tác giả. Như một con chim bị nhốt trong lồng, tác giả đang mong muốn được tự do, nhớ đến những ngày tháng tự do trước kia của mình, khao khát được quay trở lại đó, được đi theo chân lý của mình như con chim tung cánh bay giữa bầu trời tự do với gió mây, với trời xanh. Qua đó, ta thấy nỗi nhớ trong tác giả đã chuyển thành nỗi niềm khát khao được tự do.

III. Sau khi đọc.

Câu 1. Theo bạn, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ hay chưa? Vì sao? Nên hiểu như thế nào về nghĩa của từ “đồng” trong nhan đề?

Trả lời:

– Theo em, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ bởi cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ quê hương tha thiết của tác giả. Từ “đồng’ trong nhan đề có thể hiểu theo hai cách. Đầu tiên đó là đồng trong từ “cánh đồng”, đây là biểu hiện cho nỗi nhớ quê hương, nhớ về những ngày tháng còn được sống và tận hưởng vẻ đẹp bình dị của quê hương. Tiếp đến, từ “đồng” có thể hiểu là “đồng chí” – những người cùng chí hướng, cùng làm cách mạng với tác giả. Đó là những người cùng chung lý tưởng, luôn đấu tranh để giải phóng dân tộc.

Câu 2. Bạn có nhận xét gì về đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản? Các khổ thơ này được phân bổ theo “quy luật” nào?

Trả lời:

– Hình thức: các khổ thơ 1, 4, 7, 13 điệp cấu trúc “Gì sâu bằng… !” và đặc biệt câu 1 và 7, 4 và 13 là giống nhau.

– Nội dung: các khổ thơ trên đều biểu đạt một nội dung chung đó là nỗi nhớ quê hương da diết của tác giả được thể hiện qua hình ảnh tiếng hò và những buổi trưa quê hương.

→ Các khổ thơ này được phân bổ theo quy luật đan xen sự lặp lại giữa các câu, 1 với 7 và 4 với 13 tạo nên một kết cấu vòng tròn thể hiện một nỗi nhớ da diết đến cháy bỏng, cứ thế lặp đi lặp lại của người chiến sĩ cộng sản đang sôi sục lòng yêu nước cháy bỏng.

Câu 3. Hệ thống hình ảnh trong bài thơ đã biểu đạt được những nội dung gì? Bạn hiểu và đánh giá như thế nào về cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh.

Trả lời:

– Hệ thống hình ảnh trong bài thơ biểu đạt nội dung về nỗi nhớ quê hương da diết. Đó là nỗi nhớ bình dị thể hiện qua những hình ảnh rất đỗi quen thuộc mà ta có thể dễ dàng bắt gặp tại bất kỳ một vùng nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó. Đây cũng là tình cảm của tác giả đối với quê hương của mình, là sự trân trọng của một người con xa quê tự ý thức được về quê hương và nghĩa vụ của mình phải bảo vệ những thứ bình dị, tuyệt đẹp ấy.

→ Cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh đều hợp tình, hợp lý. Đầu tiên là những sự vật bình dị, gắn bó mật thiết với quê hương như hình ảnh rặng tre, cánh đồng, những mái nhà… rồi đến “hồn thân” – những người dân chất phác đã ngã xuống vì độc lập dân tộc… Tất cả đều đi theo một trình tự hợp lý, phù hợp với tâm tư, tình cảm lúc bấy giờ của tác giả khi đang bị giam giữ, nhớ về quê hương, về con đường cách mạng mà buồn da diết bởi tình cảnh bị giam, không thể cùng với nhân dân, với anh em đồng chí tiếp tục sự nghiệp cách mạng.

Câu 4. Từ “đâu” xuất hiện bao nhiêu lần và đóng vai trò gì trong câu từ của bài thơ.

Trả lời:

– Từ “đâu” xuất hiện 10 lần trong tác phẩm. Nó thể hiện một tâm trạng ngổn ngang, vô định, không biết đi đâu, về đâu của một người thanh niên luôn sôi sục lòng yêu quê hương, đất nước với ý chí cách mạng mạnh mẽ nhưng lại chịu cảnh giam cầm, tù đày. Tấm lòng ấy chỉ có thể thốt thành lời, thành thơ chứ không thể thành hành động thực tế. Điều đó khiến tác giả không khỏi băn khoăn, trăn trở về con đường sau này của cách mạng, của tương lai dân tộc. Đồng thời, từ “đâu” cũng thể hiện sự hồi tưởng về những năm tháng huy hoàng, tự do của tác giả.

Câu 5. Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm thán trong văn bản.

Trả lời:

– Việc sử dụng luân phiên những câu hỏi như “Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”; “Vãi giống tung trời những sớm mai?” gợi lên tâm trạng ngổn ngang của tác giả, bất giác nhớ về quê hương với những hình ảnh rất đỗi quen thuộc thân thương. Ẩn sâu trong đó ta thấy được sự mong ngóng về một ngày được gặp lại những khung cảnh ấy, để thỏa mãn được nỗi nhớ, tâm tư của tác giả.

– Những câu kể cũng được đan xen hết sức tài tình. Đó là kể về hình ảnh quê hương trong tâm trí của tác giả. Là cồn đất thơm, những ô mạ xanh, những rặng tre, những xóm nhà tranh… Để từ đó, giúp người đọc hình dung ra được quê hương trong tác giả, nó giản dị, ấm no và hạnh phúc đến như thế nào.

– Cuối cùng, việc đan xen những câu cảm thán bên cạnh câu kể và câu hỏi giúp làm tăng thê, giá trị biểu cảm của bài thơ. Bởi đó là những câu bộc lộ cảm xúc đang dâng trào của tác giả, là sự thể hiện cho một nỗi nhớ đã lên đến đỉnh điểm, thốt lên thành lời của một thanh niên với tấm lòng yêu nước sôi sục được cống hiến, góp sức mình cho Tổ quốc.

Câu 6. Theo bạn, hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét hơn cả? Hãy làm rõ tính tượng trưng ở hình ảnh ấy.

Trả lời:

– Theo em, hình ảnh trong bài thơ mang tính tượng trưng hơn cả đó là hình ảnh về “ruộng đồng”. Đó là hình ảnh điểm hình của nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó – nơi nổi bật lên những cánh đồng xanh bất tận, trải dài gợi lên một cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân khi mùa màng bội thu, ai cũng có cơm ăn, áo mặc. Hay ẩn trong đó từ “đồng” còn để chỉ những người đồng chí, bạn bè, những người cùng chí hướng cách mạng với tác giả. Họ vẫn đang ngày đêm chiến đấu trên mặt trận tư tưởng. Từ đó, giúp người đọc thấy được khát khao cháy bỏng của người thanh niên yêu nước.

Câu 7. Bài thơ cho thấy điều gì về tâm trạng, phẩm chất, lí tưởng của nhân vật trữ tình? Nếu cảm nhận của bạn về những cảm xúc, tâm tình được tác giả bộc lộ trong bài thơ.

Trả lời:

– Bài thơ cho thấy tâm trạng buồn mang theo nỗi niềm nhớ quê hương da diết, mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng, nhớ cuộc sống tự do, được cống hiến hết mình cho Tổ quốc, cho nhân dân. Qua đó, ta thấy được lý tưởng của một người chiến sĩ cách mạng đang sôi sục, chảy sâu trong con người của tác giả. Đó là lý tưởng của một người thanh niên khi đã được giác ngộ, tìm ra chân lý của đời mình, luôn cống hiến hết mình để thực hiện lý tưởng cao đẹp ấy, phụng sự cho Tổ quốc. Một khát khao cháy bỏng bảo vệ được quê hương, những hình ảnh rất đỗi bình dị, thân thương.

→ Để từ đó, nổi bật lên trên bài thơ đó là nỗi nhớ da diết của một người con đối với quê hương. Nhớ về cuộc sống tự do như một chú chim được cất cao tiếng hót giữa bầu trời xanh thẳm, được tự do làm điều mình thích. Nghĩ về những ngày tháng tươi đẹp ấy, tác giả thấy buồn man mác bởi hiện thực tàn khốc, chịu đựng cảnh cầm tù không biết tương lai sẽ thế nào. Bởi vậy trong nỗi niềm thương nhớ, khát khao của tác giả, ta vẫn bắt gặp một nỗi buồn man mác, thầm kín.

IV. Kết nối đọc – viết:

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các chi tiết, hình ảnh đã làm nên thế giới cảm xúc “nhớ đồng” trong bài thơ.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Nhớ đồng” là một sự tổng hòa giữa tâm trạng, cảm xúc lẫn lý tưởng của tác giả – một người thanh niên trẻ đang chịu cảnh tù đày. Bài thơ được đi theo một tuần tự hợp lý, từ hình ảnh quê hương hiện lên đến việc tìm ra chân lý, lý tưởng cách mạng của tác giả. Từ đó, ta có thể hiểu nhờ vào tình yêu quê hương, yêu từ những thứ nhỏ bé, bình dị nhất đã giúp tác giả tìm ra triết lý sống cho mình. Những tình cảm nhỏ bé đã vun đắp cho tâm hồn của người thanh niên, đưa anh đến gần với lý tưởng cách mạng. Nó như một điều kiện cần, căn bản cần có của một người chiến sĩ cách mạng đó là tình yêu quê hương, đất nước. Bởi vậy, những hình ảnh đó trong bài thơ đã góp một phần quan trọng giúp ta hiểu được tâm tư, tình cảm của tác giả, nỗi nhớ cùng niềm khát khao cháy bỏng của một người thanh niên trẻ yêu nước da diết.

Câu 1. Bạn có nghĩ rằng nhan đề 'Nhớ đồng' đã bao hàm toàn bộ cảm xúc trong bài thơ không? Giải thích lý do của bạn và cách hiểu về từ 'đồng' trong nhan đề?

- Theo quan điểm của em, nhan đề 'Nhớ đồng' đã khái quát được toàn bộ cảm xúc của bài thơ. Tác giả Tố Hữu đến từ vùng quê nông thôn, nơi gắn bó với đồng ruộng và những con người lao động cần cù. Nhan đề phản ánh nỗi nhớ quê hương sâu sắc và tình yêu đất nước của Tố Hữu.

- Từ 'đồng' trong nhan đề nên được hiểu là cả đồng quê và đồng bào.

Câu 2. Bạn đánh giá thế nào về đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản? Chúng được phân bố theo quy luật gì?

- Về hình thức: Các khổ thơ 1, 4, 7, 13 có cấu trúc đặc biệt với chỉ 2 dòng thơ mỗi khổ, khác biệt so với các khổ thơ khác trong bài.

- Về nội dung: Các khổ thơ này đều bắt đầu với cụm từ “Gì sâu bằng những trưa”.

- Các khổ thơ này được phân bố theo quy luật xen kẽ: khổ 1 và 7 giống nhau hoàn toàn, khổ 4 và 13 cũng tương tự. Tố Hữu viết chúng khi tâm hồn đang sống trong thực tại nhưng vẫn nhớ về quá khứ, quê hương và những người thân, đồng đội đã xa, đồng thời thể hiện nỗi khát khao tự do và nỗi nhớ quê hương, tạo thành một vòng tròn trong tâm trí tác giả.

Câu 3. Hệ thống hình ảnh trong bài thơ truyền tải những nội dung gì? Bạn đánh giá như thế nào về cách tác giả kết hợp và sắp xếp các cụm hình ảnh?

- Hệ thống hình ảnh trong bài thơ phản ánh tâm trạng nặng nề của Tố Hữu khi bị giam cầm, với khát khao tự do và nỗi nhớ quê, đồng đội, đồng bào.

- Tố Hữu sắp xếp các cụm hình ảnh từ quê hương, người nông dân, đồng đội, đến chính bản thân mình trong quá khứ, tạo nên sự kết hợp rõ ràng, từ tổng quát đến chi tiết, dễ hiểu.

Câu 4. Từ “đâu” xuất hiện bao nhiêu lần và có ý nghĩa gì trong cấu trúc bài thơ?

Từ “đâu” xuất hiện 10 lần trong bài thơ, sử dụng biện pháp điệp từ để nhấn mạnh sự mênh mông của nỗi nhớ, không chỉ gói gọn ở một địa điểm hay thời gian cụ thể. Nó giúp đưa tâm hồn tác giả trở về quá khứ và nhấn mạnh sự khắc nghiệt của hoàn cảnh hiện tại, từ đó tăng cường sức mạnh vượt qua thử thách.

Câu 5. Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm trong văn bản.

Tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm là để thể hiện nỗi lòng và tâm trạng của nhà thơ, cho thấy sự nhạy bén và sâu sắc của tác giả dù đang bị giam giữ.

Câu 6. Hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét? Làm rõ tính tượng trưng của hình ảnh đó.

Theo em, hình ảnh 'tiếng hò' mang tính tượng trưng rõ nét. Tiếng hò xuất hiện trong những buổi trưa thương nhớ, gợi về quá khứ và nỗi cô đơn khi bị giam giữ. Đây là lời nói của quê hương, vừa thân thương vừa cô đơn, thể hiện nỗi buồn và sự trống trải của tác giả.

Câu 7. Bài thơ cho thấy gì về tâm trạng, phẩm chất, và lí tưởng của nhân vật trữ tình? Cảm nhận của bạn về những cảm xúc và tâm tình được tác giả bộc lộ trong bài thơ?

- Bài thơ phản ánh tâm trạng, phẩm chất và lí tưởng của nhân vật trữ tình: Dù bị giam cầm, tâm hồn Tố Hữu vẫn phong phú và đậm trữ tình, nhớ quê hương, đồng đội, và chính mình trong quá khứ. Tác giả thể hiện lòng yêu nước và trách nhiệm với dân tộc, dù đang bị giam giữ.

- Cảm xúc và tâm tình trong bài thơ là những điều cao đẹp, thể hiện nỗi khao khát tự do và lòng yêu nước sâu sắc của một chiến sĩ cộng sản chân chính, không sợ ngục tù mà chỉ mong muốn được cống hiến cho Tổ quốc và dân tộc.

Phân tích bài thơ Nhớ đồng

Dàn ý Phân tích bài thơ Nhớ đồng

I. Mở bài

Giới thiệu khái quát một vài nét về tác giả Tố Hữu, bài thơ Nhớ đồng.

II. Thân bài

- Hoàn cảnh sáng tác: Tháng 7 năm 1939 trong khi hoạt động cách mạng, Tố Hữu đã bị thực dân Pháp bắt và nhốt giam tại nhà tù ở Thừa Thiên Huế

- Nội dung: Qua bài thơ Nhớ đồng, người cộng sản trẻ tuổi bày tỏ nỗi niềm thương nhớ đồng quê, thương nhớ cảnh vật con người, đồng đội đồng bào của mình trong những tháng ngày bị giam giữa ở nhà lao Thừa Thiên Huế.

III. Kết bài

Cảm nhận của bản thân em sau khi học xong tác phẩm.

Phân tích bài thơ Nhớ đồng

Tố Hữu là một nhà thơ lớn, xuất sắc trong nền văn thơ hiện đại Việt Nam. Với bảy tập thơ đồ sộ, thơ ông được coi là biên niên sử bằng thơ. Đối với Tố Hữu, ông quan niệm con đường thơ ca cũng giống với con đường cách mạng. Vậy nên thơ ông thường song hành cùng con đường cách mạng qua đó đã phản ánh những sự kiện lịch sử quan trọng của dân tộc ta. Qua bài thơ Nhớ đồng, người cộng sản trẻ tuổi bày tỏ nỗi niềm thương nhớ đồng quê, thương nhớ cảnh vật con người, đồng đội đồng bào của mình trong những tháng ngày bị giam giữa ở nhà lao Thừa Thiên Huế.

Tháng 7 năm 1939 trong khi hoạt động cách mạng, Tố Hữu đã bị thực dân Pháp bắt và nhốt giam tại nhà tù ở Thừa Thiên Huế. Tuy bị giam cầm lẻ loi trong tù ngục tối tăm nhưng chính hoàn cảnh sống ấy đã gợi cho ông nguồn cảm hứng dạt dào để làm thơ. Bài thơ Nhớ đồng được tác giả sáng tác trong hoàn cảnh ấy và được rút từ tập thơ “Từ ấy” trong phần xiềng xích của tác phẩm. Đây là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của tập thơ Từ ấy.

“Cô đơn thay là cảnh thân tù

Tai mở rộng và lòng sôi rạo rực..” 

Đó chính là cái cảm giác cô đơn, lẻ loi, đơn độc khi Tố Hữu bị bắt giảm, sống cách biệt với thế giớ bên ngoài. Vì vậy chỉ là một âm thanh hay một tiếng động nhỏ nào từ bên ngoài dội vào thôi cũng đủ để gợi cho nhà thơ một nỗi nhớ tha thiết, khôn nguôi. Chẳng phải là tiếng tu hú kêu trên những cánh đồng bao la khắc khoải gọi hè về như trong tác phẩm “Khi con tu hú”, mà đây chỉ là tiếng hò quen thuộc của nơi đồng quê:

“Gì sâu bằng những trưa thương nhớ

Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!”

Bài thơ được gợi cảm hứng từ tiếng hò thân quen đã trở thành điệp khúc lặp đi lặp lại về nỗi thương nhớ, nỗi cô đơn, hiu quạnh, lạnh lẽo của người tù. Tiếng hò đã gợi ra biết bao nỗi nhớ, kí ức về hình ảnh quen thuộc nơi đồng quê hiện về trong tâm trí tác giả:

“Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi

Đâu ruồng che mát thở yên vui

Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn

Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”

Âm thanh tiếng hò- một âm thanh gần gũi, quen thuộc nơi quê nhà của tác giả. Trong sự xa cách ấy, nỗi nhớ của nhà thơ dường như càng mãnh liệt và da diết hơn biết bao. Giờ đây, hình ảnh, mùi vị, màu săc, âm thanh của quê hương càng trở nên thật thân thương, gần gũi đến lạ thường. Không chỉ nhớ về đồng quê, Tố Hữu còn nhớ tới hình ảnh con người lao động – những người dân nơi thôn quê cần cù, giản dị mà chất phác, họ đã quen với việc “dãi gió dầm mưa”,”hiền như đất”, “rất thật thà”:

“Đâu những lưng cong xuống luống cày

Mà bùn hy vọng nức hương ngây

Và đâu hết những bàn tay ấy

Vãi giống tung trời những sớm mai?”

Đó là những người nông dân, chăm chỉ, chịu khó quanh năm lao động cật lực, họ bán mặt cho đất, bán lưng cho trời. Người nông dân cùng luống cày gian nan, vất vả, theo thời gian, theo năm tháng lưng của họ càn còng dần. Thế nhưng dù cho có phải ở trong bùn đen lấm lem bụi bẩn, ở họ vẫn toát lên một vẻ đẹp nhân hậu, sáng ngời của phẩm chất trong sáng. Chính những người lao động giản gị, mộc mạc, chân chất thôn quê ấy lại là những người sẽ gieo thêm những tia hi vọng vào một tương lai sáng ngời.

Nhà thơ tiếp tục bày tỏ nỗi nhớ thương da diết của mình qua các chi tiết, hình ảnh: giọng hò, sương, lúa, tiếng xe lùa nước,…. Tất cả đều là mang một sự thân quen của nơi quê hương xa xôi, cách trở. Và nhà thơ nhớ da diết tới những âm thanh, hình ảnh ấy. Từ đó, theo dòng hồi tửng, Tố Hữu lại nghĩ bản thân về cảnh tù đày, đến đây tác giả như có chút chạnh lòng chợt len lỏi vào trong tâm khảm của người chiến sĩ cách mạng:

“Đâu dáng hình quen, đâu cả rồi

Sao mà cách biệt, quá xa xôi

Chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ

Ôi mẹ già xa đơn chiếc ơi!”

Tất cả những điều là quen thuộc và thân thương nhất, nhưng vào khoảnh khắc này, nhà thơ lại chẳng thấy gì “đâu cả rồi“. Câu hỏi ấy vang lên nhưng chẳn có một lời đáp, điều đó như là một nhát dao đâm sâu vào trong lòng người tù, khiến cho người thi sĩ trở nên đau đớn, xót xa, tủi nhục hơn bao giờ hết. Giờ đây, khi ở trong nhà lao tăm tối này, mọi thứ trở nên cách biệt và xa xôi biết nhường nào. Và trong nỗi nhớ thương da diết ấy, hình ảnh người mẹ già yêu dấu đã hiện lên trong tâm trí tác giả. Mẹ- chính là người mà tác giả nhớ nhất, thương nhất trong nỗi nhớ của mình.

Và sau những thoáng tủi hổ, buồn thương ấy, người chiến sĩ lại thiết tha với tình yêu cuộc sống, anh ấy lại dũng cảm kiên trì, đấu tranh với những phút giây yếu mềm để vượt qua nó. Và thế là khát khao được tự do, được giả thoát lại sôi sục trong trái tim cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng:

“Rồi một hôm nào, tôi thấy tôi

Nhẹ nhàng như con chim cà lơi

Say hương đồng vui ca hát

Trên chín tầng cao bát ngát trời”

Hình ảnh chú chim sơn ca như là một biểu tượng đại diện cho khát khao được tự do sải rộng cánh bay trên bầu trời trong xanh và rộng lớn kia. Đây có lẽ là tâm trạng vui tươi nhất của người chiến sĩ khi bị giam cầm trong tù.

Nỗi nhớ thương của tác giả được đánh thức bởi “tiếng hò đưa hố não nùng“. Tiếng hò ấy đã gợi dậy về một thế giới khác bên ngoài nhà giam cùng những cảnh sắc và những hình dáng quen thuộc. Để rồi nhớ về quá khứ, những ngày còn được tự cống hiến bản thân cho cách mạng, và cuối cùng khi trở về với thực tại đau thương, một lần nữa khao khát được tự do, được dâng hiến mình cho đảng lại sôi sục trong lòng người chiến sĩ. 

Trước khi đọc 1

Câu 1 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Theo trải nghiệm của bạn, một nỗi nhớ thường được khởi đầu và phát triển như nào?

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức và hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này. 

Lời giải chi tiết:

Theo trải nghiệm của em, nỗi nhớ thường khởi điểm từ sự mong muốn, khát khao một điều gì đó hay mong muốn được gặp ai đó và chắc chắn, tình cảm mà mình dành cho nó là rất nhiều. Để rồi khi làm bất cứ điều gì, ta cũng đều sẽ nghĩ, nhớ về điều gì đó hay về ai đó, rồi khi gặp được, cảm xúc sẽ dâng trào được biểu hiện rõ nét qua nét mặt, cử chỉ của bản thân.

Trước khi đọc 2

Câu 2 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hãy tưởng tượng về cách bạn mở đầu một sáng tác ngôn từ có nội dung thể hiện nỗi nhớ của bản thân. Điều gì sẽ được nói đến trước hết? Vì sao?

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức và hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi này. 

Lời giải chi tiết:

Khi mở đầu một sáng tác ngôn từ có nội dung thể hiện nỗi nhớ, điều được nói đến trước hết chắc hẳn là nói nỗi nhớ đó là gì. Bởi trước khi bắt đầu một bài viết, việc đặt luôn ý chính của tác phẩm lên đầu sẽ giúp người đọc dễ nắm bắt được thông tin về tác phẩm. Việc nhắc đến nỗi nhớ đó là gì và diễn giải ở phía dưới sẽ giúp người đọc dễ dàng hiểu và dựa trên mạch thơ của người viết để hiểu sâu hơn về tâm tư, tình cảm của người viết đặt trong đó. 

Trong khi đọc 1

Câu 1 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Tiếng hò có mối quan hệ như thế nào với nỗi nhớ?

Phương pháp giải:

Dựa vào 2 câu đầu tiên của tác phẩm. 

Lời giải chi tiết:

Tiếng hò cố mối quan hệ mật thiết đến nỗi nhớ của tác giả. Đây có thể coi là chiếc cầu nối gợi ra nỗi niềm thương nhớ của tác giả. Nó có thể giống với tiếng hò xưa mà tác giả đã từng nghe, bởi vậy khi nghe thấy câu hò, nỗi nhớ trong tác giả trỗi dậy, nuốt trọn tâm trạng của tác giả.

Trong khi đọc 2

Câu 2 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Các hình ảnh hiện lên ở đây có đặc điểm gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 2 và thứ 3. 

Lời giải chi tiết:

Các hình ảnh hiện lên trong 2 khổ thơ hết sức gần gũi, thân thương. Đó là hình ảnh của đất, của rặng tre, ô mạ, nương khoai sắn… bình dị về một vùng quê yên bình với cuộc sống ấm no được gợi lên trong nỗi nhớ mênh mông của tác giả.

Trong khi đọc 3

Câu 3 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này có điểm gì giống và khác?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ tư. 

Lời giải chi tiết:

So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này giống số lượng câu thơ với khổ thứ nhất đó là gồm 2 câu và cùng cấu trúc “Gì sâu bằng…!”. Nhưng trong khổ thơ thứ nhất, tác giả mới chỉ gợi ra nỗi nhớ một cách chung chung, còn trong khổ thơ thứ tư, nỗi nhớ được gắn liền với sự vật cụ thể “những trưa hiu quạnh” và thán từ “ôi” thể hiện nỗi nhớ đã lên đến cực điểm đến nỗi tác giả phải thốt lên. Qua đó, ta thấy được một nỗi nhớ da diết, quằn quại đang thường trực trong tác giả. 

Trong khi đọc 4

Câu 4 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hãy tưởng tượng về hình ảnh “bàn tay… vãi giống tung trời”.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 5. 

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “bàn tay… vãi giống tung trời” gợi cho em tưởng tượng về bàn tay tần tảo, lam lũ của những người nông dân. Họ ngày đêm tham gia vào sản xuất, trồng lúa. “Vãi giống tung trời” có thể hiểu là khi đã vào mùa cấy lúa, người nông dân bước vào mùa gieo mạ, họ cầm từng nắm mạ ném xuống đất, xuống ruộng. Đây đều là hình ảnh hết sức gần gũi và ta đều có thể bắt gặp dễ dàng ở bất kỳ chỗ nào tại nông thôn Việt Nam xưa. Qua hình ảnh đó, ta thấy trong tác giả một nỗi nhớ đồng bào, nhớ quê hương da diết, mong muốn được trở về sát cánh cùng với người dân, với cách mạng của Tố Hữu.

Trong khi đọc 5

Câu 5 (trang 57, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Đối tượng được gọi là “hồn thân” ở đây gồm những ai?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 9. 

Lời giải chi tiết:

“Hồn thân” ở đây có thể hiểu là những người anh hùng nông dân, những người nông dân chất phác đã hy sinh cho cách mạng, cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Đó là những con người quả cảm, hiền hậu, họ đã ra đi nhưng “hồn” của họ vẫn còn mãi, trong tâm trí của những người ở lại. Tác giả sử dụng từ “hồn thân” như một cách gọi thân thương nhằm giảm bớt sự đau buồn đối với những người ở lại. 

Trong khi đọc 6

Câu 6 (trang 57, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

“Tôi” ở khổ thơ này có sự phát triển như thế nào so với “tôi” ở khổ thơ trên?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ 10, 11. 

Lời giải chi tiết:

 Từ “tôi” ở khổ thơ này khác với khổ thơ trên ở chỗ” 

- “Tôi” ở khổ thơ thứ 11 là tôi khi đã tìm ra chân lý của đời mình, tìm thấy lý tưởng của đời mình, đang phấn đấu, thực hiện nó. Đó là một cái tôi đầy vui vẻ, yêu đời, tràn ngập niềm tin vào cuộc sống ẩn sau hình ảnh “con chim cà lơi”.

- “Tôi” ở khổ thơ thứ 10 là cái tôi đang tìm kiếm lý tưởng của đời mình. Đứng trước nhiều lựa chọn, không biết đi đâu, về đâu, băn khoăn rồi lại chán nản. Đó là một cái tôi đang chìm trong đen tối, buồn tủi bởi chưa tìm ra được chân lý của đời mình. 

Trong khi đọc 7

Câu 7 (trang 57, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” biểu đạt cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 12. 

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” gợi lên tình cảnh của tác giả. Như một con chim bị nhốt trong lồng, tác giả đang mong muốn được tự do, nhớ đến những ngày tháng tự do trước kia của mình, khao khát được quay trở lại đó, được đi theo chân lý của mình như con chim tung cánh bay giữa bầu trời tự do với gió mây, với trời xanh. Qua đó, ta thấy nỗi nhớ trong tác giả đã chuyển thành nỗi niềm khát khao được tự do. 

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Theo bạn, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ hay chưa? Vì sao? Nên hiểu như thế nào về nghĩa của từ "đồng” trong nhan đề?

Phương pháp giải:

Dựa vào nhan đề của tác phẩm và ý hiểu của bản thân. 

Lời giải chi tiết:

Theo em, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ bởi cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ quê hương tha thiết của tác giả. Từ “đồng’ trong nhan đề có thể hiểu theo hai cách. Đầu tiên đó là đồng trong từ “cánh đồng”, đây là biểu hiện cho nỗi nhớ quê hương, nhớ về những ngày tháng còn được sống và tận hưởng vẻ đẹp bình dị của quê hương. Tiếp đến, từ “đồng” có thể hiểu là “đồng chí” – những người cùng chí hướng, cùng làm cách mạng với tác giả. Đó là những người cùng chung lý tưởng, luôn đấu tranh để giải phóng dân tộc. 

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn có nhận xét gì về đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản? Các khổ thơ này được phân bổ theo "quy luật" nào ?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ các khổ 1, 4, 7, 13. 

Lời giải chi tiết:

- Hình thức: các khổ thơ 1, 4, 7, 13 điệp cấu trúc “Gì sâu bằng… !” và đặc biệt câu 1 và 7, 4 và 13 là giống nhau. 

- Nội dung: các khổ thơ trên đều biểu đạt một nội dung chung đó là nỗi nhớ quê hương da diết của tác giả được thể hiện qua hình ảnh tiếng hò và những buổi trưa quê hương.

→ Các khổ thơ này được phân bổ theo quy luật đan xen sự lặp lại giữa các câu, 1 với 7 và 4 với 13 tạo nên một kết cấu vòng tròn thể hiện một nỗi nhớ da diết đến cháy bỏng, cứ thế lặp đi lặp lại của người chiến sĩ cộng sản đang sôi sục lòng yêu nước cháy bỏng.  

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hệ thống hình ảnh trong bài thơ đã biểu đạt được những nội dung gì? Bạn hiểu và đánh giá như thế nào về cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài thơ, chú ý vào những hình ảnh được tác giả sử dụng trong bài.

Lời giải chi tiết:

 - Hệ thống hình ảnh trong bài thơ biểu đạt nội dung về nỗi nhớ quê hương da diết. Đó là nỗi nhớ bình dị thể hiện qua những hình ảnh rất đỗi quen thuộc mà ta có thể dễ dàng bắt gặp tại bất kỳ một vùng nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó. Đây cũng là tình cảm của tác giả đối với quê hương của mình, là sự trân trọng của một người con xa quê tự ý thức được về quê hương và nghĩa vụ của mình phải bảo vệ những thứ bình dị, tuyệt đẹp ấy. 

→ Cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh đều hợp tình, hợp lý. Đầu tiên là những sự vật bình dị, gắn bó mật thiết với quê hương như hình ảnh rặng tre, cánh đồng, những mái nhà… rồi đến “hồn thân” – những người dân chất phác đã ngã xuống vì độc lập dân tộc… Tất cả đều đi theo một trình tự hợp lý, phù hợp với tâm tư, tình cảm lúc bấy giờ của tác giả khi đang bị giam giữ, nhớ về quê hương, về con đường cách mạng mà buồn da diết bởi tình cảnh bị giam, không thể cùng với nhân dân, với anh em đồng chí tiếp tục sự nghiệp cách mạng. 

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Từ "đâu" xuất hiện bao nhiêu lần và đóng vai trò gì trong câu từ của bài thơ

Phương pháp giải:

Chú ý vào những từ “đâu” được sử dụng trong bài. 

Lời giải chi tiết:

Từ “đâu” xuất hiện 10 lần trong tác phẩm. Nó thể hiện một tâm trạng ngổn ngang, vô định, không biết đi đâu, về đâu của một người thanh niên luôn sôi sục lòng yêu quê hương, đất nước với ý chí cách mạng mạnh mẽ nhưng lại chịu cảnh giam cầm, tù đày. Tấm lòng ấy chỉ có thể thốt thành lời, thành thơ chứ không thể thành hành động thực tế. Điều đó khiến tác giả không khỏi băn khoăn, trăn trở về con đường sau này của cách mạng, của tương lai dân tộc.  Đồng thời, từ “đâu” cũng thể hiện sự hồi tưởng về những năm tháng huy hoàng, tự do của tác giả.   

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm thán trong văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ toàn bộ tác phẩm. 

Lời giải chi tiết:

Việc sử dụng luân phiên những câu hỏi như “Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”; “Vãi giống tung trời những sớm mai?” gợi lên tâm trạng ngổn ngang của tác giả, bất giác nhớ về quê hương với những hình ảnh rất đỗi quen thuộc thân thương. Ẩn sâu trong đó ta thấy được sự mong ngóng về một ngày được gặp lại những khung cảnh ấy, để thỏa mãn được nỗi nhớ, tâm tư của tác giả.

Những câu kể cũng được đan xen hết sức tài tình. Đó là kể về hình ảnh quê hương trong tâm trí của tác giả. Là cồn đất thơm, những ô mạ xanh, những rặng tre, những xóm nhà tranh… Để từ đó, giúp người đọc hình dung ra được quê hương trong tác giả, nó giản dị, ấm no và hạnh phúc đến như thế nào.

Cuối cùng, việc đan xen những câu cảm thán bên cạnh câu kể và câu hỏi giúp làm tăng thê, giá trị biểu cảm của bài thơ. Bởi đó là những câu bộc lộ cảm xúc đang dâng trào của tác giả, là sự thể hiện cho một nỗi nhớ đã lên đến đỉnh điểm, thốt lên thành lời của một thanh niên với tấm lòng yêu nước sôi sục được cống hiến, góp sức mình cho Tổ quốc. 

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Theo bạn, hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét hơn cả? Hãy làm rõ tính tượng trưng ở hình ảnh ấy.

Phương pháp giải:

Dựa vào bài viết và nêu ra quan điểm của bản thân. 

Lời giải chi tiết:

Theo em, hình ảnh trong bài thơ mang tính tượng trưng hơn cả đó là hình ảnh về “ruộng đồng”. Đó là hình ảnh điểm hình của nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó – nơi nổi bật lên những cánh đồng xanh bất tận, trải dài gợi lên một cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân khi mùa màng bội thu, ai cũng có cơm ăn, áo mặc. Hay ẩn trong đó từ “đồng” còn để chỉ những người đồng chí, bạn bè, những người cùng chí hướng cách mạng với tác giả. Họ vẫn đang ngày đêm chiến đấu trên mặt trận tư tưởng. Từ đó, giúp người đọc thấy được khát khao cháy bỏng của người thanh niên yêu nước.

Sau khi đọc 7

Câu 7 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bài thơ cho thấy điều gì về tâm trạng, phẩm chất, lí tưởng của nhân vật trữ tình? Nếu cảm nhận của bạn về những cảm xúc, tâm tình được tác giả bộc lộ trong bài thơ.

Phương pháp giải:

Dựa vào bài thơ và những hiểu biết về bài thơ. 

Lời giải chi tiết:

Bài thơ cho thấy tâm trạng buồn mang theo nỗi niềm nhớ quê hương da diết, mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng, nhớ cuộc sống tự do, được cống hiến hết mình cho Tổ quốc, cho nhân dân. Qua đó, ta thấy được lý tưởng của một người chiến sĩ cách mạng đang sôi sục, chảy sâu trong con người của tác giả. Đó là lý tưởng của một người thanh niên khi đã được giác ngộ, tìm ra chân lý của đời mình, luôn cống hiến hết mình để thực hiện lý tưởng cao đẹp ấy, phụng sự cho Tổ quốc. Một khát khao cháy bỏng bảo vệ được quê hương, những hình ảnh rất đỗi bình dị, thân thương.

→ Để từ đó, nổi bật lên trên bài thơ đó là nỗi nhớ da diết của một người con đối với quê hương. Nhớ về cuộc sống tự do như một chú chim được cất cao tiếng hót giữa bầu trời xanh thẳm, được tự do làm điều mình thích. Nghĩ về những ngày tháng tươi đẹp ấy, tác giả thấy buồn man mác bởi hiện thực tàn khốc, chịu đựng cảnh cầm tù không biết tương lai sẽ thế nào. Bởi vậy trong nỗi niềm thương nhớ, khát khao của tác giả, ta vẫn bắt gặp một nỗi buồn man mác, thầm kín. 

Viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các chi tiết, hình ảnh đã làm nên thế giới cảm xúc “nhớ đồng” trong bài thơ

Phương pháp giải:

Dựa vào nội dung bài thơ.

Chú ý đến các hình ảnh để tìm ra mối liên hệ giữa chúng. 

Lời giải chi tiết:

Bài thơ “Nhớ đồng” là một sự tổng hòa giữa tâm trạng, cảm xúc lẫn lý tưởng của tác giả - một người thanh niên trẻ đang chịu cảnh tù đày. Bài thơ được đi theo một tuần tự hợp lý, từ hình ảnh quê hương hiện lên đến việc tìm ra chân lý, lý tưởng cách mạng của tác giả. Từ đó, ta có thể hiểu nhờ vào tình yêu quê hương, yêu từ những thứ nhỏ bé, bình dị nhất đã giúp tác giả tìm ra triết lý sống cho mình. Những tình cảm nhỏ bé đã vun đắp cho tâm hồn của người thanh niên, đưa anh đến gần với lý tưởng cách mạng. Nó như một điều kiện cần, căn bản cần có của một người chiến sĩ cách mạng đó là tình yêu quê hương, đất nước. Bởi vậy, những hình ảnh đó trong bài thơ đã góp một phần quan trọng giúp ta hiểu được tâm tư, tình cảm của tác giả, nỗi nhớ cùng niềm khát khao cháy bỏng của một người thanh niên trẻ yêu nước da diết. 

TRƯỚC KHI ĐỌC 

Câu hỏi 1. Dựa vào kinh nghiệm cá nhân, nỗi nhớ thường bắt đầu và phát triển như thế nào?

Câu hỏi 2. Hãy tưởng tượng cách bạn bắt đầu một tác phẩm thể hiện nỗi nhớ cá nhân. Điều gì sẽ được đề cập đầu tiên? Tại sao?

=> Xem hướng dẫn giải

Câu hỏi 1. 

Theo trải nghiệm của tôi, nỗi nhớ thường khởi nguồn từ mong mỏi, khao khát điều gì đó hoặc muốn gặp gỡ ai đó, và cảm xúc dành cho điều đó rất sâu đậm. Khi làm bất kỳ việc gì, tôi luôn nghĩ về điều hoặc người đó. Khi gặp lại, cảm xúc sẽ bộc lộ rõ qua biểu hiện trên gương mặt và cử chỉ.

Câu hỏi 2.

Khi bắt đầu một tác phẩm thể hiện nỗi nhớ, trước hết nên nhắc đến bản chất của nỗi nhớ đó. Điều này giúp người đọc dễ dàng nắm bắt nội dung chính của tác phẩm từ đầu. Việc giải thích nỗi nhớ và trình bày chi tiết sau đó giúp người đọc hiểu sâu hơn về cảm xúc và tâm tư của tác giả.

ĐỌC VĂN BẢN 

Câu hỏi 1. Tiếng hò liên quan thế nào đến nỗi nhớ?

=> Xem hướng dẫn giải

Tiếng hò gợi lên âm thanh của cuộc sống và là nguồn cảm hứng chính của toàn bài.

Câu hỏi 2. Các hình ảnh xuất hiện có đặc điểm gì?

=> Xem hướng dẫn giải

Cồn thơm, ruộng tre xanh mướt, ô mạ xanh, nương khoai ngọt, chiều sương phủ đồng, xóm làng và con đường quen thuộc, xóm nhà tranh thấp... Tất cả đều đơn sơ, gần gũi, quen thuộc, nhưng bị ngăn cách.

Câu hỏi 3. Khổ thơ này có gì giống và khác so với khổ thơ thứ nhất?

=> Xem hướng dẫn giải

Khổ thơ thứ hai thể hiện cảm xúc nỗi nhớ rõ rệt hơn khổ thơ thứ nhất, đặc biệt với từ 'Ôi' xuất hiện ở đầu câu làm tăng cảm giác khắc khoải.

Câu hỏi 4. Hãy tưởng tượng hình ảnh 'bàn tay... vãi giống tung trời'.

=> Xem hướng dẫn giải

Hình ảnh này gợi lên hình ảnh những người nông dân quanh năm làm việc vất vả trên đồng ruộng, lưng còng, nhưng vẫn giữ phẩm chất sáng ngời và niềm tin vào tương lai.

Câu hỏi 5. Đối tượng được gọi là 'hồn thân' ở đây là ai?

=> Xem hướng dẫn giải

'Hồn thân' có thể là những chiến sĩ đang chìm đắm trong nỗi nhớ và hồi ức không dứt.

Câu hỏi 6. 'Tôi' ở khổ thơ này phát triển thế nào so với 'tôi' ở khổ thơ trước?

=> Xem hướng dẫn giải

Từ “tôi” ở khổ thơ này đã tìm thấy chân lý và lý tưởng của mình, đang phấn đấu thực hiện, khác với cái tôi ở khổ thơ trước đang tìm kiếm lý tưởng và cảm thấy băn khoăn, chán nản.

Câu hỏi 7. Hình ảnh 'cánh chim buồn nhớ gió mây' biểu đạt cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

=> Xem hướng dẫn giải

Hình ảnh này thể hiện nỗi nhớ quê hương và khát khao tự do mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng đang bị tù đày.

SAU KHI ĐỌC 

Câu hỏi 1. Nhan đề Nhớ đồng có bao quát toàn bộ cảm xúc của bài thơ không? Vì sao? Hiểu từ 'đồng' trong nhan đề thế nào?

=> Xem hướng dẫn giải

Nhan đề Nhớ đồng bao quát nỗi nhớ về cuộc sống bên ngoài của người tù cộng sản. 'Đồng' có thể hiểu là quê hương của người tù cách mạng.

Câu hỏi 2. Đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản là gì? Các khổ thơ này phân bố theo quy luật nào?

=> Xem hướng dẫn giải

Các khổ thơ 1, 4, 7, 13 đều sử dụng câu cảm thán để biểu đạt nỗi nhớ, được phân bố theo một quy luật hợp lý để làm nổi bật cảm xúc của tác giả.

Câu hỏi 3. Hệ thống hình ảnh trong bài thơ biểu đạt nội dung gì? Đánh giá cách tác giả phối hợp, sắp xếp các hình ảnh?

=> Xem hướng dẫn giải

Hệ thống hình ảnh biểu đạt nỗi nhớ quê hương, qua các hình ảnh quen thuộc, thể hiện sự trân trọng của tác giả với quê hương. Cách tác giả sắp xếp các hình ảnh rất hợp lý, từ cảnh vật gần gũi đến hình ảnh những người đã hy sinh vì độc lập.

Câu hỏi 4. Từ “đâu” xuất hiện bao nhiêu lần và vai trò trong bài thơ là gì?

=> Xem hướng dẫn giải

Từ “đâu” xuất hiện 10 lần, thể hiện sự ngổn ngang, băn khoăn của tác giả về con đường phía trước và quá khứ tự do.

Câu hỏi 5. Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng câu hỏi, câu kể và câu cảm trong văn bản.

=> Xem hướng dẫn giải

Câu hỏi gợi sự nhớ quê, câu kể mô tả hình ảnh quê hương, câu cảm thán bộc lộ cảm xúc dâng trào, tất cả tạo nên một tác phẩm đầy cảm xúc và chân thực.

Câu hỏi 6. Hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng nổi bật? Giải thích tính tượng trưng đó.

=> Xem hướng dẫn giải

Hình ảnh 'ruộng đồng' tượng trưng cho cuộc sống nông thôn và những người đồng chí cách mạng, thể hiện khát khao và lý tưởng của tác giả.

Câu hỏi 7. Bài thơ cho thấy điều gì về tâm trạng, phẩm chất, lý tưởng của nhân vật trữ tình? Cảm nhận của bạn về những cảm xúc được bộc lộ?

=> Xem hướng dẫn giải

Bài thơ thể hiện nỗi nhớ quê hương mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng, lý tưởng cao cả của tác giả. Cảm xúc của tác giả là sự kết hợp của nỗi nhớ quê hương và khát khao tự do, tạo nên một tâm trạng buồn man mác và sâu lắng.

KẾT NỐI ĐỌC - VIẾT 

Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các chi tiết, hình ảnh trong bài thơ 'Nhớ đồng'.

=> Xem hướng dẫn giải

Bài thơ 'Nhớ đồng' thể hiện nỗi nhớ quê hương da diết và cảm xúc sâu lắng của tác giả. Các chi tiết và hình ảnh trong bài thơ không chỉ gợi nhớ về cuộc sống bình dị mà còn thể hiện sự khao khát tự do và tình yêu đất nước. Sự kết hợp giữa những câu hỏi, câu kể và câu cảm thán tạo nên một tác phẩm đầy cảm xúc, phản ánh tâm hồn và lý tưởng của tác giả, đồng thời thể hiện sự trân trọng đối với quê hương và con người.

* Trước khi đọc

Câu hỏi 1 (trang 56 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Theo bạn, nỗi nhớ thường bắt đầu và phát triển như thế nào?

Trả lời:

- Nỗi nhớ thường khởi nguồn từ sự yêu thích, ấn tượng về một điều gì đó mà chúng ta phải xa cách.

- Nỗi nhớ càng trở nên sâu sắc khi tình cảm đó lớn dần lên, khi chúng ta hồi tưởng lại những ký ức được kích thích bởi các mối quan hệ tinh thần.

Câu hỏi 2 (trang 56 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Hãy tưởng tượng cách bạn mở đầu một tác phẩm thể hiện nỗi nhớ của mình. Điều gì sẽ được nhắc đến trước tiên và tại sao?

Trả lời:

Nếu tôi bắt đầu một tác phẩm về nỗi nhớ của mình, tôi sẽ nhắc đến đối tượng của nỗi nhớ trước tiên để giúp người đọc hình dung và cảm nhận được nỗi nhớ trong tác phẩm.

* Đọc văn bản

Tiếng hò có mối liên hệ gì với nỗi nhớ?

- Tiếng hò gợi cảm hứng cho nỗi nhớ. Nó được lặp lại nhiều lần trong văn bản và cũng đại diện cho quê hương xứ Huế của tác giả.

Các hình ảnh trong văn bản có đặc điểm gì?

- Các hình ảnh: cồn thơm, ruồng tre, ô mạ xanh mơn mởn, nương khoai ngọt sắn bùi, chiều sương phủ bãi đồng, xóm làng, con đường quen thuộc, xóm nhà tranh,…

- Đặc điểm: Tất cả đều là hình ảnh đồng quê đơn sơ, quen thuộc trong nỗi nhớ của tác giả.

Khổ thơ này giống và khác khổ thơ thứ nhất ở điểm nào?

- Giống nhau: Đều có hai câu thơ và đề cập đến không gian buổi trưa hiu quạnh.

- Khác nhau:

+ Khổ 1 nhắc đến nỗi nhớ qua tiếng hò.

+ Khổ 3 nhắc đến nỗi nhớ qua ruộng đồng quê hương.

Hãy tưởng tượng về hình ảnh “bàn tay … vãi giống tung trời”.

Đó là bàn tay của những người nông dân chất phác, đang vất vả trên cánh đồng. Đó là bàn tay gieo trồng giống, mang đến những giá trị yêu thương cho cuộc đời.

“Hồn thân” ở đây bao gồm những ai?

“Hồn thân” ở đây chỉ những người nông dân và mẹ.

“Tôi” trong khổ thơ này có sự phát triển như thế nào so với “tôi” trong khổ thơ trước?

- “Tôi” trong khổ thơ trước là tác giả đang tìm kiếm chân lý và lý tưởng sống của cuộc đời.

- “Tôi” trong khổ thơ này là tác giả đã tìm thấy một lý do sống, được soi sáng bởi ánh sáng của mặt trời chân lý.

Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” diễn tả cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” biểu đạt khao khát được như cánh chim tự do bay lượn, thoát khỏi cánh cửa nhà tù để trở về với đồng đội và lý tưởng cách mạng của mình. Người chiến sĩ cách mạng với nhiệt huyết cháy bỏng mong muốn được hành động, sống với lý tưởng của mình thay vì bị giam cầm như chim trong lồng.

* Sau khi đọc

Nội dung chính của bài thơ “Nhớ đồng”: Bài thơ là tiếng lòng sâu lắng của nhân vật trữ tình với cuộc sống tự do và niềm say mê cách mạng. Nó thể hiện khát vọng tự do, tình yêu với nhân dân, đất nước và cuộc sống của chính mình.

Câu 1 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bạn có nghĩ nhan đề “Nhớ đồng” đã bao hàm toàn bộ cảm xúc của bài thơ chưa? Vì sao? Từ “đồng” trong nhan đề nên hiểu như thế nào?

Trả lời:

- Nhan đề “Nhớ đồng” đã bao hàm toàn bộ cảm xúc của bài thơ vì nó thể hiện niềm yêu quý và nỗi nhớ sâu sắc của tác giả về quê hương và đồng bào.

- Từ “đồng” ở đây có thể hiểu là đồng quê và đồng bào.

Câu 2 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bạn nhận xét gì về hình thức của các khổ thơ 1, 4, 7, 13? Các khổ thơ này được phân bố theo quy luật nào?

Trả lời:

- Hình thức: Các khổ thơ đều có 2 dòng và bắt đầu bằng cụm từ “Gì sâu bằng…).

- Quy luật: Tác giả viết các khổ này khi trở về thực tại bị giam cầm, thể hiện tâm trạng nhớ quê hương và đồng đội, nhìn lại bản thân và khát vọng tự do mãnh liệt, rồi nỗi nhớ lại tiếp tục quay vòng, không ngừng nghỉ.

Câu 3 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Hệ thống hình ảnh trong bài thơ diễn tả những nội dung gì? Bạn đánh giá cách tác giả sắp xếp các hình ảnh trong bài thơ như thế nào?

Trả lời:

- Hệ thống hình ảnh thể hiện tâm trạng của nhà thơ về quê hương, đồng đội và khao khát tự do.

- Đầu tiên là hình ảnh về đồng quê, sau đó là hình ảnh về người nông dân cần cù, tiếp theo là hình ảnh về đồng đội, cuối cùng là tác giả nhớ về chính mình trong quá khứ. => Tác giả mô tả nỗi nhớ theo trình tự từ tổng quát đến cụ thể.

Câu 4 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Từ “đâu” xuất hiện bao nhiêu lần và đóng vai trò gì trong cấu trúc bài thơ?

Trả lời:

- Từ “đâu” xuất hiện 10 lần.

- Điệp từ “đâu” được lặp lại trong các khổ thơ thể hiện nỗi nhớ rộng lớn của nhà thơ. Nó khơi gợi hồi tưởng và nhớ thương về tất cả những gì đã gắn bó với mình. Khi bị cùm và giam hãm, nhà thơ chỉ còn cảm nhận bằng tâm hồn nhạy cảm.

Câu 5 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc luân phiên giữa câu hỏi, câu kể và câu cảm trong văn bản.

Trả lời:

Tác dụng của việc luân phiên giữa câu hỏi, câu kể và câu cảm:

- Tạo ra sự ám ảnh lớn về nỗi nhớ và sự cô đơn sâu thẳm của nhà thơ.

- Sự luân phiên này cho thấy cảm nhận sâu sắc của nhà thơ trong hoàn cảnh tù đày.

Câu 6 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Theo bạn, hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét nhất? Hãy làm rõ tính tượng trưng của hình ảnh đó.

Trả lời:

Hình ảnh mang tính tượng trưng rõ nét nhất là tiếng hò quê hương.

- Tiếng hò gợi lên cảm hứng cho nhà thơ, vang lên lẻ loi trong không gian tĩnh lặng, sâu lắng => Biểu đạt nỗi buồn, hiu quạnh đồng điệu với tâm trạng người tù.

- Tiếng hò cũng gợi nhớ làn điệu dân ca xứ Huế trữ tình.

Câu 7 (trang 58 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bài thơ phản ánh điều gì về tâm trạng, phẩm chất và lý tưởng của nhân vật trữ tình? Cảm nhận của bạn về cảm xúc và tâm tình của tác giả trong bài thơ như thế nào?

Trả lời:

- Tâm trạng, phẩm chất, lý tưởng của nhân vật trữ tình: Tác giả thể hiện nỗi nhớ quê hương và đồng bào, từ đó khát khao tự do, hành động, và lý tưởng cứu nước, làm cho quê hương no ấm.

- Cảm nhận: Đó là tâm trạng của một chiến sĩ cộng sản khát khao hành động. Nỗi nhớ quê hương và con người thể hiện tình yêu với cuộc sống bên ngoài nhà tù và khát vọng tự do, yêu nước.

* Kết nối đọc – viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm rõ mối liên hệ giữa các hình ảnh trong bài thơ “Nhớ đồng”.

Đoạn văn tham khảo

Tố Hữu đã thể hiện cảm xúc “nhớ đồng” qua hệ thống hình ảnh gần gũi, thân thuộc. Những hình ảnh này kết nối chặt chẽ, làm nổi bật tâm trạng của người tù cách mạng. Quê hương hiện lên rõ nét trong nỗi nhớ của tác giả, từ đồng ruộng, cồn thơm, ô mạ xanh, nương khoai sắn, đến xóm nhà, con đường mòn. Tất cả đều là những cảnh vật đơn sơ, quen thuộc, thân thương. Từ nỗi nhớ quê, tác giả nhớ về những người nông dân cần cù và mẹ. Nỗi nhớ và thực tại tù đày thúc đẩy tác giả hồi tưởng về quá khứ và lý tưởng cách mạng, thể hiện nỗi nhớ da diết và tình yêu đất nước, khát vọng tự do của nhà thơ Tố Hữu.