6 Bài soạn nổi bật về bài thơ 'Đợi mẹ' (Ngữ văn 7 - SGK Chân trời sáng tạo)

Chuẩn bị đọc

Sự chờ đợi thường mang đến những cảm xúc đặc biệt. Hãy chia sẻ cảm nhận của bạn về việc chờ đợi một ai đó hoặc một điều gì đó.

Trả lời:

Khi chờ đợi, tôi cảm thấy hào hứng và hồi hộp, lòng luôn tràn đầy mong mỏi và kỳ vọng.

Trải nghiệm với văn bản

Câu 1. Bạn tưởng tượng gì khi đọc đoạn thơ này?

Câu 2. Mẹ đã bế ai vào nhà? Bạn có cơ sở gì để nghĩ như vậy?

Trả lời:

Câu 1. Tôi hình dung một đứa trẻ ngồi lo lắng, chờ đợi mẹ vẫn đang làm việc ngoài đồng chưa về.

Câu 2. Mẹ đã bế đứa trẻ vào nhà. Dựa trên câu thơ 'mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ', có thể thấy 'nỗi đợi' đã ăn sâu vào giấc mơ của đứa trẻ, chứng tỏ đứa trẻ đợi mẹ ngay cả khi mơ.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. Xác định cách gieo vần và ngắt nhịp của bài thơ. Bạn nhận xét gì về cách gieo vần và ngắt nhịp đó?

Câu 2. Tìm và phân tích các từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của đứa trẻ.

Câu 3. Cảm nhận của bạn về hình ảnh 'Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ' là gì?

Câu 4. Bài thơ bộc lộ tình cảm và cảm xúc gì từ tác giả? Hãy chỉ ra những từ ngữ, hình ảnh thể hiện điều đó.

Câu 5. Theo bạn, thông điệp tác giả muốn gửi gắm qua bài thơ là gì?

Câu 6. Tình cảm giữa mẹ và bé gợi cho bạn suy nghĩ gì về tình cảm gia đình? Hãy viết một đoạn văn ngắn để bày tỏ suy nghĩ của bạn.

Trả lời:

Câu 1. Cách gieo vần và ngắt nhịp của bài thơ là:

• Cách gieo vần: vần lưng.
• Cách ngắt nhịp: 3/3, 2/3, 3/2.

=> Cách ngắt nhịp và gieo vần linh hoạt mang lại sự gợi mở và tự nhiên cho bài thơ.

Câu 2. Các từ ngữ, hình ảnh và biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của đứa trẻ bao gồm:

• Từ ngữ: Em bé ngồi nhìn, em bé quan sát
• Hình ảnh: ruộng lúa, vầng trăng non, cánh đồng, đom đóm, hoa mận trắng
• Biện pháp tu từ: Ẩn dụ, nhân hóa

=> Những yếu tố này giúp thể hiện tâm trạng khao khát và mong chờ của đứa trẻ, nơi hình ảnh mẹ luôn hiện diện trong giấc mơ của em.

Câu 3. Hình ảnh 'Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ' phản ánh sự chờ đợi dài đằng đẵng của đứa trẻ. Hình ảnh này khiến tôi suy nghĩ về sự vất vả của mẹ và khao khát của đứa trẻ về sự gần gũi và tình cảm của mẹ, để mẹ không phải làm việc vất vả đến mức đứa trẻ phải đợi cả trong mơ.

Câu 4. Bài thơ 'Đợi mẹ' bộc lộ tình cảm sâu sắc của tác giả dành cho mẹ, thể hiện qua những rung cảm chân thành và xúc động. Những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm đó bao gồm:

• Em bé nhìn vầng trăng mà không thấy mẹ.
• Mẹ lẫn vào cánh đồng.
• Em bé nhìn đom đóm, chờ tiếng mẹ về.
• Bàn chân mẹ lội bùn từ xa.
• Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ.

Câu 5. Thông điệp bài thơ là: Tình yêu thương của đứa trẻ dành cho mẹ và hình ảnh người mẹ tần tảo vì con cái được khắc họa chân thực và cảm động.

Câu 6. Nếu ai đó hỏi tôi về tình cảm đẹp nhất, tôi sẽ nói đó là tình cảm gia đình. Gia đình là nơi tôi nhận được tình yêu thương và sự bảo vệ. Tình cảm gia đình mang lại sức mạnh to lớn để vượt qua thử thách trong cuộc sống. Vì vậy, chúng ta cần trân trọng và bảo vệ tình cảm gia đình.

I. Tác giả văn bản 'Đợi mẹ'

- Vũ Quần Phương, tên thật là Vũ Ngọc Chúc, sinh năm 1940.

- Quê quán:

+ Cha quê Hải Hậu, Nam Định

+ Mẹ quê Từ Liêm, Hà Nội

- Sự nghiệp:

+ Ông viết thơ, phê bình văn học và dịch thơ cho các sách, báo, tạp chí văn học.

+ Được trao giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007.

- Tác phẩm nổi bật: Cỏ mùa xuân (1966), Hoa trong cây (1977), Những điều cùng đến (1983), Đợi (1988), Vầng trăng trong xe bò (1988), Vết thời gian (1996),...

II. Phân tích tác phẩm 'Đợi mẹ'

Thể loại:

Thơ tự do

Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

Được in trong tập “Thơ về mẹ”

Phương thức biểu đạt:

Biểu cảm

Tóm tắt:

Em bé chờ mẹ đến tối, ngắm ruộng lúa và vầng trăng, nhưng mẹ vẫn chưa về. Cảnh vật và căn nhà đều buồn theo nỗi chờ đợi của em. Em thương mẹ lao động vất vả, mỗi ngày đều chờ mẹ về, đến mức trong giấc mơ cũng thấy mình đang đợi mẹ.

Bố cục:

- Phần 1: Từ đầu đến “trống trải”: Em bé chờ mẹ đến tối.

- Phần 2: Còn lại: Em bé đợi mẹ đến khuya, mẹ mới về.

Giá trị nội dung:

Bài thơ thể hiện sự khao khát tình mẹ và cảm xúc chân thành, sâu lắng của một trái tim luôn yêu thương mẹ.

Giá trị nghệ thuật:

- Lời thơ nhẹ nhàng, cảm xúc, thiết tha.

- Hình ảnh sinh động, từ ngữ gợi cảm, gợi hình.

III. Phân tích chi tiết tác phẩm 'Đợi mẹ'

• Em bé chờ mẹ đến tối

- Bối cảnh: Trời tối.

- Hành động của em bé:

+ Nhìn ra ruộng lúa và vầng trăng.

- Nghệ thuật:

+ Điệp ngữ: “nhìn ra ruộng lúa”, “nhìn vầng trăng”.

+ Hình ảnh “vầng trăng”: tượng trưng cho nỗi nhớ, mong đợi.

- Mẹ vẫn chưa về:

+ Em chưa thấy mẹ.

+ Đồng lúa hòa vào đêm.

+ Ngọn lửa chưa nhen.

+ Căn nhà trống trải.

→ Cảnh vật buồn bã cùng em bé.

- Nhận xét:

+ Em bé yêu mẹ, hiểu mẹ vất vả, luôn chờ đợi mẹ về, dù không ngủ.

+ Vũ Quần Phương xa mẹ từ nhỏ, điều này khiến thơ ông chạm đến cảm xúc sâu lắng của người đọc.

→ Biểu hiện của tình mẫu tử thiêng liêng.

• Em bé chờ mẹ đến khuya, mẹ mới về

- Bối cảnh: “Trời về khuya”.

- Cảnh vật:

+ Đom đóm bay quanh ao và vào nhà.

+ “Trời về khuya lung linh trắng”.

+ “Vườn hoa mận trắng”.

→ Cảnh vật sáng tươi hơn, vui theo niềm vui của em bé khi mẹ về.

- Mẹ đã về:

+ Sau một ngày làm việc vất vả, mẹ về với bàn chân lội bùn.

+ Mẹ đã bế em.

+ Nhưng “nỗi đợi vẫn nằm mơ”.

- Nhận xét:

+ Mẹ trở về sau ngày làm việc mệt nhọc, âu yếm bế em bé đi ngủ. Em bé chờ mẹ cả trong giấc mơ, vì thói quen chờ đợi mẹ đã ăn sâu vào tâm trí em.

→ Tình mẹ con sâu sắc, đặc biệt.

CHUẨN BỊ ĐỌC

Câu hỏi: Đợi chờ mang lại cảm xúc đặc biệt. Hãy chia sẻ cảm xúc của em khi đợi một ai đó/một điều gì đó.

Câu trả lời:

Khi đợi chờ, em cảm thấy hạnh phúc, háo hức mong ngóng điều đó.

TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Em hình dung gì khi đọc đoạn thơ này?

Câu trả lời:

Em hình dung một em bé đang hồi hộp, chờ đợi mẹ ngoài đồng chưa về.

Câu hỏi 2: Mẹ đã bế ai vào nhà? Dựa vào đâu mà em biết?

Câu trả lời:

Mẹ đã bế em bé vào nhà. Câu thơ 'mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ' cho thấy “nỗi đợi” đã ăn sâu vào giấc mơ của em bé.

B. Bài tập và hướng dẫn giải

SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Câu hỏi 1: Xác định cách gieo vần và ngắt nhịp của bài thơ. Nhận xét gì về cách gieo vần và ngắt nhịp ấy?

=> Xem hướng dẫn giải

- Cách gieo vần: vần lưng.

- Cách ngắt nhịp: 3/3, 2/3, 3/2.

- Gieo vần và ngắt nhịp linh hoạt tạo sự gợi cảm, tự nhiên cho bài thơ.

Câu hỏi 3: Nêu cảm nhận về hình ảnh 'Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ'.

=> Xem hướng dẫn giải

Hình ảnh này cho thấy mỗi ngày mẹ đều về muộn, và nỗi đợi đã đi vào giấc mơ của em bé, làm nổi bật sự khắc khoải và tình cảm sâu sắc.

Câu hỏi 4: Bài thơ thể hiện tình cảm, cảm xúc gì của tác giả? Tìm từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy.

=> Xem hướng dẫn giải

- Bài thơ thể hiện tình cảm sâu lắng của tác giả đối với mẹ.

- Từ ngữ, hình ảnh thể hiện cảm xúc:

+ Em bé nhìn vầng trăng mà chưa thấy mẹ.

+ Mẹ lẫn trong cánh đồng.

+ Đóm bay, chờ tiếng mẹ.

+ Bàn chân mẹ lội bùn.

+ Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ.

Câu hỏi 5: Tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì qua bài thơ?

=> Xem hướng dẫn giải

Bài thơ gửi gắm tình yêu thương của em bé dành cho mẹ, và khắc họa hình ảnh người mẹ vất vả vì con.

Câu hỏi 6: Tình cảm của bé và mẹ gợi suy nghĩ gì về tình cảm gia đình?

=> Xem hướng dẫn giải

Tình cảm gia đình là tình cảm cao đẹp nhất, là nguồn sức mạnh để vượt qua khó khăn. Cần trân trọng và bảo vệ tình cảm này.

I. Giới thiệu tác giả Vũ Quần Phương

Vũ Quần Phương, sinh ngày 8 tháng 9 năm 1940, là một nhà thơ, nhà báo và nhà phê bình văn học nổi tiếng. Tên khai sinh của ông là Vũ Ngọc Chúc, và ông còn sử dụng các bút danh khác như Ngọc Vũ và Phương Viết. Ông quê ở xã Hải Trung, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Sau khi tốt nghiệp Đại học Y khoa năm 1965, ông làm bác sĩ trong hai năm trước khi chuyển sang nghiệp thơ và phê bình văn học. Từ năm 1972, ông công tác tại Ban Văn học Đài Tiếng nói Việt Nam, sau đó làm biên tập viên tại Nhà xuất bản Văn học từ năm 1984. Ông cũng đã từng là Chủ tịch Hội Văn học Hà Nội và Tổng biên tập báo Người Hà Nội. Hiện tại, ông công tác tại Hội Nhà văn Việt Nam và là Phó Tổng biên tập tạp chí Văn chương Việt Nam. Năm 2007, ông được vinh danh với giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Các tác phẩm nổi bật của ông bao gồm: Cỏ mùa xuân (thơ, in chung – 1964), Hoa trong cây (thơ – 1977), Những điều cùng đến (thơ – 1983), Cát sáng (thơ, in chung – 1985), Vầng trăng trong xe bò (thơ – 1988), Đọc thơ Hương Tích (bình thơ – 1985), Thơ với lời bình (bình thơ – 1990), Vết thời gian (thơ – 1996).

II. Khái quát tác phẩm Đợi mẹ

1. Hoàn cảnh sáng tác

Được xuất bản trong tập Thơ về mẹ, NXB Lao động, 2012.

2. Thể loại: Thơ tự do

Thơ tự do là hình thức thơ không bị ràng buộc bởi các quy tắc cố định về số câu, số chữ hay niêm đối, khác với thơ truyền thống. Tuy nhiên, nó vẫn giữ cấu trúc phân dòng và có thể có vần như những đơn vị nhịp điệu trong văn bản.

3. Bố cục

Đợi mẹ có cấu trúc gồm 2 phần:

- Phần 1: Từ đầu đến “trống trải”: Miêu tả em bé chờ mẹ đến tối.

- Phần 2: Phần còn lại: Em bé chờ mẹ đến khuya, khi mẹ mới về.

4. Tóm tắt

Em bé ngồi chờ mẹ mãi đến tối, nhìn ra ruộng lúa và vầng trăng nhưng mẹ vẫn chưa về. Căn nhà thì vắng vẻ và cảnh vật cũng buồn bã. Em bé rất yêu mẹ và thương mẹ vì phải làm việc vất vả. Ngày nào cũng chờ mẹ về, giờ hành động đó đã quen đến mức em mơ cũng thấy mình đang đợi mẹ.

5. Giá trị nội dung

Bài thơ Đợi mẹ phản ánh cảm xúc chân thành và sâu sắc của một trái tim khao khát tình yêu thương của mẹ. Tình cảm này đặc biệt vì tác giả Vũ Quần Phương đã xa mẹ từ khi còn nhỏ, làm cho những vần thơ về mẹ của ông luôn chạm đến trái tim người đọc. Bài thơ không chỉ khắc họa tình yêu của em bé dành cho mẹ mà còn hình ảnh người mẹ chăm chỉ, vất vả vì con.

6. Đặc sắc nghệ thuật

- Ngôn từ ngắn gọn, đầy hình ảnh và cảm xúc.

- Lời thơ giản dị, tự nhiên.

- Cách ngắt nhịp và gieo vần linh hoạt, tạo cảm xúc sâu lắng.

Chuẩn bị đọc

Đợi chờ mang lại cảm xúc đặc biệt cho người chờ. Hãy chia sẻ cảm xúc của bạn khi đợi một ai đó hoặc một điều gì đó.

Gợi ý:

Cảm xúc khi chờ đợi có thể là háo hức, lo lắng, mong ngóng.

Trải nghiệm cùng văn bản

Câu 1. Bạn hình dung điều gì khi đọc đoạn thơ này?

Hình dung về một em bé đang ngồi chờ mẹ.

Câu 2. Mẹ đã bế ai vào nhà? Dựa vào đâu mà bạn cho là như vậy?

Mẹ đã bế em bé vào nhà. Dựa vào câu thơ “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ”.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. Xác định cách gieo vần và ngắt nhịp của bài thơ. Bạn có nhận xét gì về cách gieo vần và ngắt nhịp ấy?

Vần lưng (nhà - xa); cách ngắt nhịp: 2/2/3, 2/2, 3/3, 2/3, 3/2...

Cách gieo vần và ngắt nhịp linh hoạt giúp diễn tả tâm trạng chờ đợi của em bé.

Câu 2. Tìm và nêu tác dụng của những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của em bé.

Từ ngữ: ngồi nhìn, lẫn, trống trải, chờ, khuya, bế.

Hình ảnh: em bé ngồi nhìn ruộng lúa, vầng trăng, đom đóm bay, bàn chân mẹ lội bùn, hoa mận trắng, mẹ bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ.

Biện pháp tu từ: Điệp ngữ (em bé, mẹ); ẩn dụ (mẹ bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ).

Tác dụng: Diễn tả rõ nét tâm trạng của em bé khi chờ đợi mẹ.

Câu 3. Nêu cảm nhận của bạn về hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ”.

Hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ” thể hiện sự chăm sóc và nâng niu của mẹ đối với em bé, mặc dù em bé đã ngủ quên ngoài đầu hè và nỗi đợi mẹ vẫn còn ám ảnh trong giấc mơ của em.

Câu 4. Bài thơ thể hiện tình cảm, cảm xúc gì của tác giả? Hãy tìm những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy.

Bài thơ thể hiện tình yêu thương và nỗi nhớ nhung. Những từ ngữ, hình ảnh như em bé nhìn vầng trăng, mẹ lẫn trên cánh đồng, đóm bay, bàn chân mẹ lội bùn, hoa mận trắng, và mẹ bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ đều thể hiện tình cảm này.

Câu 5. Theo bạn, tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì qua bài thơ này?

Thông điệp: Bài thơ gửi gắm thông điệp về tình mẫu tử thiêng liêng và quý giá.

Câu 6. Tình cảm của bé và mẹ dành cho nhau gợi cho bạn suy nghĩ gì về tình cảm giữa các thành viên trong gia đình?

Tình cảm của bé và mẹ cho thấy tình cảm gia đình thật quý báu và đẹp đẽ. Tình cảm này là nền tảng của sự yêu thương và hỗ trợ trong cuộc sống.

Nội dung chính

Bài thơ 'Đợi mẹ' kể lại câu chuyện muôn thuở của trẻ thơ, được viết từ những rung động chân thành và sâu sắc của một tâm hồn luôn khao khát tình yêu thương của mẹ. Nhà thơ Vũ Quần Phương, xa mẹ từ nhỏ, có lẽ vì thế mà mỗi vần thơ của ông đều chạm đến những cảm xúc sâu lắng nhất trong lòng người đọc.

Qua 'nỗi đợi' của em bé về mẹ, bài thơ giúp chúng ta cảm nhận được tình yêu thương của em dành cho mẹ và vị trí đặc biệt của mẹ trong tâm hồn em. Đồng thời, bài thơ còn khắc họa một cách chân thực, cảm động hình ảnh người mẹ tần tảo, lam lũ vì mưu sinh và vì con.

Chuẩn bị đọc

(Trang 98, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Đợi chờ luôn mang lại cho người đợi những cảm xúc đặc biệt. Hãy chia sẻ với các bạn cảm xúc của em khi đợi chờ một ai đó hoặc một điều gì đó.

Phương pháp giải:

Dựa vào trải nghiệm của bản thân, chia sẻ cảm xúc của em khi chờ đợi một ai đó.

Lời giải chi tiết:

Khi còn nhỏ, chắc hẳn ai cũng đã trải qua cảm xúc khi chờ đợi mẹ về. Mỗi sáng khi mẹ đi chợ, em luôn ở nhà ngóng chờ mẹ từng giây từng phút, cảm xúc lúc đó vô cùng bồn chồn, hồi hộp và luôn suy nghĩ không biết mẹ có mua món đồ mình thích hay không. Khi đợi quá lâu, cảm giác buồn chán sẽ khiến em chạy ra ngõ để đón mẹ.

Trải nghiệm cùng VB 1

Câu 1 (Trang 98, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Em hình dung thấy điều gì khi đọc đoạn thơ này?

Phương pháp giải:

Đọc đoạn thơ và dựa vào trí tưởng tượng của mình, nêu cảm nhận bản thân em sau khi đọc đoạn thơ.

Lời giải chi tiết:

Em hình dung hình ảnh bạn nhỏ đang ngồi ngóng chờ mẹ về, nhìn hoài không thấy mẹ đâu, đến khi trăng đã lên mà mẹ vẫn còn ở đồng xa, bao quanh chỉ là sự cô đơn, trống trải.

Trải nghiệm cùng VB 2

Câu 2 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Mẹ đã bế ai vào nhà? Dựa vào đâu em cho là như vậy?

Phương pháp giải:

Đọc đoạn thơ tìm chi tiết cho thấy mẹ đã bế ai vào nhà.

Lời giải chi tiết:

- Mẹ đã bế bạn nhỏ vào nhà.

- Dựa vào câu thơ “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ”. Vì bạn nhỏ chính là người luôn chờ đợi mẹ về từng ngày.

Suy ngẫm và phản hồi 1

Câu 1 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Xác định cách gieo vần và ngắt nhịp của bài thơ. Em có nhận xét gì về cách gieo vần và ngắt nhịp ấy?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài thơ, xác định cách gieo vần, ngắt nhịp và nhận xét về nó.

Lời giải chi tiết:

- Cách gieo vần: linh hoạt (Mẹ lẫn trên cánh đồng lúa lẫn vào đêm,... Đom đóm bay ngoài ao. Đom đóm đã vào nhà,... lung linh trắng vườn hoa mận trắng)

- Cách ngắt nhịp: độc đáo (dòng 2, 8 và dòng 3, 11)

=> Nhận xét: Cách gieo vần và ngắt nhịp độc đáo của bài thơ làm cho sự thay đổi, góp phần diễn tả tâm trạng chờ đợi mẹ của bé.

Suy ngẫm và phản hồi 2

Câu 2 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Tìm và nêu tác dụng của những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của em bé.

Phương pháp giải:

Đọc đoạn văn và tìm các từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của em bé sau đó nêu tác dụng.

Lời giải chi tiết:

Đọc đoạn văn và tìm các từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của em bé sau đó nêu tác dụng.

Suy ngẫm và phản hồi 3

Câu 3 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Đọc đoạn văn và tìm các từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của em bé sau đó nêu tác dụng.

Phương pháp giải:

Dựa vào suy nghĩ bản thân, nêu cảm nhận về hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ”.

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ” là một hình ảnh ẩn dụ. “Nỗi đợi vẫn nằm mơ” ở đây chính là hình ảnh em bé ngồi đợi mẹ về với sự nhớ nhung, thường trực đối với mẹ. Mẹ bế em bé vào nhà như một sự trân trọng, yêu thương, xót xa cho đứa con bé bỏng của mình. Câu thơ đã diễn tả một cách hình tượng, độc đáo, làm rõ tình yêu của bé cũng như tình yêu mẹ dành cho con.

Suy ngẫm và phản hồi 4

Câu 4 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Bài thơ thể hiện tình cảm, cảm xúc gì của tác giả? Hãy tìm những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy.

Phương pháp giải:

Đọc bài thơ, cho biết tình cảm cảm xúc của tác giả và tìm từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ thể hiện tình cảm nhớ nhung, yêu thương, thấp thỏm, chờ đợi ngóng trông mẹ về.

- Những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy:

+ Ngồi nhìn ra đồng lúa

+ Ngọn lửa bếp chưa nhen

+ Căn nhà tranh trống trải

+ Chờ tiếng bàn chân mẹ

+ Chân mẹ lội bùn ì oạp đồng xa

Suy ngẫm và phản hồi 5

Câu 5 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Theo em, tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì qua bài thơ trên?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản, chú ý những từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng, cảm xúc.

Lời giải chi tiết:

Thông điệp tác giả gửi gắm: Tình cảm con với mẹ, mẹ với con là một trong những tình cảm thiêng liêng, trân quý nhất của con người.

Suy ngẫm và phản hồi 6

Câu 6 (Trang 99, SGK Ngữ văn 7, tập 2)

Tình cảm của bé và mẹ dành cho nhau gợi cho em suy nghĩ gì về tình cảm giữa những người thân trong gia đình? Hãy viết một đoạn văn ngắn để bày tỏ suy nghĩ của em?

Phương pháp giải:

Trình bày đoạn văn nêu cảm nghĩ của em về tình cảm những người thân trong gia đình.

Lời giải chi tiết:

Tình cảm giữa những người thân trong gia đình luôn là một tình cảm đáng quý và trân trọng. Tình cảm ấy chính là sự yêu thương, giúp đỡ, chia sẻ, đùm bọc, chăm sóc lẫn nhau của một gia đình. Khi ta vấp ngã, luôn được gia đình đùm bọc, che chở, vỗ về. Đồng thời, bản thân mỗi người cũng cần cố gắng, chăm chỉ, yêu thương, bảo vệ tất cả mọi người trong gia đình. Tình cảm giữa những người thân trong gia đình chính là tình cảm máu mủ ruột già không gì có thể thay thế và ta luôn phải trân trọng tình cảm ấy.

I. Tác giả

- Vũ Quần Phương (sinh năm 1940)

- Quê quán: Nam Định

- Ông là một nhà thơ và nhà phê bình văn học nổi tiếng

- Tác phẩm tiêu biểu: Hoa trong cây (1977), Vầng trăng trong xe bò (1988), Vết thời gian (1996),...

II. Tác phẩm “Đợi mẹ”

Thể loại: Tự do

Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- Tác phẩm được in trong Thơ về mẹ, nhiều tác giả, NXB Lao động 2012

Phương thức biểu đạt: Miêu tả, biểu cảm

Tóm tắt tác phẩm “Đợi mẹ”

- Bài thơ miêu tả hình ảnh em bé ngồi đợi mẹ về trong đêm tối, cùng với vẻ đẹp của cảnh vật làng quê vào buổi tối.

Bố cục tác phẩm “Đợi mẹ”

- Phần 1: 4 câu thơ đầu mô tả em bé chờ đợi mẹ

- Phần 2: 7 câu tiếp theo mô tả cảnh vật buổi đêm

- Phần 3: Phần còn lại mô tả mẹ vẫn chưa về

Giá trị nội dung tác phẩm “Đợi mẹ”

- Thể hiện tình cảm của em bé dành cho mẹ khi chờ đợi mẹ về

Giá trị nghệ thuật tác phẩm “Đợi mẹ”

- Sử dụng thể thơ tự do

- Nghệ thuật tả cảnh đặc sắc

- Ngôn từ mang tính biểu cảm

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm “Đợi mẹ”

• Hình ảnh em bé chờ đợi mẹ

- Thời gian vào buổi tối

+ Trời tối trên đầu hè

+ Nửa vầng trăng non

+ Không gian trước hiên nhà

+ Cảnh vật ban đêm thật yên tĩnh

+ Vầng trăng non đã lên

+ Đom đóm đã thắp sáng ngoài ao

+ Đom đóm đã bay vào trong nhà

- Nhưng mẹ vẫn chưa về

- Em bé nhìn lên bầu trời xa xăm vẫn không thấy mẹ

- Mẹ đang mải làm việc trên cánh đồng xa

- Hình ảnh mẹ gắn liền với bếp lửa

+ Mẹ chưa về, bếp lửa vẫn chưa cháy

+ Căn nhà thiếu mẹ trở nên trống trải

- Em bé chờ mãi, chờ mãi mà mẹ vẫn chưa về

+ Bước chân mẹ vẫn ì oạp nơi cánh đồng xa

- Em bé chờ mẹ đến mức thấp thỏm trong mơ

→ Thể hiện tình cảm sâu sắc của em bé đối với mẹ khi chờ đợi bà về

• Thông điệp bài thơ

- Tình yêu thương vô bờ của em bé dành cho mẹ

+ Vị trí đặc biệt của mẹ trong lòng em bé

- Người mẹ là hình mẫu của sự tần tảo và vất vả

+ Mẹ làm việc vất vả, đi sớm về khuya vì con

- Hãy trân trọng và yêu thương mẹ

- Chúng ta cần sống tốt để đền đáp công ơn của mẹ.

* Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 98 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Khi chờ đợi một ai đó hoặc một điều gì đó, cảm xúc rõ rệt nhất là sự háo hức, ngóng đợi, kèm theo sự hồi hộp, lo lắng, vui vẻ và hạnh phúc.

* Trải nghiệm cùng văn bản

• Tưởng tượng: Em hình dung thấy điều gì khi đọc đoạn thơ này?

Trả lời:

Em hình dung hình ảnh một em bé ngồi thấp thỏm, trông ngóng, chờ đợi mẹ còn đang làm việc ngoài đồng chưa về.

• Suy luận: Mẹ đã bế ai vào nhà? Dựa vào đâu em cho là như vậy?

Trả lời:

Mẹ đã bế em bé vào nhà. Dựa vào câu thơ “mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ”, câu thơ này ám chỉ rằng “nỗi đợi” đã sâu vào tâm trí, cả vào giấc mơ của em. Em bé không chỉ chờ mẹ khi tỉnh mà ngay cả trong mơ cũng chờ mẹ về.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính: Bài thơ “Đợi mẹ” diễn tả những cảm xúc chân thành và xúc động của một trái tim luôn khao khát tình yêu thương của mẹ, mong mẹ bớt khổ sở với cuộc sống mưu sinh.

Câu 1 (trang 99 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Cách gieo vần: vần lưng.

- Cách ngắt nhịp: 3/3, 2/3, 3/2.

- Cách ngắt nhịp và gieo vần linh hoạt, dễ nhớ giúp bài thơ trở nên giàu gợi cảm, giản dị nhưng sâu lắng.

Câu 2 (trang 99 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Những từ ngữ và hình ảnh thể hiện tâm trạng đợi mẹ:

+ Em bé nhìn vầng trăng mà không thấy mẹ.

+ Mẹ lẫn vào cánh đồng.

+ Em bé nhìn đom đóm bay và chờ tiếng chân mẹ.

+ Bàn chân mẹ lội bùn ì oạp ở đồng xa.

Biện pháp tu từ: liệt kê. Liệt kê các chi tiết, hình ảnh gợi cảm xúc mong chờ mẹ.

+ Em bé ngóng chờ mẹ từng giây phút, nhìn đâu cũng thấy mẹ, chờ đợi bước chân mẹ về.

Câu 3 (trang 99 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ” cho em thấy mẹ đi làm về muộn mỗi ngày, em bé luôn chờ đợi mẹ trong nỗi nhớ nhung. Nỗi chờ đợi ấy đã thấm vào tiềm thức và cả trong giấc mơ của em. Hình ảnh này cũng gợi cho em suy nghĩ về mong mỏi mẹ đỡ vất vả hơn, cuộc sống ổn định hơn để mẹ có thể về sớm với em, để em được hưởng niềm vui bên mẹ thay vì đợi mỏi mòn rồi ngủ quên bên cửa.

Câu 4 (trang 99 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Bài thơ “Đợi mẹ” thể hiện những rung cảm chân thành của một trái tim khao khát tình yêu thương của mẹ, mong mẹ bớt khổ sở với cuộc sống mưu sinh.

- Những từ ngữ và hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc này:

+ Em bé nhìn vầng trăng mà chưa thấy mẹ.

+ Mẹ lẫn vào cánh đồng.

+ Em bé nhìn đom đóm bay, chờ tiếng bước chân mẹ.

+ Bàn chân mẹ lội bùn ì oạp phía đồng xa.

+ Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ.

Câu 5 (trang 99 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Thông điệp: Tình yêu thương sâu sắc của em bé dành cho mẹ, là bức tranh chân thực và cảm động về hình ảnh người mẹ tần tảo, vất vả vì con cái.

Câu 6 (trang 99 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Tình cảm gia đình rất quan trọng đối với mỗi cá nhân và toàn xã hội. Một gia đình hòa thuận, yêu thương giúp mỗi người trở nên giàu cảm xúc và hòa đồng. Ngược lại, nếu thiếu vắng tình cảm gia đình, ta dễ đánh mất chính mình và trở nên lạnh lùng. Tình cảm gia đình bền chặt là động lực giúp cá nhân nỗ lực trong cuộc sống, tạo cảm giác an yên và hoàn thiện nhân cách, từ đó lan tỏa yêu thương đến cộng đồng.

* Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 98 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Khi chờ đợi một điều gì hoặc một người nào đó, bạn cảm nhận được những cảm xúc gì? Hãy chia sẻ cảm xúc của bạn trong những lúc đợi chờ đó.

Trả lời: 

Đợi chờ thường mang đến cho tôi những cảm xúc rất đặc biệt. Tùy vào hoàn cảnh, cảm xúc sẽ thay đổi. Khi chờ mẹ về từ chợ, tôi cảm thấy hồi hộp, hào hứng, mong chờ không biết mẹ sẽ mang gì về. Khi đợi anh chị trở về từ xa, sự chờ đợi kèm theo niềm vui và chút lo lắng, bồn chồn. Dù thế nào, sự chờ đợi luôn khiến con người trong trạng thái không yên, luôn có sự hy vọng và mong mỏi điều gì đó.

* Trải nghiệm với văn bản

• Tưởng tượng: Khi đọc đoạn thơ này, bạn hình dung ra điều gì?

Trả lời: 

Đọc đoạn thơ, tôi hình dung ra một cảnh tượng tĩnh lặng, màn đêm đã bao trùm và ngôi nhà chìm trong bóng tối. Không có ánh sáng, không có bóng dáng người, chỉ có những ánh đom đóm nhấp nháy tạo nên không gian yên ắng, cô đơn trong sự chờ đợi mẹ của em bé.

• Suy luận: Mẹ đã bế ai vào nhà? Dựa vào đâu để bạn kết luận như vậy?

Trả lời: 

- Mẹ đã bế em bé vào nhà. Tôi dựa vào câu trước “…chờ tiếng bước chân mẹ/ Bước chân mẹ lội bùn ì oạp phía đồng xa”. Dường như em bé đã ngủ thiếp đi trong khi chờ mẹ và vẫn mơ màng đợi mẹ trong giấc ngủ.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính của bài thơ: Bài thơ phản ánh tâm trạng của em bé khi đợi mẹ trở về từ công việc đồng áng.

Câu 1 (trang 99 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Xác định cách gieo vần và ngắt nhịp của bài thơ. Bạn có nhận xét gì về cách gieo vần và ngắt nhịp này?

Trả lời: 

- Cách gieo vần: vần sát (đồng - đồng)

- Ngắt nhịp: 3/4, 5/5, 2/3

→ Nhận xét: Cách gieo vần và ngắt nhịp rất phong phú, thể hiện rõ cảm xúc đa dạng của em bé khi chờ đợi.

Câu 2 (trang 99 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tìm và nêu tác dụng của từ ngữ, hình ảnh, và biện pháp tu từ thể hiện tâm trạng đợi mẹ của em bé.

Trả lời: 

- Từ ngữ: “vào nhà”, “lẫn”, “chưa nhen”, “trống trải”, “ì oạp”, “nhìn ra”

- Hình ảnh: “ruộng lúa”, “trăng non”, “vầng trăng”, “đom đóm”, “căn nhà tranh”, “vườn hoa mận trắng”…

- Biện pháp tu từ: liệt kê

→ Những từ ngữ, hình ảnh, và biện pháp tu từ này tạo ấn tượng mạnh mẽ, giúp người đọc hình dung cảnh tượng chờ đợi mẹ đầy cô đơn và yên tĩnh của em bé.

Câu 3 (trang 99 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Nhận xét của bạn về hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ”.

Trả lời: 

Hình ảnh “Mẹ đã bế vào nhà nỗi đợi vẫn nằm mơ” là một hình ảnh cảm động nhất trong bài thơ. Nó gợi cho tôi nhiều suy nghĩ về em bé. Dù mẹ đã trở về, sự cô đơn và trống trải vẫn làm em thiếp đi, nhưng trong giấc ngủ, em vẫn mơ mộng về mẹ. Hình ảnh này khiến người đọc cảm thấy xúc động, thấu hiểu nỗi niềm của em bé. Sự chờ đợi và mong mỏi đã len lỏi vào giấc mơ của em, cho thấy sự sâu sắc trong tâm tư của một đứa trẻ.

Câu 4 (trang 99 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Bài thơ thể hiện tình cảm gì của tác giả? Tìm những từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm đó.

Trả lời: 

Bài thơ thể hiện tình cảm yêu thương và trân trọng của tác giả đối với mẹ. Điều này thể hiện qua sự chờ đợi của em bé, mong mẹ trở về khi mẹ đang làm việc đồng áng. Tình cảm này được thể hiện rõ qua hình ảnh mẹ vất vả trên cánh đồng, tiếng bước chân mẹ lội bùn, và sự trống trải của căn nhà khi mẹ vắng mặt. Tất cả làm nổi bật tình mẫu tử gắn bó sâu sắc trong tác phẩm.

Câu 5 (trang 99 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì qua bài thơ?

Trả lời: 

Tác giả muốn gửi gắm thông điệp: hãy trân trọng từng khoảnh khắc bên gia đình. Dù là những phút giây đợi chờ hay những khoảnh khắc đáng nhớ, hãy nâng niu và trân trọng. Chúng ta không thể mãi ở bên gia đình, và khi phải rời xa, những kỷ niệm đáng quý sẽ trở thành hành trang của chúng ta.

Câu 6 (trang 99 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2)

Tình cảm của bé và mẹ trong bài thơ gợi cho bạn suy nghĩ gì về tình cảm gia đình? Viết một đoạn văn ngắn bày tỏ suy nghĩ của bạn.

Trả lời: 

Đoạn văn tham khảo:

Tình cảm gia đình là một phần quý giá trong cuộc sống. Trong bài thơ “Đợi mẹ”, tình cảm của em bé dành cho mẹ được thể hiện qua sự chờ đợi, mong mỏi mẹ trở về. Dù có sự cô đơn, em vẫn kiên nhẫn chờ mẹ như chờ ánh sáng giữa đêm tối. Tình cảm gia đình không chỉ là yêu thương, mà còn là sự chờ đợi và hy vọng. Nó giúp chúng ta nhận ra giá trị của những khoảnh khắc bên người thân, và cần phải biết yêu thương và trân trọng những giây phút bên gia đình.