6 bài soạn nổi bật về 'Hoàng Lê nhất thống chí' (Ngữ văn 8 - SGK Chân trời sáng tạo)

I. Tác giả

- Ngô Gia Văn Phái là nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì, đến từ làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây (hiện nay là Hà Nội).

- Hai tác giả chính là Ngô Thì Chí (1753 - 1788) làm quan dưới triều Lê Chiêu Thống và Ngô Thì Du (1772 - 1840) phục vụ triều đại Nguyễn.

II. Tác phẩm

Hoàn cảnh sáng tác

- Tác phẩm viết bằng chữ Hán ghi lại quá trình thống nhất vương triều Lê khi Tây Sơn tiêu diệt Trịnh, trả lại Bắc Hà cho vua Lê.

- Tác phẩm không chỉ miêu tả sự thống nhất của triều Lê mà còn phản ánh một giai đoạn lịch sử phong kiến Việt Nam trong khoảng ba mươi năm cuối thế kỉ XVIII và đầu thế kỉ XIX.

Thể loại

- Chí là lối văn ghi chép sự kiện.

- Có thể coi 'Hoàng Lê nhất thống chí' là một tiểu thuyết lịch sử viết theo kiểu chương hồi.

- Tiểu thuyết gồm 17 hồi, đoạn trích trong SGK là hồi thứ 14, nói về chiến thắng của Quang Trung trước quân Thanh.

Bố cục

Chia thành 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “vào ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân (1788)”: quân Thanh chiếm Thăng Long, Nguyễn Huệ lên ngôi và chuẩn bị đánh quân Thanh.
• Phần 2. Từ “vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Lăng, rồi kéo vào thành”: hành quân thần tốc và chiến thắng vang dội của Quang Trung.
• Phần 3. Phần còn lại: sự đại bại của quân Thanh và số phận thê thảm của vua Lê Chiêu Thống.

Tóm tắt

Vua Lê Chiêu Thống, lo sợ quân Tây Sơn, đã cầu cứu quân Thanh. Nhà Thanh tranh thủ cơ hội này để xâm lược. Quang Trung lập kế hoạch, chuẩn bị tấn công quân Thanh, mở tiệc khao quân, chia quân thành 5 đạo và xuất quân vào đêm 30 Tết. Quân Tây Sơn đánh bại quân Thanh ở sông Gián và bắt hết toán do thám. Đến đêm mùng 3 Tết Kỷ Dậu (1789), Quang Trung vây kín thành. Ngày mùng 5 Tết, quân Tây Sơn tấn công đồn Ngọc Hồi, quân Thanh tháo chạy, Tôn Sĩ Nghị tìm cách trốn về nước. Vua Lê và các quan tộc tán loạn, gặp Tôn Sĩ Nghị trong tình trạng thảm hại. Quang Trung đại thắng quân Thanh.

III. Đọc - hiểu văn bản

Hình ảnh người anh hùng Quang Trung - Nguyễn Huệ

- Hành động mạnh mẽ, quyết liệt:

• Trong vòng một tháng, Quang Trung chuẩn bị kỹ lưỡng cho cuộc tiến quân ra Bắc khi quân Thanh chiếm Thăng Long.
• Ông tế cáo trời đất, lên ngôi hoàng đế và đổi niên hiệu thành Quang Trung.
• Ng immediately after lên ngôi, ông dẫn quân ra Bắc, tuyển mộ và tổ chức lại quân đội.
• Ông đích thân cưỡi voi động viên quân lính.

- Trí tuệ sáng suốt và tầm nhìn xa:

• Đưa ra quyết định quan trọng dựa trên nhận định tình hình ta và địch.
• Nhạy bén trong việc sử dụng người và đánh giá chính xác tình hình.
• Bình tĩnh và quyết đoán: “Nghe tin quân Thanh vào Thăng Long, ông không lo lắng”. “Ở Tam Điệp, Quang Trung đánh giá đúng tình hình và sách lược của Ngô Thì Nhậm”

- Ý chí kiên cường và tài dụng binh:

• Trước khi xuất quân, ông lên kế hoạch chiến lược và tin vào chiến thắng chỉ trong mười ngày, hẹn quân sĩ ngày mồng 7 Tết sẽ vào Thăng Long ăn mừng.
• “Ở Tam Điệp, Quang Trung đánh giá đúng tình hình và sách lược của Ngô Thì Nhậm.”
• Trong chiến trận, ông điều binh, khiển tướng và áp dụng các sách lược đã chuẩn bị.

=> Hình ảnh Quang Trung hiện lên như một anh hùng dũng cảm và mưu lược, trở thành linh hồn của trận chiến.

Hình ảnh bọn cướp nước, bán nước

- Tôn Sĩ Nghị và quân Thanh:

• Tướng giặc kiêu ngạo, khinh địch, không có mưu lược.
• Quân Thanh hoảng sợ, chạy tán loạn và xô đẩy nhau đến chết.

=> Thất bại thảm hại của kẻ xâm lược.

- Vua Lê Chiêu Thống và bầy tôi:

• Chịu chung số phận ê chề hơn cả kẻ cướp nước.
• “Vua Lê nghe tin có biến, vội cùng bọn Lê Quýnh, Trịnh Hiến đưa thái hậu ra ngoài…”
• Cuộc gặp của vua Lê với Tôn Sĩ Nghị: “cùng nhìn nhau, than thở, oán giận”

=> Tình cảnh thê thảm của kẻ bán nước.

Tổng kết:

- Nội dung: 'Hoàng Lê nhất thống chí' khắc họa chân thực hình ảnh anh hùng Quang Trung và sự thất bại của quân Thanh, số phận bi đát của vua Lê Chiêu Thống.

- Nghệ thuật: Kể chuyện xen lẫn miêu tả và đối thoại làm câu chuyện sống động.

Câu 1. Hãy vẽ sơ đồ tóm tắt chuỗi sự kiện quan trọng trong đoạn trích từ Hồi hai và Hồi mười bốn. Chỉ rõ sự liên kết giữa hai đoạn này.

Trả lời:

Ảnh minh họa

Câu 2. Những đặc điểm nổi bật của nhân vật Vua Quang Trung được thể hiện trong văn bản là gì? Phân tích một số chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật những đặc điểm này.

Trả lời:

Những đặc điểm nổi bật của Vua Quang Trung trong văn bản là sự quyết đoán, mạnh mẽ, thông minh, tầm nhìn xa và tài đánh giặc xuất sắc. Một số chi tiết nổi bật:

+ Tổ chức các hoạt động quân sự như hành quân nhanh chóng, duyệt binh, tuyển binh và lập kế hoạch tấn công.

+ Phân tích tình hình quân ta và quân địch để rút ra nhiều bài học chiến đấu. Có khả năng nhìn nhận và sử dụng người tài.

+ Tính toán cẩn thận trong hành quân và chiến đấu với các chiến lược chính xác.

Câu 3. Nhận xét về nghệ thuật kể chuyện của tác giả (cách sử dụng ngôi kể, phối hợp giữa lời kể và lời nhân vật,... ).

Trả lời:

Tác giả sử dụng ngôi kể thứ ba kết hợp với lời kể của nhân vật, tạo ra cái nhìn toàn diện và chân thực hơn về câu chuyện. Qua lời của từng nhân vật, chúng ta hiểu sâu hơn về tính cách và con người của họ.

Câu 4. So sánh thái độ và tình cảm của tác giả khi viết về Vua Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn với thái độ đối với anh em Trịnh Tông, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị và quân xâm lược nhà Thanh. Theo bạn, cách thể hiện thái độ như vậy có hợp lý trong truyện lịch sử không? Giải thích tại sao.

Trả lời:

Tác giả thể hiện sự kính trọng đối với Vua Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn, trong khi đó lại thể hiện sự khinh thường đối với Trịnh Tông, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị và quân xâm lược. Cách thể hiện này phù hợp với truyện lịch sử vì nó phản ánh chính xác sự thật về các nhân vật và sự kiện lịch sử.

Câu 5. Qua văn bản, bạn hiểu thêm điều gì về Vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống quân Thanh của nhân dân ta?

Trả lời:

Văn bản cung cấp cái nhìn sâu sắc về Vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống quân Thanh. Quang Trung là một tổng chỉ huy xuất sắc và vị vua anh dũng, trực tiếp tham gia trận chiến. Trong lịch sử Việt Nam, chỉ có Quang Trung vừa xây dựng chiến lược vừa trực tiếp chiến đấu.

Câu 6. Văn bản đã giúp bạn hiểu thêm điều gì về bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam thời kỳ đó?

Trả lời:

Văn bản giúp hiểu về bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam lúc bấy giờ, không chỉ phải đối mặt với giặc ngoại xâm mà còn với giặc phản quốc. Vua và nhân dân đồng lòng chống giặc, và chiến thắng là kết quả của sự lãnh đạo tài ba và tinh thần chiến đấu kiên cường.

Câu 7. So sánh cốt truyện trong văn bản này với một văn bản khác bạn đã đọc, chỉ ra sự khác biệt và điểm tương đồng giữa cốt truyện đa tuyến và cốt truyện đơn tuyến.

Trả lời:

Một văn bản khác với cốt truyện đa tuyến tương tự như trong văn bản này là truyện Xe đêm, nơi các câu chuyện được lồng ghép khi nhân vật kể chuyện.

Phân tích tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí

Chiến tranh đã kết thúc, nhưng dấu ấn của trận Ngọc Hồi - Đống Đa vẫn còn đọng lại trong sử sách. Chiến thắng vĩ đại này nhắc nhớ chúng ta về một vị vua tài ba và dũng mãnh - vua Quang Trung. Dù lực lượng chênh lệch, nhưng nhờ vào tài năng của các tướng lĩnh và khả năng chỉ huy xuất sắc, quân và dân ta đã đánh bại mọi kẻ thù xâm lược. Trong 'Hoàng Lê nhất thống chí', nhóm tác giả Ngô gia văn phái đã khắc họa rõ nét bối cảnh cuối thế kỉ 18, đặc biệt qua hồi thứ 14, hình ảnh vua Quang Trung và sự thất bại thảm hại của quân xâm lược và bọn phản quốc được tái hiện sinh động.

Ngô gia văn phái gồm hai tác giả chính: Ngô Thì Chí và Ngô Thì Du. Ngô Thì Chí (1753 - 1788), em ruột của Ngô Thì Nhậm, từng phục vụ dưới triều Lê Chiêu Thống và trung thành với nhà Lê. Ông được cho là tác giả của 7 hồi đầu của 'Hoàng Lê nhất thống chí'. Ngô Thì Du (1772 - 1840), anh em chú bác với Ngô Thì Chí, mặc dù học giỏi nhưng không đỗ đạt, làm quan dưới triều Nguyễn và là tác giả của 7 hồi tiếp theo. Hồi thứ 14 của 'Hoàng Lê nhất thống chí' tái hiện chân thực hình ảnh Nguyễn Huệ và chiến công lừng lẫy, đồng thời phản ánh sự thất bại của tướng Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống.

Trong tác phẩm, vua Quang Trung - Nguyễn Huệ hiện lên với tài cầm quân vượt trội, sự quyết đoán và nhiều phẩm chất tốt đẹp. Ông lắng nghe ý kiến thuộc hạ, quan tâm đến lòng dân, và chỉ xuất quân khi đã được ủng hộ. Khi đến Nghệ An, ông hỏi ý kiến một cống sĩ và nhận được dự đoán chiến thắng trong vòng mười ngày, điều này khiến ông vui mừng. Ông nhanh chóng tuyển quân và có trong tay hơn một vạn quân tinh nhuệ.

Với trí tuệ và khả năng nhạy bén, ông thuyết phục binh sĩ và tạo sự đồng lòng. Ông không phân biệt vua và lính, sử dụng lịch sử để khích lệ tinh thần chiến đấu và trừng phạt kẻ phản bội. Ý chí quyết chiến và khao khát hòa bình đã giúp quân Lam Sơn giành chiến thắng 'thần tốc' tại Ngọc Hồi.

Lời hứa mồng 7 năm mới vào thành Thăng Long mở tiệc ăn mừng được thực hiện nhờ tài chỉ huy xuất sắc. Ông bí mật hành quân, dùng chiến thuật nghi binh và tấn công bất ngờ khiến quân Thanh không kịp trở tay, dẫn đến thất bại thảm hại. Vua Quang Trung hiện lên như một anh hùng dân tộc, tài trí và nhân ái, là linh hồn của nghĩa quân Tây Sơn và chiến thắng vĩ đại.

Khi quân Lam Sơn chiến thắng, quân Thanh và bọn phản quốc như Lê Chiêu Thống phải chịu số phận bi đát. Tôn Sĩ Nghị kiêu ngạo, không đề phòng, đã khiến quân Thanh thất bại thảm hại. Quân sĩ hoảng loạn, chết chóc vì tranh nhau thoát thân. Vua Lê Chiêu Thống chỉ biết cầu cạnh, cuối cùng phải chạy sang Tàu. Đây là số phận nhục nhã của Lê Chiêu Thống và bè lũ phản quốc.

Tác giả chọn trình tự kể theo diễn biến sự kiện, sử dụng ngôn ngữ chân thực, tạo ấn tượng mạnh. Nhịp điệu nhanh, hối hả thể hiện sự sung sướng trước chiến thắng, còn nhịp điệu chậm hơn khi miêu tả sự thất bại của Lê Chiêu Thống thể hiện sự xót thương. Đoạn trích thể hiện quan điểm lịch sử đúng đắn và tinh thần yêu nước của tác giả, đồng thời lên án bọn bán nước.

Đoạn trích mang đến hình ảnh hoàn chỉnh về vị anh hùng Quang Trung, tấm gương sáng về tinh thần quả cảm và lòng yêu nước. Lòng yêu nước là sức mạnh vĩ đại giúp chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược.

* Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 70 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

Em có biết gì về thời kỳ Vua Lê – Chúa Trịnh hoặc những chiến công của Hoàng đế Quang Trung không? Hãy chia sẻ với các bạn trong lớp.

Trả lời:

Chiến công của vua Quang Trung bao gồm:

- Đánh đổ chính quyền Nguyễn, Trịnh, Lê mục nát.

- Xóa bỏ các ranh giới phân chia đất nước.

- Đặt nền móng cho sự thống nhất quốc gia.

- Đánh bại quân xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ độc lập và toàn vẹn lãnh thổ.

- Thực hiện các chính sách phục hồi và phát triển kinh tế, quốc phòng, ngoại giao.

* Trải nghiệm cùng văn bản

Liên hệ: Cảnh kiêu binh phò Trịnh Tông lên ngôi khác gì so với các lễ đăng quang của vua chúa mà em biết hoặc tưởng tượng?

- Sự khác biệt là: Cảnh rước kiệu được nâng cao để mọi người từ xa đều có thể nhìn thấy, không giống như dùng mâm làm ghế cho thế tử ngồi, với tám người khiêng bên cạnh.

Suy luận: Em có nhận xét gì về hành động của đám kiêu binh?

- Hành động của kiêu binh là sai lầm khi khoe khoang trước dân thường, thay vì bảo vệ và hỗ trợ họ, họ lại bắt nạt và thể hiện quyền lực.

Theo dõi: Chú ý diễn biến và chỉ ra mối liên hệ giữa các sự kiện trong Hồi thứ hai và Hồi thứ mười bốn.

- Trong Hồi thứ hai, kiêu binh bỏ rơi Trịnh Tông và phò tá con của Trịnh Tông, Quân Huệ thắng trận. Đến Hồi thứ mười bốn, kiêu binh lộng hành do sự thành công trước đó và cuối cùng Nguyễn Huệ dẹp loạn và chiến thắng.

- Cả hai đoạn đều phản ánh sự nổi loạn và những anh hùng đứng lên chống lại để mang lại chiến thắng cho nhân dân.

Suy luận: Câu nói này thể hiện nét tính cách gì của Vua Quang Trung?

- Câu nói thể hiện sự quyết tâm, mưu lược và ý chí kiên cường của Quang Trung, thể hiện lòng dũng cảm và sự không sợ hãi khi ra trận, với mục tiêu giành chiến thắng và khích lệ toàn quân và dân.

Theo dõi: Tuyến truyện từ đây có thay đổi gì không?

- Tuyến truyện thay đổi khi có sự lo lắng và hoang mang, nhưng vẫn tiếp tục chiến đấu, không biết quân ta đang chuẩn bị tấn công.

Suy luận: Phần kể về Vua Lê Chiêu Thống có phải là một tuyến truyện khác không? Vì sao?

- Phần về Vua Lê Chiêu Thống là một tuyến truyện khác vì nó kể về Vua Lê Chiêu Thống, không trực tiếp liên quan đến câu chuyện chính của nhân vật.

* Suy ngẫm và phản hồi

Nội dung chính:

Văn bản “Hoàng Lê nhất thống chí” thể hiện sự hãnh diện về chiến công của Nguyễn Huệ trong việc đánh bại quân Thanh, sự thất bại của kẻ xâm lược và số phận bi thảm của những vua quan phản bội.

Câu 1 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

Vẽ sơ đồ tóm tắt chuỗi sự kiện chính trong đoạn trích Hồi thứ hai và Hồi thứ mười bốn. Chỉ ra mối liên hệ giữa hai đoạn trích này.

Trả lời:

Hoàng Lê Nhất thống chí

Khái quát

Nhân vật Nguyễn Huệ

Sự thất bại của nhà Thanh

Sự thảm hại của vua Lê Chiêu Thống

Tác giả:

Ngô Gia văn phái, thuộc dòng họ Ngô Thì, với hai tác giả chính là Ngô Thì Chí (1753 - 1788) và Ngô Thì Du (1772 - 1840). Quê quán: làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây. Họ sống và làm quan dưới triều Nguyễn.

- Nguyễn Huệ là một người hành động quyết đoán, nhanh nhẹn, có mục tiêu rõ ràng:

+ Trong vòng một tháng từ khi quân Thanh vào Thăng Long, Nguyễn Huệ đã chuẩn bị mọi mặt để tiến quân ra Bắc.

+ Tế cáo trời đất, lên ngôi Hoàng đế.

+ Xuất quân ra Bắc, tuyển mộ binh sĩ, mở cuộc tập duyệt binh ở Nghệ An, kêu gọi lòng yêu nước.

- Là người trí thức, nhạy bén:

+ Biết lắng nghe và đánh giá đúng tình hình, đưa ra quyết định quan trọng.

- Ý chí quyết thắng và tài lãnh đạo:

+ Tính toán kĩ lưỡng các chiến lược, tự tin vào thắng lợi trong vòng 10 ngày xuất binh, có nhiều chiến lược và mưu kế.

+ Nhận định tình hình một cách chi tiết, khích lệ tinh thần chiến sĩ, khơi dậy lòng căm thù giặc và tôn trọng người lính.

- Có tầm nhìn xa:

+ Lập kế hoạch chiến lược, thực hiện mục tiêu.

- Vị tướng dũng cảm, lẫm liệt:

+ Xông pha trận mạc không sợ hãi, chiến thắng thần tốc, trở thành linh hồn của cuộc chiến.

- Tôn Sĩ Nghị thì bất tài, kiêu ngạo, trễ nải quân cơ, bỏ chạy trước quân Tây Sơn.

- Sầm Nghi Đống tự sát, binh sĩ nhục nhã trở về.

- Những kẻ phản bội như Lê Chiêu Thống và quân Thanh phải sống nhục nhã, tháo chạy thục mạng.

Tác phẩm:

Hoàng Lê nhất thống chí được viết bằng chữ Hán, theo lối chương hồi.

Câu 2 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

Nét tính cách nổi bật của nhân vật Vua Quang Trung được thể hiện trong văn bản là gì? Phân tích một số chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật nét tính cách ấy.

Trả lời:

- Vua Quang Trung thể hiện là một vị tướng quyết đoán, hành động mạnh mẽ, không do dự:

+ Không sợ hãi khi giặc đến Thăng Long, ra quân ngay.

+ Lên ngôi để trấn an dân, chiêu mộ binh sĩ, tiến hành duyệt binh và thực hiện kế hoạch chiến lược.

- Là người trí tuệ, nhạy bén:

+ Phân tích rõ ưu thế của ta và địch, biết nhìn nhận tình hình.

+ Lời phủ dụ có lý, cảm kích quân dân, biết dùng người tài.

- Tầm nhìn xa trông rộng:

+ Lập kế hoạch chiến lược, thực hiện mục tiêu.

- Vị tướng lẫm liệt, dũng cảm:

+ Chiến đấu không sợ hãi, khí thế mạnh mẽ khiến giặc lung lay, giành chiến thắng thần tốc.

=> Quang Trung là người anh hùng quả cảm, trí tuệ, mưu lược.

Câu 3 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

Nhận xét về nghệ thuật kể chuyện của tác giả (chú ý cách sử dụng ngôi kể, kết hợp lời của người kể chuyện và lời của nhân vật...).

Trả lời:

- Nghệ thuật:

+ Miêu tả cụ thể, sinh động, chân thực, ngôn ngữ chọn lọc.

+ Hình ảnh đặc sắc, chi tiết tinh tế, gợi cảm.

+ Kết hợp tự sự và miêu tả, giọng điệu linh hoạt.

Câu 4 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

So sánh thái độ, tình cảm của tác giả khi viết về Vua Quang Trung – nghĩa quân Tây Sơn và về anh em Trịnh Tông – đám kiêu binh, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị, đội quân xâm lược nhà Thanh. Theo em, cách thể hiện thái độ như vậy có phù hợp với truyện lịch sử hay không? Vì sao?

Trả lời:

- Thái độ và tình cảm của tác giả:

+ Về Trịnh Tông, kiêu binh: Phê phán, miêu tả cảnh họ phò Trịnh Tông lên ngôi như trò hề, các nghi lễ đăng quang không phù hợp.

+ Về Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị và quân Thanh: Phê phán, chế giễu cảnh thua trận và chạy trốn nhục nhã.

+ Về Vua Quang Trung – nghĩa quân Tây Sơn: Tôn trọng, ngợi ca sự dũng mãnh, mưu lược và chiến thắng của vua.

- Truyện lịch sử chấp nhận cái nhìn theo quan điểm của tác giả, việc thể hiện thái độ cá nhân là chấp nhận được nếu phù hợp với tinh thần yêu nước và lập trường dân tộc. Ngô Gia văn phái bộc lộ cảm xúc chân thành với lịch sử và nhân vật.

Câu 5 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

Qua văn bản, em hiểu thêm điều gì về Vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống quân Thanh của nhân dân ta.

Trả lời:

– Về Vua Quang Trung: Được thể hiện là anh hùng dân tộc với chiến công lẫy lừng, đập tan quân Thanh chỉ trong năm ngày.

- Về cuộc kháng chiến: Dù vua tôi Lê Chiêu Thống phản bội, quân dân ta vẫn giữ vững tinh thần yêu nước và chiến đấu kiên cường dưới sự lãnh đạo của Vua Quang Trung.

Câu 6 (trang 77 sgk Ngữ văn 8 Tập 2):

So sánh cốt truyện trong văn bản trên với cốt truyện trong một văn bản mà em đã đọc, chỉ ra điểm khác biệt và điểm tương đồng (nếu có) giữa cốt truyện đa tuyến với cốt truyện đơn tuyến.

Trả lời:

- So sánh với cốt truyện: Xe đêm:

+ Cả hai đều có cốt truyện đa tuyến.

+ Lồng ghép các câu chuyện khi nhân vật kể về những sự vật, sự việc khác nhau.

Chuẩn bị đọc

(trang 69, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Em hiểu biết gì về thời kỳ Vua Lê – Chúa Trịnh và những chiến công của Hoàng đế Quang Trung? Hãy chia sẻ cùng các bạn trong lớp.

Phương pháp giải:

Sử dụng kiến thức cá nhân

Lời giải chi tiết:

Thời kỳ Trịnh – Nguyễn phân tranh là giai đoạn đất nước bị chia cắt thành hai miền: Đàng Ngoài dưới sự cai trị của chúa Trịnh và Đàng Trong dưới quyền chúa Nguyễn. Cuộc tranh giành bắt đầu khi Trịnh Tráng tấn công Nguyễn Phúc Nguyên vào năm 1627 và kết thúc vào năm 1777 khi chúa Nguyễn sụp đổ. Mặc dù cả hai bên đều mang danh nghĩa “phù Lê diệt Mạc” để lấy lòng dân, trên thực tế, họ đã trở thành các thế lực độc lập, không còn tuân theo triều Hậu Lê, dẫn đến sự phân chia đất nước kéo dài gần 150 năm.

Vua Quang Trung nổi bật với tinh thần anh dũng, chỉ trong 6 ngày, sớm hơn dự kiến 2 ngày, ông đã đánh tan đội quân Thanh và giữ đúng lời hứa với quân lính sẽ ăn Tết tại Thăng Long. Vào ngày mùng 5 Tết, dưới sự chào đón nồng nhiệt của nhân dân, đoàn quân của Vua Quang Trung tiến vào kinh thành Thăng Long, đánh dấu chiến thắng rực rỡ trong cuộc kháng chiến chống quân Thanh xâm lược.

Trải nghiệm cùng VB 1

Câu 1 (trang 71, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Cảnh kiêu binh phò Trịnh Tông lên ngôi khác gì so với cảnh lên ngôi của các vua chúa ngày xưa mà em biết hoặc tưởng tượng?

Phương pháp giải:

Sử dụng kiến thức cá nhân

Lời giải chi tiết:

Thông thường, các vị vua lên ngôi dựa vào truyền thống cha truyền con nối và được sự chấp thuận của các quan lại. Tuy nhiên, Trịnh Tông lên ngôi nhờ vào sự cướp ngôi của nhóm kiêu binh, điều này trái ngược với quy trình truyền thống.

Trải nghiệm cùng VB 2

Câu 2 (trang 72, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Em có nhận xét gì về hành động của nhóm kiêu binh?

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Hành động của nhóm kiêu binh thể hiện sự kiêu ngạo và coi thường, không màng đến nỗi khổ của nhân dân.

Trải nghiệm cùng VB 3

Câu 3 (trang 73, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Câu nói này thể hiện nét tính cách nào của Vua Quang Trung?

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Câu nói này phản ánh tính cách quyết đoán, khả năng suy nghĩ và tính toán sắc bén của Vua Quang Trung.

Trải nghiệm cùng VB 4

Câu 4 (trang 75, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Từ đây, tuyến truyện có sự thay đổi gì?

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Từ đây, tuyến truyện chuyển từ việc mô tả tình hình của giặc sang phản ánh và tập trung vào tình hình của quân ta.

Trải nghiệm cùng VB 5

Câu 5 (trang 76, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Phần kể về Vua Lê Chiêu Thống có phải là một tuyến truyện khác không? Vì sao?

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Phần kể về Vua Lê Chiêu Thống là một tuyến truyện khác bởi nội dung và nhân vật ở phần này khác biệt, phản ánh một khía cạnh quan trọng ảnh hưởng đến cốt truyện chính.

Suy ngẫm và phản hồi 1

Câu 1 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Vẽ sơ đồ tóm tắt chuỗi sự kiện chính trong đoạn trích Hồi thứ hai và Hồi thứ mười bốn. Chỉ ra mối liên hệ giữa hai đoạn trích này.

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Suy ngẫm và phản hồi 2

Câu 2 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Nét tính cách nổi bật của nhân vật Vua Quang Trung được thể hiện trong văn bản là gì? Phân tích một số chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật nét tính cách ấy.

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nét tính cách nổi bật của Vua Quang Trung trong văn bản là sự quyết đoán, tài mưu tính như thần, và khả năng lãnh đạo mạnh mẽ. Các chi tiết tiêu biểu gồm:

+ Tổ chức các cuộc tập trận, huấn luyện quân đội, lập kế hoạch hành quân.

+ Phân tích lực lượng quân địch và rút ra các chiến lược chiến đấu hiệu quả. Khả năng dùng người và đánh giá tình hình xuất sắc.

+ Sự tính toán chi tiết và chính xác trong hành quân và chiến đấu.

Suy ngẫm và phản hồi 3

Câu 3 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Nhận xét về nghệ thuật kể chuyện của tác giả (chú ý đến cách sử dụng ngôi kể, kết hợp lời của người kể chuyện và lời của nhân vật,…)

Phương pháp giải:

Sử dụng kiến thức đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Tác giả sử dụng ngôi kể thứ ba kết hợp với lời kể của các nhân vật, tạo nên một bức tranh toàn cảnh và chân thực hơn về câu chuyện. Lời của từng nhân vật giúp làm rõ tính cách, tâm lý và hành động của họ.

Suy ngẫm và phản hồi 4

Câu 4 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

So sánh thái độ, tình cảm của tác giả khi viết về Vua Quang Trung – nghĩa quân Tây Sơn và về anh em Trịnh Tông – đám kiêu binh; Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị và quân xâm lược Thanh. Theo em, cách thể hiện thái độ như vậy có phù hợp với truyện lịch sử không? Vì sao?

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Thái độ của tác giả khi viết về Vua Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn là sự kính trọng, trong khi đối với Trịnh Tông, đám kiêu binh, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị và quân Thanh là sự khinh thường. Cách thể hiện thái độ này là phù hợp với truyện lịch sử vì nó phản ánh đúng đắn quan điểm và giá trị lịch sử, thể hiện lòng yêu nước và ngưỡng mộ đối với anh hùng, đồng thời chỉ trích quân xâm lược.

Suy ngẫm và phản hồi 5

Câu 5 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Qua văn bản, em hiểu thêm điều gì về Vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống quân Thanh của nhân dân ta.

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Qua văn bản, em hiểu thêm về Vua Quang Trung là một vị vua tài ba và dũng cảm, người trực tiếp chỉ huy trận đánh. Cuộc kháng chiến chống quân Thanh là minh chứng cho tinh thần yêu nước và sự đoàn kết của nhân dân ta.

Suy ngẫm và phản hồi 6

Câu 6 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Văn bản đã giúp em hiểu thêm điều gì về bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam đương thời?

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Văn bản cho thấy bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam thời đó không chỉ phải chống giặc ngoại xâm mà còn cả nội loạn. Vua và nhân dân đồng lòng chiến đấu, với các cuộc kháng chiến thắng lợi nhờ vào lãnh đạo tài giỏi và tinh thần kiên cường của quân dân.

Suy ngẫm và phản hồi 7

Câu 7 (trang 77, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

So sánh cốt truyện trong văn bản trên đây với cốt truyện trong một văn bản mà em đã đọc, chỉ ra điểm khác biệt và điểm tương đồng (nếu có) giữa cốt truyện đa tuyến với cốt truyện đơn tuyến.

Phương pháp giải:

Sử dụng kỹ năng đọc hiểu

Lời giải chi tiết:

Một văn bản em đã đọc với cốt truyện đa tuyến tương tự là “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài”. Cả hai đều kết hợp nhiều câu chuyện, nhân vật và diễn biến khác nhau vào một bức tranh tổng thể, cho thấy sự phong phú trong cấu trúc kể chuyện.

CHUẨN BỊ ĐỌC

Bạn đã nghe nói gì về thời kỳ của Vua Lê và Chúa Trịnh, cũng như các chiến công của Hoàng đế Quang Trung chưa? Hãy cùng chia sẻ với các bạn trong lớp nhé.

Trả lời:

Thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh diễn ra khi quyền lực được chia đôi giữa chế độ “vua Lê chúa Trịnh” ở miền Bắc (Đàng Ngoài) và chúa Nguyễn ở miền Nam (Đàng Trong). Cuộc phân tranh bắt đầu từ năm 1627 khi Trịnh Tráng tấn công Nguyễn Phúc Nguyên và kết thúc vào năm 1777 với sự sụp đổ của chúa Nguyễn.

Ban đầu, cả hai lực lượng Trịnh và Nguyễn đều tuyên bố “phù Lê diệt Mạc” để chiếm được lòng dân và cam kết trung thành với triều Hậu Lê. Tuy nhiên, khi nhà Mạc bị đánh bại, cả Trịnh và Nguyễn vẫn duy trì quyền lực riêng biệt, vua Hậu Lê không còn thực quyền để ngăn cản cuộc phân tranh kéo dài khoảng 150 năm.

Các chiến công nổi bật của Hoàng đế Quang Trung:

- Đánh bại chính quyền Nguyễn, Trịnh, Lê suy yếu.

- Xóa bỏ sự phân chia đất nước.

- Đặt nền móng cho sự thống nhất quốc gia.

- Đánh bại quân xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ độc lập và toàn vẹn lãnh thổ.

- Thực hiện các chính sách phục hồi và phát triển kinh tế, quốc phòng và ngoại giao.

TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN

Liên hệ: Sự kiện kiêu binh phò Trịnh Tông lên ngôi có gì khác biệt so với cách lên ngôi của các vua chúa ngày xưa mà bạn biết hoặc hình dung?

Trả lời:

So với các nghi lễ đăng quang truyền thống, sự kiện kiêu binh phò Trịnh Tông lên ngôi có sự khác biệt lớn: Trong khi các vua thường lên ngôi theo quy tắc cha truyền con nối với sự chấp thuận chính thức, Trịnh Tông được đưa lên ngôi nhờ sự hỗ trợ của bọn kiêu binh. Lễ rước kiệu cũng không được thực hiện như thường lệ mà thay vào đó, dân chúng dùng chiếc mâm làm ghế và bày cỗ lộc để đưa thế tử lên ngồi, 8 người phải khiêng kiệu tạm thời.

Suy luận: Bạn nhận xét thế nào về hành động của đám kiêu binh?

Trả lời:

Hành động của đám kiêu binh thể hiện sự kiêu ngạo, coi thường, không quan tâm đến khổ đau của nhân dân. Họ thay vì bảo vệ dân, lại dùng quyền lực để áp bức và gây rối.

Theo dõi: Chú ý diễn biến và chỉ ra mối quan hệ giữa các sự kiện trong Hồi thứ hai và Hồi thứ mười bốn.

Trả lời:

- Trong Hồi thứ hai, kiêu binh bỏ rơi Trịnh Tông và hỗ trợ con của Trịnh Tông, Quân Huệ giành chiến thắng. Đến Hồi thứ mười bốn, kiêu binh ngày càng lộng hành, dẫn đến sự chiến thắng của Nguyễn Huệ và sự dẹp loạn của quân đội.

- Cả hai đoạn đều phản ánh sự nổi dậy và những anh hùng đứng lên chống lại sự loạn lạc, mang lại chiến thắng cho nhân dân.

Suy luận: Câu nói này thể hiện nét tính cách gì của Vua Quang Trung?

- “Ta với các ngươi hãy tạm sửa lễ cúng Tết trước đã. Đến tối 30 Tết lập tức lên đường, hẹn đến ngày mồng 7 năm mới thì vào thành Thăng Long mở tiệc ăn mừng. Các ngươi nhớ lấy, đừng cho là ta nói khoác!”

Trả lời:

Câu nói của Quang Trung thể hiện sự quyết tâm, dám nghĩ dám làm và mưu lược của ông. Ông không sợ hãi và luôn sẵn sàng dẫn dắt quân đội với tinh thần chiến đấu không chút dao động.

Theo dõi: Từ đây, tuyến truyện có gì thay đổi?

Trả lời:

Tuyến truyện chuyển từ việc mô tả hành động của ta sang việc phản ánh tình hình của quân địch.

Suy luận: Phần kể về Vua Lê Chiêu Thống có phải là một tuyến truyện khác không? Vì sao?

Trả lời:

Phần về Vua Lê Chiêu Thống là một tuyến truyện khác vì nó không liên quan trực tiếp đến câu chuyện hiện tại của các nhân vật chính.

SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Trả lời các câu hỏi trang 77 SGK Ngữ văn 8 tập 2 Chân trời sáng tạo

Câu 1: Vẽ sơ đồ tóm tắt chuỗi sự kiện chính trong đoạn trích Hồi thứ hai và đoạn trích Hồi thứ mười bốn. Chỉ ra mối liên hệ giữa hai đoạn trích này.

Trả lời:

Câu 2: Nét tính cách nổi bật của nhân vật Vua Quang Trung được thể hiện trong văn bản là gì? Phân tích một số chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật nét tính cách ấy.

Trả lời:

Nét tính cách nổi bật của Vua Quang Trung bao gồm: quyết đoán, mưu lược, mạnh mẽ, sáng suốt, và tài năng toàn diện trong cả văn và võ. Ông luôn hành động dứt khoát và không do dự.

Các chi tiết tiêu biểu:

+ Tổ chức và chỉ huy các cuộc tập luyện và hành quân.

+ Khả năng phân tích và nắm bắt tình hình chiến đấu.

+ Sự giỏi giang trong việc tuyển chọn và sử dụng nhân tài.

+ Tính toán chính xác trong các chiến lược quân sự.

+ Đối mặt với nguy hiểm mà không tỏ ra sợ hãi.

Câu 3: Nhận xét về nghệ thuật kể chuyện của tác giả (chú ý cách sử dụng ngôi kể, kết hợp lời của người kể chuyện và lời của nhân vật...).

Trả lời:

Tác giả sử dụng ngôi kể thứ ba kết hợp với lời nhân vật để tạo nên một cái nhìn toàn diện và chân thực về câu chuyện. Qua lời của các nhân vật, người đọc hiểu rõ hơn về tính cách và hành động của họ.

Câu 4: So sánh thái độ, tình cảm của tác giả khi viết về Vua Quang Trung - nghĩa quân Tây Sơn và về anh em Trịnh Tông - đám kiêu binh, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị, đội quân xâm lược nhà Thanh. Theo em, cách thể hiện thái độ như vậy có phù hợp với truyện lịch sử hay không? Vì sao?

Trả lời:

Thái độ của tác giả đối với Vua Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn là sự ngưỡng mộ và khen ngợi, trong khi đối với Trịnh Tông, đám kiêu binh, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị và quân xâm lược nhà Thanh là sự phê phán và chế giễu. Cách thể hiện này phù hợp với truyện lịch sử vì phản ánh đúng bản chất của các nhân vật và sự kiện lịch sử.

Câu 5: Qua văn bản, em hiểu thêm điều gì về Vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống quân Thanh của nhân dân ta.

Trả lời:

Vua Quang Trung là một nhà chỉ huy tài ba và dũng cảm, đã giành chiến thắng nhanh chóng trước quân xâm lược nhà Thanh. Cuộc kháng chiến chống quân Thanh của nhân dân ta chứng minh tinh thần yêu nước và sự đoàn kết trong cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập.

Câu 6: Văn bản đã giúp em hiểu thêm điều gì về bối cảnh lịch sử xã hội Việt Nam đương thời?

Trả lời:

Văn bản làm rõ bối cảnh xã hội Việt Nam thời kỳ đó, nơi chúng ta không chỉ chống lại kẻ thù bên ngoài mà còn phải đối phó với những kẻ phản quốc. Sự lãnh đạo tài ba và tinh thần chiến đấu kiên cường của nhân dân đã mang lại những chiến thắng vinh quang.

Câu 7: So sánh cốt truyện trong văn bản trên với cốt truyện trong một văn bản mà em đã đọc, chỉ ra điểm khác biệt và điểm tương đồng (nếu có) giữa cốt truyện đa tuyến với cốt truyện đơn tuyến.

Trả lời:

- So sánh Cốt truyện trong văn bản với cốt truyện trong “Xe đêm”: Cả hai đều có cốt truyện đa tuyến, lồng ghép các câu chuyện khác nhau và nhân vật đang kể về nhiều sự việc, tạo nên một bức tranh phong phú hơn.