6 Bài Soạn Xuất Sắc Nhất Về 'Dọc Đường Xứ Nghệ' (Ngữ Văn 7 - SGK Cánh Diều)

Tác Giả

• Tiểu Sử

- Tên thật: Bùi Sơn Tùng (1928-2021), sinh tại làng Hoa Lũy (hiện là Kim Lũy), Diễn Châu, Nghệ An

• Sự Nghiệp

- Là nhà văn Việt Nam nổi tiếng với các tác phẩm về lãnh tụ Hồ Chí Minh và các danh nhân cách mạng, văn hóa

- Tác phẩm tiêu biểu: Búp Sen Xanh, Bên Khung Cửa Sổ, Nhớ Nguồn, Kỷ Niệm Tháng Năm…

Tác Phẩm

• Tìm Hiểu Chung
• Xuất Xứ

- Trích từ tiểu thuyết Búp Sen Xanh

• Bố Cục (3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến “không cam chịu nộp mình cho giặc”): Câu chuyện tình sử Mị Châu - Trọng Thủy và đền thờ Thục Phán

- Phần 2 (tiếp theo đến “có chứa trọng quyền cao đó, con ạ”): Câu chuyện về vùng Ba Hòn và đền Quả Sơn

- Phần 3 (còn lại): Câu chuyện về đền thờ Nguyễn Du

• Thể Loại: Tiểu thuyết lịch sử
• Phương Thức Biểu Đạt: Tự sự kết hợp miêu tả, biểu cảm
• Giá Trị Nội Dung, Nghệ Thuật

Giá Trị Nội Dung

- Câu chuyện về hành trình của cha con cụ Phó Bảng qua các địa danh, mỗi nơi gắn liền với một câu chuyện lịch sử. Qua đó, cụ Phó Bảng giáo dục con cái những phẩm chất đạo đức làm người

- Bài học: Qua các câu chuyện lịch sử, ta thêm yêu quê hương, tự hào về vẻ đẹp non sông và nhắc nhở về nguồn cội, rèn luyện phẩm chất tốt đẹp để xứng đáng với lịch sử hào hùng của dân tộc

Giá Trị Nghệ Thuật

- Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, sinh động, truyền tải những bài học lịch sử sâu sắc

- Lối viết tự sự kết hợp miêu tả với biểu cảm

Chuẩn Bị

Yêu Cầu (trang 27 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

- Nhà văn Sơn Tùng (1928-2021), tên thật là Bùi Sơn Tùng, quê ở Nghệ An. Ông là nhà văn nổi tiếng với nhiều tác phẩm về lãnh tụ Hồ Chí Minh và các danh nhân cách mạng, văn hóa Việt Nam.

Đọc Hiểu

* Nội Dung Chính: 

- Văn bản “Dọc Đường Xứ Nghệ” kể về Bác Hồ thời thơ ấu, cùng anh trai theo cha là Nguyễn Sinh Sắc đi thăm bạn bè, qua nhiều vùng quê.

* Trả Lời Câu Hỏi Giữa Bài: 

Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

- Côn ngắm nhìn ngôi đền cổ kính từ đỉnh núi xuống chân núi, sát đường Thiên Lý, và ngạc nhiên hơn khi thấy dãy núi xa với nhiều hình vẽ biến hóa theo trí tưởng tượng của mình.

- Côn hỏi cha về sự tích ngôi đền và các hòn núi, mong được giải đáp.

Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

- Côn phê phán sự nham hiểm của vua Triệu và sự cả tin của Mị Châu, coi trọng tinh thần trượng nghĩa và công tư phân minh của vua Thục.

Câu 3 (trang 30 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

Các địa danh chứa đựng câu chuyện, sự tích của tổ tiên, thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân dân và hình ảnh đất nước Việt Nam.

* Trả Lời Câu Hỏi Cuối Bài: 

Câu 1 (trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

- Câu chuyện được kể theo ngôi thứ ba, giúp người kể có cái nhìn tổng quát và khách quan hơn về sự kiện.

Câu 2 (trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

- Những câu hỏi và giải thích cho thấy Côn có tâm hồn và suy nghĩ chín chắn, đưa ra cái nhìn thực tế và đánh giá chính xác về nhân vật, câu chuyện.

- Côn ham học hỏi, biết cảm nhận và lắng nghe một cách thấu đáo.

Câu 3 (trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

- Cụ Phó Bảng giáo dục các con về đạo đức qua các sự tích địa danh, từ đó truyền đạt bài học nhận thức và triết lý nhân sinh.

- Cụ là người hiểu biết, cương trực, thẳng thắn, yêu quê hương.

Câu 4 (trang 32 SGK Ngữ Văn lớp 7 Tập 1):

Văn bản gợi suy nghĩ về giá trị văn hóa dân gian gắn với các địa danh, chứng tỏ những địa danh không phải sản phẩm ngẫu nhiên mà là kết quả của khát vọng và lý tưởng của nhân dân. Cần trân trọng và gìn giữ các giá trị văn hóa đó.

I. Tác giả văn bản 'Dọc đường xứ Nghệ'

- Sơn Tùng, tên thật là Bùi Sơn Tùng (sinh năm 1928 tại Nghệ An, mất ngày 22 tháng 7 năm 2021 tại Hà Nội),

- Là nhà văn Việt Nam nổi tiếng với các tác phẩm về Hồ Chí Minh và các danh nhân cách mạng, văn hóa Việt Nam, đặc biệt là tiểu thuyết Búp sen xanh viết về cuộc đời Hồ Chí Minh.

II. Tìm hiểu tác phẩm 'Dọc đường xứ Nghệ'

• Thể loại: Tiểu thuyết
• Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- Đoạn trích 'Dọc đường xứ Nghệ' từ cuốn tiểu thuyết lịch sử Búp sen xanh

- Búp sen xanh kể về cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh từ thời thơ ấu đến trưởng thành.

• Phương thức biểu đạt: Tự sự
• Tóm tắt:

Đoạn trích mô tả chuyến đi của ba cha con Phó bảng về xứ Nghệ. Ông Phó bảng giải thích cho các con về các địa danh lịch sử, phong cảnh và các câu chuyện liên quan. Qua đó, sự ham học hỏi của các cậu bé, đặc biệt là những suy nghĩ của Côn về đất nước và con người được thể hiện rõ.

• Bố cục:

- Đoạn 1: Từ đầu đến “nộp mình cho giặc”: Ông Phó bảng giới thiệu đền thờ Thục Phán An Dương Vương và câu chuyện tình Mỵ Châu – Trọng Thủy.

- Đoạn 2: Từ “khát vọng quê hương” đến hết: Ông giải thích về hòn Hai Vai.

- Đoạn 3: Từ “có chức trọng quyền cao đó, con ạ” đến hết: Ông giải thích về đền Quả Sơn.

- Đoạn 4: Những suy tư của ba cha con về việc đời.

• Giá trị nội dung:

Đoạn trích 'Dọc đường xứ Nghệ' ca ngợi sự hiểu biết sâu rộng về địa lí và lịch sử của cụ Phó bảng, đồng thời tôn vinh sự tìm tòi học hỏi của các cậu bé, đặc biệt là Côn với những suy nghĩ sâu sắc. Văn bản thể hiện vẻ đẹp thiên nhiên và khát vọng của nhân dân.

• Giá trị nghệ thuật:

- Câu chuyện vui vẻ của ba cha con tạo nên sự chân thật, sinh động và hấp dẫn.

- Lối viết đơn giản, tự nhiên.

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm 'Dọc đường xứ Nghệ'

• Cụ Phó bảng

Vốn hiểu biết sâu rộng:

- Kể cho các con nghe về truyền thuyết và các địa danh lịch sử.

- Giải thích sự kiện lịch sử gắn với các địa danh.

Giáo dục tình yêu quê hương:

- Đền thờ Thục Phán An Dương Vương: Dạy các con về khí tiết của vua Thục Phán.

- Hòn Hai Vai, hòn Trống Thủng, núi Cờ Rách: Nhấn mạnh ước vọng của nhân dân.

- Đền Quả Sơn: Giải thích về những vị quan tốt bụng.

- Mộ Đại thi hào Nguyễn Du: Lan tỏa tinh thần yêu văn chương.

→ Cụ Phó bảng vừa có trí tuệ, tài năng, vừa yêu nước sâu sắc, giáo dục các con từ những câu chuyện giản dị về quê hương và những người cống hiến cho đất nước.

• Cậu bé Nguyễn Sinh Côn (Chủ tịch Hồ Chí Minh)

Ham học hỏi:

- Luôn hỏi cha về các địa danh lịch sử và các câu chuyện.

- Tự rút ra bài học từ những câu chuyện cha kể.

Tinh thần dân tộc:

- Hiểu âm mưu, toan tính và đánh giá cao khí tiết của vua An Dương Vương.

→ Dù còn nhỏ, Côn đã hiểu những vấn đề lớn lao của dân tộc.

Chuẩn bị:

- Nhà văn Sơn Tùng sinh năm 1928, mất năm 2021, tên thật Bùi Sơn Tùng, quê Nghệ An. Ông nổi tiếng với các tác phẩm về Chủ tịch Hồ Chí Minh như Búp sen xanh, Bên khung cửa sổ, Nhớ nguồn, Ký ức tháng năm…

- Búp sen xanh là tiểu thuyết lịch sử kể về cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh khi còn nhỏ, đi thăm bạn bè qua nhiều vùng đất quê hương.

Đọc hiểu:

Câu 1. Những câu hỏi của cậu bé Côn trong phần (1) thể hiện điều gì?

- Cậu bé Côn là người ham học hỏi, hiểu biết và tìm tòi.

Câu 2. Cậu bé Côn phê phán và coi trọng điều gì qua đánh giá về An Dương Vương?

- Phê phán: Thiếu đề phòng sự gian xảo của vua nhà Triệu.

- Coi trọng: Hành động tự kết liễu đời mình thay vì đầu hàng.

Câu 3. Ý nghĩa của các địa danh được nhắc tới?

Các địa danh giúp hiểu nguồn gốc hình thành của chúng.

Trả lời câu hỏi:

Câu 1. Câu chuyện được kể theo ngôi nào và tác dụng của ngôi kể?

- Ngôi thứ ba, giúp câu chuyện khách quan hơn.

Câu 2. Những câu hỏi và lý giải của Côn về sự kiện lịch sử thể hiện tâm hồn và tính cách của cậu như thế nào?

• Côn là cậu bé ham học hỏi, yêu nước và có tinh thần tìm tòi.
• Tính cách này chính là cơ sở tạo nên nhân cách vĩ đại sau này.

Câu 3. Cụ Phó bảng giáo dục các con như thế nào và tính cách của cụ ra sao?

- Giáo dục qua các chuyến thăm quan và câu chuyện lịch sử.

- Cụ Phó bảng uyên bác, yêu thương con cái, giải thích lịch sử một cách nhẹ nhàng.

Câu 4. Ý nghĩa câu chuyện 'Dọc đường xứ Nghệ'?

Câu chuyện dạy bài học về lịch sử dân tộc, khuyến khích tự hào và tu dưỡng bản thân.

Trước khi nghiên cứu bài 'Dọc đường xứ Nghệ'

Trước khi đọc văn bản 'Dọc đường xứ Nghệ', hãy tìm hiểu thêm về tác giả Sơn Tùng và các thông tin liên quan.

Giới thiệu về tác giả Sơn Tùng

Sơn Tùng, tên thật là Bùi Sơn Tùng (1928 – 2021), sinh tại Nghệ An. Ông là một nhà văn nổi tiếng với nhiều tác phẩm viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh và các doanh nhân văn hóa Việt Nam. Các tác phẩm đáng chú ý của ông bao gồm: 'Bên khung cửa sổ' (1974), 'Cong người và con đường' (1976), 'Nguyễn Hữu Tiến' (1981), 'Vườn nắng' (1997), và 'Bông sen vàng' (2000). Ngòi bút của ông được yêu mến rộng rãi và đánh giá cao trong giới văn học. Vào ngày 14/07/2011, ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

Hiểu bài 'Dọc đường xứ Nghệ'

Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1 (Trang 29, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Cậu bé Côn đã chỉ trích điều gì và đánh giá cao giá trị gì trong câu chuyện về An Dương Vương?

Lời giải

Cậu bé Côn chỉ trích sự gian xảo của vua nhà Triệu và chỉ ra rằng vua nhà Thục đã thiếu cảnh giác với sự phản bội của vua Triệu và Mị Châu. Ông đánh giá cao hành động của vua Thục khi tự sát để cứu nước thay vì đầu hàng.

Câu 2 (Trang 30, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Các địa danh được đề cập có ý nghĩa gì?

Lời giải

Ý nghĩa của các địa danh là tạo ra tính chân thực và liên kết lịch sử cho người đọc, giúp hiểu rõ hơn về nguồn gốc của các địa danh trong tác phẩm.

Câu 3 (Trang 31, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Câu vè bà ngoại cậu bé Côn đọc có ý nghĩa gì?

Lời giải

Câu vè “Dân vạn đại, quan nhất thời/ Ghế quan ai ngồi xin chớ thờ ơ/ Thương dân, dân lập đền thề/ Hại dân, dân đái ngập mồ thối xương” nhấn mạnh rằng dù người ta có làm quan thì cũng chỉ trong thời gian ngắn, còn dân thì mãi mãi là dân. Quan phải gắn bó và lo lắng cho dân, nếu không sẽ bị dân ghét bỏ, còn nếu lo lắng cho dân, quan sẽ được tôn trọng.

Trả lời câu hỏi cuối bài

Câu 1 (Trang 32, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Câu chuyện được kể theo ngôi kể nào và tác dụng của việc sử dụng ngôi kể đó là gì?

Lời giải

Câu chuyện được kể theo ngôi thứ ba. Tác dụng của ngôi kể này là làm cho câu chuyện trở nên khách quan, tự nhiên và giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn về tâm trạng và suy nghĩ của các nhân vật.

Câu 2 (Trang 32, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Những câu hỏi và giải thích về sự kiện lịch sử cho thấy tâm hồn và suy nghĩ của cậu bé Côn như thế nào? Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này?

Lời giải

Câu hỏi và giải thích cho thấy Côn là cậu bé tò mò, muốn tìm hiểu về lịch sử. Nhân vật Côn yêu nước sâu sắc và thể hiện sự hiếu kỳ, ham học hỏi. Côn có tư duy độc lập và quan điểm rõ ràng về các vấn đề lịch sử.

Câu 3 (Trang 32, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Cụ Phó bảng đã giáo dục các con về cách làm người như thế nào và nhận xét của em về tính cách của cụ Phó bảng?

Lời giải

Cụ Phó bảng giáo dục con cái qua việc kể những câu chuyện lịch sử. Ông là một người cha am hiểu sâu rộng và cởi mở, sẵn sàng chia sẻ kiến thức với con cái. Cụ Phó bảng hiện lên như một người cha tận tụy, đáng kính và có ảnh hưởng tích cực.

Câu 4 (Trang 32, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Câu chuyện 'Dọc đường xứ Nghệ' của cha con cụ Phó bảng gợi cho em những suy nghĩ gì?

Lời giải

Câu chuyện gợi nhắc em về lòng biết ơn đối với thế hệ đi trước và sự hi sinh của tổ tiên để có được hòa bình hiện tại. Lịch sử là bài học quý giá để chúng ta sống có ý nghĩa hơn và tri ân những anh hùng đã hy sinh vì đất nước.

I. Giới thiệu tác giả Sơn Tùng

Sơn Tùng sinh ngày 8 tháng 8 Âm lịch năm Mậu Thìn (tức ngày 21 tháng 8 năm 1928), tại làng Hoa Lũy (nay là Kim Lũy), Diễn Kim, Diễn Châu, Nghệ An. Làng Hoa Lũy là vùng bãi ngang nằm sát biển. Gia đình Sơn Tùng là một gia đình nhà nho nghèo nhưng trọng chữ, có quan hệ họ hàng với Hồ Chí Minh. Bà nội Sơn Tùng (cụ Hà Thị Tự) là cháu họ bà nội Hồ Chí Minh (Cụ Hà Thị Hy), và em trai ông nội của Sơn Tùng đỗ tú tài cùng khoa với em trai ông ngoại của Hồ Chí Minh. Ông là nhà văn Việt Nam với nhiều tác phẩm về lãnh tụ Hồ Chí Minh và các danh nhân cách mạng, danh nhân văn hóa Việt Nam. Tác phẩm nổi tiếng nhất trong chủ đề về Hồ Chí Minh của Sơn Tùng là tiểu thuyết Búp sen xanh, cho đến nay đã được tái bản và nối bản tới 30 lần và dịch ra nhiều ngôn ngữ khác trên thế giới.

Ngày 14/7/2011, nhà văn Sơn Tùng được chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam Nguyễn Minh Triết ký Quyết định phong tặng nhà văn Sơn Tùng là Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

Năm 2010, do di chứng chiến tranh, ông bị một cơn tai biến mạch máu não khiến ông bị liệt nửa người và gần như mất khả năng sinh hoạt. Vợ ông bà Phan Hồng Mai dù đã tận tình chăm sóc ông nhưng rồi cũng ốm yếu dần. Cho đến nay ông bà vẫn ở tại một khu tập thể cũ nát tại ngõ Văn Chương, Hà Nội. Hoàn cảnh gia đình vô cùng khó khăn.

Vào khoảng 23h05 ngày 22 tháng 7 năm 2021, nhà văn Sơn Tùng qua đời tại nhà riêng sau hơn 11 năm chống chọi với bệnh nặng do tai biến mạch máu não, hưởng thọ 93 tuổi. 

II. Khái quát tác phẩm Dọc đường xứ Nghệ 

1. Hoàn cảnh sáng tác

- Trích tiểu thuyết Búp sen xanh

- Đôi nét về tiểu thuyết Búp sen xanh

"Búp sen xanh" là cuốn tiểu thuyết lịch sử viết về thời thơ ấu và trai trẻ của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đọc tác phẩm, tác giả đưa ta về với làng quê xứ Nghệ những năm đầu thế  kỷ XX, nơi ấy là làng Sen-quê nội, làng Hoàng Trù (làng Chùa)-quê ngoại của Bác với những câu dân ca, bài vè, câu ví dặm, với tên suối tên sông...

2. Thể loại

Tiểu thuyết lịch sử là một tiểu thuyết trần thuật được bao quanh bởi các sự kiện có thật không thay đổi làm điểm neo cho cốt truyện của nó., có thể hoặc không sử dụng và kết hợp các nhân vật có thật với các yếu tố hư cấu. Nguồn gốc của nó bắt đầu từ thế kỷ XNUMX, trong thời kỳ của Chủ nghĩa lãng mạn châu Âu.

3. Bố cục

(3 phần)

- Phần 1 (từ đầu đến “không cam chịu nộp mình cho giặc”): Câu chuyện tình sử Mị Châu - Trọng Thủy và đền thờ Thục Phán

- Phần 2 (tiếp theo đến “có chứa trọng quyền cao đó, con ạ”): Câu chuyện về vùng Ba Hòn và đền Qủa Sơn

- Phần 3 (còn lại): Câu chuyện về đền thờ Nguyễn Du

4. Giá trị nội dung

- Câu chuyện kể về hành trình đi qua các địa danh của cha con cụ Phó Bảng. Mỗi địa danh họ đi qua gắn với một câu chuyện lịch sử. Qua các câu chuyện đó, cụ Phó Bảng đã giáo dục các con những phẩm chất, đức tính làm người

- Bài học: Qua các câu chuyện lịch sử, ta thấy thêm yêu đất nước, tự hào về vẻ đẹp của non sông đồng thời nhắc nhở mỗi người phải luôn nhớ về nguồn cội, rèn luyện những phẩm chất tốt đẹp để xứng đáng với lịch sử hào hùng của dân tộc

5. Đặc sắc nghệ thuật

- Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, thú vị, gửi gắm những bài học lịch sử sâu sắc

- Lối viết tự sự kết hợp miêu tả với biểu cảm

III. Câu hỏi vận dụng kiến thức Dọc đường xứ Nghệ 

Câu hỏi 1: Ý nghĩa của các địa danh được nhắc tới ở đây là gì? 

Lời giải:

- Các địa danh được nhắc tới: hòn Hai Vai, hòn Trống Thủng, núi Cờ Rách, vùng Ba Hòn. Tên các địa danh phần nào giải thích về đặc điểm của địa danh đó: hòn Hai Vai là hòn núi giống người cụt đầu/ núi Tướng quân rơi đầu; núi Cờ Rách là dãy núi dài dằng dặc sát chân trời…. và hình dạng núi non thường thể hiện khát vọng của con người.

Câu hỏi 2:  Cậu bé Côn phê phán điều nào và coi trọng giá trị gì qua sự đánh giá về An Dương Vương?Ý nghĩa của các địa danh được nhắc tới ở đây là gì?

Lời giải:

 Qua sự đánh giá về An Dương Vương, cậu bé Côn phê phán và coi trọng:

+ Phê phán: Sự thành thật, ruột để ngoài da của cha con An Dương Vương không thể giúp giữ nước.

+ Coi rọng: Tự chém con gái và tự xử án mình bằng hành động nhảy xuống biển về tội để mất nước chứ không cam chịu nộp mình cho giặc.

- Ý nghĩa của các địa danh được nhắc tới ở đây là để ghi nhớ công ơn đánh giặc của vị tướng quân.

Câu hỏi 3: Ý nghĩa câu vè mà bà ngoại cậu bé Côn đã đọc là gì? 

Lời giải:

- Câu vè mà bà ngoại Côn đọc là: 

“Dân vạn đại, quan nhất thời

Ghế quan ai ngồi, xin chớ thờ ơ

Thương dân, dân lập đền thờ

Hại dân, dân đái ngập mồ thối xương”

Những câu vè có ý nghĩa là thời thế sẽ thay đổi theo thời gian, làm quan chỉ có thời hạn, cònlàm dân thì là mãi mãi, làm người dân mới là lâu dài. Do vậy, làm quan phải thế nào để khi đương chức cũng như khi mãn nhiệm được dân tin, dân quý. Khi thương dân, chăm lo cho dân sẽ được dân tin yêu thì khi mất đi dân sẽ lập đền thờ; còn khi hại dân, không chăm lo cho dân mà hách dịch cửa quyền thì khi mất đi dân vẫn còn căm ghét.Câu vè như lời nhắn nhủ nhẹ nhàng mà sâu sắc đối với những người "làm quan", đồng thời cũng khẳng định vai trò của "dân" trong mọi thời đại, mọi thể chế chính trị. Bởi thế, "quan" phải thế nào cho xứng với sự kỳ vọng, niềm tin của nhân dân, để đến khi "Cởi bỏ mũ ô sa", hết "quan" thành "dân", khi ấy dân còn tin yêu, kính trọng. Có vậy, đất nước mới phát triển, non sông vững bền và lòng người mới quy phục.

Chuẩn bị

(trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Đọc trước văn bản Dọc đường xứ Nghệ và tìm hiểu thêm những thông tin về nhà văn Sơn Tùng

Phương pháp giải:

Tham khảo sách báo, internet

Lời giải chi tiết:

- Tên thật: Bùi Sơn Tùng (1928-2021), sinh tại làng Hoa Lũy (nay là Kim Lũy), Diễn Châu, Nghệ An

- Là nhà văn Việt Nam với nhiều tác phẩm về lãnh tụ Hồ Chí Minh và các danh nhân cách mạng, danh nhân văn hóa

- Các tác phẩm tiêu biểu: Búp sen xanh, Bên khung cửa sổ, Nhớ nguồn, Kỷ niệm tháng năm…

Đọc hiểu 1

Câu 1 (trang 29, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Cậu bé Côn phê phán điều gì và coi trọng giá trị nào ở nhân vật vua Thục?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn (1) của văn bản

Lời giải chi tiết:

Cậu bé Côn phê phán sự không đề phòng sự gian giảo, bội ước của vua nhà Triệu, nàng Mỵ Châu lại ruột để ngoài da. Bên cạnh đó, cậu côi trọng sự công tư phân minh khi An Dương Vương đã tự chém con gái mình và tự xử án mình bằng hành động nhảy xuống biển về tội để mất nước chứ không cam chịu nộp mình cho giặc

Đọc hiểu 2

Câu 2 (trang 30, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Ý nghĩa của các địa danh được nhắc tới ở đây là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn trích từ “Bà cụ vừa nói dứt lời…núi Cờ Rách…”

Lời giải chi tiết:

Các địa danh được nhắc tới trong đoạn trích có ý nghĩa gợi cho người đọc hình dung về nguồn gốc hình thành những địa danh đó.

CH cuối bài 1

Câu 1 (trang 31, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Câu chuyện được kể theo ngôi kể nào? Nêu tác dụng của việc sử dụng ngôi kể ấy trong văn bản Dọc đường xứ Nghệ

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và chú ý lời kể của nhân vật

Lời giải chi tiết:

Câu chuyện được kể theo ngôi kể thứ ba.

Ngôi kể này có tác dụng giúp người nghe kể chuyện một cách linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật

CH cuối bài 2

Câu 2 (trang 31, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Những câu hỏi và cách lí giải về sự kiện lịch sử cho thấy Côn là cậu bé có tâm hồn, suy nghĩ như thế nào? Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn trích, chú ý các chi tiết câu hỏi của cậu bé Côn

Lời giải chi tiết:

Những câu hỏi và sự lí giải về sự kiện lịch sử cho thấy Côn là cậu bé có tâm hồn yêu quê hương đất nước, ham muốn tìm hiểu về cội nguồn gốc gác.

Nhận xét: Cậu bé có tinh thần trọng nghĩa khinh tài, có cái nhìn lịch sử khách quan, tỉnh táo và trên hết là tấm lòng yêu nước, thương dân sớm hình thành từ truyền thống quê hương, gia đình ở cậu bé Côn.

CH cuối bài 3

Câu 3 (trang 31, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Trong đoạn trích, quan Phó bảng đã giáo dục các con tu dưỡng làm người bằng cách nào? Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật quan Phó bảng?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ đoạn trích và theo dõi đoạn vă miêu tả cách cụ Phó bảng giáo dục con tu dưỡng làm người

Lời giải chi tiết:

Cụ Phó bảng giáo dục con tu dưỡng làm người thông qua các bài học lịch sử của ông cha. Cách giáo dục và chỉ bảo con của cụ cho thấy cụ Phó bảng là một người yêu nước, am hiểu lịch sử nước nhà. Cụ luôn điềm tĩnh và nhẹ nhàng, dẫn dắt con vào các câu chuyện lịch sử để từ đó rút ra bài học làm người

CH cuối bài 4

Câu 4 (trang 31, SGK Ngữ văn 7 tập 1)

Văn bản Dọc đường xứ Nghệ gợi cho em những suy nghĩ gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ lại câu chuyện và nêu lên suy nghĩ của bản thân

Lời giải chi tiết:

Câu chuyện Dọc đường xứ Nghệ của cha con cụ Phó bảng gợi cho em hoài niệm về các câu chuyện, danh nhân lịch sử đã được học trong các tiết lịch sử. Cách kể chuyện và dạy con của cụ Phó bảng khiến em thêm biết ơn thế hệ cha anh đi trước và tự hào về truyền thống dân tộc. Từ đó suy nghĩ về cách tu dưỡng, rèn luyện đạo đức để trở thành một công dân có ích, sau này tiếp bước ông cha xây dựng và kiến thiết đất nước thêm tươi đẹp.

Chuẩn bị

Hiển thị nội dung

Yêu cầu (trang 27 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Đọc và tìm hiểu văn bản 'Dọc đường xứ Nghệ' và thông tin về nhà văn Sơn Tùng.

- Tiểu thuyết 'Búp sen xanh' viết về cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh, từ thời niên thiếu đến khi ra đi tìm đường cứu nước. Đoạn trích mô tả chuyến đi thăm bạn bè của Bác Hồ cùng anh trai và cha qua nhiều vùng quê.

Trả lời:

- Nhà văn Sơn Tùng

Ông tên thật là Bùi Sơn Tùng (1928-2021), quê ở làng Hoa Lũy (nay là Kim Lũy), Diễn Kim, Diễn Châu, Nghệ An. Ông nổi tiếng với các tác phẩm về Hồ Chí Minh và danh nhân văn hóa Việt Nam. Tiểu thuyết nổi bật nhất của ông là 'Búp sen xanh', đã được tái bản nhiều lần và dịch ra nhiều ngôn ngữ. Ngày 14/7/2011, ông được phong tặng Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.

- Tác phẩm Búp sen xanh: Là tiểu thuyết đầu tiên viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, nổi tiếng nhất của Sơn Tùng. Tác phẩm kể về cuộc đời Hồ Chí Minh từ khi sinh ra đến khi ra đi tìm đường cứu nước, được nghiên cứu và viết từ năm 1948 đến 1980. Tác phẩm chia thành 3 chương: 'Thời thơ ấu', 'Thời niên thiếu' và 'Tuổi hai mươi'.

- Đoạn trích Dọc đường xứ Nghệ: Mô tả tuổi thơ của Bác Hồ, khi cậu bé Nguyễn Sinh Côn cùng anh trai theo cha vào kinh thành Huế và về quê thăm bạn bè.

Đọc hiểu

* Nội dung chính:

- Văn bản “Dọc đường xứ Nghệ” kể về chuyến thăm bạn bè của cha Nguyễn Sinh Sắc và hai con sau khi về quê.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Lưu ý những câu hỏi của cậu bé Côn trong phần 1.

Trả lời:

- Các câu hỏi của Côn: Câu hỏi về ngôi đền và tên các hòn núi, cũng như địa điểm của Thành Cổ Loa.

Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Cậu bé Côn phê phán và coi trọng điều gì ở vua Thục?

Trả lời:

- Phê phán: Nhà Triệu nước Tàu nham hiểm, vua nước ta không đề phòng, Mị Châu không giữ nước được.

- Coi trọng: Vua Thục giữ chữ tín, sẵn sàng hy sinh để không đầu hàng giặc.

Câu 3 (trang 30 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Ý nghĩa các địa danh được nhắc đến là gì?

Trả lời:

- Các địa danh như hòn Hai Vai, hòn Trống Thủng, núi Cờ Rách, vùng Ba Hòn giải thích đặc điểm và hình dạng của chúng, thể hiện khát vọng của con người.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 32 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Câu chuyện được kể theo ngôi kể nào và tác dụng của nó?

Trả lời:

- Ngôi thứ ba giúp người kể linh hoạt, tự do mô tả diễn biến và mạch cảm xúc của câu chuyện.

Câu 2 (trang 32 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Những câu hỏi và cách lý giải của Côn cho thấy tâm hồn và tính cách của cậu bé như thế nào?

Trả lời:

- Côn có tâm hồn trong sáng, hiểu biết sâu rộng, tôn trọng người lớn và ham học hỏi.

Câu 3 (trang 32 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Cụ Phó bảng giáo dục các con như thế nào và nhận xét về tính cách của ông?

Trả lời:

- Cụ Phó bảng giáo dục các con qua trải nghiệm thực tế, giúp các con phát biểu và sửa chữa thiếu sót. Ông chỉn chu, sáng tạo, tỉ mỉ và có học vấn sâu rộng.

Câu 4 (trang 32 SGK Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Văn bản “Dọc đường xứ Nghệ” gợi cho em những suy nghĩ gì?

Trả lời:

- Gợi suy nghĩ về các địa danh, nhân vật lịch sử, cách đối xử với người xung quanh và phương pháp giáo dục hữu ích qua trải nghiệm.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Nhà văn Sơn Tùng (1928-2021), tên thật Bùi Sơn Tùng, quê Nghệ An, nổi tiếng với nhiều tác phẩm về Chủ tịch Hồ Chí Minh và các nhân vật lịch sử, văn hóa Việt Nam.

Đọc hiểu

* Nội dung chính: 

- Văn bản “Dọc đường xứ Nghệ” kể về Bác Hồ khi còn nhỏ, cùng anh trai theo cha Nguyễn Sinh Sắc thăm bạn bè qua các vùng quê.

* Trả lời câu hỏi giữa bài: 

Câu 1 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Côn nhìn ngôi đền cổ kính từ đỉnh núi xuống chân núi, ngạc nhiên trước dãy núi xa xa biến hóa theo tưởng tượng của mình.

- Côn hỏi cha về sự tích của ngôi đền và các hòn núi lạ mắt, và về vị trí của Thành Cổ Loa.

Câu 2 (trang 29 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Côn phê phán sự nham hiểm của vua Triệu và sự cả tin của Mị Châu.

- Côn tôn trọng giá trị tinh thần và sự công tư phân minh của vua Thục.

Câu 3 (trang 30 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

Các địa danh đều gắn với câu chuyện và sự tích, thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân dân qua hình sông, dáng núi Việt Nam.

* Trả lời câu hỏi cuối bài: 

Câu 1 (trang 32 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Câu chuyện kể theo ngôi thứ ba, giúp người kể có cái nhìn tổng quát và khách quan hơn về các sự kiện và diễn biến.

Câu 2 (trang 32 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Những câu hỏi và giải thích của Côn cho thấy cậu có tâm hồn chín chắn và suy nghĩ thấu đáo, ham học hỏi và cảm nhận sâu sắc.

Câu 3 (trang 32 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

- Cụ Phó bảng giáo dục các con qua các câu chuyện và sự tích địa danh, giúp các con học hỏi triết lý nhân sinh và tính cách của cụ là sâu rộng, cương trực, yêu nước.

Câu 4 (trang 32 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1):

Văn bản gợi suy nghĩ về giá trị văn hóa dân gian gắn với các địa danh thực. Mỗi địa danh mang theo câu chuyện và bài học về đạo lý, chứng tỏ chúng là sản phẩm hữu ý của con người, cần được trân trọng và gìn giữ.