6 Bài soạn xuất sắc về 'Nắng mới' (Ngữ văn 10 - SGK Chân trời sáng tạo)

Tóm tắt nội dung bài thơ 'Nắng mới'

Bài thơ là những kỷ niệm sâu sắc của tác giả về mẹ, gắn bó với lòng biết ơn và tình cảm yêu thương vô bờ.

Ý nghĩa chính của 'Nắng mới'

Bài thơ gợi lại những hồi ức đẹp và cảm động về mẹ, thể hiện tình yêu sâu sắc của tác giả đối với mẹ.

Cấu trúc bài thơ 'Nắng mới'

- Phần 1: Khổ 1 - Bức tranh thiên nhiên của 'nắng mới'

- Phần 2: Khổ 2+3 - Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình

Câu 1

Nhân vật “tôi” thể hiện tình cảm và cảm xúc gì trong bài thơ? Tình cảm, cảm xúc đó được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh nào?

Phương pháp giải:

– Đọc kĩ bài thơ.

– Chú ý đến những từ ngữ và hình ảnh thể hiện tình cảm và cảm xúc của nhân vật “tôi”.

Lời giải chi tiết:

– Nhân vật “tôi” bày tỏ sự nhớ nhung mẹ và những kỷ niệm ngày xưa cùng mẹ.

– Tình cảm và cảm xúc này được diễn tả qua các từ: nhớ, chửa xóa mờ và hình ảnh như: phơi áo đỏ, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Câu 2

Nhận xét của bạn về cách sử dụng từ ngữ, cách ngắt nhịp và gieo vần trong bài thơ là gì? Tác dụng của chúng là gì?

Phương pháp giải:

– Đọc kĩ bài thơ.

– Chú ý đến cách dùng từ, cách ngắt nhịp và gieo vần.

Lời giải chi tiết:

– Từ ngữ trong bài thơ khá giản dị, gần gũi với đời sống hàng ngày và mang đậm sắc thái của làng quê Bắc Bộ.

– Cách ngắt nhịp: 3/4, 4/3, 2/5; gieo vần chân.

=> Tác dụng: tạo cảm giác gần gũi, quen thuộc, dễ gây đồng cảm với người đọc; nhịp thơ uyển chuyển, phù hợp với tâm trạng của nhân vật trữ tình.

Câu 3

Hình ảnh người mẹ hiện lên trong tâm trí nhân vật “tôi” như thế nào?

Phương pháp giải:

– Đọc kĩ bài thơ.

– Chú ý những chi tiết và hình ảnh về mẹ mà nhân vật “tôi” nhớ lại.

Lời giải chi tiết:

Trong tâm trí của nhân vật “tôi”, người mẹ hiện lên với những hình ảnh quen thuộc, giản dị, hiền hòa như: áo đỏ phơi ngoài giậu, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Câu 4

Cảm hứng chính của bài thơ là gì? Cảm hứng đó phản ánh giá trị đạo đức truyền thống nào của người Việt Nam?

Phương pháp giải:

– Đọc kĩ bài thơ.

– Chú ý đến những từ ngữ và hình ảnh miêu tả cảm xúc của nhân vật trữ tình.

– So sánh với các giá trị đạo đức truyền thống của người Việt Nam.

Lời giải chi tiết:

– Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ mẹ của nhân vật trữ tình.

– Cảm hứng này thể hiện giá trị đạo đức truyền thống của người Việt Nam: uống nước nhớ nguồn và lòng hiếu thuận.

I. Giới thiệu tác giả

- Lưu Trọng Lư (19/6/1912 – 10/8/1991) là một nhà thơ, nhà văn, và nhà soạn kịch nổi tiếng của Việt Nam, sinh ra tại làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, trong một gia đình quan lại có truyền thống nho học.

- Ông học đến năm thứ ba tại trường Quốc học Huế rồi chuyển ra Hà Nội làm văn và báo chí để kiếm sống. Ông là một trong những người đầu tiên khởi xướng Phong trào Thơ mới và tích cực bảo vệ “Thơ mới” đồng thời chỉ trích các nhà thơ “cũ”.

- Sau Cách mạng tháng Tám, ông tham gia hoạt động Văn hoá cứu quốc tại Huế. Trong kháng chiến chống Pháp, ông hoạt động tuyên truyền và văn nghệ tại Bình Trị Thiên và Liên khu IV.

- Sau năm 1954, ông tiếp tục sự nghiệp văn học và nghệ thuật: gia nhập Hội nhà văn Việt Nam từ năm 1957, từng làm Tổng thư ký Hội nghệ sỹ sân khấu Việt Nam.

II. Tác phẩm 'Nắng mới'

1. Thể loại: Thơ thất ngôn
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Trích từ tập thơ “Tiếng thu”
3. Phương thức biểu đạt: Miêu tả kết hợp biểu cảm
4. Bố cục tác phẩm 'Nắng mới'

- Khổ 1: Bức tranh thiên nhiên “nắng mới”

- Khổ 2+3: Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình

Giá trị nội dung của tác phẩm 'Nắng mới'

- Ký ức về mẹ gắn liền với lòng biết ơn và tình yêu sâu sắc

Giá trị nghệ thuật của tác phẩm 'Nắng mới'

- Thể thơ thất ngôn

- Giọng điệu nhẹ nhàng, chân thành

- Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ

III. Phân tích chi tiết tác phẩm 'Nắng mới'

1. Tình cảm của nhân vật “tôi”

- Nhân vật 'tôi' đã thể hiện nỗi nhớ mẹ trong bài thơ.

- Tình cảm và cảm xúc đó được diễn tả qua các từ ngữ, hình ảnh:

+ Từ ngữ: 'nhớ', 'chưa xóa mờ'

+ Hình ảnh: áo đỏ phơi, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

- Hình ảnh người mẹ hiện lên trong tâm trí nhân vật 'tôi'.

+ Trong tâm trí nhân vật 'tôi', hình ảnh người mẹ hiện lên với những vẻ đẹp của thời tuổi trẻ: áo đỏ phơi ngoài giậu, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Giá trị đạo đức truyền thống uống nước nhớ nguồn, hiếu thảo của người Việt Nam.

2. Giá trị nghệ thuật của bài thơ

- Từ ngữ trong bài thơ đơn giản, mang âm hưởng làng quê Bắc Bộ, tạo sự gần gũi.

- Cách ngắt nhịp trong bài thơ: 3/4, 4/3, 2/5. Nhịp thơ phong phú nhưng hài hòa, phù hợp với tâm trạng của chủ thể trữ tình.

- Cách gieo vần trong bài thơ: vần chân liền và vần chân cách: tạo nên sự nhạc tính cho bài thơ.

Câu 1: Nhân vật “tôi” đã thể hiện những tình cảm gì trong bài thơ? Những tình cảm đó được thể hiện qua các từ ngữ, hình ảnh nào?

Trả lời:

– Nhân vật “tôi” đã thể hiện nỗi nhớ mẹ trong bài thơ.

– Tình cảm, cảm xúc đó được diễn tả qua các từ ngữ, hình ảnh:

+ Từ ngữ: “nhớ”, “chưa xóa mờ”

+ Hình ảnh: áo đỏ phơi, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Câu 2: Bạn có nhận xét gì về cách sử dụng từ ngữ, ngắt nhịp, gieo vần và tác dụng của chúng trong bài thơ?

Trả lời: 

– Từ ngữ trong bài thơ giản dị, mang sắc thái làng quê Bắc Bộ tạo sự gần gũi.

– Cách ngắt nhịp trong bài thơ: 3/4, 4/3, 2/5. Nhịp thơ đa dạng nhưng hài hòa, phù hợp với tâm trạng của nhân vật trữ tình.

– Cách gieo vần trong bài thơ: vần chân liền và vần chân cách: tạo nhạc tính cho bài thơ.

Câu 3: Hình ảnh người mẹ hiện lên như thế nào trong tâm trí nhân vật “tôi”?

Trả lời:

– Trong tâm trí nhân vật “tôi”, hình ảnh người mẹ hiện lên với vẻ đẹp của tuổi trẻ: áo đỏ phơi ngoài giậu, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Câu 4: Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì? Cảm hứng đó thể hiện giá trị đạo đức truyền thống nào của người Việt Nam?

Trả lời:

– Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ của chủ thể trữ tình đối với mẹ mình.

– Cảm hứng đó thể hiện giá trị đạo đức truyền thống uống nước nhớ nguồn, hiếu thảo của người Việt Nam.

I. Tác giả văn bản Nắng mới

- Lưu Trọng Lư (1911-1991)

- Quê quán: Hà Nội

- Phong cách nghệ thuật: giọng thơ trong trẻo, ý thơ tinh tế

- Tác phẩm chính: Tiếng thu, Khói lam chiều

II. Tìm hiểu tác phẩm Nắng mới

1. Thể loại: thơ thất ngôn
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Trích từ tập thơ “Tiếng thu”
3. Phương thức biểu đạt: Miêu tả kết hợp biểu cảm
4. Bố cục:

- Khổ 1: Bức tranh thiên nhiên “nắng mới”

- Khổ 2+3: Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình

Giá trị nội dung:

- Kí ức về mẹ gắn liền với sự biết ơn, tình yêu tha thiết

Giá trị nghệ thuật:

- Thể thơ thất ngôn

- Giọng điệu nhẹ nhàng, tha thiết

- Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Nắng mới

Bức tranh thiên nhiên “nắng mới”

- Trong tiếng gà trưa xao xác, kỷ niệm chợt ùa về, đong đầy trong nỗi nhớ
- Từ “nắng mới” trong tựa lại để một lần nữa được chọn đế mở đầu bài thơ như một sợi dây liên khúc, một nhịp cầu nối về quá khứ xa xưa.

=> Dưới con mắt duyên của Lưu Trọng Lư, nắng chỉ là một ảnh hình quen thuộc, soi rọi vào tiềm thức nhà thơ, gọi về những kỷ niệm xa xưa của một thời tươi đẹp. Cộng hưởng với màu sắc mới ấy còn có một âm thanh, cũng quen thuộc và buồn không kém là tiếng gà trưa xao xác não nùng.

- Hai từ láy gợi âm nhiều hơn gợi tả “xao xác”, “não nùng”.

- Lời thơ viết giản dị, tự nhiên, không một chút cầu kỳ, gọt

=> Kỷ niệm ùa về, lung linh trong màu nắng mới, đánh thức dậy trong tâm hồn nhà thơ cả một thời dĩ vãng tưởng đã nhạt nhòa.
- “Những ngày không” phải chăng là những ngày ấu thơ, khi tác giả còn nhỏ, lòng chưa vướng bận điều gì. “Những ngày không” ấy đã in dấu một kỷ niệm hay hình ảnh một người nào?

Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình
- Mạch thơ liên tục, trải dài sang khổ hai để chuyển hoàn toàn về quá khứ.

+ Hình ảnh người mẹ thân yêu của tác giả hiện lên, lúc đầu còn mờ nhạt nhưng càng về sau càng rõ nét và choáng đầy tâm trí.

=> Qua cách nói dường như đang cố nén niềm thương nhớ chỉ chực dâng trào, ta chợt hiểu ra và đồng cảm sâu sắc với nỗi buồn của tác giả: người mẹ ấy không còn nữa.

+ Từ “nắng mới” là cái nắng mỗi độ xuân về, khi mẹ tác giả thường mang áo ra phơi để áo thơm mùi nắng sau những ngày đông rét mướt.

+ Cũng là “nắng mới” nhưng cái nắng của quá khứ không “hắt bên song” buồn bã mà tràn đầy sức sống, niềm vui “reo ngoài nội” vì đó là nắng của những ngày còn mẹ.

+ Từ “reo” như một nốt nhạc lảnh lót, tươi vui khiến câu thơ chợt bùng lên sức sống.

=> Hình ảnh người mẹ chưa hiện lên trực tiếp mà chỉ thấp thoáng, lung linh sau màu áo đỏ, sau lưng giậu nhưng đã gây một ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc. Đó có lẽ cũng là hình ảnh đẹp đẽ nhất, trìu mến thương yêu nhát mà nhà thơ còn lưu giữ, khắc sâu trong tâm trí.

- Mạch thơ lại quay về hiện tại, nhà thơ sực tỉnh nhưng vẫn chưa hết thổn thức, bồi hồi.

+ Hình ảnh người mẹ vẫn còn đó, nơi đồng nội, giậu phơi, nơi hiên nhà, song cửa... =>Dường như đâu đâu cũng in bóng dáng mẹ, vương hơi ấm của mẹ nên nỗi nhớ lúc nào cũng chỉ chực dâng trào.
- Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh “nét cười đen nhánh”, như một nốt lặng cuối bản nhạc để dư ba, dư vị của ý thơ còn lan tỏa mãi trong lòng người đọc.

+ Hình ảnh “tay áo” đã đẩy “nét cười” ra phía sau, tạo nên độ sâu cho bức tranh, đồng thời tăng thêm sức duyên dáng, gợi cảm cho “nét cười”.

=> Hình ảnh người mẹ quá cố của nhà thơ từ đầu đến cuối chỉ được phác họa qua ba chi tiết: “nắng mới”, “áo đỏ” và “nét cười”, trong những giây phút xuất thần của họa sĩ - thi sĩ Lưư Trọng Lư, nó đã để lại một ấn tượng đẹp và sâu sắc.

=> Phải chăng là vì ta chợt bắt gặp trong hình ảnh đó một cái gì rất đỗi thân quen như của mẹ ta mà cũng là của tất cả những người phụ nữ Việt Nam thầm lắng hy sinh, thương yêu, chăm sóc chồng con suốt cả cuộc đời. 

Nội dung chính văn bản Nắng mới: lấy cảm hứng từ ánh nắng mới, tiếng gà trưa tác giả nhớ về thầy me đã quá cố của mình. Qua đó thể hiện tình cảm nhớ thương của tác giả về người mẹ hiện lên với những vẻ đẹp quen thuộc, bình dị, hiền hậu.

*Hướng dẫn đọc

Câu 1 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Nhân vật “tôi” đã thể hiện tình cảm, cảm xúc gì trong bài thơ? Tình cảm, cảm xúc đó được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh nào?

Trả lời:

- Nhân vật “tôi” đã thể hiện nỗi nhớ về người mẹ đã quá cố của mình, nhớ về những ngày xưa cùng mẹ.

- Tình cảm, cảm xúc đó được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh: lòng rượi buồn, nhớ, chửa xóa mờ, nét cười đen nhánh…

Câu 2 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Bạn có nhận xét gì về cách sử dụng từ ngữ, ngắt nhịp, gieo vần và tác dụng của chúng trong bài thơ?

Trả lời:

- Từ ngữ trong bài thơ: giản dị, gần gũi như lời nói thường ngày.

- Cách ngắt nhịp trong bài thơ: 3/4, 4/3, 2/5; gieo vần chân.

- Tác dụng: tạo nên cảm giác quen thuộc, gần gũi và dễ tìm được sự đồng cảm nơi người đọc.

Câu 3 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Hình ảnh người mẹ hiện lên như thế nào trong tâm tưởng nhân vật “tôi”?

Trả lời:

- Hình ảnh người mẹ hiện lên với những gì thân thuộc, gần gũi với những hình ảnh: phơi áo đỏ ngoài giậu, nét cười đen nhánh sau tay áo…

Câu 4 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2): Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì? Cảm hứng đó thể hiện giá trị đạo đức truyền thống nào của người Việt Nam?

Trả lời:

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ: nỗi nhớ mẹ của chủ thể trữ tình.

- Cảm hứng đó đã thể hiện giá trị đạo đức truyền thống uống nước nhớ nguồn, lòng hiếu thuận của người Việt Nam.

Câu 1. Trong bài thơ, nhân vật “tôi” thể hiện những tình cảm và cảm xúc gì? Những tình cảm và cảm xúc đó được truyền tải qua những từ ngữ và hình ảnh nào?

- Nhân vật “tôi” diễn tả nỗi buồn và sự nhớ nhung dành cho mẹ.

- Các từ ngữ và hình ảnh thể hiện cảm xúc đó:

• Từ ngữ: “rượi buồn, nhớ”
• Hình ảnh: Mẹ với chiếc áo đỏ và nụ cười hàm răng đen nhánh.

Câu 2. Bạn có nhận xét gì về cách dùng từ ngữ, ngắt nhịp, gieo vần và hiệu quả của chúng trong bài thơ?

• Từ ngữ: Đơn giản, mộc mạc và đậm chất Nam Bộ.
• Cách ngắt nhịp: Linh hoạt (Ví dụ: Trong khổ thơ 1: Câu 1 ngắt nhịp 3/4, Câu 2 ngắt nhịp 2/5, Câu 3 và câu 4 ngắt nhịp 4/3…)
• Gieo vần chân (thời - phơi)

Câu 3. Hình ảnh người mẹ hiện lên trong tâm trí nhân vật “tôi” ra sao?

Hình ảnh người mẹ hiện lên với vẻ đẹp giản dị và mộc mạc. Trong ánh nắng, mẹ phơi chiếc áo đỏ bên bờ giậu, nụ cười đen nhánh và hiền từ.

Câu 4. Cảm hứng chính của bài thơ là gì? Cảm hứng đó phản ánh giá trị đạo đức truyền thống nào của người Việt Nam?

• Cảm hứng chính: Tình yêu và nỗi nhớ mẹ.
• Cảm hứng này thể hiện giá trị đạo đức truyền thống về lòng hiếu thảo của người Việt Nam.

Nội dung

– Bài thơ diễn tả nỗi nhớ của người viết dành cho mẹ. Qua đó, phản ánh giá trị đạo đức truyền thống về lòng biết ơn và sự hiếu thảo của người Việt Nam.

Nghệ thuật

– Thể thơ thất ngôn

– Giọng điệu nhẹ nhàng, chân thành

– Sử dụng đa dạng các biện pháp tu từ

Hướng dẫn đọc

Câu 1. Nhân vật 'tôi' thể hiện cảm xúc gì trong bài thơ? Những cảm xúc đó được diễn đạt qua các từ ngữ và hình ảnh nào?

Trả lời:

- Nhân vật 'tôi' bộc lộ nỗi nhớ mẹ trong bài thơ.

- Các từ ngữ và hình ảnh thể hiện cảm xúc đó:

• Từ ngữ: 'nhớ', 'chưa xóa mờ'
• Hình ảnh: chiếc áo đỏ phơi, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Câu 2. Bạn có nhận xét gì về cách sử dụng từ ngữ, ngắt nhịp, gieo vần và hiệu quả của chúng trong bài thơ?

Trả lời:

- Từ ngữ trong bài thơ đơn giản, mang sắc thái làng quê Bắc Bộ, tạo cảm giác gần gũi.

- Cách ngắt nhịp: 3/4, 4/3, 2/5. Nhịp thơ đa dạng nhưng hài hòa, phù hợp với tâm trạng của người viết.

- Cách gieo vần: vần chân liền và vần chân cách, tạo âm điệu cho bài thơ.

Câu 3. Hình ảnh người mẹ hiện lên trong tâm trí nhân vật 'tôi' ra sao?

Trả lời:

Trong trí tưởng tượng của nhân vật 'tôi', hình ảnh mẹ hiện lên với vẻ đẹp của thời thơ ấu: áo đỏ phơi bên giậu, nụ cười đen nhánh sau tay áo.

Câu 4. Cảm hứng chính của bài thơ là gì? Cảm hứng đó phản ánh giá trị đạo đức truyền thống nào của người Việt Nam?

Trả lời:

- Cảm hứng chính của bài thơ là nỗi nhớ của người viết dành cho mẹ.

- Cảm hứng này phản ánh giá trị đạo đức truyền thống về lòng biết ơn và sự hiếu thảo của người Việt Nam.

* Sau khi đọc:

Nội dung chính: Tình mẫu tử là tình cảm cao quý nhất trong cuộc đời mỗi người. Nó thể hiện sự gắn bó đặc biệt giữa con và mẹ, là tình cảm nâng đỡ và dẫn dắt con người đến sự bình yên và hạnh phúc trong tâm hồn.

Trả lời câu hỏi:

Câu 1 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Nhân vật 'tôi' đã thể hiện tình cảm, cảm xúc gì trong bài thơ? Những cảm xúc đó được bộc lộ qua những từ ngữ, hình ảnh nào?

Trả lời:

Cảm xúc nhớ thương người mẹ được diễn tả qua các từ ngữ và hình ảnh như: “Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng”, “Tôi nhớ mẹ tôi thuở thiếu thời; Hình dáng mẹ tôi chưa xóa mờ”.

Câu 2 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Bạn có nhận xét gì về cách sử dụng từ ngữ, ngắt nhịp, gieo vần và tác dụng của chúng trong bài thơ?

Trả lời:

- Ngắt nhịp trong bài thơ chủ yếu là 4/3, ngoại trừ câu thứ hai ngắt nhịp 2/2/3, với việc gieo vần chủ yếu là vần thông.

- Tác dụng: thể hiện cảm xúc trầm buồn và nỗi nhớ thương.

Câu 3 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Hình ảnh người mẹ hiện lên như thế nào trong tâm tưởng nhân vật 'tôi'?

Trả lời:

- Trong tâm trí nhân vật “tôi”, hình ảnh mẹ gắn liền với khoảnh khắc mẹ phơi áo bên giậu khi có nắng mới. Bên cửa sổ ngập ánh nắng, vào những buổi trưa yên tĩnh, nhân vật bất chợt nhận ra hình ảnh quen thuộc của mẹ lúc còn sống, từ chiếc “áo đỏ” đến “nụ cười đen nhánh sau tay áo”.

Câu 4 (trang 16 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 2 – Chân trời sáng tạo):

Cảm hứng chính của bài thơ là gì? Cảm hứng đó thể hiện giá trị đạo đức truyền thống nào của người Việt Nam?

Trả lời:

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ về mẹ trong ký ức tuổi thơ của tác giả.

- Cảm hứng này phản ánh giá trị đạo đức truyền thống của người Việt Nam, đặc biệt là tình cảm yêu thương gia đình.