6 Bài soạn xuất sắc về 'Những cánh buồm' (Ngữ văn 6 - SGK Chân trời sáng tạo)

Tác giả
- Hoàng Trung Thông (1925-1993), quê Nghệ An
- Ông là một trong những nhà thơ nổi bật của nền thơ cách mạng Việt Nam.
- Phong cách sáng tác: Thơ của ông giúp con người sống tốt hơn, tâm hồn thanh thản hơn, khơi dậy tình yêu với con người, nỗ lực đấu tranh vì lý tưởng nhân đạo và sự tiến bộ. Thơ của Hoàng Trung Thông đã ảnh hưởng mạnh mẽ và để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng nhiều thế hệ.
- Tác phẩm tiêu biểu: Quê hương chiến đấu, Đường chúng ta đi, Những cánh buồm, Đầu sóng..

Văn bản
- Thể loại: Thơ tự do
- Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Xuất bản năm 1964
- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm
- Tóm tắt:
Sau trận mưa đêm, ánh mặt trời chiếu rực rỡ trên biển xanh trong, cát vàng mịn màng hơn, hai cha con dắt tay nhau dạo bước dưới ánh bình minh. Bóng họ kéo dài trên cát: người cha cao, gầy, bóng kéo dài; cậu con trai tròn trịa, chắc nịch. Cậu bé hỏi cha tại sao ở xa chỉ thấy nước và trời, không thấy nhà, cây, hay người? Cha đáp rằng cứ theo cánh buồm đi xa sẽ thấy cây cối, nhà cửa, dù nơi đó cha cũng chưa từng đặt chân đến. Cậu bé xin cha cho mượn cánh buồm trắng để đến nơi xa. Câu hỏi ngây thơ của con chứa đựng khao khát khám phá thế giới và cuộc sống, đồng thời gợi nhớ cho người cha về ước mơ của chính mình khi còn nhỏ.

- Bố cục: Bài thơ chia thành 3 phần:
+ Phần 1: Từ đầu đến 'chắc nịch' : Cảnh hai cha con dạo biển.
→ Nội dung: Cha dắt con đi trên bãi biển, cát và biển xanh, tình cảm cha con thêm gắn bó.
→ Nghệ thuật: Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Ánh nắng chảy trên vai (ánh mặt trời rực rỡ chiếu trên vai cha con) ; Điệp cấu trúc tăng tiến 'Cát càng mịn, biển càng trong' (Bờ biển sau cơn bão trở về bình yên với màu sắc tươi sáng, màu vàng từ cát hòa với màu xanh của biển) ; 'Cha dắt con đi'... 'Cha lại dắt con đi'
+ Phần 2: Tiếp đến 'để con đi..': Cuộc trò chuyện giữa cha và con.
→ Thể hiện khát vọng của cha từ nhỏ nhưng chưa thực hiện được và cảm giác người cha tìm thấy chính mình trong ước mơ của con.
+ Phần 3: Đoạn còn lại: Ý nghĩa của những ước mơ của con.
Hình ảnh những cánh buồm: Ẩn dụ cho khát vọng khám phá. Cha mong ước được khám phá những nơi cha chưa từng đến; cũng là mong ước của con về thế giới rộng lớn.

Giá trị nội dung:
Bài thơ nói về ước mơ của cha và con. Trước biển thấy những cánh buồm kiêu hãnh ngoài khơi, con muốn có một cánh buồm trắng để đi khám phá. Đó cũng là ước mơ thuở nhỏ của người cha.

Giá trị nghệ thuật:
- Kết hợp các phương thức biểu cảm, tự sự và miêu tả
- Thể thơ tự do kết hợp với biện pháp tu từ như ẩn dụ, điệp ngữ.. tạo nên sự sinh động và hấp dẫn.

* Đặc trưng của thơ – đặc điểm nhận diện
- Thơ chú trọng đến cái đẹp, phần thi vị của tâm hồn con người và cuộc sống khách quan.
- Ngôn ngữ thơ cô đọng, hàm súc, giàu hình ảnh và nhạc điệu.
- Tính cô đọng trong số lượng từ, tính tượng hình và âm điệu trong thơ tạo nên một hình thức nghệ thuật độc đáo, tách biệt hẳn các hình thức nghệ thuật khác.
- Có phân dòng và vần, cách ngắt nhịp, sử dụng thanh điệu.. làm tăng sức âm vang và sức biểu cảm của ý thơ.

- Phân loại: Thơ trữ tình (đi sâu vào tâm tư tình cảm, những chiêm nghiệm về cuộc đời); Thơ tự sự (cảm xúc theo mạch kể chuyện); Thơ trào phúng (phê phán những điều xấu bằng lối viết mỉa mai, hài hước);..

Hướng dẫn Soạn bài: Những cánh buồm – Ngữ Văn 6, Sách Chân trời sáng tạo
Chuẩn bị đọc
Gia đình là nơi chúng ta gắn bó và có nhiều kỉ niệm. Hãy nhớ lại một kỉ niệm sâu sắc với người thân để chia sẻ trong lớp.
Trả lời:
Đó là kỉ niệm năm lớp 3 khi em được bố mẹ đưa đi du lịch ở đảo Cát Bà. Suốt tuần trước chuyến đi, em rất háo hức. Chuyến đi thật tuyệt vời và để lại ấn tượng sâu sắc. Em được đi qua Cầu vượt biển Tân Vũ - Lạch Huyện dài nhất Việt Nam, chứng kiến công nghệ xây dựng hiện đại. Tại đây, em được tắm nắng trên bãi cát trắng, chèo thuyền Kayak, tham quan Đảo Khỉ, và thưởng thức nhiều món hải sản ngon. Em sẽ không bao giờ quên kỉ niệm này.

*** Trải nghiệm cùng văn bản
Câu 1. Em hình dung thế nào về hình ảnh người cha và con qua câu thơ 'Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng/ Nghe con bước lòng vui phơi phới'?
Trả lời:
- Hai dòng thơ giúp em hình dung khung cảnh đẹp trên bờ biển, một buổi sáng bình minh trong trẻo, nắng hồng đẹp dịu, cha dắt con dạo bước.
+ Cha lắng nghe những bước chân nhỏ bé của con, lòng hạnh phúc như nghe những nốt nhạc vui tươi, ngân nga, trong trẻo.
+ Thời ánh mai hồng như minh chứng cho hạnh phúc đơn sơ, thiêng liêng của cha con.
+ Vẻ đẹp trong lành của thiên nhiên càng làm nổi bật tình cảm gắn bó, hạnh phúc của hai cha con.

Câu 2. Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi..' thể hiện mong muốn gì của người con?
Trả lời:
- Hai câu thơ giống như lời thì thầm từ sâu thẳm tâm hồn trẻ thơ của con.
- Lời thơ thể hiện khát vọng khám phá biển, cuộc sống và thế giới của con.
- Cánh buồm 'trắng' tượng trưng cho ước mơ tuổi thơ trong trẻo, hồn nhiên của con.

Câu 3. Em hiểu như thế nào về câu thơ: 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con'?
Trả lời:
- Câu thơ diễn tả sự vui sướng, hạnh phúc của người cha khi thấy những ước mơ của chính mình trong ước mơ của con.
- Thời thơ ấu, cha cũng có những khát vọng giống như ước mơ của con.
- Cha cảm nhận những khát vọng đó ở con mình và hy vọng rằng con sẽ thực hiện những ước mơ của cha và đi xa hơn trong cuộc đời.

*** Suy ngẫm và phản hồi
Câu 1. Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết 'Những cánh buồm' là một bài thơ?
Trả lời:
Dấu hiệu giúp nhận diện đây là bài thơ:
- Mỗi dòng thường có 5 đến 7 chữ (theo thể thơ tự do).
- Bài thơ chia thành nhiều đoạn nhỏ, mỗi đoạn có số câu chẵn.
- Từ ngữ được chọn lọc, ngắn gọn, súc tích, gợi hình và gợi cảm.
- Giọng điệu và ngắt nhịp thể hiện sự trìu mến, thân thương.
- Các hình ảnh tiêu biểu thể hiện thái độ, cảm xúc của nhân vật trữ tình.

Câu 2. Theo em, bài thơ này có gì độc đáo? Nét độc đáo ấy được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ nào?
Trả lời:
Nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua:
- Từ ngữ: Sử dụng từ mang nghĩa chuyển gợi liên tưởng thú vị, như: ánh nắng chảy đầy vai.
- Hình ảnh: Các hình ảnh gần gũi, gợi cảm xúc, như hình ảnh hai cha con dạo biển, cánh buồm.
- Biện pháp tu từ: Ẩn dụ (ánh mặt trời, bóng cha, bóng con, ánh nắng, cánh buồm); Liệt kê (cây, cửa, nhà); Điệp từ ('cha', 'con').

Câu 3. Bài thơ có chứa các yếu tố miêu tả và tự sự không? Nếu có em hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của các yếu tố đó.
Trả lời:
Bài thơ chứa các yếu tố tự sự và miêu tả.
- Yếu tố tự sự: Cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật trữ tình qua mạch kể chuyện về cuộc đối thoại giữa cha và con, và ước mơ của người cha.
- Yếu tố miêu tả: Các chi tiết về hình ảnh hai cha con trên bờ biển, ánh nắng mai, cánh buồm.
Tác dụng: Kết hợp các yếu tố tự sự và miêu tả làm phong phú thêm cảm xúc và hình ảnh trong bài thơ.

Tri thức Ngữ Văn

1. Kiến thức đọc hiểu

- Thơ thuộc thể loại trữ tình, chủ yếu thể hiện tình cảm và cảm xúc của tác giả. Thơ có cấu trúc đặc biệt, trong đó thơ cách luật tuân theo quy tắc về số câu, số chữ, vần điệu, trong khi thơ tự do không bị ràng buộc bởi các quy tắc này.

- Các yếu tố miêu tả và tự sự trong thơ làm cho bài thơ trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

- Ngôn ngữ thơ thường cô đọng, giàu nhạc điệu và hình ảnh, phản ánh những rung động và suy tư của tác giả.

2. Kiến thức tiếng Việt

- Từ đa nghĩa là từ có nhiều nghĩa, trong đó có nghĩa gốc và nghĩa chuyển. Nghĩa gốc là nghĩa cơ bản và xuất hiện đầu tiên, nghĩa chuyển được hình thành từ nghĩa gốc.

- Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng khác nhau về nghĩa và không liên quan đến nhau.

Soạn bài Những cánh buồm

1. Chuẩn bị đọc

Gia đình là nơi chúng ta gắn bó và có nhiều kỷ niệm đáng nhớ. Hãy chia sẻ một kỷ niệm sâu sắc với người thân trong gia đình mà em đã trải qua.

Gợi ý:

Các kỷ niệm với gia đình: một chuyến du lịch vào mùa hè, đón năm mới cùng người thân, về thăm ông bà…

* Vài nét về tác giả và tác phẩm:

- Tác giả: Hoàng Trung Thông (1925 - 1993) là một nhà thơ nổi bật của nền thơ cách mạng Việt Nam. Ông sinh ra ở huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An và tham gia cách mạng từ trước năm 1945. Ông đã đảm nhận nhiều chức vụ quan trọng và có nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Quê hương chiến đấu (thơ, 1955), Chặng đường mới của văn học chúng ta (tiểu luận, 1961), Những cánh buồm (thơ, 1964), Cuộc sống thơ và thơ cuộc sống (tiểu luận, 1979), Hương mùa thơ (thơ, 1984)...

- Tác phẩm: Bài thơ Những cánh buồm được xuất bản lần đầu năm 1964 và được đánh giá cao về ngôn từ, âm hưởng và sức gợi cảm.

2. Khám phá văn bản

Câu 1. Em hình dung thế nào về hình ảnh người cha và con qua câu thơ “Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng/ Nghe con bước lòng vui phơi phới”?

- Cảnh vật: ánh mặt trời sáng rực, biển trong xanh, cát mịn màng.

- Hình ảnh cha và con: cha dắt con dạo chơi trên bờ biển, bóng cha dài và mảnh, bóng con tròn đầy.

- Lắng nghe từng bước chân của con, lòng cha tràn ngập niềm vui.

Câu 2. Câu thơ “Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi…” thể hiện mong ước gì của người con?

Câu thơ “Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi…” thể hiện ước mơ khám phá thế giới rộng lớn của con, mong muốn được nhìn thấy cây cối, nhà cửa và cuộc sống. Đó là khát khao khám phá và trí tưởng tượng phong phú của trẻ nhỏ.

Câu 3. Em hiểu như thế nào về câu thơ: “Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con”?

Người cha cảm thấy hồi tưởng và hạnh phúc khi nhìn thấy những ước mơ của chính mình trong ước mơ của con. Những khát vọng thời thơ ấu của cha giờ đây được gửi gắm qua ước mơ của con mình.

3. Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1. Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết 'Những cánh buồm' là một bài thơ?

- Nội dung: Bài thơ thể hiện niềm tự hào của người cha khi thấy con cũng nuôi dưỡng những ước mơ đẹp. Qua đó, tác giả ca ngợi ước mơ khám phá cuộc sống của trẻ thơ, làm cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hơn.

- Hình thức: Bài thơ chia thành 6 khổ, mỗi khổ có ít nhất 4 câu và kết thúc mỗi câu thơ là một dòng mới, chữ cái đầu của câu thơ được viết hoa.

Câu 2. Theo em, bài thơ này có gì đặc sắc? Nét đặc sắc ấy được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ nào?

• Từ ngữ: Từ ngữ giàu liên tưởng và cảm xúc.
• Hình ảnh: Những hình ảnh quen thuộc như cha dắt con đi, ánh mặt trời, cánh buồm…
• Biện pháp tu từ: Ẩn dụ (ánh mặt trời, cánh buồm, ánh nắng chảy đầy vai…); liệt kê (cây, cửa, nhà…); điệp từ (bóng…, cha, con).

Câu 3. Bài thơ có chứa các yếu tố miêu tả và tự sự không? Nếu có em hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của các yếu tố đó.

- Bài thơ có chứa các yếu tố miêu tả và tự sự.

- Các yếu tố:

• Tự sự: Kể lại cuộc trò chuyện giữa cha và con.
• Miêu tả: Các hình ảnh như cha con dạo biển, ánh nắng mai, cánh buồm…

- Tác dụng: Kết hợp các yếu tố này giúp thể hiện tình cảm cha con chân thực hơn.

Câu 4. Tình cảm của hai cha con được thể hiện ra sao trong bài thơ? Điều này gợi cho em suy nghĩ gì về tình cảm gia đình?

• Bài thơ thể hiện niềm tự hào của cha khi thấy con ấp ủ những ước mơ đẹp.
• Điều này gợi cho em suy nghĩ về tình cảm gia đình: là sự gắn bó thiêng liêng và sâu sắc.

Câu 5. Em nhận xét như thế nào về tình cảm, cảm xúc của tác giả qua bài thơ?

Tình cảm và cảm xúc của tác giả trong bài thơ được thể hiện một cách chân thành và tha thiết.

Chuẩn bị đọc

Câu hỏi (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Trả lời:

Hãy hồi tưởng một kỷ niệm đáng nhớ và chia sẻ với lớp, tham khảo gợi ý sau:

Vào mùa hè năm ngoái, nhờ thành tích học tập xuất sắc, em và chị gái được bố mẹ thưởng một chuyến du lịch đến Vịnh Hạ Long. Tại đây, gia đình em đã có những giờ phút thư giãn tuyệt vời, cùng nhau kể chuyện, tắm biển và thưởng thức những món ăn ngon. Những khoảnh khắc đó thật quý giá và không thể nào quên.

Trải nghiệm cùng văn bản

Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Em cảm nhận thế nào về hình ảnh người cha và con qua câu thơ 'Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng/ Nghe con bước lòng vui phơi phới'?

Trả lời:

- Câu thơ khắc họa một buổi sáng tươi đẹp với ánh nắng mai phủ lên mặt biển.

- Trong cảnh sắc rực rỡ ấy, hình ảnh cha và con dạo bước bên nhau như những nốt nhạc vui tươi. Thời gian dường như hòa quyện với niềm vui trong từng bước chân nhỏ bé của con.

- Cha cảm nhận niềm hạnh phúc khi nghe tiếng bước chân của con. Thời gian trở thành chứng nhân của niềm vui giản dị và sâu lắng này.

=> Cảnh sắc tuyệt vời và sự vui tươi trong thời gian được làm nổi bật.

Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' thể hiện điều gì từ mong muốn của người con?

Trả lời:

- Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' như một tiếng lòng từ sâu thẳm tâm hồn trẻ thơ.

- Cậu bé muốn được khám phá thế giới rộng lớn trên cánh buồm trắng, ước mơ của tuổi thơ.

- Cậu mơ ước thấy cảnh vật xa xôi, từ người, nhà cửa đến cây cối. Cậu khát khao tìm hiểu mọi điều và khám phá biển cả cùng cuộc sống.

Câu 3 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Em hiểu thế nào về câu thơ: 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con'?

Trả lời:

Câu thơ 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con' thể hiện sự xúc động của cha khi nghe những lời ước mơ ngây thơ của con:

- Cha cảm thấy hạnh phúc và trẻ lại khi nhìn thấy những khát vọng của mình thời thơ ấu trong ước mơ của con. Những ước mơ của con cũng là những mong mỏi của cha khi còn nhỏ.

- Nhìn thấy những khát vọng đó trong con, cha nhen nhóm hy vọng rằng con sẽ tiếp nối và vượt qua những ước mơ của cha trong cuộc đời. Những điều cha chưa thực hiện sẽ được gửi gắm vào con.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Trả lời:

Dấu hiệu nhận biết bài thơ bao gồm:

- Các câu thường ngắn gọn, từ 5 đến 7 chữ, theo thể thơ tự do.

- Bài thơ chia thành nhiều đoạn nhỏ, mỗi đoạn khoảng 4 câu.

- Từ ngữ được sử dụng súc tích, nêu bật các hình ảnh chính.

Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Trả lời:

Bài thơ nổi bật với các đặc điểm độc đáo:

- Từ ngữ: sử dụng nhiều từ có nghĩa biểu tượng, tạo liên tưởng thú vị.

- Hình ảnh gần gũi, đầy cảm xúc (cha con đi dạo, cánh buồm, biển).

- Giọng điệu ấm áp và thân thiết.

- Các biện pháp tu từ được sử dụng hiệu quả:

+ Ẩn dụ (ánh mặt trời, bóng cha, bóng con, ánh nắng…)

+ Liệt kê (có cây, có cửa, có nhà…)

+ Điệp từ (cha, con)

Câu 3 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Trả lời:

Bài thơ có yếu tố tự sự và miêu tả:

- Tự sự: kể về cuộc đối thoại giữa cha và con, những ước mơ của cha.

- Miêu tả: hình ảnh cha con bên bờ biển, ánh nắng mai, cánh buồm.

=> Tạo điểm nhấn cho tình cảm cha con và tình gia đình. Các yếu tố này giúp tác giả thể hiện cảm xúc rõ nét, làm bài thơ ấn tượng và đặc sắc.

Câu 4 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Trả lời:

Tình cảm cha con trong bài thơ hiện lên chân thành và thiêng liêng. Điều này gợi cho em cảm nhận rằng tình cảm gia đình là vô cùng quan trọng, là điểm tựa tinh thần vững chắc của mỗi người.

Câu 5 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Trả lời:

Cảm xúc của tác giả chân thật và giản dị. Những tình cảm chân thành này đã tạo nên những câu thơ thấm đượm tình cha con.

B. Tóm tắt nội dung chính khi soạn bài Những cánh buồm:

I. Tác giả

• Tiểu sử

- Nhà thơ Hoàng Trung Thông sinh ngày 05.05.1925, mất năm 1993 tại Hà Nội.

- Quê quán: xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.

- Trong kháng chiến chống Pháp, ông hoạt động văn nghệ ở Liên khu IV, sau đó công tác tại Hội văn nghệ Trung ương.

- Ông từng đảm nhận nhiều vị trí quan trọng như Vụ trưởng Vụ Văn nghệ, Thư ký tòa soạn tạp chí Văn nghệ, Tổng biên tập tuần báo Văn nghệ, Viện trưởng Viện Văn học, Tổng biên tập Tạp chí Văn học, và Ủy viên BCH Hội nhà văn Việt Nam các khóa I và II.

- Hoàng Trung Thông là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và tiếp tục sáng tác trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước.

• Sự nghiệp văn học

Tác phẩm:

- Quê hương chiến đấu (thơ – 1955),

- Đường chúng ta đi (thơ – 1960),

- Những cánh buồm (thơ – 1964),

- Đầu sóng (thơ – 1968),

- Trong gió lửa (thơ – 1971),

- Như đi trong mơ (thơ – 1977),

- Chiến công tuốt thơ (thơ – 1983),

- Những ngày thu ở Liên Xô (bút ký – 1983),

- Đường mới của văn học chúng ta (phê bình tiểu luận – 1961),

- Cuộc sống thơ và thơ cuộc sống (phê bình tiểu luận – 1979).

Phong cách

- Thơ của ông giúp nâng cao nhân cách, tâm hồn trong sáng hơn, khơi dậy tình yêu con người và thúc đẩy lý tưởng nhân đạo, tiến bộ xã hội.

- Thơ Hoàng Trung Thông có ảnh hưởng sâu rộng và tác động đến nhiều thế hệ.

II. Tác phẩm

• Xuất xứ

In trong tập Những cánh buồm, NXB Văn học, Hà Nội, 1964.

• Bố cục: 3 đoạn

- Đoạn 1 (Từ đầu … đến 'vui phơi phới'): Hình ảnh cha con.

- Đoạn 2 (Tiếp theo … đến 'để con đi'): Cuộc trò chuyện giữa cha và con.

- Đoạn 3 (Còn lại): Suy ngẫm của cha về ước mơ của con.

• Thể loại: thơ tự do.
• Giá trị nội dung

Bài thơ thể hiện cảm xúc và ước mơ của hai cha con về việc khám phá những miền đất mới qua cuộc trò chuyện khi dạo bước trên bờ biển.

• Giá trị nghệ thuật

Thể thơ tự do kết hợp với các biện pháp tu từ như ẩn dụ, điệp ngữ, tạo nên sự sinh động và hấp dẫn.

Tóm tắt

Sau cơn mưa đêm dai dẳng, bầu trời và bãi biển trở nên trong vắt. Hai cha con đi dạo dưới ánh sáng rực rỡ của bình minh. Bóng họ dài trên cát, với người cha cao gầy và cậu con trai nhỏ nhắn tạo nên một cái bóng tròn trịa. Bài thơ kể về những ước mơ của cha và con. Khi nhìn thấy những cánh buồm tựa như những giấc mơ ngoài biển khơi, cậu bé khao khát có một cánh buồm trắng để khám phá xa hơn, điều này cũng phản ánh ước mơ thời thơ ấu của người cha.

Bố cục

Văn bản có thể chia thành 2 phần:

- Phần 1 (Khổ 1, 2): Miêu tả cảnh hai cha con đi dạo trên bãi biển.

- Phần 2 (Phần còn lại): Cuộc trò chuyện của hai cha con.

Nội dung chính

Bài thơ xoay quanh những ước mơ của cha và con. Đứng trước biển và ngắm nhìn những cánh buồm ngoài xa, cậu bé ước có một cánh buồm trắng để phiêu lưu, khám phá, phản ánh ước mơ thuở nhỏ của người cha.

Những cánh buồm

* Chuẩn bị đọc

Gia đình là nơi chúng ta gắn bó và tích lũy nhiều kỷ niệm quý giá. Hãy hồi tưởng lại một kỷ niệm sâu sắc giữa bạn và người thân để chia sẻ với các bạn trong lớp.

Trả lời:

- Đó là lần sinh nhật thứ 10 của tôi.

- Vào ngày hôm đó, tôi thức dậy với sự háo hức chờ đợi quà tặng và lời chúc từ người thân và bạn bè. Tuy nhiên, mọi người vẫn như bình thường và tôi cảm thấy không có gì đặc biệt.

- Tôi cảm thấy buồn và nghĩ rằng mọi người đã quên sinh nhật của mình.

- Nhưng thực ra, bố mẹ đã tổ chức một bữa tiệc sinh nhật bất ngờ cho tôi. Tôi rất vui và xúc động, và sẽ mãi nhớ kỷ niệm vui vẻ đó.

* Trải nghiệm cùng văn bản:

Câu 1. Em hình dung như thế nào về hình ảnh người cha và con qua câu thơ 'Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng/ Nghe con bước lòng vui phơi phới'?

Trả lời:

- Qua câu thơ, tôi hình dung một buổi sáng tươi sáng với hình ảnh cha dắt con dạo trên bờ biển, mở ra những nốt nhạc vui tươi và trong trẻo.

+ Thời gian như hòa cùng bước chân nhỏ bé của con. Cha lắng nghe niềm vui lan tỏa từ tiếng bước chân của con.

+ Thời gian ở đây như một minh chứng vô hình cho hạnh phúc đơn giản và thiêng liêng của con người.

+ Cảnh vật rực rỡ và sự lắng đọng của thời gian đều được thể hiện rõ nét.

Câu 2. Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' thể hiện mong muốn gì của người con?

Trả lời:

- Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' như một tiếng thì thầm từ sâu thẳm tâm hồn trẻ thơ.

+ Cậu bé ước muốn khám phá biển cả rộng lớn trên một cánh buồm trắng đầy mộng mơ.

+ Cậu ao ước thấy những hình ảnh mới lạ ở phía chân trời xa.

+ Cậu khao khát tìm hiểu mọi thứ xung quanh.

+ Cậu còn mong muốn khám phá những điều bí ẩn về biển và cuộc sống.

Câu 3. Em hiểu như thế nào về câu thơ: 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con'?

Trả lời:

- Tôi hiểu câu thơ 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con' như việc người cha cảm thấy hạnh phúc và trẻ lại khi tìm thấy những ước mơ của mình trong tiếng nói của con. Những ước mơ của con là những điều cha từng khao khát. Khi gặp lại những ước mơ đó ở con, lòng cha nảy sinh nhiều hy vọng. Hy vọng rằng con sẽ tiếp tục những ước mơ của cả cha và con trong tương lai. Những điều cha chưa thực hiện sẽ được gửi gắm qua con.

* Suy ngẫm và phản hồi

• Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết Những cánh buồm  là một bài thơ?

Trả lời:

- Những dấu hiệu giúp nhận diện bài thơ bao gồm:

+ Câu thơ thường có từ 5 đến 7 chữ, viết theo thể thơ tự do và được chia thành các đoạn nhỏ (mỗi đoạn gồm 4 câu).

• Theo em, bài thơ này có gì độc đáo? Nét độc đáo ấy được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ nào?

Trả lời:

- Bài thơ độc đáo qua:

+ Từ ngữ: sử dụng từ ngữ tạo ra liên tưởng thú vị cho người đọc.

+ Hình ảnh hai cha con đi dạo và những cánh buồm gợi cảm xúc về ước mơ tuổi thơ.

+ Biện pháp tu từ: ẩn dụ hình ảnh 'ánh trăng' thể hiện sự nhẫn nại và tình yêu của cha trong quá trình nuôi dưỡng con.

• Bài thơ có chứa các yếu tố miêu tả và tự sự không? Nếu có, em hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của các yếu tố đó.

Trả lời:

- Bài thơ chứa yếu tố miêu tả và tự sự:

+ Tự sự: kể về những cuộc đối thoại giữa hai cha con và những ước mơ của người cha.

+ Miêu tả: hình ảnh hai cha con dạo chơi bên bờ biển, ánh sáng mai và những cánh buồm.

- Tác dụng:

+ Làm nổi bật tình cảm cha con và tình cảm gia đình.

+ Giúp tác giả thể hiện cảm xúc rõ ràng hơn, làm bài thơ trở nên ấn tượng và đặc sắc hơn.

• Tình cảm của hai cha con được thể hiện như thế nào trong bài thơ? Điều đó gợi cho em suy nghĩ gì về tình cảm gia đình?

Trả lời:

- Tình cảm cha con thể hiện chân thật qua các câu hỏi của cậu bé và các câu trả lời từ người cha với nhịp điệu nhẹ nhàng.

- Người cha mỉm cười, giải thích và nâng đỡ ước mơ của con, điều này phản ánh tình cảm gia đình thiêng liêng, sự yêu thương vô bờ và sự nâng niu ước mơ của con.

• Em nhận xét như thế nào về tình cảm, cảm xúc của tác giả thể hiện qua bài thơ?

Trả lời:

- Qua việc đọc và phân tích bài thơ, tôi cảm nhận tình cảm và cảm xúc chân thật của tác giả qua từng câu chữ.

- Tác giả như đang sống trong hình ảnh của người cha, thể hiện tình cảm cha con và truyền cảm hứng về những ước mơ tốt đẹp cho các thế hệ sau.

Phần I

Câu hỏi (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Gia đình là nơi đầy ắp kỷ niệm và tình cảm gắn bó. Em hãy nhớ lại một kỷ niệm sâu sắc giữa em và người thân để chia sẻ với các bạn.

Phương pháp giải:

Nhớ lại và kể lại một kỷ niệm đặc biệt với người thân (ông, bà, cha, mẹ, anh, em,...) và chia sẻ cùng các bạn trong lớp.

Lời giải chi tiết:

Em có thể tham khảo gợi ý: Lần đầu tiên đến lớp mẫu giáo, em khóc rất nhiều, không muốn học. Mẹ và cô giáo phải dỗ dành em mới chịu ngồi yên. Giữa buổi học, khi em đã hòa nhập, mẹ mới yên tâm ra về. Nhìn quanh không thấy mẹ, em đã chạy về nhà, và mẹ lại phải đưa em trở lại lớp. Mẹ ngồi đợi ở cổng trường đến khi em tan học. Dù đã qua 7 năm, em vẫn nhớ như in khoảnh khắc đó và cảm thấy thương mẹ vô cùng.

Phần II

Trải nghiệm cùng văn bản

Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Em hình dung thế nào về hình ảnh cha và con trong câu thơ 'Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng/ Nghe con bước lòng vui phơi phới'?

Phương pháp giải:

Hãy hình dung các hình ảnh trong câu thơ và trả lời.

Lời giải chi tiết:

Câu thơ tái hiện hình ảnh buổi sáng rực rỡ, ánh nắng mai hồng phớt phủ trên thảm biển. Trong khung cảnh ấy, cha và con dắt nhau đi dạo, như thể hòa cùng với niềm vui trong trẻo của thiên nhiên. Cha lắng nghe tiếng bước chân nhỏ của con mà cảm nhận niềm hạnh phúc thiêng liêng. Cảnh sắc và thời gian đều tỏa sáng trong niềm vui của cha con.

Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' thể hiện mong muốn gì của người con?

Phương pháp giải:

Đọc lại câu thơ và trình bày mong muốn của người con qua hình ảnh ẩn dụ.

Lời giải chi tiết:

Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' diễn tả mong mỏi từ sâu thẳm trong tâm hồn của đứa trẻ. Biển rộng bao la khiến cậu bé khao khát khám phá trên cánh buồm trắng mộng mơ. Cậu ước mơ thấy được cuộc sống phía chân trời, hiểu biết mọi thứ, khám phá biển cả và cuộc đời. Câu thơ thể hiện khát khao khám phá và trí tưởng tượng phong phú, ngây thơ của trẻ em.

Câu 3 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Em hiểu câu thơ: 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con' như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc câu thơ, tìm hình ảnh ẩn dụ và trả lời.

Lời giải chi tiết:

'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con' là câu thơ thể hiện tâm trạng xúc động của người cha khi nghe những ước mơ của con. Người cha cảm thấy như được trẻ lại, tìm thấy khát vọng tuổi thơ của mình qua ước mơ của con. Những điều cha chưa làm được, giờ đây ông gửi gắm nơi con, hi vọng con sẽ tiếp nối và đi xa hơn.

Phần III

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 1 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết 'Những cánh buồm' là một bài thơ?

Phương pháp giải:

Nhớ lại các đặc điểm nhận biết một bài thơ.

Lời giải chi tiết:

'Những cánh buồm' được nhận biết là bài thơ qua các dấu hiệu sau: Câu thơ ngắn gọn, thường 5-7 chữ, được viết theo thể thơ tự do. Bài thơ được chia thành nhiều đoạn nhỏ, mỗi đoạn 4 câu. Ngôn từ súc tích, chỉ tập trung vào những hình ảnh tiêu biểu.

Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Theo em, bài thơ này có gì độc đáo? Nét độc đáo ấy thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ nào?

Phương pháp giải:

Đọc lại bài thơ, tìm các từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ trong thơ.

Lời giải chi tiết:

Bài thơ được viết một cách độc đáo, thể hiện qua: Từ ngữ mang nghĩa biểu tượng, gợi liên tưởng. Hình ảnh gần gũi, gợi cảm xúc (cha con, cánh buồm, biển cả). Giọng điệu trìu mến, thân thương. Các biện pháp tu từ được sử dụng như: Ẩn dụ (ánh mặt trời, bóng cha, bóng con...), liệt kê (cây, nhà, cửa...), điệp từ (cha, con).

Câu 3 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Bài thơ có chứa yếu tố miêu tả và tự sự không? Nếu có, hãy chỉ ra và phân tích tác dụng của chúng.

Phương pháp giải:

Nhớ lại kiến thức về phương thức tự sự và miêu tả.

Lời giải chi tiết:

Bài thơ có chứa yếu tố tự sự và miêu tả. Tự sự: kể về đối thoại giữa cha và con, về ước mơ tuổi thơ của cha. Miêu tả: hình ảnh cha con dắt nhau bên bờ biển dưới ánh nắng mai, hình ảnh cánh buồm. Tác dụng: Làm nổi bật tình cha con thiêng liêng, giúp tác giả thể hiện cảm xúc rõ nét hơn, bài thơ trở nên ấn tượng và đặc sắc hơn.

Câu 4 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Tình cảm cha con trong bài thơ được thể hiện như thế nào? Điều đó gợi cho em suy nghĩ gì về tình cảm gia đình?

Phương pháp giải:

Đọc và tìm ý.

Lời giải chi tiết:

Tình cảm cha con trong bài thơ được thể hiện qua những câu hỏi ngây thơ của con và những câu trả lời chậm rãi, yêu thương của cha. Người cha luôn nhẹ nhàng giảng giải và từng bước nâng đỡ ước mơ của con. Điều này khiến em nhận ra tình cảm gia đình thật thiêng liêng, đầy ắp sự yêu thương của cha mẹ dành cho con cái.

Câu 5 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2)

Em nhận xét thế nào về tình cảm, cảm xúc của tác giả qua bài thơ?

Phương pháp giải:

Nhận xét tình cảm của tác giả thông qua ngôn từ và hình ảnh thơ.

Lời giải chi tiết:

Qua bài thơ, em cảm nhận được tình cảm và cảm xúc chân thực của tác giả qua từng lời thơ. Tác giả như sống trong hình ảnh người cha, thể hiện tình cảm và suy nghĩ của cha con, và truyền tải cho thế hệ trẻ khát vọng tốt đẹp về cuộc đời.

Chuẩn bị đọc

Gia đình là nơi chan chứa kỷ niệm và yêu thương. Hãy chia sẻ một kỷ niệm đáng nhớ giữa em và người thân với các bạn trong lớp.

Bài làm:

Sinh nhật lần thứ 10 là kỷ niệm không thể quên của em. Khi tỉnh dậy, em đã mong chờ những món quà, lời chúc từ mọi người. Nhưng suốt cả ngày, mọi thứ dường như không có gì khác biệt. Em cảm thấy hụt hẫng và buồn bã, nghĩ rằng mọi người đã quên sinh nhật của mình. Thế nhưng, vào buổi tối, một bữa tiệc bất ngờ đã diễn ra, bố mẹ và mọi người đã cùng tổ chức sinh nhật cho em. Em thực sự xúc động và vui sướng, và đó là kỷ niệm sẽ mãi không phai trong lòng em.

Trải nghiệm cùng văn bản

1. Qua câu thơ 'Cha dắt con đi dưới ánh mai hồng/ Nghe con bước lòng vui phơi phới', em hình dung như thế nào về hình ảnh cha và con?
2. Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' thể hiện mong ước gì của người con?
3. Em hiểu như thế nào về câu thơ: 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con'?

Bài làm:

Câu 1: Hình ảnh người cha dắt con đi dưới ánh bình minh mang đến cảm giác về một buổi sáng tươi mới, rạng rỡ. Cả thiên nhiên như cùng vui bước với nhịp đi của đứa trẻ. Niềm hạnh phúc đơn sơ và thiêng liêng ấy lan tỏa khắp không gian.

Câu 2: Câu thơ 'Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi...' thể hiện khát khao của người con muốn khám phá thế giới bao la trên cánh buồm đầy mơ ước. Cậu bé khao khát được nhìn thấy những điều mới lạ, khám phá những bí mật của biển cả và cuộc sống.

Câu 3: 'Cha gặp lại mình trong tiếng ước mơ con' cho thấy niềm hạnh phúc của người cha khi nhận ra những ước mơ của mình thuở bé qua lời nói ngây thơ của con. Người cha hi vọng con sẽ tiếp nối và hiện thực hóa những khát vọng mà cha chưa hoàn thành.

Suy ngẫm và phản hồi

Câu 4: Những dấu hiệu nhận biết bài thơ 'Những cánh buồm' là một bài thơ: số chữ ít trong mỗi câu (thường từ 5 đến 7 chữ), được viết theo thể thơ tự do và chia thành nhiều đoạn ngắn.

Câu 5: Bài thơ có nét độc đáo ở cách sử dụng từ ngữ mang tính biểu tượng, hình ảnh gợi cảm xúc thân thương, biện pháp ẩn dụ và điệp từ giúp tạo nên sự xúc động và sâu lắng cho người đọc.

Câu 6: Bài thơ có yếu tố tự sự và miêu tả: tự sự qua những cuộc đối thoại giữa cha và con về ước mơ tuổi thơ, miêu tả qua cảnh hai cha con dạo bước trên bờ biển dưới ánh nắng. Các yếu tố này làm nổi bật tình cha con và tăng tính biểu cảm cho bài thơ.

Câu 7: Tình cảm cha con được thể hiện qua những câu hỏi ngây ngô của cậu bé và những lời giải thích đầy yêu thương của người cha. Điều này gợi lên sự thiêng liêng và quý giá của tình cảm gia đình.

Câu 8: Bài thơ thể hiện tình cảm chân thành của tác giả qua từng câu chữ, như sống lại trong hình ảnh người cha, truyền tải tình yêu thương và khát vọng tốt đẹp cho thế hệ trẻ.