6 Bài soạn xuất sắc về 'Trưa tha hương' (Ngữ văn 7 - SGK Cánh diều)

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 63 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Trần Cư, tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh năm 1918 và mất năm 2002, quê ở Hải Phòng. Ông bắt đầu viết từ năm 1941. Các tác phẩm của ông thường mang sắc thái văn học và thỉnh thoảng có ảnh hưởng của Tự lực văn đoàn. Những bài viết của ông luôn để lại ấn tượng mạnh mẽ với cảm xúc chân thành về cuộc sống.

- Hát ru miền Bắc: đây là thể loại âm nhạc truyền thống và là phần quan trọng trong di sản văn hóa dân gian Việt Nam. Những bài hát ru có giai điệu nhẹ nhàng, êm ái, thường sử dụng hình ảnh ẩn dụ như con cò, con vạc... Hát ru để lại ấn tượng sâu đậm suốt đời vì thường được thể hiện bởi bà, mẹ trong gia đình.

Đọc hiểu

* Nội dung chính: Bài viết miêu tả sự nhớ quê của tác giả khi nghe tiếng hát ru ở một nơi xa lạ.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 63 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Tình huống: một ngày nghỉ, nhân vật tôi đạp xe đến thăm Chúp ở phía bên kia bờ Cửu Long Giang.

- Địa điểm: miền Nam

- Thời gian: buổi trưa

Câu 2 (trang 64 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn.” thể hiện sự bào mòn tâm hồn của tác giả. Nỗi nhớ quê hương, vốn được nén lại lâu, giờ đây tràn về khi nghe tiếng võng, khiến cảm xúc trở nên mạnh mẽ hơn.

Câu 3 (trang 65 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Khung cảnh và tiếng hát ru đã từng hiện diện trong những buổi trưa tại gia đình của nhân vật “tôi”.

Câu 4 (trang 65 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Tiếng hát ru giúp “tôi” nhận ra rằng những hạnh phúc giản dị, bình thường luôn có trong gia đình, nhưng chỉ khi đi xa, mới hiểu được giá trị của chúng.

Câu 5 (trang 65 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 1 – Cánh diều):

- Thời gian: lúc mới mọc, cao bằng, đầu năm, cuối năm

- Địa điểm: Cao Bằng

Câu 6 (trang 66 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 1 – Cánh diều):

Nhân vật “tôi” cảm nhận được vẻ đẹp của quê hương qua hình ảnh cuộc sống yên bình và hạnh phúc với lũy tre làng, cô thôn nữ, đêm trăng,…

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 66 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Bài tùy bút Trưa tha hương kể về cảm xúc nhớ quê của nhân vật “tôi” qua tiếng hát ru ở nơi xa lạ.

- Đề tài: tình yêu quê hương, đất nước

- Bối cảnh: một ngày nghỉ, nhân vật tôi đạp xe đến thăm Chúp ở phía bên kia bờ Cửu Long Giang vào một buổi trưa rực rỡ.

Câu 2 (trang 66 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Tiếng hát ru gợi cho nhân vật “tôi” những hình ảnh về gia đình, cha mẹ, anh chị em và quê hương thân thiết.

Câu 3 (trang 66 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Các câu, đoạn thể hiện tình cảm xúc động và suy nghĩ sâu sắc của tác giả khi nghe tiếng hát ru:

- Tiếng võng kẽo kẹt như gặm nhấm tâm hồn tôi

- Đột nhiên tôi cảm thấy nhớ nhà. Có phải tôi đã gặp hình bóng quê hương?

- Tôi bất chợt nhớ nhà như một đứa trẻ… trong gia đình mình.

- Tôi cảm thấy tâm hồn mình đỡ cô đơn hơn.

- Thì ra, dù có đi khắp thế giới, trong khi Trái Đất mang ta, ta cũng mang theo cả một thế giới trong lòng.

Câu 4 (trang 66 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

“Ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc” được thể hiện qua câu: Tiếng ru hòa quyện với tiếng võng kẽo kẹt tạo nên một cảm giác đặc biệt của Việt Nam – đặc biệt là vào một buổi trưa xa lạ, nghe câu hát ru quê hương khiến cảm xúc thấm thía và buồn bã.

Đó là cảm nhận chân thực và sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru, gắn với hình ảnh quê hương và đất nước Việt Nam, mang lại cảm giác nhớ quê, nhớ gia đình qua câu hát giản dị, ngọt ngào.

Câu 5 (trang 66 sách giáo khoa Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

Bài tùy bút giúp nhận thức rằng hát ru không chỉ là một loại hình âm nhạc dân gian mà còn là giai điệu của quê hương và đất nước Việt Nam. Tiếng hát ru hiện lên như hình ảnh của quê hương yêu dấu, gợi nhớ và trân trọng những kỷ niệm và hình ảnh thân thuộc, tạo cảm giác ấm áp dù ở phương xa. Điều đó thể hiện tình yêu quê hương và đất nước sâu sắc, yêu từng giá trị văn hóa dân tộc.

1. CHUẨN BỊ

Câu 1. Đọc kỹ bài tùy bút Trưa tha hương và tìm hiểu thêm về tác giả Trần Cư.

•  Tên thật của ông là Trần Ngọc Cư, sinh ngày 3-4-1918 tại Hải Phòng, quê ở làng Bát Tràng (Gia Lâm - Hà Nội). Ông là anh cả trong số 7 anh chị em, nhưng 3 người đã mất sớm. Trần Cư là người duy nhất được học hành đầy đủ.
•  Ông học triết học và ngành bưu điện Đông Dương, từng sống ở Campuchia.
• Ông từng dạy văn, viết báo, và trước Cách mạng tháng 8/1945, cộng tác lâu dài với báo Tiểu thuyết thứ bảy. Nhiều tác phẩm của ông như Trưa tha hương (17-7-1943), Trên lái thần (12-1944) vẫn được nhớ đến. Thời kỳ này, các tác phẩm của ông thường mang âm hưởng buồn, phản ánh tâm trạng của thế hệ nhà văn mất nước.
• Sau năm 1945, ông viết phóng sự, xã luận, và nhiều bài báo dưới dạng vè, thơ lục bát, nhằm truyền đạt kinh nghiệm đấu tranh và phương pháp bảo mật cho đồng bào thiểu số.

Câu 2. Khám phá điệu hát ru miền Bắc.

•  Điệu hát ru miền Bắc thường sử dụng từ ngữ như 'à ơi' và chủ yếu là các bài cao dao.

2. ĐỌC HIỂU

Câu 1.  Từ 'nạo' trong câu 'Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn' có ý nghĩa gì?

Trả lời:  Từ 'nạo' diễn tả cảm xúc buồn nhớ quê hương sâu sắc của tác giả.

Câu 2.Vì sao tiếng hát ru lại gợi nhớ nhà cho nhân vật 'tôi'?

Trả lời:  Tiếng hát ru làm nhân vật 'tôi' nhớ nhà vì trong ký ức của tác giả, quê hương luôn gắn liền với những câu hát ru.

Câu 3. Tiếng hát ru đã giúp 'tôi' nhận ra điều gì?

Trả lời:  Tiếng hát ru giúp 'tôi' nhận ra rằng hạnh phúc giản dị hàng ngày ở gia đình mình giờ đây trở nên rõ nét hơn khi ở xa.

Câu 4. Nhân vật 'tôi' cảm nhận hình ảnh quê hương như thế nào qua tiếng hát ru?

Trả lời:  Qua tiếng hát ru, nhân vật 'tôi' thấy hiện lên hình ảnh những làng tre xanh trên ruộng lúa, các cô thôn nữ với khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, và những đêm chèo trong các đám cưới của quê hương.

CÂU HỎI

Câu 1. Bài tùy bút Trưa tha hương nói về điều gì? Đề tài và bối cảnh của câu chuyện có điểm gì đặc biệt?

Trả lời: 

• Bài tùy bút Trưa tha hương kể về cảm xúc của nhân vật 'tôi' khi ở Chúp và nhớ quê.
• Đề tài: Tình cảm quê hương.
• Bối cảnh đặc biệt là câu chuyện diễn ra không phải ở Việt Nam mà ở nước ngoài.

Câu 2. Tiếng hát ru khiến nhân vật 'tôi' nhớ đến điều gì?

Trả lời: Tiếng hát ru làm nhân vật 'tôi' nhớ:

• Nhà và những kỷ niệm gắn liền với quê hương.
• Hình ảnh làng tre xanh, các cô thôn nữ với khăn mỏ quạ, đêm trăng trai gái hát trống quân, đêm chèo trong đám cưới, và tất cả những điều đẹp đẽ của quê hương.

Câu 3. Dẫn ra một số câu văn, đoạn văn thể hiện rõ cảm xúc và suy nghĩ của tác giả khi nghe tiếng hát ru.

Trả lời: 

• 'Tự nhiên tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã gặp linh hồn của đất nước. Xa xôi, ở mãi phương Bắc, gia đình tôi cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều...'
• 'Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Ngạc nhiên vì sao lại ở đây, nơi rừng rú này. Thì ra tôi phải đi hàng ngàn cây số mới nhận ra hạnh phúc giản dị trong gia đình mình. [...]'
• 'Tiếng ru hòa quyện với tiếng võng kẽo kẹt có điều gì đặc biệt Việt Nam – nhất là vào một buổi trưa xa lạ, nghe câu hát ru quê hương, thật thấm thía và buồn vô cùng!'
• 'Tôi cảm thấy tâm hồn bớt cô đơn một chút. Bởi ở nơi xa lạ này, còn có một linh hồn cô đơn hơn, âm thầm hơn, cho nên càng cảm thấy tha hương hơn...'
• 'Dù đi khắp thế giới, ta vẫn mang trong lòng một thế giới riêng của mình.'
• 'Dù qua không gian và thời gian, ta vẫn giữ được một phần riêng biệt. Giọng nói có khác biệt, nhưng tâm hồn vẫn như vậy. [...]'

Câu 4. Phân tích đặc điểm của tùy bút qua các câu văn cụ thể: ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc.

Trả lời: 
Trong đoạn: 'Tiếng kẽo kẹt và tiếng ru não nề, khi mẹ tôi phơi quần áo mới giặt. Màu trắng của vải dưới nắng sáng chói, phản chiếu ánh sáng rung rinh trên mảnh tường xa xôi của bến Chúp.', ngôn ngữ giàu hình ảnh cho phép người đọc cảm nhận vẻ đẹp động của ánh sáng: 'rung rinh'.

Trong đoạn: 'Tiếng ru hòa quyện với tiếng võng kẽo kẹt có một cái gì đặc biệt Việt Nam – nhất là vào một buổi trưa xa xôi, nghe câu hát ru quê hương, thật thấm thía và buồn vô cùng!', ngôn ngữ giàu cảm xúc thể hiện rõ nét đặc trưng của tùy bút.

Câu 5. Bài tùy bút giúp em hiểu thêm gì về điệu hát ru miền Bắc?

Trả lời:  Bài tùy bút giúp hiểu rằng điệu hát ru miền Bắc thường là những bài ca dao, với âm điệu ngân nga, mang đến cảm giác êm ái, nhẹ nhàng. Đây là nơi giữ gìn tâm hồn của người nông dân Việt Nam.

I. Thông tin về tác giả 'Trưa tha hương'

- Trần Cư, tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh ngày 3-4-1918 tại Huê Lăng, Thủy Nguyên, Hải Phòng trong một gia đình đông con. Cha mẹ đã phải vất vả rất nhiều để ông có thể tiếp tục học hành.

- Nhờ vào sự nỗ lực cá nhân và hỗ trợ của gia đình, Trần Cư hoàn thành bằng tú tài triết học phần một vào năm 1938. Để không trở thành gánh nặng cho người thân, ông chọn thi vào ngành bưu điện Đông Dương, làm việc để phụ giúp gia đình và tiếp tục học phần hai, sau đó tập trung vào viết báo.

- Vào năm 1941, Trần Cư lần đầu tiên có bài đăng trên tờ Tin mới văn chương nhờ sự giới thiệu của bạn bè.

- Tiểu thuyết thứ bảy là tờ báo mà ông cộng tác lâu dài nhất. Trên tờ báo này, ông chủ yếu đăng các tác phẩm văn học như truyện ngắn, ký sự và tùy bút. Những tác phẩm nổi bật của ông như 'Trưa tha hương' (17-7-1943), 'Trên lái thần' (12-1944) vẫn được nhiều người cùng thời nhớ đến.

II. Phân tích tác phẩm 'Trưa tha hương'

1. Thể loại: Tùy bút
2. Xuất xứ: Đăng trên Tiểu Thuyết Thứ Bảy, Số 470, 17 Tháng Bảy 1943
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự và Miêu tả
4. Tóm tắt: “Trưa tha hương” diễn tả nỗi nhớ quê hương sâu sắc của một người con xa quê lâu ngày. Những âm thanh giản dị và quen thuộc gợi lại trong trái tim những kỷ niệm xưa không thể quên.
5. Bố cục:

Văn bản được chia thành 3 đoạn:

- Đoạn 1: Từ đầu đến “xanh dịu trên rèm cửa”: Giới thiệu tình huống, địa điểm và thời gian của câu chuyện

- Đoạn 2: Tiếp theo đến “nguyên vẹn trong câu hát ru em”: Những âm thanh quen thuộc đưa nhân vật về với kỷ niệm xưa cũ ở quê hương.

- Đoạn 3: Còn lại: Câu hát ru quen thuộc, đầy kỷ niệm về quê hương

Giá trị nội dung:

- Văn bản như một lời nhắc nhở, giúp chúng ta trở về với cội nguồn và quê hương mình. Dù có đi đâu hay làm gì, hình bóng quê nhà vẫn luôn khắc sâu trong tâm trí.

Giá trị nghệ thuật:

- Nghệ thuật tả cảnh tinh tế, bức tranh nông thôn buổi trưa hiện lên chân thực và sống động.

- Ngôn ngữ đầy chất thơ, thể hiện cảm xúc nhớ nhung và da diết.

III. Phân tích chi tiết tác phẩm 'Trưa tha hương'

• Tình huống, địa điểm, thời gian của câu chuyện

- Thời gian:

+ Một buổi trưa ánh nắng lấp lánh

- Địa điểm:

+ Tại Chúp, bên kia bờ Cửu Long Giang

+ Tại nhà của một người bạn Nam Kỳ

- Tình huống: Nhân vật chính nằm nghỉ trưa tại nhà người bạn, giữa không gian buổi trưa yên tĩnh và âm thanh tiếng ru quen thuộc.

- Cảnh vật: “Một cách cửa bếp còn mở … xanh dịu trên rèm cửa”

• Tiếng hát ru gợi nhớ kỷ niệm tuổi thơ

- Âm thanh:

+ Tiếng dây thừng căng thẳng cọ vào guốc võng kẽo kẹt nghe buồn bã

+ Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo

+ Một giọng ru em nổi lên – giọng người Bắc.

- Những âm thanh quen thuộc đưa tác giả về với những kỷ niệm ngày xưa

+ “Tự nhiên tôi thấy nhớ nhà”, “tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ”

+ Nhớ về những kỷ niệm ngày xưa với thầy, mẹ, và vú em

→ Tâm trạng buồn bã, tâm hồn người con quê Việt Nam vẫn còn nguyên trong câu hát ru em

+ Nhớ về khung cảnh quen thuộc ở xứ Bắc

→ Những âm thanh quen thuộc ở quê hương mãi còn trong tâm hồn những người con xa quê, dù đi đến đâu, ở bất kỳ nơi nào vẫn nhớ về quê hương thân yêu của mình.

Nội dung chính

Diễn tả nỗi nhớ quê hương sâu sắc của một người con lâu ngày rời xa quê. Những âm thanh quen thuộc, đơn giản đã gợi lại trong trái tim những kỷ niệm xưa không thể quên.

Chuẩn bị 1

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc trước tùy bút và tìm hiểu về tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Trần Cư (3/4/1918), tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh tại Hải Phòng trong một gia đình đông con.

- Vào năm 1941, lần đầu tiên ông có bài đăng trên tờ Tin mới văn chương.

Chuẩn bị 2

Câu 2 (trang 63, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Tìm hiểu điệu hát ru của miền Bắc

Lời giải chi tiết:

Hát ru của người Việt ở Bắc Bộ có nguồn gốc lịch sử lâu đời, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, ăn sâu vào tâm hồn người Việt. Ban đầu, tiếng hát ru được sử dụng để ức chế giấc ngủ và thể hiện tình cảm mẹ con thiêng liêng. Về sau, tiếng hát ru đã trở thành một loại dân ca trữ tình, nằm trong sinh hoạt văn hóa gia đình với chức năng giáo dục và thẩm mỹ sâu sắc.

Những bài hát ru ở Bắc Bộ thường mang tính chất ngụ ngôn, nội dung lời ca phong phú với nhiều hình ảnh và nỗi niềm khác nhau, từ hình ảnh con vật thân thuộc, công việc làm ăn, mối quan hệ giữa con người với con người, đến các hiện tượng thiên nhiên quen thuộc. Lời ca của những bài hát ru thể hiện tâm lý hồn nhiên và chất phác, phù hợp với tính hình ảnh và tính cụ thể trong việc lĩnh hội hình tượng nghệ thuật của trẻ thơ.

Đọc hiểu 1

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Lời giải chi tiết:

- Tình huống: Nhân vật chính nằm nghỉ trưa tại nhà người bạn, trong không gian buổi trưa yên tĩnh với âm thanh tiếng ru quen thuộc

- Không gian: Tại Chúp, bên kia bờ Cửu Long Giang, tại nhà một người bạn Nam Kỳ

- Thời gian: Một buổi trưa ánh nắng lấp lánh

Đọc hiểu 2

Câu 2 (trang 64, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Diễn tả cảm giác da diết bồi hồi khi nghe tiếng võng cọ vào tâm hồn.

Đọc hiểu 3

Câu 3 (trang 65, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Nhân vật “tôi” cảm nhận như đã gặp lại linh hồn của đất nước.

Đọc hiểu 4

Câu 4 (trang 65, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Nhân vật “tôi” nhận ra giữa gia đình người, hạnh phúc hàng ngày vẫn có trong chính gia đình của mình.

Đọc hiểu 5

Câu 5 (trang 65, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

- Địa điểm: “nước non Cao Bằng”

- Thời gian: “khi đi trúc mọc măng/ Khi về trúc đã cao bằng ngọn tre”

Đọc hiểu 6

Câu 6 (trang 66, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Hình ảnh: “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì rất đẹp của quê hương đều lần lượt hiện về trong lòng tôi vì câu hát.” – Hình ảnh làng quê Bắc Bộ hiện lên đầy sinh động và gần gũi, nên thơ, hòa quyện với cảm xúc nhớ nhung và tự hào của nhân vật.

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 66, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

- Viết về cảm xúc và tâm trạng nhớ nhà của nhân vật “tôi” khi nghe âm thanh tiếng ru của người xứ Bắc.

- Đề tài: sự thân thuộc của quê hương

- Bối cảnh: căn nhà của người khác, trên quê hương của người khác

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 66, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Tiếng hát ru khiến nhân vật “tôi” nhớ nhà và nhận thấy những hạnh phúc giản dị hàng ngày ở gia đình mình khi xưa.

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 66, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Đoạn văn thể hiện cảm xúc sâu lắng: “Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi phải đi mất hàng ngàn cây số mới nhận thấy ở giữa gia đình người cái hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi.”

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 66, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc: “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì rất đẹp của quê hương đều lần lượt hiện về trong lòng tôi vì câu hát.” – Hình ảnh làng quê Bắc Bộ hiện lên sinh động, gần gũi và nên thơ, hòa quyện với cảm xúc nhớ nhung và tự hào của nhân vật.

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 66, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản

Điệu hát ru miền Bắc không chỉ là phương tiện ru em, mà còn là hình ảnh của hồn dân tộc, ký ức tuổi thơ của bao người.

1. Chuẩn bị

- Tác giả Trần Cư, sinh năm 1918 và qua đời năm 2002, quê ở Hải Phòng.

- Hát ru có nguồn gốc cổ xưa, được các bà, các mẹ dùng để dỗ con ngủ. Nhiều câu trong các bài hát ru được lấy từ ca dao, đồng dao hoặc các bài thơ dân gian, truyền từ bà mẹ đến các thế hệ sau.

2. Đọc hiểu

Câu 1. Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn.” gợi ra điều gì?

Tiếng võng vang lên chạm đến sâu thẳm tâm hồn, tạo nên cảm giác xao xuyến, bồi hồi.

Câu 2. Vì sao tiếng hát ru lại khiến nhân vật “tôi” nhớ quê?

Âm thanh của tiếng hát ru gợi nhớ về quê hương.

Câu 3. Tiếng hát ru đã giúp nhân vật “tôi” nhận ra điều gì?

Nhận ra rằng giữa gia đình người khác, hạnh phúc giản dị mà “tôi” tìm thấy lại chính là những gì đã có trong gia đình mình.

Câu 4. Nhân vật “tôi” thấy những hình ảnh gì của quê hương qua tiếng hát ru?

Hình ảnh quê hương hiện lên rõ nét với những làng tre xanh bên ruộng lúa, các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân và những đêm chèo ngày vào đám.

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Bài tùy bút “Trưa tha hương” nói về điều gì? Đề tài và bối cảnh của câu chuyện có điểm gì đặc biệt?

• Bài tùy bút kể về: Một buổi trưa ở Chúp khiến nhân vật “tôi” nhớ về quê hương.
• Đề tài: Tình yêu quê hương.
• Bối cảnh: Nhân vật “tôi” đang ở nơi xứ người, bất chợt nghe tiếng hát ru làm dấy lên nỗi nhớ quê.

Câu 2. Tiếng hát ru đã khiến nhân vật “tôi” nhớ đến những gì?

Tiếng hát ru làm nhân vật “tôi” nhớ:

- Ngôi nhà và kỉ niệm về người thân: cha, mẹ và người vú em.

- Quê hương xứ Bắc với: “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám, tất cả những gì đẹp đẽ của quê hương”.

Câu 3. Dẫn ra một số câu văn, đoạn văn thể hiện cảm xúc sâu lắng và suy nghĩ của tác giả khi nghe tiếng hát ru.

- “Tự dưng tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã chạm vào linh hồn của quê hương? Xa lắm, đã lâu rồi, trong gia đình tôi cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều…”

- “Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi đã phải đi hàng ngàn cây số mới nhận ra rằng hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở ngay trong gia đình tôi. [...]”

- “Tiếng ru đều đều hòa với tiếng võng kẽo kẹt mang một nét đặc biệt của Việt Nam - nhất là vào một buổi trưa nơi xa lạ, nghe câu hát ru của quê hương, cảm xúc thật sâu sắc và buồn mênh mang!”

- “Tôi bỗng cảm thấy tâm hồn đỡ cô đơn hơn một chút. Bởi vì ở nơi xa lạ này, bên vách kia còn có một linh hồn cô đơn hơn, nhưng âm thầm và tăm tối hơn, cho nên tha hương nhiều hơn nữa…”

- “Thì ra, dù có đi vòng quanh thế giới, trái đất vẫn mang ta, nhưng ta cũng mang trong lòng cả một thế giới.”

- “Dù vượt qua không gian, thời gian, ta vẫn giữ một chút gì đó riêng biệt. Tiếng nói có thể có giọng lạ, nhưng tâm hồn vẫn như vậy. [...]”

Câu 4. Phân tích các đặc điểm của tùy bút qua những câu văn cụ thể: ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc.

- Các câu văn hình ảnh: “Tiếng dây thừng căng thẳng cọ vào guốc võng kẽo kẹt, nghe thật buồn”; “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn”; “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám…”

- Các câu văn cảm xúc: “Tự dưng tôi nhớ nhà”; “Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ”; “Tôi cảm thấy tâm hồn đỡ cô đơn hơn một chút”... thể hiện nỗi cô đơn và nỗi nhớ nhà sâu sắc.

Câu 5. Bài tùy bút giúp hiểu thêm điều gì về điệu hát ru miền Bắc?

Điệu hát ru miền Bắc đã ăn sâu vào tâm hồn mỗi người, trở thành kí ức đẹp đẽ, gợi nhớ về tuổi thơ và quê hương.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 63 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): 

- Đọc trước tùy bút 'Trưa tha hương' và tìm hiểu về tác giả Trần Cư.

- Nghiên cứu điệu hát ru của miền Bắc.

Trả lời:

- Tác giả Trần Cư: Tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh ngày 3-4-1918 tại Hải Phòng, quê gốc ở làng Bát Tràng (Gia Lâm - Hà Nội). Ông là anh cả trong gia đình có 7 anh chị em, trong đó 3 người mất sớm. Trần Cư được học hành bài bản nhất và là tú tài triết học, từng học ngành bưu điện Đông Dương. Ông sống một thời gian ở Campuchia, dạy văn, viết báo, và cộng tác lâu dài với báo Tiểu thuyết thứ bảy trước Cách mạng tháng 8/1945. Các tác phẩm nổi bật của ông có thể kể đến 'Trưa tha hương' (17-7-1943), 'Trên lái thần' (12-1944). Âm hưởng sáng tác của ông giai đoạn này có phần buồn bã, phản ánh tâm trạng chung của thế hệ nhà văn mất nước. Sau năm 1945, ông viết nhiều phóng sự, xã luận, ghi chép và đưa tin, đồng thời viết các bài báo bằng hình thức vè, thơ lục bát nhằm phổ cập các kinh nghiệm đấu tranh và bí quyết giữ bí mật cho đồng bào thiểu số.

- Điệu hát ru miền Bắc: Hát ru Bắc Bộ là một thể loại hát ru mang phong cách ngâm ngợi, thường dựa vào các câu thơ lục bát (6/8) hoặc lục bát biến thể. Âm nhạc trong hát ru là công cụ giao tiếp giữa người ru và trẻ, dù trẻ có hiểu hay chưa. Các bài hát ru ở nông thôn Bắc Bộ thường có cấu trúc ba phần: mở đầu, thân bài, và kết thúc. Hát ru Bắc Bộ thường được trình bày với tốc độ chậm, nhịp điệu tự do, khoan thai, tạo cảm giác êm ái, nhẹ nhàng. Tiết tấu của hát ru không có sự tương phản lớn giữa các ca từ, và các ca từ thường có giá trị thời gian gần như nhau. Sự ngưng nghỉ và kéo dài chủ yếu xảy ra ở cuối mỗi câu thơ, tuy nhiên, trong thực tế, sự đều đặn có thể thay đổi theo cảm xúc và sự ngẫu hứng của người ru. (Sưu tầm)

Đọc hiểu

* Nội dung chính Trưa tha hương: Văn bản ghi lại nỗi nhớ quê da diết của tác giả khi bất ngờ nghe tiếng hát ru con xứ Bắc tại nơi đất khách.

* Trả lời câu hỏi giữa bài 

Câu 1 (trang 63 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Chú ý tình huống, địa điểm, thời gian của câu chuyện. 

Trả lời:

Vào một buổi trưa nắng ở nơi đất khách, nhân vật 'tôi' đang cảm thấy nỗi nhớ quê.

Câu 2 (trang 64 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn.” diễn tả điều gì?

Trả lời:

Từ “nạo” trong câu mô tả nỗi nhớ quê hương sâu sắc của tác giả.

Câu 3 (trang 65 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tiếng hát ru gợi nhớ cho nhân vật “tôi” những gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru làm nhân vật “tôi” nhớ đến gia đình và những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều.

Câu 4 (trang 65 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tiếng hát ru đã giúp “tôi” nhận ra điều gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru giúp “tôi” nhận ra rằng “giữa gia đình người, hạnh phúc hàng ngày vẫn hiện diện ngay trong gia đình tôi”.

Câu 5 (trang 65 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Chi tiết “ôm con người” cho biết người hát ru là ai?

Trả lời:

Chi tiết “ôm con người” cho biết người hát ru là người vú em.

Câu 6 (trang 65 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 1): Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh gì của quê hương qua tiếng hát ru?

Trả lời:

Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh quê hương qua tiếng hát ru là: những làng tre xanh trên ruộng lúa, các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, và những đêm chèo ngày vào đám.

* Trả lời câu hỏi cuối bài 

Câu 1 (trang 66 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Bài tùy bút 'Trưa tha hương' viết về điều gì? Tình huống, địa điểm, thời gian của câu chuyện có điểm gì đặc biệt?

Trả lời:

Bài tùy bút viết về trải nghiệm của nhân vật tôi khi nghe tiếng hát ru xứ Bắc tại một nơi xa lạ. Tình huống đặc biệt là vào một buổi trưa vắng vẻ ở nước ngoài, khi “tôi” nghe tiếng hát ru xứ Bắc.

Câu 2 (trang 66 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tiếng hát ru đã làm nhân vật “tôi” nhớ đến những gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru làm nhân vật “tôi” nhớ đến:

- Ngôi nhà và những kỉ niệm ở quê.

- 'Những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ở đồng ruộng, thôn xóm, những vẻ đẹp của quê hương'.

Câu 3 (trang 66 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Dẫn ra một số câu văn, đoạn văn thể hiện rõ tình cảm xúc động và suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru.

Trả lời:

Một số câu, đoạn thể hiện tình cảm xúc động và suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru:

- 'Tự dưng tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã gặp linh hồn của quê hương. Hình như đã lâu, ở xa tít phương Bắc, gia đình tôi cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều...'

- 'Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại ở đây, giữa chốn rừng rú này. Thì ra tôi phải đi hàng ngàn cây số mới nhận ra rằng hạnh phúc hàng ngày của gia đình mình vẫn luôn có ở chính nơi đây. [...]'

- 'Tiếng ru hòa với tiếng võng kẽo kẹt mang một đặc trưng riêng của Việt Nam - đặc biệt là vào buổi trưa ở nơi xa lạ, nghe một câu hát ru quê hương mình, thật thấm thía và buồn mang mác!'

- 'Tôi cảm thấy tâm hồn bớt cô đơn hơn một chút. Bởi ở chốn xa lạ này, bên vách kia còn có một linh hồn cô đơn hơn, lạnh lùng hơn, nhưng âm thầm và tăm tối hơn, vì vậy càng thêm tha hương...'

- 'Cho dù có đi vòng quanh thế giới, trái đất mang ta đi, ta vẫn mang trong lòng một thế giới riêng biệt.'

- 'Dù qua không gian và thời gian, ta vẫn giữ một phần riêng của mình. Giọng nói có thể lạ, có pha chút khác biệt, nhưng tâm hồn vẫn vậy.'

Câu 4 (trang 66 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Qua một số câu văn cụ thể trong văn bản, phân tích đặc điểm của tùy bút: ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc.

Trả lời:

Đặc điểm của tùy bút:

- Ngôn ngữ phong phú hình ảnh: “..khi mẹ tôi ra sân phơi quần áo.. Màu trắng của vải ướt dưới nắng sáng chói, phản chiếu vào buồng học của tôi như một dòng ánh sáng gợn sóng trên mảnh tường xa xôi của bến Chúp.”

- Ngôn ngữ đậm cảm xúc: “..bên vách kia còn một linh hồn cô đơn hơn, lạnh lùng hơn, nhưng âm thầm và tăm tối hơn, cho nên càng tha hương hơn nữa…” “tiếng võng đưa kẽo kẹt như “nạo” vào hồn”,…

Câu 5 (trang 66 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Bài tùy bút giúp em hiểu thêm điều gì về điệu hát ru miền Bắc?

Trả lời:

Điệu hát ru miền Bắc thường là những bài ca dao.

Chuẩn bị 1

Câu 1 trang 63 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Đọc trước tùy bút 'Trưa tha hương' và tìm hiểu thêm về tác giả Trần Cư.

Trả lời:

- Trần Cư, tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh ngày 3-4-1918 tại Huê Lăng - Thủy Nguyên - Hải Phòng, lớn lên trong một gia đình đông con.

- Nhờ sự nỗ lực của bản thân và gia đình, Trần Cư đã hoàn thành bằng tú tài triết học phần một vào năm 1938.

- Được bạn bè giới thiệu, Trần Cư bước vào lĩnh vực báo chí và năm 1941, ông có bài viết đầu tiên trên tờ Tin mới văn chương.

Chuẩn bị 2

Câu 2 trang 63 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Nghiên cứu điệu hát ru của miền Bắc.

Trả lời:

Hát ru ở Bắc Bộ Việt Nam có lịch sử lâu dài, được truyền qua các thế hệ, trở thành phần không thể thiếu trong đời sống tâm hồn người Việt.

Ban đầu, hát ru mang tính chất tự nhiên, phản xạ của người mẹ để làm dịu giấc ngủ và thể hiện tình cảm mẹ con. Theo thời gian, hát ru đã trở thành một thể loại dân ca trữ tình trong văn hóa gia đình, vừa có chức năng giáo dục vừa mang giá trị thẩm mỹ sâu sắc. Hát ru đã phát triển ra ngoài phạm vi gia đình và trở thành một phần của dân ca, thể hiện sự sáng tạo và tình yêu thương vô bờ của các thế hệ mẹ, bà, chị.

Khác với các thể loại dân ca khác, hát ru Bắc Bộ thường mang tính ngụ ngôn với lời ca phong phú, chứa đựng nhiều hình ảnh và tâm tư khác nhau. Từ hình ảnh các con vật gần gũi với nông dân như cò, vạc, tôm, mèo, chuột, bống đến các công việc, mối quan hệ, lẽ sống và hiện tượng thiên nhiên. Lời hát ru thường phản ánh tâm lý hồn nhiên, chất phác của trẻ thơ, phù hợp với cách tiếp nhận nghệ thuật của các em.

Đọc hiểu 1

Câu 1 trang 63 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Chú ý tình huống, địa điểm, thời gian,… của câu chuyện.

Trả lời:

Câu chuyện xảy ra vào một buổi trưa nắng vàng tại Chúp, bên kia sông Cửu Long, ở nhà một người bạn Nam Kỳ.

Tình huống của câu chuyện là khi nhân vật tôi nghỉ trưa tại nhà bạn, trong không gian yên tĩnh của buổi trưa với âm thanh tiếng ru quen thuộc.

Đọc hiểu 2

Câu 2 trang 64 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn” diễn tả điều gì?

Trả lời:

Từ “nạo” trong câu “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn” miêu tả sự cọ xát của tiếng võng vào tâm hồn, tạo ra cảm giác da diết và bồi hồi.

Đọc hiểu 3

Câu 3 trang 65 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Tại sao tiếng hát ru khiến nhân vật “tôi” nhớ nhà?

Trả lời:

Tiếng hát ru khiến nhân vật “tôi” nhớ nhà vì nó gợi lại linh hồn của quê hương, làm sống dậy những kỷ niệm xưa cũ.

Đọc hiểu 4

Câu 4 trang 65 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Tiếng hát ru đã giúp “tôi” nhận ra điều gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru giúp “tôi” nhận ra rằng: “Phải đi hàng ngàn cây số mới nhận ra hạnh phúc giản dị hằng ngày vẫn có trong gia đình tôi.”

Đọc hiểu 5

Câu 5 trang 65 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Chú ý địa điểm và thời gian được nói tới trong các câu hát ru

Trả lời:

- Địa điểm: “nước non Cao Bằng”

- Thời gian: “khi đi trúc mọc măng / Khi về trúc đã cao bằng ngọn tre” => thời gian dài dằng dặc

Đọc hiểu 6

Câu 6 trang 66 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh gì của quê hương qua tiếng hát ru?

Trả lời:

Hình ảnh quê hương mà nhân vật “tôi” thấy qua tiếng hát ru bao gồm: “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám, cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những đẹp đẽ của quê hương đều hiện về trong lòng tôi nhờ câu hát.”

Sau khi đọc 1

Câu 1 trang 66 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Bài tùy bút 'Trưa tha hương' viết về chuyện gì? Đề tài và bối cảnh của câu chuyện có gì đặc biệt?

Trả lời:

Bài tùy bút 'Trưa tha hương' viết về cảm xúc và nỗi nhớ quê của nhân vật “tôi” khi nghe tiếng hát ru của người Bắc. Nhân vật nhận ra những hạnh phúc giản dị nơi quê nhà mà bấy lâu nay đã quên.

Đề tài của văn bản là sự thân thuộc của quê hương và bối cảnh câu chuyện đặc biệt vì mặc dù đang ở nhà người khác, ở quê hương của người khác, nhân vật lại tìm thấy âm thanh quen thuộc và nhớ về những kỷ niệm xưa.

Sau khi đọc 2

Câu 2 trang 66 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Tiếng hát ru đã làm nhân vật “tôi” nhớ đến những gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru làm nhân vật “tôi” nhớ về nhà, về những buổi trưa oi ả, về các âm thanh quen thuộc của quê hương và những người thân thiết trong tuổi thơ như thầy, mẹ, vú em. Ở nơi xa lạ, nhân vật “tôi” lại nhớ về quê hương Bắc Bộ với hình ảnh làng tre xanh, các cô thôn nữ, những đêm trăng thi vị.

Sau khi đọc 3

Câu 3 trang 66 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Dẫn ra một số câu văn, đoạn thể hiện rõ tình cảm xúc động và những suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru.

Trả lời:

Tình cảm xúc động và suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru được thể hiện qua đoạn: “Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi phải đi hàng ngàn cây số mới nhận ra hạnh phúc hằng ngày có ở chính trong gia đình tôi.”

=> Nghe tiếng hát ru, “tôi” cảm thấy xúc động và nhớ nhà, nhận ra rằng “hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở gia đình tôi.”

Sau khi đọc 4

Câu 4 trang 66 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Qua một số câu văn cụ thể trong văn bản, phân tích đặc điểm của tùy bút: ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc.

Trả lời:

Đặc điểm của tùy bút với ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc được thể hiện qua câu: “Những làng tre xanh trên ruộng lúa, các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm trèo ngày vào đám, cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì đẹp của quê hương đều hiện về trong lòng tôi nhờ câu hát.”

=> Hình ảnh làng quê Bắc Bộ hiện lên sinh động, gần gũi và thơ mộng, hòa quyện với cảm xúc nhớ nhung và tự hào của nhân vật.

Sau khi đọc 5

Câu 5 trang 66 SGK Ngữ văn 7 tập 2: Bài tùy bút cho em hiểu thêm điều gì về điệu hát ru miền Bắc?

Trả lời:

Bài tùy bút giúp hiểu rằng điệu hát ru miền Bắc không chỉ để ru em, mà còn là một phần hồn dân tộc, là kí ức tuổi thơ của nhiều người. Nó nhắc nhở người ta về cội nguồn dân tộc và nơi chôn rau cắt rốn.

Nội dung chính Trưa tha hương

Miêu tả nỗi nhớ quê của một người con xa quê. Chỉ với âm thanh quen thuộc và giản dị, những kỷ niệm xưa cũ được sống dậy trong trái tim đầy hoài niệm.