6 phiên bản nổi bật của bài thơ 'À ơi tay mẹ' từ Bình Nguyên (lớp 6 - Cánh diều

1. Chuẩn bị

- Ôn lại kiến thức ngữ văn để áp dụng vào việc đọc hiểu bài thơ này.

Câu 1: Khi tiếp cận bài thơ lục bát, các em cần chú ý:

+ Bài thơ có được chia thành các khổ không? Có bao nhiêu khổ? Mỗi khổ có bao nhiêu dòng? Các vần được gieo như thế nào? Dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

+ Nội dung bài thơ nói về ai và điều gì?

+ Bài thơ sử dụng những biện pháp nghệ thuật nào? Từ ngữ trong bài thơ có điểm gì đặc sắc? Việc sử dụng từ ngữ và biện pháp nghệ thuật này có tác dụng gì?

+ Ai là nhân vật thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ? Nhân vật đó thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ gì?

Trả lời:

* Bài thơ được chia thành 6 khổ:

• Khổ 1: 2 dòng
• Khổ 2, 3, 4: 4 dòng
• Khổ 5: 2 dòng
• Khổ 6: 4 dòng

* Cách gieo vần:

• Ở khổ 2 dòng: chữ thứ 6 của dòng đầu vần với chữ thứ 6 của dòng sau (sa-qua, mầu-dầu)
• Ở khổ 4 dòng:
  • Chữ thứ 6 của dòng 6 câu vần với chữ thứ 6 của dòng 8 câu (dàng-vàng, tròn-còn, đời-trời-mòn-còn, thu-mù,...)
  • Chữ thứ 8 của dòng 8 câu vần với chữ thứ 6 của dòng 6 câu (ngon-tròn, con-non, cây-đầy,...)

* Cách ngắt nhịp: Có thể ngắt theo nhịp 4/2, 4/4

* Bài thơ nói về mẹ và sự hi sinh của mẹ dành cho con

* Biện pháp nghệ thuật trong bài thơ:

• Điệp ngữ: 'bàn tay', 'à ơi này cái', 'ru cho'
• Nhân hóa
• Ẩn dụ bàn tay - mẹ

=> Từ ngữ trong bài thơ mang âm điệu nhẹ nhàng như lời hát ru, với hình ảnh và âm thanh phong phú

=> Tác dụng: Giúp bài thơ có âm điệu nhẹ nhàng như lời ru, giàu hình ảnh và mang ý nghĩa biểu tượng cao, thể hiện tình cảm sâu sắc của mẹ dành cho con.

* Người mẹ là người bày tỏ cảm xúc và tình cảm trong bài thơ, mong con ngủ ngon và hiểu được tình yêu thương, sự hi sinh của mẹ dành cho con

Câu 2: Đọc trước văn bản và tìm hiểu thêm về tác giả Bình Nguyên.

Trả lời:

Tác giả Bình Nguyên:

   Tên thật là Nguyễn Đăng Hào, sinh ngày 25 tháng 1 năm 1959 tại xã Ninh Phúc, Tp Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Ông là nhà thơ và nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam. Hiện tại, ông là Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Ninh Bình. Nhà thơ của cố đô Hoa Lư đã nhận hai giải “Thơ lục bát” (Giải A-2003; Giải Ba-2010) trên báo Văn Nghệ.

Câu 3: Em đã bao giờ nghe bà hoặc mẹ ru chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về lời ru ấy.

Trả lời:

Em đã được bà ru ngủ bằng lời ru:

Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con

Khi lớn lên, nhớ lại lời bài thơ, em hiểu thêm ý nghĩa và cảm nhận sự yêu thương, kính trọng đối với những người nông dân Việt Nam cần cù, chất phác. Bài học “thà chết trong còn hơn sống đục” của các tác giả dân gian vẫn còn có ý nghĩa lớn đối với thế hệ trẻ chúng ta.

2. Đọc hiểu

* Câu hỏi giữa bài:

Câu 1: Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em cảm nhận gì?

Trả lời:

   Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em về tình mẹ.

Câu 2: Chú ý các biện pháp tu từ, cách gieo vần và ngắt nhịp trong bài thơ.

Trả lời:

   Các biện pháp tu từ, cách gieo vần và ngắt nhịp trong bài thơ (xem phần 1. Chuẩn bị).

Câu 3: Hãy chú ý các phép nhiệm mầu từ tay mẹ thể hiện trong các khổ thơ như thế nào?

Trả lời:

   Phép nhiệm mầu từ tay mẹ chắt chiu từ những vất vả, sương gió của cuộc đời. Mẹ dành cả đời cho con, làm lụng vất vả chỉ mong con có cuộc sống hạnh phúc.

Câu 4: Những từ ngữ nào được lặp lại nhiều lần trong bài thơ?

Trả lời:

Những từ ngữ được lặp lại nhiều:  

• 'bàn tay'
• 'à ơi này cái'
• 'ru cho'

* Câu hỏi cuối bài

Câu 1: Tìm hình ảnh, chi tiết thể hiện “phép nhiệm mầu” của bàn tay mẹ. Những dòng thơ nào nói lên đức hi sinh của người mẹ?

Trả lời:

* Những hình ảnh chi tiết thể hiện phép màu từ tay mẹ:

• Bàn tay mẹ chắn mưa
• Bàn tay mẹ chặn bão
• Bàn tay mẹ thức suốt đời, dù bể cạn đá mòn vẫn còn hát ru

* Những dòng thơ nói lên đức hi sinh của mẹ:

Bàn tay mẹ chắn mưa sa

Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng

Bàn tay mẹ thức một đời

Mai sau bề cạn non mòn

À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru

Bàn tay mang phép nhiệm màu

Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi

Câu 2: Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ nào? Cách gọi đó nói lên điều gì về tình cảm mẹ dành cho con?

Trả lời:

Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng: cái trăng vàng, cái trăng tròn, cái trăng, cái mặt trời, cái khuyết.

Câu 3: Trong bài thơ, cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần. Hãy phân tích tác dụng của sự lặp lại ấy.

Trả lời:

Việc lặp lại cụm từ “à ơi” tạo nên âm điệu nhẹ nhàng của lời ru, thể hiện tình cảm sâu đậm của mẹ dành cho con.

Câu 4: “Bàn tay mang phép nhiệm mầu / Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi.” Em có đồng ý với tác giả không? Vì sao?

Trả lời:

Em đồng ý với tác giả. Bởi vì mẹ đã vất vả cả đời vì con, chịu đựng mọi khó khăn, hi sinh để con có cuộc sống tốt đẹp. Chính vì thế, việc nói rằng bàn tay mẹ đã chịu đựng những dãi dầu nắng mưa là hoàn toàn chính xác.

Câu 5: Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho điều gì?

Trả lời:

Hình ảnh bàn tay mẹ trong bài thơ tượng trưng cho hình ảnh người mẹ.

Câu 6: Em thích khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao?

Trả lời:

Em thích khổ thứ 3. Vì đọc khổ thơ này, em cảm nhận được tình cảm vô bờ bến của mẹ dành cho con.

Hiểu văn bản: Bài thơ À ơi tay mẹ

1. Nhan đề À ơi tay mẹ và tranh minh họa gợi cho em cảm nhận gì?

- Nhan đề À ơi tay mẹ và tranh minh họa (hình ảnh người mẹ đang bế con, đứa trẻ hạnh phúc trong lòng mẹ) mang lại cảm giác về sự dịu dàng, ấm áp và tình yêu ngọt ngào mà mẹ dành cho con.

2. Các biện pháp tu từ và cách ngắt nhịp trong bài thơ cần lưu ý:

- Biện pháp tu từ:

      + Điệp ngữ: bàn tay mẹ, à ơi, này cái trăng tròn…

=> Nhấn mạnh hình ảnh bàn tay mẹ dịu êm và lời hát ru trong những đêm trăng tròn.

      + Ẩn dụ: cái trăng vàng chỉ đứa bé

=> Cách mẹ âu yếm gọi bé, ý nói đứa bé tròn trịa sáng như vầng trăng.

      + Nhân hóa: vầng trăng ngủ ngon

=> Tạo hình ảnh gần gũi với người đọc.

3. Những phép nhiệm mầu từ tay mẹ:

-       Mềm ngọn gió thu

-       Tan đám sương mù

-       Cái khuyết tròn đầy

-       Sóng lặng bãi bồi

-       Đợi nín cái đau

=> Bàn tay mẹ như phép màu khiến cuộc sống của đứa bé trở nên bình yên trong giấc ngủ.

4. Những từ ngữ lặp lại trong bài thơ À ơi tay mẹ:

-       Bàn tay mẹ

-       Ru cho…

-       À ơi…

Trả lời câu hỏi khi soạn bài À ơi tay mẹ bộ Cánh Diều

1. Hình ảnh thể hiện “phép nhiệm mầu” của tay mẹ và chi tiết thể hiện đức hy sinh của mẹ:

“Bàn tay mẹ chắn mưa sa

Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng

…

Ru cho mềm ngọn gió thu

Ru cho tan đám sương mù lá cây

Ru cho cái khuyết tròn đầy

Cái thương cái nhớ nặng ngày xa nhau

…

Ru cho sóng lặng bãi bồi

Mưa không chỗ dột ngoại ngồi vá khâu

Ru cho đời nín cái đau”

Câu hỏi 2 trong bài soạn À ơi tay mẹ bộ Cánh Diều:

Soạn bài thơ À ơi tay mẹ

-       Em bé trong bài thơ được gọi là vầng trăng. Thể hiện tình yêu của mẹ dành cho con: tròn đầy, nguyên vẹn.

-       “Mặt Trời bé con” cũng chỉ em bé, thể hiện em bé là nguồn sáng, là cội nguồn của hạnh phúc và hy vọng của mẹ.

3. Cụm từ “À ơi” được lặp lại có tác dụng:

-       Là phép điệp ngữ nhấn mạnh hình ảnh thơ.

-       Đồng thời bài thơ có âm hưởng của một bài hát ru: nhẹ nhàng, dịu dàng.

4. “Bàn tay mang phép nhiệm màu / Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi”:

-       Hình ảnh tay mẹ không có phép nhiệm màu như tiên.

-       Nhưng bàn tay mẹ, từ những dãi dầu, chắt chiu, từ những khổ nhọc mẹ đã hy sinh để con có cuộc sống bình yên, tốt đẹp.

-       Vì vậy, bàn tay mẹ có thể bình thường với người khác nhưng mang đầy phép nhiệm màu với đứa con.

5. Hình ảnh bàn tay mẹ trong bài thơ À ơi tay mẹ:

-       Là phép hoán dụ chỉ người mẹ.

-       Không phải bàn tay mẹ đã dãi dầu mưa nắng, chắt chiu, chăm sóc con cái, mà chính người mẹ đã làm điều đó.

6. Khổ thơ em thích nhất trong bài thơ À ơi tay mẹ:

Gợi ý:

“Bàn tay mẹ thức một đời

À ơi này cái Mặt Trời bé con

Mai sau bể cạn non mòn

À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru”

Khổ thơ này như lời hát, vỗ về của mẹ: Dù bể có cạn, núi có mòn (nói quá), mẹ vẫn mãi bên con như ngày xưa.

1. Chuẩn bị

- Ôn tập kiến thức ngữ văn để áp dụng vào việc phân tích bài thơ này.

- Khi tiếp cận bài thơ lục bát, các em cần chú ý những điểm sau:

+ Bài thơ có được chia thành khổ không? Bao gồm bao nhiêu khổ? Mỗi khổ có bao nhiêu câu? Các vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Nhịp điệu của các dòng thơ được chia ra sao?

+ Nội dung của bài thơ là gì? Đề cập đến ai và điều gì?

+ Bài thơ sử dụng những biện pháp nghệ thuật nào? Các từ ngữ trong bài thơ có gì đặc biệt? Những biện pháp nghệ thuật và từ ngữ này tạo ra hiệu quả gì?

+ Ai là người thể hiện cảm xúc, tình cảm, và suy nghĩ trong bài thơ? Người đó bày tỏ điều gì?

- Đọc kỹ văn bản và tìm hiểu thêm về tác giả Bình Nguyên.

- Em đã bao giờ được bà hoặc mẹ ru chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về lời ru đó.

Bài làm:

+ Bài thơ có được chia thành khổ không? Có bao nhiêu khổ? Mỗi khổ có bao nhiêu câu? Các vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Nhịp điệu của các dòng thơ được chia ra sao?

Bài thơ được chia thành 6 khổ:

• Khổ 1: 2 câu
• Khổ 2, 3, 4: 4 câu
• Khổ 5: 2 câu
• Khổ 6: 4 câu

Cách gieo vần:

Khổ 2 câu: chữ thứ 6 của câu đầu sẽ vần với chữ thứ 6 của câu sau (sa-qua, mầu-dầu)

Khổ 4 câu:

• Chữ thứ 6 của câu 6 sẽ vần với chữ thứ 6 của câu 8 (dàng-vàng, tròn-còn, đời-trời-mòn-còn, thu-mù, ...)
• Chữ thứ 8 của câu 8 sẽ vần với chữ thứ 6 của câu 6 (ngon-tròn, con-non, cây-đầy, ...)

Cách ngắt nhịp: Có thể ngắt theo nhịp 4/2, 4/4

+ Bài thơ viết về ai và nội dung của nó là gì?

Bài thơ nói về mẹ và sự hi sinh của mẹ đối với con

+ Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào? Từ ngữ trong bài thơ có đặc điểm gì nổi bật? Những biện pháp nghệ thuật và từ ngữ đó tạo ra tác dụng gì?

• Bài thơ áp dụng các biện pháp nghệ thuật:
• Điệp ngữ: 'bàn tay', 'à ơi này cái', 'ru cho'
• Nhân hóa
• Ẩn dụ bàn tay-mẹ

=> Từ ngữ trong bài thơ nhẹ nhàng như lời ru, giàu hình tượng và âm thanh

=> Tác dụng: Mang đến âm điệu dịu dàng như lời hát ru, hình ảnh phong phú, và tính biểu tượng cao, thể hiện tình cảm sâu sắc giữa mẹ và con

+ Ai là người thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ? Họ bày tỏ điều gì?

Người mẹ là người thể hiện cảm xúc và tình cảm trong bài thơ, mong muốn con ngủ ngon và nhận thức được tình yêu thương cũng như sự hi sinh của mẹ dành cho con

- Đọc văn bản trước và tìm hiểu thêm về tác giả Bình Nguyên.

Bình Nguyên: tên thật là Nguyễn Đăng Hào, sinh ngày 25 tháng 1 năm 1959, quê xã Ninh Phúc, Tp Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Ông là nhà thơ và Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, hiện là Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Ninh Bình. Ông đã nhận hai giải “Thơ lục bát” (Giải A-2003; Giải Ba-2010) trên báo Văn Nghệ.

- Em đã bao giờ nghe bà hoặc mẹ ru chưa? Chia sẻ cảm nhận của em về lời ru đó.

Em đã được bà ru ngủ bằng lời ru:

Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con

Khi trưởng thành, nhớ lại lời bài ru, em càng cảm nhận được ý nghĩa của nó, thêm yêu quý và kính trọng những người nông dân Việt Nam chăm chỉ, chất phác, chịu khó. Bài học “thà chết trong còn hơn sống đục” mà các tác giả dân gian truyền lại vẫn còn nhiều ý nghĩa đối với thế hệ trẻ hiện nay.

2. Đọc hiểu

* Câu hỏi giữa bài:

Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em cảm nhận gì?

Chú ý đến các biện pháp tu từ, cách gieo vần và ngắt nhịp trong bài thơ.

Hãy phân tích các phép nhiệm màu từ tay mẹ được thể hiện trong các khổ thơ như thế nào.

Những từ ngữ nào được lặp lại nhiều lần trong bài thơ?

Bài làm:

• Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em về tình cảm mẹ
• Các biện pháp tu từ, ngắt nhịp trong bài (xem phần 1. Chuẩn bị)
• Phép nhiệm màu từ tay mẹ là sự chắt chiu từ những gian khổ, sương gió trong cuộc đời mẹ. Suốt đời mẹ dồn hết tâm sức cho con, làm lũ từ sớm đến tối chỉ mong con có cuộc sống tốt đẹp.
• Những từ ngữ lặp lại nhiều: 'bàn tay', 'à ơi này cái', 'ru cho'

* Câu hỏi cuối bài

1. Tìm hình ảnh và chi tiết thể hiện “phép nhiệm màu” của bàn tay mẹ. Những dòng thơ nào thể hiện sự hi sinh của mẹ?
2. Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ nào? Cách gọi đó nói lên điều gì về tình cảm mẹ dành cho con?
3. Trong bài thơ, cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần. Phân tích tác dụng của sự lặp lại ấy.
4. “Bàn tay mang phép nhiệm màu / Chắt chịu từ những dãi dầu đấy thôi.” Em có đồng ý với tác giả không? Vì sao?
5. Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho điều gì?
6. Em thích khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao?

Bài làm:

1. Những hình ảnh và chi tiết thể hiện phép màu từ tay mẹ:

• Bàn tay mẹ chắn mưa
• Bàn tay mẹ chặn bão
• Bàn tay mẹ thức suốt đời, dù trời bể đá mòn vẫn tiếp tục hát ru

Những dòng thơ nói lên đức hi sinh của mẹ:

Bàn tay mẹ chắn mưa sa

Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng

Bàn tay mẹ thức một đời

Mai sau bề cạn non mòn

À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru

Bàn tay mang phép nhiệm màu

Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi

2. Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng: cái trăng vàng, cái trăng tròn, cái trăng, cái mặt trời, cái khuyết.

3. Sự lặp lại cụm từ “à ơi” tạo nên âm điệu nhẹ nhàng của lời ru, thể hiện tình cảm sâu lắng của mẹ dành cho con.

4. Em đồng ý với tác giả vì mẹ đã chịu đựng nhiều vất vả, lam lũ để con có cuộc sống tốt đẹp hơn. Đôi bàn tay mẹ đã chịu đựng nắng mưa, khổ cực là điều đúng đắn.

5. Hình ảnh bàn tay mẹ trong bài thơ đại diện cho người mẹ

6. Em thích khổ thứ 3 vì khổ thơ đó thể hiện rõ tình yêu vô bờ bến của mẹ dành cho con.

Phần I: CHUẨN BỊ

Trả lời câu 1 (trang 37 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Khi phân tích bài thơ lục bát, các em cần chú ý: Bài thơ có chia thành các khổ không? Tổng cộng bao nhiêu khổ? Mỗi khổ gồm bao nhiêu dòng? Các vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

Phương pháp giải:

Đọc lại bài thơ, đếm số chữ và kiểm tra cách ngắt nhịp cũng như việc gieo vần.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ được chia thành 6 khổ:

+ Khổ 1: 2 dòng

+ Khổ 2, 3, 4: 4 dòng

+ Khổ 5: 2 dòng

+ Khổ 6: 4 dòng

- Cách gieo vần:

+ Trong khổ 2 dòng: chữ thứ 6 của dòng đầu vần với chữ thứ 6 của dòng sau (sa - qua, mầu - dầu)

+ Trong khổ 4 dòng:

+ Chữ thứ 6 của dòng 6 vần với chữ thứ 6 của dòng 8 (dàng - vàng, tròn - còn, đời - trời - mòn - còn, thu - mù,...)

+ Chữ thứ 8 của dòng 8 vần với chữ thứ 6 của dòng 6 (ngon - tròn, con - non, cây - đầy,...)

- Cách ngắt nhịp: Có thể ngắt theo nhịp 4/2 hoặc 4/4

Câu 2

Trả lời câu 2 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Bài thơ viết về ai và nội dung của nó là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài thơ để xác định nội dung chính.

Lời giải chi tiết:

Bài thơ nói về người mẹ và sự hi sinh vô điều kiện của mẹ dành cho con.

Câu 3

Trả lời câu 3 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào? Các từ ngữ trong bài thơ có gì đặc biệt? Việc sử dụng các từ ngữ và biện pháp nghệ thuật ấy mang lại tác dụng gì?

Phương pháp giải:

Nhớ lại các biện pháp tu từ đã học.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật:

+ Điệp ngữ: “bàn tay”, “à ơi này cái”, “ru cho”

+ Nhân hóa: “cái trăng vàng ngủ ngon”, “cái trăng tròn nằm nôi”

+ Ẩn dụ: bàn tay mẹ ẩn dụ cho tình yêu thương bao la

- Từ ngữ trong bài thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, đầy cảm xúc yêu thương.

=> Tác dụng: Khiến bài thơ mang âm điệu nhẹ nhàng như lời hát ru, giàu hình ảnh và mang tính biểu tượng cao, thể hiện tình cảm sâu sắc của mẹ dành cho con.

Câu 4

Trả lời câu 4 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Ai là người bày tỏ cảm xúc, tình cảm trong bài thơ? Người đó bày tỏ những cảm xúc, suy nghĩ gì?

Phương pháp giải:

Chú ý nhân vật trữ tình trong bài thơ.

Lời giải chi tiết:

Người mẹ là nhân vật bày tỏ cảm xúc trong bài thơ, với mong muốn con ngủ yên và hiểu được tình yêu thương, sự hy sinh của mẹ dành cho con.

Câu 5

Trả lời câu 5 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Đọc trước văn bản và tìm hiểu về tác giả Bình Nguyên.

Phương pháp giải:

Đọc chú thích (*) và tìm hiểu trên internet về tác giả.

Lời giải chi tiết:

Bình Nguyên: Tên thật là Nguyễn Đăng Hào, sinh ngày 25 tháng 1 năm 1959, quê ở xã Ninh Phúc, TP Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Ông là nhà thơ và Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam. Hiện tại, Bình Nguyên là Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Ninh Bình và đã nhận hai giải “Thơ lục bát” (Giải A-2003; Giải Ba-2010) trên báo Văn Nghệ.

Câu 6

Trả lời câu 6 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Em đã bao giờ được bà hoặc mẹ ru chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về lời ru ấy.

Phương pháp giải:

Nhớ lại khi bà hoặc mẹ đã ru em khi còn nhỏ và chia sẻ cảm xúc của mình.

Lời giải chi tiết:

- Khi còn nhỏ, em đã được bà ru ngủ bằng những lời ru:

Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

Ông ơi ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con

- Khi trưởng thành, em hiểu sâu sắc hơn về lời ru và thêm yêu quý những người nông dân Việt Nam cần cù, chất phác. Bài học về lòng trung thực và sự hi sinh trong lời ru vẫn còn có giá trị lớn đối với thế hệ trẻ. Em tự hào vì được lớn lên trong lời ru đậm chất dân tộc của bà và mẹ.

Phần II: ĐỌC HIỂU

Câu hỏi giữa bài

Trả lời câu 1 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em cảm nhận gì?

Phương pháp giải:

Quan sát bức tranh và nhan đề.

Lời giải chi tiết:

Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em về tình cảm của mẹ. Bức tranh và nhan đề nhấn mạnh đôi tay dịu dàng, ấm áp, đầy yêu thương của mẹ dành cho con. Đôi tay ấy chính là biểu tượng của sự hi sinh và che chở vô điều kiện suốt đời.

Câu 2

Trả lời câu 2 (trang 38 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Chú ý các biện pháp tu từ, gieo vần và ngắt nhịp trong bài thơ.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ và nhớ lại các biện pháp tu từ, vần và nhịp của thơ.

Lời giải chi tiết:

Tham khảo lại lời giải câu 1 và câu 3 ở phần Chuẩn bị.

Câu 3

Trả lời câu 3 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Chú ý các “phép nhiệm mầu” từ tay mẹ thể hiện trong các khổ thơ như thế nào.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài thơ và chú ý hình ảnh bàn tay mẹ.

Lời giải chi tiết:

“Phép nhiệm màu” từ tay mẹ thể hiện qua việc mẹ chịu đựng mọi vất vả, khó khăn của cuộc đời, dành trọn cuộc đời để chăm sóc con và bảo vệ con khỏi mọi sóng gió, chỉ mong con có cuộc sống hạnh phúc.

Câu 4

Trả lời câu 4 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Những từ ngữ nào được lặp lại nhiều lần trong bài thơ?

Phương pháp giải:

Chú ý các từ ngữ lặp lại và tham khảo lại câu 3 phần Chuẩn bị.

Lời giải chi tiết:

Các từ ngữ lặp lại nhiều lần: “bàn tay”, “à ơi này cái”, “ru cho”.

CH cuối bài

Trả lời câu 1 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Tìm hình ảnh và chi tiết thể hiện “phép nhiệm mầu” của bàn tay mẹ. Những dòng thơ nào thể hiện sự hi sinh của mẹ?

Phương pháp giải:

Đọc lại bài thơ và chú ý những câu thơ mô tả hình ảnh bàn tay mẹ.

Lời giải chi tiết:

- Những hình ảnh và chi tiết thể hiện phép nhiệm màu từ tay mẹ:

+ Bàn tay mẹ chắn mưa

+ Bàn tay mẹ chặn bão

+ Bàn tay mẹ thức suốt đời, dù bể cạn đá mòn vẫn còn hát ru

- Những dòng thơ thể hiện sự hi sinh của mẹ:

Bàn tay mẹ chắn mưa sa

Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng

Bàn tay mẹ thức một đời

Mai sau bề cạn non mòn

À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru

Bàn tay mang phép nhiệm màu

Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi

Câu 2

Trả lời câu 2 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ nào? Cách gọi này phản ánh điều gì về tình cảm mẹ dành cho con?

Phương pháp giải:

Đọc lại bài thơ và chú ý những câu thơ có hình ảnh em bé.

Lời giải chi tiết:

Em nhỏ trong bài thơ được gọi là: cái trăng vàng, cái trăng tròn, cái trăng, cái mặt trời, cái khuyết.

Câu 3

Trả lời câu 3 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Trong bài thơ, cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần. Hãy phân tích tác dụng của việc lặp lại này.

Phương pháp giải:

Nhớ lại kiến thức về biện pháp điệp từ và chú ý âm điệu của từ này.

Lời giải chi tiết:

“À ơi” được lặp lại nhiều lần có tác dụng:

- Tăng cường nhịp điệu cho bài thơ.

- Mang âm điệu của lời ru, gần gũi với văn học dân gian.

- Thể hiện sự dịu dàng và trìu mến của mẹ dành cho con.

Câu 4

Trả lời câu 4 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

“Bàn tay mang phép nhiệm mầu / Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi.” Em có đồng ý với tác giả không? Vì sao?

Phương pháp giải:

Đối chiếu câu thơ với cuộc đời mẹ và đưa ra nhận xét.

Lời giải chi tiết:

- Em đồng ý với tác giả.

- Vì mẹ đã hi sinh cả cuộc đời, chịu đựng mọi vất vả để con có cuộc sống tốt đẹp. Do đó, nói rằng bàn tay mẹ mang những dãi dầu nắng mưa là hoàn toàn hợp lý.

Câu 5

Trả lời câu 5 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho điều gì?

Phương pháp giải:

Suy nghĩ về hình ảnh ẩn dụ này.

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho tình yêu thương bao la và vô bờ bến của người mẹ dành cho con.

Câu 6

Trả lời câu 6 (trang 39 SGK Ngữ văn 6 tập 1)

Em thích khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao?

Phương pháp giải:

Chọn khổ thơ mà em thích nhất và giải thích lý do.

Lời giải chi tiết:

- Em thích khổ thơ cuối cùng.

- Khổ thơ này thể hiện tình yêu bao la của mẹ và làm nổi bật sự hi sinh qua lời ru. Lời ru với âm điệu trìu mến, có thể xua tan mọi khó khăn để con có cuộc sống bình yên, phản ánh sự hi sinh cao cả của mẹ.

1. Các yếu tố hình thức của bài thơ

- Dòng thơ được sắp xếp theo hàng, có thể có độ dài khác nhau. Các dòng thơ có thể dài ngắn khác nhau.

- Vần là yếu tố tạo nên nhạc tính của thơ, dựa vào sự lặp lại phần vần âm tiết. Vần có thể nằm ở cuối dòng thơ (vần chân) hoặc giữa dòng thơ (vần lưng).

- Nhịp là các điểm ngắt khi đọc thơ, giúp tạo sự cân bằng và làm rõ ý nghĩa của dòng thơ.

2. Thơ lục bát

- Lục bát là thể thơ truyền thống của Việt Nam, với mỗi bài có ít nhất hai dòng: dòng sáu tiếng (dòng lục) và dòng tám tiếng (dòng bát). Thơ lục bát có vần chân và vần lưng. Tiếng thứ sáu của dòng lục gieo vần với tiếng thứ sáu của dòng bát, tiếng thứ tám của dòng bát gieo vần với tiếng thứ sáu của dòng lục tiếp theo.

- Ví dụ:

Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều.

(Việt Nam quê hương ta, Nguyễn Đình Thi)

- Thơ lục bát thường có nhịp đều (mỗi nhịp hai tiếng). Đây là thể thơ có sức sống mạnh mẽ, phản ánh vẻ đẹp tâm hồn người Việt Nam.

3. Biện pháp tu từ

Biện pháp tu từ là cách sử dụng ngôn ngữ một cách đặc biệt (về ngữ âm, từ ngữ, ngữ pháp, văn bản) để làm cho lời văn trở nên hay hơn, đẹp hơn, nhằm tạo ấn tượng và gợi hình ảnh, cảm xúc mạnh mẽ cho người đọc.

4. Biện pháp tu từ ẩn dụ

- Ẩn dụ (so sánh ngầm) là cách sử dụng sự vật, hiện tượng tương đồng để làm tăng sức gợi hình và cảm xúc trong diễn đạt.

- Ví dụ trong câu:

“Dưới trăng quyên đã gọi hè
Đầu tường lửa lựu lập lòe đâm bông”

(Nguyễn Du)

Màu đỏ của hoa lựu được ví như ngọn lửa lập lòe, tạo nên hình ảnh sinh động và biểu cảm.

- Phân loại:

• Ẩn dụ hình thức
• Ẩn dụ cách thức
• Ẩn dụ phẩm chất
• Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác

Soạn bài À ơi tay mẹ

1. Chuẩn bị

- Bài thơ được chia thành 6 khổ. Khổ 1 và khổ 5 có 2 dòng, các khổ còn lại có 4 dòng.

- Vần:

• Khổ 2 dòng: chữ thứ 6 của câu đầu vần với chữ thứ 6 của câu sau (sa - qua, mầu - dầu...)
• Khổ 4 dòng: Tiếng thứ 6 của câu 6 vần với tiếng thứ 6 của câu 8, tiếng thứ 8 của câu 8 vần với tiếng thứ 6 của câu 6 tiếp theo. (Ví dụ trong khổ 2 có các vần dang - vàng, ngon - tròn, tròn - còn...)

- Các dòng thơ được ngắt nhịp theo kiểu: 4/2 hoặc 4/4.

- Bài thơ nói về bàn tay của mẹ và sự chăm sóc của mẹ dành cho con.

- Bài thơ sử dụng các biện pháp tu từ:

• Điệp ngữ (bàn tay mẹ, ru cho, à ơi này…)
• Ẩn dụ (cái trăng, cái Mặt Trời…)

- Từ ngữ trong bài thơ có tính tượng hình và tượng thanh phong phú.

- Các biện pháp nghệ thuật thể hiện tình cảm mẫu tử thiêng liêng, sâu sắc.

- Người bày tỏ cảm xúc trong bài thơ: người mẹ. Cảm xúc được bày tỏ là tình yêu thương con sâu đậm, mong muốn con luôn ngoan ngoãn.

- Tác giả Bình Nguyên, sinh năm 1959, quê ở Ninh Bình, hiện là Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Ninh Bình.

- Cảm nhận về những lời ru của mẹ: ngọt ngào, nhẹ nhàng.

2. Đọc hiểu

- Nhan đề và tranh minh họa gợi cảm nhận về tình mẹ ấm áp, bao la.

- Các biện pháp tu từ trong bài thơ: điệp ngữ (bàn tay mẹ, ru cho, à ơi này…), ẩn dụ (cái trăng, cái Mặt Trời...).

- Cách gieo vần trong bài thơ:

• Khổ 2 dòng: chữ thứ 6 của câu đầu vần với chữ thứ 6 của câu sau (sa - qua, mầu - dầu...)
• Khổ 4 dòng: Tiếng thứ 6 của câu 6 vần với tiếng thứ 6 của câu 8, tiếng thứ 8 của câu 8 vần với tiếng thứ 6 của câu 6 tiếp theo. (Ví dụ trong khổ 2 có các vần dang - vàng, ngon - tròn, tròn - còn...)

- Các dòng thơ ngắt nhịp theo kiểu: 4/2 hoặc 4/4.

- “Phép nhiệm màu” từ tay mẹ được “chắt chiu từ những dài dẫu”: sự vất vả, nhọc nhằn của mẹ để con có cuộc sống đầy đủ, hạnh phúc.

- Các từ ngữ lặp lại nhiều lần:

• bàn tay mẹ: hình ảnh trung tâm của bài thơ, thể hiện lòng yêu thương bao la của mẹ.
• à ơi này, ru cho: làm cho bài thơ giống như lời ru của mẹ, đầy ngọt ngào và chan chứa tình thương.

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Tìm hình ảnh, chi tiết thể hiện “phép nhiệm màu” của bàn tay mẹ. Những dòng thơ nào nói lên đức hy sinh của người mẹ?

- Bàn tay mẹ chắn mưa sa, chặn qua mùa màng, thức một đời vẫn còn hát ru.

- Những dòng thơ thể hiện đức hy sinh của người mẹ:

“Bàn tay mẹ chắn mưa sa
Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng”
...

“Bàn tay mẹ thức một đời
Mai sau bể cạn non mòn
À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru”

...

“Bàn tay mang phép nhiệm màu
Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi”

Câu 2. Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ nào? Cách gọi đó nói lên điều gì về tình cảm mẹ dành cho con?

- Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng các từ: cái trăng vàng, cái trăng tròn, cái Mặt Trời bé con, cái khuyết.

- Cách gọi này thể hiện tình cảm yêu thương của mẹ đối với con. Với mẹ, con là ánh trăng hay mặt trời, là nguồn sống quan trọng bất kể ngày đêm.

Câu 3. Trong bài thơ, cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần. Hãy phân tích tác dụng của sự lặp lại ấy.

- “À ơi” thường thấy trong các lời ru.

- Sự lặp lại cụm từ này khiến bài thơ trở nên giống như lời ru, ngọt ngào và dịu dàng hơn.

Câu 4. “Bàn tay mang phép nhiệm màu/Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi”. Em có đồng ý với tác giả không? Vì sao?

- Ý kiến: Đồng ý.

- Lý do: Bàn tay mẹ đã làm lụng vất vả và chăm sóc cho con suốt đời. Đối với con, bàn tay mẹ là nguồn phép nhiệm màu, chắt chiu từ những khó khăn, vất vả đó.

Câu 5. Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho điều gì?

Hình ảnh “bàn tay mẹ” tượng trưng cho người mẹ, người đã làm việc vất vả và chăm sóc cho con.

Câu 6. Em thích khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao?

Gợi ý:

- Khổ thơ yêu thích: Khổ 5.

- Lý do: Dù chỉ có 2 câu ngắn gọn, khổ thơ giúp người đọc cảm nhận được sức mạnh của tình mẫu tử và sự kỳ diệu của nó, đồng thời hiểu hơn về sự nhọc nhằn của mẹ.

1. CHUẨN BỊ

Trả lời câu hỏi trang 37 Ngữ Văn 6 tập 1 sách Cánh Diều.

- Ôn tập kiến thức ngữ văn và áp dụng vào việc đọc hiểu bài thơ này.

- Khi đọc bài thơ lục bát, các em cần chú ý:

+ Bài thơ có được chia thành khổ không? Có bao nhiêu khổ? Mỗi khổ có bao nhiêu dòng? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

+ Bài thơ viết về ai và đề cập đến điều gì?

+ Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào? Từ ngữ trong bài thơ có điểm gì độc đáo? Những biện pháp nghệ thuật và từ ngữ đó tạo ra tác dụng gì?

+ Ai là người thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ? Người đó thể hiện những cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ gì?

- Đọc trước văn bản; tìm hiểu thêm về tác giả Bình Nguyên.

- Em đã bao giờ nghe bà hoặc mẹ ru chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về lời ru đó.

Bài làm:

+ Bài thơ có được chia thành khổ không? Có bao nhiêu khổ? Mỗi khổ có bao nhiêu dòng? Vần trong bài thơ được gieo như thế nào? Các dòng thơ được ngắt nhịp ra sao?

Bài thơ được chia thành 6 khổ:

• Khổ 1: 2 dòng
• Khổ 2,3,4: 4 dòng
• Khổ 5: 2 dòng
• Khổ 6: 4 dòng

Cách gieo vần:

Ở khổ 2 dòng: chữ thứ 6 của dòng đầu sẽ vần với chữ thứ 6 của dòng sau (sa-qua, màu-dầu)

Ở khổ 4 dòng:

• Chữ thứ 6 của dòng 6 câu sẽ vần với chữ thứ 6 của dòng 8 câu (dàng-vàng, tròn-còn, đời-trời-mòn-còn, thu-mù,…)
• Chữ thứ 8 của dòng 8 câu sẽ vần với chữ thứ 6 của dòng 6 câu (ngon-tròn, con-non, cây-đầy,…)

Cách ngắt nhịp: Các em có thể ngắt theo nhịp 4/2, 4/4

+ Bài thơ viết về ai và về điều gì?

Bài thơ nói về mẹ và sự hy sinh của mẹ dành cho con.

+ Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào? Từ ngữ trong bài thơ có gì đặc biệt? Những biện pháp nghệ thuật và từ ngữ đó tạo ra hiệu quả gì?

• Bài thơ sử dụng các biện pháp nghệ thuật:
• Điệp ngữ: “bàn tay”, “à ơi này cái”, “ru cho”
• Nhân hóa
• Ẩn dụ bàn tay - mẹ

=> Từ ngữ trong bài thơ nhẹ nhàng, như lời hát ru, từ ngữ giàu tính tượng hình, tượng thanh

=> Tác dụng: Khiến bài thơ mang âm điệu nhẹ nhàng như lời hát ru, giàu hình ảnh, mang tính biểu tượng cao, thể hiện tình cảm mẹ con sâu sắc.

+ Ai là người thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ trong bài thơ? Người đó thể hiện những cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ gì?

Người mẹ là người thể hiện cảm xúc, tình cảm trong bài thơ, mong con ngủ ngon và nhận thức được tình yêu thương, sự hy sinh của mẹ dành cho con.

– Đọc trước văn bản; tìm hiểu thêm về tác giả Bình Nguyên.

Bình Nguyên Lộc: Tên thật là Nguyễn Đăng Hào, sinh ngày 25 tháng 1 năm 1959. Quê quán xã Ninh Phúc, Tp Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Ông vừa là nhà thơ vừa là nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam. Hiện nay, tác giả Bình Nguyên đang làm Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Ninh Bình. Nhà thơ của cố đô Hoa Lư đã nhận hai giải “Thơ lục bát” (Giải A-2003; Giải Ba-2010) trên báo Văn Nghệ.

– Em đã bao giờ nghe bà hoặc mẹ ru chưa? Hãy chia sẻ cảm nhận của em về lời ru đó.

Em đã được bà ru ngủ bằng lời ru:

Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con

Khi lớn lên, nhớ lại lời bài thơ, em hiểu được ý nghĩa sâu xa và thêm yêu quý những người nông dân Việt Nam cần cù, chất phác. Bài học “thà chết trong còn hơn sống đục” từ các tác giả dân gian vẫn còn giá trị lớn đối với thế hệ trẻ hôm nay.

2. ĐỌC HIỂU

Câu hỏi giữa bài

Câu 1. Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em cảm nhận gì? (trang 38, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Trả lời: Nhan đề và tranh minh họa gợi cho em về tình mẹ.

Câu 2. Chú ý các biện pháp tu từ, cách gieo vần và ngắt nhịp trong bài thơ. (trang 38, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Trả lời: Các biện pháp tu từ, ngắt nhịp trong bài thơ (xem phần 1. Chuẩn bị).

Câu 3. Hãy chú ý các “phép nhiệm mầu” từ tay mẹ thể hiện trong các khổ thơ như thế nào (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Trả lời: Phép nhiệm mầu từ tay mẹ thể hiện qua việc mẹ chắt chiu từ những dãi dầu, sương gió, vất vả trong cuộc đời. Cả đời mẹ dành trọn cho con, lam lũ sớm khuya chỉ mong con có cuộc sống hạnh phúc.

Câu 4. Những từ ngữ nào được lặp lại nhiều lần trong bài thơ? (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Trả lời: Những từ ngữ được lặp lại nhiều: “bàn tay”, “à ơi này cái”, “ru cho”.

Câu hỏi cuối bài

Câu 1. Tìm hình ảnh, chi tiết thể hiện “phép nhiệm mầu” của bàn tay mẹ. Những dòng thơ nào nói lên đức hy sinh của người mẹ? (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Bài làm:

Các hình ảnh chi tiết thể hiện phép màu từ tay mẹ:

• Bàn tay mẹ chắn mưa
• Bàn tay mẹ chặn bão
• Bàn tay mẹ thức một đời, dù bể cạn đá mòn vẫn còn hát ru

Những dòng thơ nói lên đức hy sinh của mẹ:

Bàn tay mẹ chắn mưa sa
Bàn tay mẹ chặn bão qua mùa màng
Bàn tay mẹ thức một đời
Mai sau bể cạn non mòn
À ơi tay mẹ vẫn còn hát ru
Bàn tay mang phép nhiệm màu
Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi

Câu 2. Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng những từ ngữ nào? Cách gọi đó nói lên điều gì về tình cảm mẹ dành cho con? (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Bài làm: Em nhỏ trong bài thơ được gọi bằng: cái trăng vàng, cái trăng tròn, cái trăng, cái mặt trời, cái khuyết.

Câu 3. Trong bài thơ, cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần. Hãy phân tích tác dụng của sự lặp lại ấy. (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Bài làm: Cụm từ “à ơi” được lặp lại nhiều lần làm cho câu thơ mang âm điệu của lời ru, thể hiện tình cảm chan chứa của mẹ dành cho con.

Câu 4. “Bàn tay mang phép nhiệm mầu / Chắt chiu từ những dãi dầu đấy thôi.” Em có đồng ý với tác giả không? Vì sao? (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Bài làm: Em đồng ý với tác giả. Bởi cả đời mẹ vất vả vì con, lam lũ nhọc nhằn, chịu mọi đắng cay để con có cuộc sống tốt đẹp. Chính vì thế, việc nói rằng đôi bàn tay mẹ đã chịu những dãi dầu nắng mưa là hoàn toàn chính xác.

Câu 5. Hình ảnh “bàn tay mẹ” trong bài thơ tượng trưng cho điều gì? (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Bài làm: Hình ảnh bàn tay mẹ trong bài thơ tượng trưng cho hình ảnh của người mẹ.

Câu 6. Em thích khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao? (trang 39, SGK Ngữ Văn 6 tập 1 Cánh Diều)

Bài làm: Em thích khổ thơ thứ 3 vì khổ thơ này giúp em cảm nhận sâu sắc tình cảm vô bờ của mẹ dành cho con.

KIẾN THỨC NGỮ VĂN - BÀI 2 : THƠ
1. Một số yếu tố hình thức của bài thơ
– Dòng thơ gồm các tiếng được sắp xếp thành hàng; các dòng thơ có thể giống hoặc khác nhau về độ dài, ngắn.
– Vần là phương tiện tạo tính nhạc cơ bản của thơ dựa trên sự lặp lại (hoàn toàn hoặc không hoàn toàn) phần vần của âm tiết. Vần có thể ở cuối dòng thơ gọi là vần chân, hoặc ở giữa dòng thơ gọi là vần lưng.
– Nhịp là những điểm ngắt hơi khi đọc một dòng thơ. Ngắt nhịp tạo ra sự hài hòa và giúp hiểu đúng ý nghĩa của dòng thơ.
2. Thơ lục bát
Lục bát là thể thơ truyền thống của dân tộc Việt Nam. Mỗi bài thơ thường có ít nhất hai dòng với số tiếng cố định: dòng sáu tiếng (dòng lục) và dòng tám tiếng (dòng bát). Thơ lục bát gieo vần chân và vần lưng. Tiếng thứ sáu của dòng lục gieo vần xuống tiếng thứ sáu của dòng bát, tiếng thứ tám của dòng bát gieo vần xuống tiếng thứ sáu của dòng lục tiếp theo. Ví dụ:
Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lá rập rờn
Mây mờ che đỉnh Thường Sơn sớm chiêu.
(Việt Nam quê hương ta – Nguyễn Đình Thi)
Thơ lục bát thường ngắt nhịp chẵn (mỗi nhịp hai tiếng). Lục bát là thể thơ có sức sống bền bỉ, thể hiện vẻ đẹp tâm hồn con người Việt Nam.
3. Biện pháp tu từ là việc sử dụng ngôn ngữ theo cách đặc biệt (về ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp, văn bản) để làm cho lời văn hay hơn, đẹp hơn, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt và tạo ấn tượng với người đọc.
4. Biện pháp tu từ ẩn dụ
+ Ẩn dụ (so sánh ngầm) là biện pháp tu từ, trong đó một sự vật, hiện tượng được gọi bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Ví dụ: trong câu thơ “Dưới trăng quyên đã gọi hè / Đầu tường / lửa lựu lập loè đâm bỏng” (Nguyễn Du), màu đỏ của hoa lựu được ví như ngọn lửa lập loè, tạo nên hình ảnh rất sinh động và gợi cảm.