6 phiên bản soạn bài 'Tiếng gà trưa' (Ngữ văn 7 - SGK Cánh diều) xuất sắc nhất

Chuẩn bị

Câu 1 chuẩn bị trang 49 SGK Ngữ văn 7 tập 1 Cánh diều

Đọc trước bài thơ 'Tiếng gà trưa' và tìm hiểu về tác giả Xuân Quỳnh.

Gợi ý

Thông tin cơ bản về tác giả Xuân Quỳnh:

+ Xuân Quỳnh (1942-1988), tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê ở Văn Khê, Hà Đông (nay là La Khê, Hà Đông, Hà Nội). Xuân Quỳnh sống trong hoàn cảnh gia đình khó khăn, mẹ mất sớm, bố thường xuyên vắng nhà, bà nội là người nuôi dưỡng.

+ Năm 1956, Xuân Quỳnh gia nhập Đoàn Văn công nhân dân Trung ương, trở thành diễn viên múa và biểu diễn quốc tế. Từ 1962-1964, bà học tại Trường bồi dưỡng viết văn trẻ của Hội Nhà văn VN và làm việc tại báo Văn nghệ, báo Phụ nữ. Từ 1978 đến khi qua đời, bà là biên tập viên tại Nhà xuất bản Tác phẩm mới. Xuân Quỳnh qua đời ngày 29/8/1988 trong một tai nạn giao thông ở Hải Dương.

+ Xuân Quỳnh được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001.

+ Các tác phẩm nổi bật: “Tơ tằm – Chồi biếc” (1963), “Hoa dọc chiến hào” (1968), “Gió Lào cát trắng” (1974), “Lời ru trên mặt đất” (1978), “Mùa xuân trên cánh đồng” (1981), “Bầu trời trong quả trứng” (1982), “Truyện Lưu Nguyễn” (1985), “Bến tàu trong thành phố” (1984), “Vẫn có ông trăng khác”, “Mùa xuân trên cánh đồng” (1981), “Bầu trời trong quả trứng” (1982)...

+ Các bài thơ tiêu biểu: “Thuyền và biển”, “Sóng”, “Tiếng gà trưa”, “Thơ tình cuối mùa thu”...

+ Đặc điểm thơ Xuân Quỳnh: Thơ của bà thường thể hiện tình cảm chân thành, gần gũi và bình dị trong đời sống gia đình và cuộc sống hàng ngày.

Câu 2 chuẩn bị trang 49 SGK Ngữ văn 7 tập 1 Cánh diều

Bài thơ 'Tiếng gà trưa' được viết trong giai đoạn đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ, lần đầu xuất bản trong tập “Hoa dọc chiến hào” (1968) của Xuân Quỳnh.

Câu 3 chuẩn bị trang 49 SGK Ngữ văn 7 tập 1 Cánh diều

Chia sẻ với bạn bè về những kỷ niệm đáng nhớ với người thân trong gia đình.

Gợi ý

- Kỷ niệm đó là gì? Với ai?

- Kể lại kỷ niệm đó

- Kỷ niệm đó mang lại cho em cảm xúc gì?

Mẫu 1

Kỷ niệm đáng nhớ nhất của em với bố là Tết Trung thu năm ngoái. Bố đã tự tay làm lồng đèn ông sao cho em, từ việc đan tre, chuốt nan đến làm khung đèn. Em rất vui khi thấy bố tập trung làm từng chi tiết của lồng đèn.

Mẫu 2

Kỷ niệm đáng nhớ nhất của em với bà ngoại là những dịp nghỉ hè. Em về quê ngoại, bà nấu nhiều món ngon và luôn mua nho cho em, mặc dù nho rất đắt. Giờ bà không còn nữa, em vẫn nhớ và yêu bà mỗi khi hè đến.

Đọc hiểu

Đọc tài liệu và trả lời chi tiết các câu hỏi trong bài để soạn bài 'Tiếng gà trưa' lớp 7 Cánh diều một cách chính xác nhất.

Câu hỏi trong bài

Câu 1. Đọc lướt bài thơ “Tiếng gà trưa” và chỉ ra dòng nào không phải năm chữ. Các khổ thơ có số dòng giống nhau không?

Câu 2. Xác định vần và nhịp của bài thơ “Tiếng gà trưa”

Câu 3. Chú ý những hình ảnh và kỷ niệm gợi lại từ tiếng gà trưa

Câu 4. Chú ý các từ diễn tả cảm xúc của người cháu

Câu 5. Chú ý các dòng thơ có cấu trúc giống nhau trong khổ thơ cuối

Câu hỏi cuối bài

Câu 1. Cảm xúc chính xuyên suốt bài thơ “Tiếng gà trưa” là gì? Cảm xúc đó được gợi lên từ điều gì? Ai là người xưng “cháu” trong bài thơ?

Câu 2. Dòng thơ “Tiếng gà trưa” được lặp lại bao nhiêu lần? Tiếng gà trưa gợi lên những hình ảnh và kỷ niệm gì? Em ấn tượng nhất với hình ảnh hoặc kỷ niệm nào? Tại sao?

Câu 3. Người bà hiện lên qua những hình ảnh và chi tiết nào trong bài thơ? Em cảm nhận như thế nào về bà và tình cảm của người cháu dành cho bà?

Câu 4. Theo em, tại sao chúng ta thường nghĩ về những người thân yêu trong gia đình khi xa nhà hoặc gặp khó khăn?

Tổng kết

Bố cục

Bố cục bài thơ “Tiếng gà trưa” chia thành 3 phần:

- Phần 1 (khổ 1): Tiếng gà trưa trên đường hành quân

- Phần 2 (5 khổ thơ tiếp theo): Tiếng gà trưa gợi lại những kỷ niệm thời thơ ấu

- Phần 3 (2 khổ cuối): Tiếng gà trưa gợi những suy tư

Nội dung

Nội dung chính của bài thơ “Tiếng gà trưa” là:

Tiếng gà trưa gọi về những kỷ niệm đẹp của tuổi thơ và tình bà cháu, làm sâu sắc thêm tình quê hương đất nước.

Nghệ thuật

Bài thơ sử dụng một số biện pháp nghệ thuật:

- Thể thơ 5 chữ tạo cảm xúc tự nhiên

- Hình ảnh thơ bình dị, chân thực và gần gũi

- Sử dụng điệp từ: “Tiếng gà trưa”

Chuẩn bị trước khi đọc bài thơ Tiếng gà trưa

Câu 1 (trang 49, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Trước khi vào bài thơ 'Tiếng gà trưa', tìm hiểu về tác giả Xuân Quỳnh.

Giải đáp:

- Xuân Quỳnh (1942 – 1988), tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê tại xã La Khê, thị xã Hà Đông, hiện thuộc quận Hà Đông, TP Hà Nội.

- Xuân Quỳnh lớn lên trong sự chăm sóc của bà nội, vì mẹ mất sớm và bố thường xuyên công tác xa.

- Bà là một trong những nhà thơ nữ nổi bật của Việt Nam, được gọi là nữ hoàng thơ tình yêu của đất nước.

- Chủ đề thơ của bà thường tập trung vào nội tâm như kỷ niệm tuổi thơ và tình yêu gia đình. Thơ của bà thể hiện sự tinh tế và cảm xúc sâu sắc nhưng vẫn gần gũi với đời sống thực tế. Các tác phẩm của bà luôn mang một tư tưởng có chiều sâu.

- Một số tác phẩm nổi bật: 'Chồi biếc' (1963), 'Hoa dọc chiến hào' (1968), 'Lời ru trên mặt đất' (1978), 'Chờ trăng' (1981), 'Tự hát' (1984), 'Mùa xuân trên cánh đồng' (truyện thiếu nhi, 1981), 'Bầu trời trong quả trứng' (thơ văn thiếu nhi, 1982),...

- Năm 2011, Xuân Quỳnh được vinh danh với Giải thưởng Nhà nước và Giải thưởng Hồ Chí Minh.

Câu 2 (trang 49, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Chia sẻ kỷ niệm đáng nhớ nhất với người thân trong gia đình.

Giải đáp:

Kỷ niệm đáng nhớ nhất của em với gia đình là Tết năm ngoái. Dù một số thành viên bị nhiễm Covid-19 và không thể đón Tết như thường lệ, nhưng gia đình em đã gần gũi hơn. Chúng em cùng nhau chuẩn bị món ăn, làm bánh và trang trí nhà cửa, dù có chút buồn nhưng tình cảm gia đình trở nên ấm áp hơn.

Đọc hiểu bài thơ Tiếng gà trưa

Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 50, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Xác định dòng nào không phải năm chữ và kiểm tra sự đồng nhất về số dòng trong các khổ thơ.

Giải đáp:

- Các dòng thơ không phải năm chữ bao gồm dòng “Tiếng gà trưa” ở đầu khổ 2, khổ 3 và khổ 5.

- Số dòng trong các khổ thơ không đồng đều.

Câu 2 (trang 50, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Xác định vần và nhịp của bài thơ.

Giải đáp:

- Vần trong bài thơ không theo quy tắc gieo vần liên tiếp.

- Nhịp của bài thơ được chia theo kiểu 03/02 hoặc 02/03, một số dòng có nhịp 01/04.

Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 51, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Cảm xúc chủ đạo của bài thơ 'Tiếng gà trưa' là gì? Cảm xúc đó được gợi từ điều gì? Ai là người xưng 'cháu' trong bài thơ?

Giải đáp:

- Cảm xúc xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ quê và bà.

- Cảm xúc này được gợi lên khi người lính nghe tiếng gà trưa trên đường ra trận, khiến những kỷ niệm tuổi thơ về bà và hình ảnh gà mái trứng ùa về. Tình yêu dành cho bà và quê hương đã được khắc họa rõ nét.

- Người xưng 'cháu' trong bài thơ là người lính đang ra chiến trường.

Câu 2 (trang 51, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Dòng thơ 'Tiếng gà trưa' được lặp lại bao nhiêu lần? Những hình ảnh và kỷ niệm nào của tuổi thơ được gợi lại? Em ấn tượng với hình ảnh nào nhất? Tại sao?

Giải đáp:

- Dòng thơ 'Tiếng gà trưa' xuất hiện 3 lần ở đầu khổ 2, khổ 3 và khổ 5.

- Tiếng gà trưa gợi lại hình ảnh gà mái mơ, gà mái vàng, và kỷ niệm về ổ trứng hồng và sự quan tâm của bà. Điều này nhắc nhớ về tình yêu thương và những hy sinh của bà cho cháu.

- Em ấn tượng nhất với hình ảnh bà chăm sóc từng quả trứng để mua quần áo mới cho cháu, điều này làm em nhớ về bà nội của mình, người cũng đã hy sinh nhiều để lo lắng cho các cháu.

Câu 3 (trang 51, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Những hình ảnh và chi tiết nào làm nổi bật hình ảnh người bà trong bài thơ? Em cảm nhận như thế nào về tình cảm của người cháu dành cho bà?

Giải đáp:

- Người bà hiện lên qua hình ảnh tần tảo, chắt chiu, chăm sóc cháu và dạy bảo.

- Bà là hình mẫu người bà Việt Nam truyền thống, với tình yêu lớn dành cho các cháu. Người cháu thể hiện sự yêu thương và biết ơn sâu sắc đối với bà.

Câu 4 (trang 51, SGK Ngữ Văn 7 tập 1)

Tại sao chúng ta thường nghĩ về gia đình mỗi khi xa nhà hoặc gặp khó khăn?

Giải đáp:

- Gia đình là nơi chúng ta gắn bó từ nhỏ và là nguồn động viên lớn nhất trong cuộc sống. Khi xa nhà, cảm giác nhớ quê và mong mỏi về tình cảm gia đình trở nên mạnh mẽ hơn. Những khó khăn và thử thách cũng khiến ta càng trân trọng những khoảnh khắc bên gia đình.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 49 SGK Ngữ văn 7 Tập 1):

- Đọc trước bài thơ Tiếng gà trưa và tìm hiểu thêm về tác giả Xuân Quỳnh.

- Bài thơ Tiếng gà trưa được viết trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ, lần đầu xuất hiện trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968) của Xuân Quỳnh.

- Chia sẻ kỷ niệm với người thân trong gia đình mà bạn nhớ nhất.

Trả lời:

* Tác giả Xuân Quỳnh:

- Nguyễn Thị Xuân Quỳnh (1942-1988), quê ở làng An Khê, gần thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây (hiện thuộc Hà Nội).

- Được vinh danh là nữ hoàng thơ tình yêu của Việt Nam.

- Phong cách sáng tác: thường xoay quanh những cảm xúc gần gũi, giản dị, trong sáng từ cuộc sống gia đình và đời sống hàng ngày, thể hiện những rung động và khát vọng của trái tim phụ nữ chân thành, đằm thắm.

- Một số tác phẩm nổi bật: Chồi biếc (1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Lời ru trên mặt đất (1978), Chờ trăng (1981), Tự hát (1984). Trong đó, một số bài thơ đặc biệt nổi tiếng: Thuyền và biển, Sóng, Tiếng gà trưa, Thơ tình cuối mùa thu…

* Kể về kỷ niệm với người thân: Một lần, bố làm cho em một chiếc chong chóng từ lá dứa. Em rất vui và khoe với bạn bè, các bạn cũng rất hào hứng với món đồ chơi đặc biệt này.

Đọc hiểu

* Nội dung chính: Bài thơ Tiếng gà trưa mang đến những cảm xúc giản dị nhưng đầy xúc động khi tác giả nghe thấy tiếng gà trưa, những kỷ niệm tuổi thơ và hình ảnh bà bỗng chốc hiện về.

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1 (trang 50 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Tìm dòng thơ không phải năm chữ và cho biết số dòng trong mỗi khổ có giống nhau không?

Trả lời:

- Dòng thơ không phải năm chữ: Tiếng gà trưa xuất hiện ở câu 8 và câu 14.

- Số dòng trong mỗi khổ thơ có sự khác biệt về độ dài.

Câu 2 (trang 50 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Xác định vần và nhịp của bài thơ.

Trả lời:

- Vần: chủ yếu là vần cách.

- Nhịp: 3/2, 2/3 và có dòng 1/4.

Câu 3 (trang 50 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Chú ý những hình ảnh và kỷ niệm được gợi lại từ tiếng gà trưa.

Trả lời:

Những hình ảnh và kỷ niệm gợi ra từ tiếng gà trưa: bà khum tay soi trứng, chăm sóc từng quả cho gà mái ấp, bà bán gà cuối năm để dành tiền mua quần áo mới cho cháu.

Câu 4 (trang 51 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Chú ý các từ diễn tả cảm xúc của người cháu.

Trả lời:

Các từ ngữ diễn tả cảm xúc của người cháu: hạnh phúc, giấc mơ hồng.

Câu 5 (trang 51 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Chú ý những dòng thơ có cấu trúc giống nhau trong khổ thơ này.

Trả lời:

Những dòng thơ có cấu trúc giống nhau: Vì lòng yêu tổ quốc/ Vì xóm làng thân thuộc/ Vì tiếng gà cục tác

Đây là những hình ảnh quen thuộc, và cũng là động lực để người cháu chiến đấu.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 51 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Cảm xúc nào xuyên suốt bài thơ Tiếng gà trưa? Cảm xúc đó được khơi gợi từ điều gì? Người xưng “cháu” trong bài thơ là ai?

Trả lời:

- Cảm xúc xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ.

- Cảm xúc này được gợi lên khi người cháu nghe tiếng gà trưa trong lúc đánh giặc, làm sống lại những kỷ niệm tuổi thơ.

- Người xưng “cháu” trong bài thơ chính là tác giả, là người lính trên đường ra chiến trường.

Câu 2 (trang 51 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Dòng thơ “Tiếng gà trưa” được lặp lại bao nhiêu lần trong bài thơ? “Tiếng gà trưa” đã gợi ra những hình ảnh và kỷ niệm gì của tuổi thơ? Em ấn tượng với hình ảnh hoặc kỷ niệm nào nhất? Tại sao?

Trả lời:

- Dòng thơ Tiếng gà trưa được lặp lại ba lần trong bài thơ.

- Tiếng gà trưa gợi lại những hình ảnh và kỷ niệm tuổi thơ: gà mái mơ, gà mái vàng, bà soi trứng, bà bán gà để mua quần áo mới cho cháu.

- Em ấn tượng nhất với hình ảnh bà chắt chiu, dành dụm tiền bán gà để mua bộ quần áo mới cho cháu. Đó là hình ảnh gần gũi, thể hiện sự hy sinh và vất vả của người bà.

Câu 3 (trang 51 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Người bà hiện lên qua những hình ảnh, chi tiết nào? Qua đó, em cảm nhận như thế nào về người bà và tình cảm của người cháu dành cho bà?

Trả lời:

- Người bà hiện lên qua các hình ảnh và chi tiết:

Tay bà khum soi trứng/Dành từng quả chắt chiu

Bà lo đàn gà nhỏ…/ Để cuối năm bán gà/ Cháu có quần áo mới.

Qua đó, người bà hiện lên như một người phụ nữ tần tảo, yêu thương cháu hết mực. Bà sống trong khó khăn nhưng luôn chắt chiu để cháu được đủ đầy. Tình cảm của cháu dành cho bà là sự kính trọng và biết ơn sâu sắc trước những hi sinh của bà.

Câu 4 (trang 51 SGK Ngữ văn 7 Tập 1): Theo em, tại sao chúng ta thường nhớ về những người thân yêu trong gia đình khi xa nhà hoặc gặp khó khăn?

Trả lời:

Chúng ta thường nghĩ về người thân khi xa nhà hoặc gặp khó khăn vì gia đình là nơi gắn bó sâu sắc với ta, nơi chứa đựng tình yêu thương và sự hi sinh. Khi sống xa gia đình hoặc phải đối mặt với thử thách, chúng ta cảm thấy nhớ nhà và trân trọng hơn những ngày tháng bên gia đình.

I. Tác giả văn bản Tiếng gà trưa

- Xuân Quỳnh (1942-1988), sinh ra ở làng La Khê, Hà Đông, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội)

- Là một trong những nhà thơ nữ tiêu biểu của thơ hiện đại Việt Nam

- Năm 2017, bà được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật

- Thơ Xuân Quỳnh thường viết về những cảm xúc đời thường, tình cảm gia đình, với giọng điệu chân thành, dịu dàng.

II. Tìm hiểu tác phẩm Tiếng gà trưa

• Thể loại: Thơ 5 chữ
• Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Viết trong kháng chiến chống Mỹ, lần đầu in trong tập “Hoa dọc chiến hào” (1968)
• Phương thức biểu đạt: Tự sự
• Nội dung chính: Gợi lại ký ức tuổi thơ và tình bà cháu, từ đó làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương đất nước.

Bố cục:

- Phần 1: Tiếng gà trưa trên đường hành quân

- Phần 2: Kỷ niệm tuổi thơ gắn với tiếng gà trưa

- Phần 3: Suy tư về tiếng gà trưa

Giá trị nội dung: Tình cảm gia đình làm nền tảng cho tình yêu quê hương đất nước.

Giá trị nghệ thuật: Thể thơ 5 chữ, hình ảnh bình dị, sử dụng điệp từ khéo léo.

III. Phân tích chi tiết tác phẩm Tiếng gà trưa

• Tiếng gà trưa trên đường hành quân

- Hoàn cảnh: Trên đường hành quân, dừng chân bên xóm nhỏ

- Âm thanh: “Cục…cục tác cục ta” tự nhiên, chân thực

⇒ Gợi nhớ kỷ niệm tuổi thơ, tình cảm làng quê, xua tan mệt nhọc

• Tiếng gà trưa gợi lại kỷ niệm tuổi thơ

- Hình ảnh: Con gà mái mơ, mái vàng và ổ trứng hồng đẹp như tranh

- Kỷ niệm: Tò mò xem gà đẻ bị bà mắng

- Hình ảnh bà yêu thương, chắt chiu từng quả trứng cho cháu

⇒ Kỷ niệm hồn nhiên, gần gũi, không thể nào quên của làng quê Việt Nam.

Tiếng gà trưa và hình ảnh người bà

- Lời mắng của bà: “Gà đẻ…mặt” xuất phát từ tình yêu thương

- Bà chắt chiu, dành dụm từng quả trứng cho cháu

⇒ Tình cảm bà cháu sâu nặng, thắm thiết.

• Tiếng gà trưa gợi những suy tư

- Tiếng gà trưa mang đến hạnh phúc, khơi dậy tình cảm gia đình, xóm làng, tình yêu Tổ quốc.

- Điệp từ và điệp cấu trúc nhấn mạnh mục đích chiến đấu vì quê hương.

⇒ Tình yêu quê hương đất nước được làm sâu sắc hơn qua tình cảm gia đình.

Chuẩn bị 1

Câu 1: Đọc trước bài thơ Tiếng gà trưa, tìm hiểu về tác giả Xuân Quỳnh

Lời giải chi tiết:

- Xuân Quỳnh sinh năm 1942, mất năm 1988, quê ở làng An Khê, Hà Đông, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội).

- Là nữ hoàng thơ tình yêu của Việt Nam, với các tác phẩm nổi tiếng như: Thuyền và biển, Sóng, Tiếng gà trưa, Thơ tình cuối mùa thu...

- Được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2011.

Chuẩn bị 2

Câu 2: Chia sẻ kỷ niệm với người thân trong gia đình mà em nhớ nhất

Lời giải chi tiết:

- Kỷ niệm đáng nhớ nhất của em là Tết Trung thu năm ngoái, bố tự tay làm lồng đèn ông sao cho em.

- Em rất vui khi được nhìn bố tập trung làm từng chi tiết của chiếc lồng đèn.

Đọc hiểu 1

Câu 1: Đếm chữ và số dòng trong mỗi khổ thơ

Lời giải chi tiết:

- Các dòng thơ không đủ năm chữ: “Tiếng gà trưa” ở đầu các khổ 2, 3 và 5.

- Số dòng trong mỗi khổ thơ không đều nhau.

Đọc hiểu 2

Câu 2: Xác định vần và nhịp của bài thơ

Lời giải chi tiết:

- Vần trong bài thơ linh hoạt, chủ yếu là vần cách.

- Nhịp thơ thường là 3/2 hoặc 2/3, có dòng ngắt nhịp 1/4.

CH cuối bài 1

Câu 1: Cảm xúc xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ, khơi gợi từ tiếng gà trưa. Người xưng “cháu” là người lính trên đường ra trận.

CH cuối bài 2

Câu 2: “Tiếng gà trưa” lặp lại 3 lần, gợi lại kỷ niệm tuổi thơ về gà mái, bà, và ước mơ nhỏ bé của cháu.

- Em ấn tượng nhất với hình ảnh bà lo lắng chăm nuôi đàn gà để mua quần áo mới cho cháu.

CH cuối bài 3

Câu 3: Người bà hiện lên qua các hình ảnh chắt chiu, tần tảo, yêu thương cháu. Tình cảm bà cháu rất sâu nặng và thắm thiết.

CH cuối bài 4

Câu 4: Khi xa nhà hoặc gặp khó khăn, ta nhớ về gia đình vì đó là nơi an ủi và nguồn sức mạnh tinh thần lớn nhất.

I. Giới thiệu tác giả Xuân Quỳnh

Xuyên suốt nền văn học Việt Nam, Xuân Quỳnh (1942 – 1988) đã ghi dấu ấn với những tác phẩm thơ nổi bật như Thuyền và biển, Sóng, Thơ tình cuối mùa thu, và Tiếng gà trưa. Bà tên đầy đủ là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, xuất thân từ một gia đình công chức, mất mẹ từ sớm và được bà nội nuôi dưỡng. Năm 1955, bà gia nhập Đoàn Văn công nhân dân Trung ương, được đào tạo diễn viên múa và tham gia nhiều hoạt động văn nghệ quốc tế.

Giữa những năm 1960, Xuân Quỳnh học tại Trường bồi dưỡng những người viết văn trẻ của Hội Nhà văn Việt Nam và làm việc tại các báo như Văn nghệ và Phụ nữ Việt Nam. Bà kết hôn với nhà viết kịch, nhà thơ Lưu Quang Vũ vào năm 1973, và có một người con trai tên Lưu Quỳnh Thơ. Xuân Quỳnh qua đời trong một vụ tai nạn giao thông vào ngày 29 tháng 8 năm 1988 cùng với chồng và con trai ở Hải Dương.

Thơ Xuân Quỳnh thường chứa đựng những cung bậc cảm xúc phong phú, từ niềm hạnh phúc sâu lắng đến nỗi đau khắc khoải, thể hiện sâu sắc tâm tư và tình yêu thương trong vai trò làm vợ và làm mẹ. Các tác phẩm nổi bật của bà bao gồm Tơ tằm – Chồi biếc, Hoa dọc chiến hào, và Mẹ của anh. Bà được truy tặng Giải thưởng Nhà nước và Giải thưởng Hồ Chí Minh vì những đóng góp to lớn cho nền văn học Việt Nam.

II. Khái quát tác phẩm Tiếng gà trưa

1. Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ Tiếng gà trưa được viết trong giai đoạn đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ và lần đầu tiên xuất hiện trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968).

2. Thể loại

Bài thơ sử dụng thể thơ năm chữ, mỗi dòng gồm năm tiếng, cũng gọi là thơ ngũ ngôn trong văn học bác học hoặc thơ vãn năm trong văn học dân gian.

3. Bố cục

Bài thơ chia thành ba phần: Phần đầu (khổ thơ đầu) tập trung vào cảm xúc được khơi gợi từ tiếng gà trưa; Phần hai (5 khổ thơ tiếp theo) gợi lại những kỷ niệm tuổi thơ của người chiến sĩ; Phần ba (2 khổ thơ cuối) thể hiện những suy tư của người chiến sĩ.

4. Giá trị nội dung

Tiếng gà trưa không chỉ gợi lại những kỷ niệm tuổi thơ và tình cảm bà cháu mà còn làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương đất nước.

5. Đặc sắc nghệ thuật

Bài thơ sáng tạo và linh hoạt trong thể thơ năm chữ, với số câu thay đổi và cách gieo vần tự do. Điệp ngữ “tiếng gà trưa” xuất hiện ở nhiều vị trí, tạo điểm nhấn và kết nối cảm xúc trong bài thơ. Hình ảnh thơ bình dị nhưng chân thực, thể hiện sự hài hòa trong cảm xúc.

III. Câu hỏi vận dụng bài thơ Tiếng gà trưa

Câu hỏi 1: Cảm hứng của tác giả trong bài thơ đến từ đâu và mạch cảm xúc diễn biến ra sao?

Lời giải:

Âm thanh tiếng gà trưa làm sống dậy trong tâm trí người lính những kỷ niệm đẹp về tuổi thơ và hình ảnh người bà tần tảo, từ đó tạo động lực và khát vọng cho người lính trong cuộc chiến đấu.

Câu hỏi 2: Em cảm nhận thế nào về hình ảnh người bà và tình cảm bà cháu trong bài thơ?

Lời giải:

Người bà hiện lên với hình ảnh chăm sóc và lo lắng cho cháu trong cuộc sống khó khăn, tình cảm bà cháu sâu nặng và thắm thiết, cháu yêu quý và biết ơn bà.

Câu hỏi 3: Những hình ảnh và kỷ niệm nào trong tuổi thơ được gợi lại từ tiếng gà trưa, và bài thơ thể hiện những tình cảm gì?

Lời giải:

Tiếng gà trưa gợi lại hình ảnh con gà mái, ổ trứng, và kỷ niệm về người bà yêu thương. Bài thơ thể hiện tình cảm quý trọng và yêu thương đối với bà và cuộc sống tuổi thơ trong sáng.

Câu hỏi 4: Nhận xét về cách gieo vần và số câu trong mỗi khổ thơ, cùng tác dụng của việc lặp lại câu thơ “Tiếng gà trưa”?

Lời giải:

Bài thơ sử dụng thể năm chữ linh hoạt với cách gieo vần tự do. Câu “Tiếng gà trưa” được lặp lại để nhấn mạnh cảm xúc và kết nối các khổ thơ, tạo sự liên tục và cảm động.

Chuẩn bị

Hiển thị nội dung

Yêu cầu:

- Đọc bài thơ Tiếng gà trưa và tìm hiểu thêm về tác giả Xuân Quỳnh.

- Bài thơ viết trong giai đoạn đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ, in lần đầu trong tập Hoa dọc chiến hào (1968).

- Chia sẻ kỷ niệm với người thân trong gia đình.

Trả lời:

- Tác giả Xuân Quỳnh (1942-1988), quê Văn Khê, Hà Đông, đã để lại nhiều tác phẩm văn học giá trị và được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001. Bà nổi bật với những tác phẩm thơ và truyện thiếu nhi, phản ánh tình cảm chân thành và khát vọng hạnh phúc trong đời sống gia đình.

- Những kỷ niệm với người thân sẽ giúp người đọc hiểu hơn về giá trị và ý nghĩa của tình cảm gia đình.

1. Chuẩn bị

- Tác giả Xuân Quỳnh:

• Xuân Quỳnh (1942-1988), tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, quê tại làng An Khê, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội).
• Bà là một trong những nhà thơ nữ hàng đầu Việt Nam, được biết đến với danh hiệu nữ hoàng thơ tình yêu.
• Thơ Xuân Quỳnh thường phản ánh những tình cảm giản dị, chân thành trong đời sống gia đình và hàng ngày, thể hiện sự cảm mến và khao khát của một trái tim phụ nữ đầy yêu thương.
• Bà được vinh danh với Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2011.
• Các tác phẩm tiêu biểu: Chồi biếc (1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Lời ru trên mặt đất (1978), Chờ trăng (1981), Tự hát (1984); viết cho thiếu nhi: Mùa xuân trên cánh đồng (1981), Bầu trời trong quả trứng (1982)...

- Bài thơ Tiếng gà trưa được sáng tác trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mỹ và được xuất bản lần đầu trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968) của Xuân Quỳnh.

- Một số kỷ niệm với người thân như du lịch cùng nhau, bữa cơm đoàn viên ngày Tết…

2. Đọc hiểu

Câu 1. Tìm dòng thơ không đủ năm chữ khi đọc lướt bài thơ. Các khổ thơ có số dòng giống nhau không?

• Dòng thơ không đủ năm chữ: “Tiếng gà trưa”.
• Số dòng trong các khổ thơ không đồng đều.

Câu 2. Xác định vần và nhịp của bài thơ.

• Cách gieo vần linh hoạt: xa - ta, trắng - nắng, tới - mới, quốc - thuộc
• Nhịp thơ chủ yếu là 2/3 hoặc 3/2

Câu 3. Những hình ảnh và kỷ niệm được gợi ra từ “tiếng gà trưa”.

- Hình ảnh:

• Gà mái mơ - lông trắng đốm, gà mái vàng - lông óng ánh như nắng.
• Bà khum soi trứng, tích cóp từng quả để bán, mua quần áo mới cho cháu.
• Mùa đông đến, bà lo lắng đàn gà sẽ chết vì lạnh.

- Kỷ niệm: Cháu tò mò xem gà đẻ trứng, bị bà mắng “Gà đẻ mà mày nhìn/Rồi sau này lang mặt” khiến cháu lo lắng.

Câu 4. Từ diễn tả cảm xúc của người cháu.

Cảm xúc của người cháu: hạnh phúc, yêu thương.

Câu 5. Những dòng thơ có cấu trúc giống nhau trong khổ thơ cuối.

- Vì lòng yêu Tổ quốc

- Vì xóm làng thân yêu

- Vì tiếng gà cục tác

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Cảm xúc chủ đạo của bài thơ Tiếng gà trưa là gì? Cảm xúc này được gợi lên từ đâu? Người xưng “cháu” trong bài thơ là ai?

• Cảm xúc chủ đạo: nỗi nhớ
• Cảm xúc này được gợi lên từ tiếng gà trưa.
• Người xưng “cháu” là người chiến sĩ đã lâu xa quê.

Câu 2. Dòng thơ “Tiếng gà trưa” được lặp lại bao nhiêu lần trong bài? “Tiếng gà trưa” đã gợi cho người cháu những hình ảnh và kỷ niệm gì của tuổi thơ? Em ấn tượng với hình ảnh hoặc kỷ niệm nào nhất? Tại sao?

- Dòng thơ “Tiếng gà trưa” lặp lại ba lần.

- Những hình ảnh và kỷ niệm được gợi lên:

• Hình ảnh: Gà mái mơ - lông trắng đốm, gà mái vàng - lông óng ánh; Bà soi trứng, chắt chiu từng quả để mua quần áo mới cho cháu; Mùa đông, bà lo lắng đàn gà bị chết vì lạnh.
• Kỷ niệm: Cháu tò mò xem gà đẻ, bị bà mắng “Gà đẻ mà mày nhìn/Rồi sau này lang mặt” khiến cháu lo lắng.

- Ấn tượng với hình ảnh bà soi trứng, chắt chiu từng quả để mua quần áo mới cho cháu. Vì hình ảnh này thể hiện tình yêu thương và sự hy sinh của bà.

Câu 3. Những hình ảnh và chi tiết nào thể hiện rõ nhân cách của bà? Cảm nhận của em về người bà và tình cảm giữa bà cháu?

- Những hình ảnh và chi tiết:

Có tiếng bà mắng
- Gà đẻ mà mày nhìn
Rồi sau này lang mặt!

Tay bà khum soi trứng
Dành từng quả chắt chiu

Bà lo đàn gà chết
Mong trời đừng sương muối

Quần chéo go dài
Ống rộng quét đất
Cái áo cánh trúc bâu
Đi qua nghe sột soạt

- Qua đó, bà hiện lên với vẻ đẹp giản dị, tần tảo và đức hy sinh. Tình cảm bà cháu rất chân thành và cảm động.

Câu 4. Tại sao chúng ta thường nhớ về người thân yêu trong gia đình khi xa nhà hoặc gặp khó khăn?

Chúng ta thường nhớ về người thân yêu khi xa nhà hoặc gặp khó khăn vì họ là điểm tựa vững chắc, những người luôn yêu thương và sẵn sàng chia sẻ trong mọi hoàn cảnh.