Ad hominem là gì? Làm thế nào để tránh Ad Hominem?

1. Ad hominem là gì? Phân loại ad hominem

Ad hominem là một khái niệm trong hùng biện. Đây là từ viết tắt của Lập luận công kích cá nhân (tiếng La tinh: Argumentum ad hominem).

Lập luận công kích cá nhân là hình thức lập luận bằng cách tấn công các đặc tính, động cơ, hoàn cảnh của đối thủ tranh luận thay vì tấn công lý luận của họ. Điều này thường xảy ra với mục đích làm hại danh tiếng đối thủ trước công chúng. 

Khi sử dụng ad hominem, người dùng thường đánh đồng giữa chỉ trích con người và chỉ trích quan điểm. “Ad hominem” trong tiếng Latin có nghĩa là “nhắm tới cá nhân”. Việc này giúp người dùng hạ thấp uy tín của đối phương nhằm làm cho quan điểm của họ trở nên không đúng. Đây là một loại ngụy biện vì tính đúng đắn của một quan điểm là một đặc tính độc lập, không phụ thuộc vào người nói.

Lập luận công kích cá nhân thường thuộc nhóm ngụy biện phi hình thức (informal fallacy). Ad hominem được chia thành 5 loại (theo Watson) như sau:

1.1. Công kích cá nhân trực tiếp

Đây là kiểu công kích cá nhân có tính lăng mạ. Trong loại ngụy biện này, người tranh luận thường sử dụng công thức: “X là người xấu, vì vậy không nên tin những gì anh ta nói.”

Ví dụ, nếu Hitler nói 2 + 2 = 4, điều đó không làm cho phép toán này trở nên sai. Ông ta là người xấu, nhưng không có nghĩa là mọi điều ông ta nói đều sai. Bác bỏ một ý kiến chỉ vì nó đến từ một người không lương thiện là một ví dụ về công kích cá nhân trực tiếp.

1.2. Công kích cá nhân dựa trên hoàn cảnh

Trong loại ngụy biện này, không phải khả năng lập luận, mà là quyền phê bình của đối thủ về một điểm cụ thể nào đó bị tấn công.

Ví dụ, một người mẹ hút thuốc khuyên con không nên hút vì không tốt cho sức khỏe. Đứa trẻ trả lời, “Vậy tại sao mẹ cũng hút? Mẹ hút được thì con cũng hút được.” Ở đây, đứa con cho rằng vì mẹ hút thuốc nên điều mẹ nói về tác hại của việc hút thuốc là sai. Tuy nhiên, không thể phủ nhận lập luận của bà mẹ chỉ vì có sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động của bà.

1.3. Công kích cá nhân thiên vị

Loại công kích cá nhân này cho rằng một người đưa ra lập luận là do động cơ lợi ích cá nhân. Do đó, lập luận của họ không có giá trị vì họ đang thiên vị cho tổ chức hoặc phe phái của mình. 

Ví dụ: A đang nêu quan điểm, B phản bác: “Cha của anh A là Đảng viên đảng X nên chắc chắn anh A sẽ thiên vị cho Đảng X, do đó quan điểm của anh A không có giá trị.”

Trong ví dụ này, B đã ngụy biện bằng cách buộc tội A thiên vị cho Đảng X dù không có bằng chứng cụ thể.

1.4. Thả độc giếng

Một “thông tin” mang tính thù địch và bị bóp méo được đưa ra để làm mất uy tín, chê bai và/hoặc chế giễu người tranh luận hoặc quan điểm của họ ngay từ đầu.

Ví dụ: Thực khách (A): “Món ăn này dở quá, tôi không thể nuốt nổi!”

Người phục vụ (B): “Anh không phải là đầu bếp nên anh không đủ chuyên môn để nhận xét về món ăn này!”

Do đó, B đã dùng một thông tin tiêu cực để làm mất uy tín của A, cho rằng A không đủ thẩm quyền để nhận xét. Thực ra, A không cần phải là đầu bếp mà chỉ cần có vị giác bình thường để biết món ăn ngon hay không.

1.5. Ngụy biện “anh cũng vậy” (tu quoque)

Với lỗi ngụy biện này, người mắc lỗi không đối đáp với lập luận của đối phương, mà dùng lập luận đó để chỉ trích đối phương nhằm làm cho đối phương im lặng. Ví dụ: “Bộ cậu chưa bao giờ vi phạm luật giao thông mà nói vi phạm luật giao thông là sai”.

2. Ad hominem và biện pháp khắc phục

Ad hominem, cũng như các lỗi ngụy biện khác trong tranh luận, thường mắc phải vì người nói muốn chiếm ưu thế trong tranh luận, từ đó có thể biến sai thành đúng, biến đúng thành sai. Nguyên nhân thường do tâm lý hiếu thắng, do thói quen nói chuyện thông thường, hoặc do ảnh hưởng từ cách lập luận của báo chí.

Các lỗi ngụy biện trong tranh luận tưởng chừng nhỏ nhặt nhưng nếu không khắc phục, người thường xuyên ngụy biện sẽ dần quen tư duy theo lối mòn. Việc mắc lỗi nhiều lần có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, như:

• Làm chệch hướng, giảm chất lượng chủ đề tranh luận
• lập luận thiếu sắc bén, không sâu sát, không phục vụ mục đích tranh luận
• Làm mất thời gian, sứt mẻ tình cảm của đối phương
• Làm xấu đi hình ảnh bản thân.

Khi gặp những tình huống này, điều quan trọng là người đối thoại phải giữ bình tĩnh. Bạn càng mất bình tĩnh thì càng dễ rơi vào cái “bẫy tâm lý” của đối phương. Chỉ khi giữ được bình tĩnh bạn mới có thể đánh giá lập luận và dẫn chứng một cách chính xác, từ đó tìm ra phương pháp ứng đối hợp lý.

Khi chỉ ra các lỗi ngụy biện và phản biện lại, cần chú ý lời lẽ không nên quá bộc trực, dễ dẫn đến cộc cằn, thiếu lịch sự. Nguyên tắc quan trọng nhất khi đưa ra ý kiến trong giao tiếp, tranh luận là cần phải có sự nhã nhặn, tôn trọng người đối thoại.

Ngoài ra, bạn cũng có thể tham gia vào các cuộc thi hùng biện, tranh luận để luyện tập cách tranh luận văn minh, tránh ngụy biện.

3. Cuộc thi hùng biện Tiếng Anh

SPEAK YOURSELF là cuộc thi thuyết trình tiếng Anh do Mytour phối hợp tổ chức, nhằm tạo ra một môi trường tự do và thoải mái, tiếp thêm động lực và sự tự tin để các bạn dám thể hiện bản thân và trình bày quan điểm của mình về các vấn đề trong xã hội.

• Đối tượng tham gia: Các bạn trẻ, đặc biệt là các bạn trẻ yêu thích Tiếng Anh trên toàn quốc.
• Thời gian: Tháng 8-9/2022

Hãy tìm hiểu và theo dõi cuộc thi cũng như chuỗi sự kiện The IELTS EXPO để trang bị cho mình những kỹ năng cần thiết nhé.