Buzz
Thân Nhân Trung (1418 - 1499) tên thật là Hậu Phủ, người xã Yên Ninh, huyện Yên Dũng, nay thuộc tỉnh Bắc Giang. Ông đỗ tiến sĩ năm 1469, từng là thành viên trong Hội Tao đàn do vua Lê Thánh Tông sáng lập. Với tài năng văn chương, năm 1484, ông được nhà vua giao phó việc soạn thảo “Bài kí đề danh Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ ba”. Bài kí này đóng vai trò quan trọng như “Tựa” chung cho cả 82 tấm bia Tiến sĩ ở nhà bia Văn Miếu, Hà Nội.
Trích từ bài kí này, câu ngạn ngữ “Tài nghệ là nguồn sức sống của một dân tộc” được thể hiện qua câu: “Tài nghệ là nguồn sức sống của một dân tộc, sức sống phát triển thì đất nước mạnh mẽ, thịnh vượng, tiến bộ, sụt giảm thì đất nước yếu đuối, suy thoái”. Tác giả đã thể hiện một quan điểm sáng suốt và chính xác, dựa trên hiểu biết sâu sắc về lịch sử của dân tộc, cho thấy ông có cái nhìn toàn diện, xa rộng.
Được hiểu theo nghĩa hiển ngôn, “tài” là khả năng, năng khiếu, “hiền” là tốt lành, đạo đức. Tài nghệng cao và có đạo đức, tình yêu quê hương, dân tộc, chính là “hiền tài”. Họ không chỉ là những người tài giỏi mà còn là những người có lòng yêu nước sâu sắc, luôn hướng về lợi ích của cộng đồng.
“Nguyên khí” là sức sống ban đầu tạo ra cho mọi vật, mọi sinh linh tồn tại trên trái đất. Hiểu rộng hơn, nó là yếu tố quyết định sự sống và phát triển của xã hội và quốc gia.
Vì sao “hiền tài là nguyên khí của quốc gia”? Hiền tài là sự kết hợp của tinh hoa đất trời, của khí linh thiêng ở khắp mọi nẻo đường, và của truyền thống dân tộc. Câu “Địa linh nhân kiệt, nên hiền tài là nguyên khí của quốc gia” đã nói lên điều này.
Những người được coi là “hiền tài” đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc định hình sự thịnh vượng của một triều đại cũng như của quốc gia. Có rất nhiều ví dụ trong lịch sử Việt Nam như Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, Giang Văn Minh, Tô Hiến Thành, Chu Văn An, Lê Quý Đôn, Nguyễn Huệ… và trong thế kỷ XX là chủ tịch Hồ Chí Minh - người đã lãnh đạo thành công cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, giành lại độc lập và tự do cho đất nước, đồng thời khẳng định vị thế của Việt Nam trên thế giới.
Trong cuộc chiến chống Pháp, có một số nhân vật, trí thức được đào tạo ở nước ngoài đã từ bỏ cuộc sống dư dả, trở về đất nước và đóng góp cho cuộc chiến. Kỹ sư Trần Đại Nghĩa, người đã chế tạo ra nhiều vũ khí quan trọng cho cuộc chiến chống Pháp.
Các bác sĩ như Phạm Ngọc Thạch, Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ… đã dành nhiều công sức nghiên cứu, tạo ra những loại thuốc quý giá để điều trị cho thương binh, bộ đội trên chiến trường. Nhà nông học Lương Định Của đã nghiên cứu, tạo ra những giống lúa mới, chống sâu bệnh và tăng năng suất lúa, cải thiện cuộc sống của nông dân và cung cấp lương thực cho chiến trường miền Nam trong cuộc chiến Mĩ.
Như đã đề cập trước đó, vai trò của “hiền tài” đối với sự phồn thịnh của quốc gia là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, “hiền tài” không phải là điều tự nhiên mà có. Bên cạnh tài năng bẩm sinh, những người có tài phải trải qua quá trình phát hiện và giáo dục nghiêm túc để họ có nhận thức chính xác về mục đích học tập và đạo đức con người, để nuôi dưỡng lòng yêu thương và hiểu rõ trách nhiệm của mình đối với xã hội. Theo quan niệm của Khổng giáo, việc giáo dục con người phải dựa trên đức (đức giả bản dã), còn tài năng là phần ngọn (tài giả mạt dã). Nguyễn Trãi cũng đặt “đức” trên hơn “tài”: “Tài thì kém đức một vài phần”. Đại thi hào Nguyễn Du cũng nhấn mạnh: “Chữ tâm mới bằng ba chữ tài”. Quan điểm đó vẫn giữ nguyên giá trị đến ngày nay. Bác Hồ đã nhấn mạnh: “Có tài mà không có đức là người vô ích. Có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”.
“Hiền tài” trước hết phải là người có đức. Trong chế độ phong kiến, đức là lòng trung trực, ái quốc. Mọi suy nghĩ và hành động của các bậc “hiền tài” đều không ra khỏi bốn chữ đó. Những mưu cầu, tính toan cho lợi ích cá nhân không thể làm thay đổi lý tưởng cao quý giúp vua, giúp nước.
Theo chuẩn mực đạo đức của Nho giáo, họ là những người chính trực, lương thiện: “giàu không biến, nghèo không khuất, uy vũ không khống”. “Hiền tài” là những mẫu gương tận hiếu với dân, tập trung cho nước. Mạc Đĩnh Chi, trạng nguyên đời Trần, khi được triều đình gửi làm sứ phương Bắc đã thể hiện tính kiên định và tự tin bằng sự thông thạo lời nói của mình.
Giang Văn Minh hy sinh tính mạng để bảo vệ danh dự của vua Nam và quốc thể nước Nam, xứng đáng là sứ thần Đại Việt. Không thể kể hết tên tuổi các bậc “hiền tài” của nước Nam, đúng như Nguyễn Trãi từng viết: “Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau, song hào kiệt đời nào cũng có” (Bình Ngô đại cáo).
Lịch sử hàng nghìn năm của Việt Nam đã trải qua nhiều biến cố. Tuy lịch sử luôn tiến triển về phía trước, nhưng đôi khi cũng gặp thời kỳ suy thoái, đau thương. Vận mệnh của dân tộc, của đất nước đặt trên vai “hiền tài”, nhưng vì nhiều lý do, họ đã không thể hoàn thành nhiệm vụ mà quốc gia giao phó. An Dương Vương với thành Cổ Loa kiên cố và nỏ thần uy nghi, nhưng do chủ quan nên nước mất nhà tan. Trần Ích Tắc, Lê Chiêu Thống chỉ vì vụ lợi mà hèn nhát cam tâm làm tay sai cho quân xâm lược phương Bắc. Đó là lúc nguyên khí suy thoái, thế nước yếu rồi xuống thấp. Điều quan trọng nhất là “hiền tài” phải thực sự có tài. Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn với tài năng quân sự lỗi lạc đã góp phần quan trọng vào chiến thắng lừng lẫy của quân dân nhà Trần. Tài năng quân sự và ngoại giao xuất sắc của Nguyễn Trãi đã khiến ông trở thành vị quân sư hàng đầu của Lê Lợi, có ảnh hưởng lớn đến chiến thắng của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, đánh bại quân Minh, giải phóng đất nước.
Một tấm gương sáng của “hiền tài” đã trở thành biểu tượng không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn lan rộng ra toàn cầu, đó là Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Tên của ông liên kết mật thiết với hai cuộc kháng chiến đau thương và dữ dội của dân tộc Việt Nam chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Ông đã góp phần làm cho lịch sử kiêu hãnh, không khuất phục của quốc gia. Khi nhắc đến ông, cả nhân dân và bạn bè trên khắp các châu lục đều yêu mến và tự hào; ngay cả kẻ bại trận cũng phải ngả mũ thán phục.
Từ xa xưa, các triều đại phong kiến luôn quan tâm đến việc mở các trường học và tổ chức thi cử để tuyển chọn những nhân tài để phục vụ đất nước.
