Buzz
Chọn lọc câu ca dao về tình yêu và lòng nghĩa để hiểu rõ hơn về truyền thống văn hóa lâu dài của dân tộc.
Anh (chị) hãy chia sẻ ý kiến và cảm nhận về những câu ca dao trữ tình, đẫm tình cảm về yêu thương và tình nghĩa.
I. BỐ CỤC
1. Khai mạc:
- Ca dao - dân ca là ngôn ngữ chân thực thể hiện đời sống tinh thần, tư duy, và tình cảm sâu sắc của người lao động thời xưa.
- Ca dao trữ tình là những giai điệu yêu thương, lưu giữ tình nghĩa...
- Dưới đây là một số câu ca dao đặc sắc (Chọn 5 câu).
2. Nội dung chính:
* Phân tích ba câu đầu mở đầu:
- Bên bờ sông kia, một người đứng đó,
Anh ơi, qua sông này, em ngả cành hồng chờ đón.
- Uốc chi con sông hẹp chừng một con đường,
Bến cầu dải yếm, chàng sang chơi vui đùa.
- Ước sao anh biến thành tấm gương,
Để em mỗi ngày, anh là bức gương sống.
- Ước gì anh hoá ra cánh cửa,
Để cho em giữ cau tươi trầu vàng.
+ Ba câu ca dao này hòa quyện thực và huyền bí, tạo nên một hình tượng thơ phong cách.
- Thực: Cô đứng bên sông, dòng nước hữu tình, anh và em gần kề.
- Ảo: Chiếc cầu cành hồng, chiếc cầu dải yếm, anh hoá ra gương, em hoá ra cơi.
- Hình ảnh chiếc cầu trở thành biểu tượng của sự hẹn hò, gặp gỡ, được tưởng tượng phong phú, lãng mạn, như chiếc cầu cành hồng, chiếc cầu dải yếm, thể hiện khao khát yêu thương và gần gũi.
- Hình ảnh chiếc gương, chiếc cơi đựng trầu, những vật trữ tình của cô thôn nữ, trở thành biểu tượng tình yêu tha thiết và sâu sắc.
- Ước gì từ 'Ước gì' nói lên khát khao gắn bó với người yêu như hình với bóng. Anh mong mình hoá ra gương, ngày ngày được ngắm nhìn vẻ đẹp của em, quấn quýt bên em. Ước gì anh trở thành cơi, để em mang theo mỗi khi đi đâu. Hình ảnh cau tươi, trầu vàng tượng trưng cho hạnh phúc và sự vững bền của hôn nhân.
* Phân tích hai câu sau:
+ Tình cảm thuỷ chung, vững bền.
- Hình ảnh cây đa, bến nước, con đò diễn đạt ý nghĩa trên. Cây đa, bến đò tượng trưng cho người ở lại, trong khi khách bộ hành và con đò là biểu tượng cho người ra đi.
- Câu thứ năm: Khiến rõ lòng chung thuỷ bền vững. Dù mưa nắng, thời gian trôi, hoàn cảnh biến đổi, cây đa và bến đò vẫn trung thành đón khách bộ hành, và khách bộ hành luôn nhớ về cây đa và bến đò quen thuộc.
- Câu thứ sáu: Đưa ra một tình huống đối lập: Cây đa và bến cũ vẫn giữ lại những hẹn hò trăm năm nhưng con đò mới đưa người thay thế cho con đò cũ. (Tượng trưng, ước lệ) - Người tình xưa giờ ở đâu? Một cách diễn đạt tâm trạng buồn bã, nuối tiếc.
3. Kết bài:
- Tình yêu thương, tình nghĩa là truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
- Truyền thống ấy đã là nguồn cảm hứng cho những giai điệu trong ca dao - dân ca. Thông qua đó, ta có thể hiểu được bức tranh tinh tế về tâm hồn, tư duy, và tình cảm sâu sắc của những người lao động xưa.
II. BÀI LÀM
Ca dao - dân ca là bức tranh sống động về tâm hồn, tư tưởng, và tình cảm phong phú của người lao động xưa, bao gồm cả những mối quan hệ lứa đôi, gia đình, quê hương, và đất nước. Những lời ca trữ tình là những cung bậc cảm xúc về tình yêu thương và tình nghĩa, một bức tranh đẹp chất chứa ân tình của người nông dân Việt Nam được vẽ lên từ những cảm xúc đau đớn, cay đắng dưới bóng cây lùm xùm, bên đỉnh gốc đa cổ thụ, trước sân đình quê hương...
Dưới đây là những câu ca dao tiêu biểu về chủ đề yêu thương, tình nghĩa:
1. Bên bờ sông, cô ấy đứng đó,
2. Mong muốn anh đến như cành hồng nở,
3. Ước gì dòng sông rộng như một bản tình ca,
4. Để chiếc cầu dải yếm bắc giữa, chàng ta sang bên kia chơi.
3. Uớc gì anh trở thành chiếc gương,
4. Cho em soi mình mỗi ngày bình thường.
5. Mong anh hóa thành chiếc cơi,
6. Để em đựng cau tươi và trầu vàng trong đó.
4. Cây đa thân thuộc, bến đò quen thuộc,
Những chờ mong vẫn ngọt ngào dù nắng mưa.
5. Hẹn hò đã trôi qua trăm năm.
Cây đa bến cũ, con đò mới đưa.
Năm câu ca dao có thể phân thành hai nhóm. Nhóm thứ nhất bao gồm ba câu đầu, nhóm thứ hai chứa câu 4 và câu 5. Sự sắp xếp này dựa trên sự tương đồng về nội dung và nghệ thuật của chúng.
* Nhóm thứ nhất:
Câu chuyện tinh tế trong nhóm này nằm ở việc kết hợp độc đáo giữa thực tế và ảo trong hình tượng thơ.
Cô gái đứng bên sông là hiện thực, nhưng Ước gì anh ngả cành hồng cho sang thì sông và chiếc cầu cành hồng đều trở thành ảo, giống như sông rộng một gang để cô gái bắc cái cầu dải yếm trong câu thứ hai. Chiếc cầu - cành hồng, chiếc cầu - dải yếm không có thực nhưng lại được tạo ra bằng ước mơ bay bổng của con người. Chính những cây cầu ảo đó tạo ra vẻ đẹp kỳ lạ mà chỉ ca dao mới có. Sự độc đáo của những câu ca dao này nằm ở hình ảnh lãng mạn và tình cảm tinh tế mà chúng khơi lên.
Trong câu 1, chàng trai hỏi cô gái liệu cô có muốn sang bên này sông không, anh sẽ ngả cành hồng cho sang. Hình ảnh chiếc cầu - cành hồng, mặc dù chỉ là tưởng tượng, nhưng lại đẹp đẽ và tinh tế. Đó là chiếc cầu tình yêu anh muốn xây dựng từ trái tim anh sang trái tim em. Ước muốn này được anh chàng kín đáo giấu trong hình ảnh của một cây cầu độc đáo, không giống ai khác.
Trong thế giới ca dao tình yêu, hình ảnh của chiếc cầu trở thành một chi tiết nghệ thuật phổ biến. Nó là biểu tượng của nơi gặp gỡ, hẹn hò của những đôi tình nhân, là phương tiện để thể hiện những điều khó nói ra đầu tiên. Chiếc cầu có thể là cành hồng, cành trầm, ngọn mồng tơi, thậm chí là dải yếm:
- Hai ta bị chia cách bởi một dòng sông
Muốn sang bên kia, anh sẽ ngả cành hồng để tạo cầu đến em.
- Chúng ta bị cách xa bởi một cái đầm,
Muốn đến bên kia, anh sẽ bẻ cành trầm để tạo cầu cho chúng ta.
Cành trầm, lá dọc, lá ngang,
Để người từ bên kia có thể bước sang đây.
- Gần mà chẳng đến chơi,
Để anh ngắt ngọn mồng tơi bắc cầu.
Sợ rằng anh chẳng dám bước qua cầu,
Cho thợ tốn công, lòng em sầu.
Đặt trong hệ thống hình ảnh những chiếc cầu độc đáo khác nhau, ta càng hiểu rõ vẻ đẹp độc đáo của chiếc cầu - dải yếm:
Ước gì sông chỉ rộng một gang,
Bắc chiếc cầu dải yếm để anh chàng sang chơi.
Đây là ước muốn gặp gỡ của cô gái với người mình yêu. Cô đã thổ lộ ước muốn táo bạo đó bằng một hình ảnh độc đáo: Bắc chiếc cầu dải yếm để chàng trai sang chơi. Mong được gần nhau, cô gái ước mơ sông chỉ rộng một gang để chiếc cầu như dải yếm mềm mại, đưa anh chàng đến với những cảm xúc ấm áp và nhịp đập thổn thức của trái tim yêu thương.
Ước muốn mạnh mẽ, đầy tình cảm nhưng vẫn trữ tình và biểu lộ sự ý nhị không ngừng! Chiếc dải yếm mềm mại luôn ấp ủ, che chở cho người con gái. Cô gái muốn sử dụng đối tượng thân quen nhất và gần gũi nhất của mình, cái dải yếm, để bắc cầu mời gọi người yêu của mình. Điều này không phải là cành hồng, cành trầm, hoặc ngọn mồng tơi... đó là những đối tượng ngoại vi mà những người trữ tình sử dụng để bắc cầu, nhưng thực sự là cái dải yếm của họ. Chiếc cầu - dải yếm được hình thành từ tình yêu chân thành và sự sôi động của cô thôn nữ. Nó trở thành chiếc cầu tình yêu đẹp nhất trong ca dao và chỉ có trí tưởng tượng nghệ thuật dân gian táo bạo, sáng tạo mới có thể tưởng tượng ra chiếc cầu như thế!
Ở đây, con sông không có thực, nhưng chiếc cầu lại càng trở nên ảo. Có con sông đó, chiếc cầu mới xuất hiện. Điều này thực sự là chiếc cầu tình yêu, nhưng cũng là chiếc cầu của người con gái chủ động mời gọi người yêu vượt qua con sông, biểu tượng cho sự ràng buộc và ngăn cản của lễ giáo phong kiến thời xưa. Ý nghĩa tuyệt vời của câu ca dao nằm ở đây. Trong hệ thống hình ảnh của ca dao, hình ảnh chiếc cầu - dải yếm là đẹp đẽ nhất, độc đáo nhất, vì nó không chỉ thể hiện tình yêu chân thành mà còn là cách diễn đạt rất nghệ thuật của người lao động trong việc biểu đạt tình yêu đó.
Trong trường hợp của câu thứ 2, nhân vật trữ tình là một cô gái, trong khi câu thứ 3 lại là một chàng trai. Khi nam nữ yêu nhau, họ luôn quay về nhau, mong muốn được gần nhau.
Bài thơ này cũng đề cập đến mong ước gần gũi, nhưng ở mức độ mãnh liệt hơn: Ước gì anh hoá ra gương. Chàng trai mong muốn biến thành chiếc gương để luôn ở bên cô gái mình yêu. Hoá thân thành chiếc gương để em có thể nhìn thấy anh mỗi ngày và để bóng của em tỏa sáng trong ánh sáng của anh. Lãng mạn hơn nữa, chàng trai diễn đạt: Ước gì anh hoá ra cơi, Để cho em đựng cau tươi và trầu vàng. Hoá thân thành chiếc cơi để giữ cho cau tươi và trầu vàng, biểu tượng cho tình yêu và hôn nhân vững chắc. Những mong ước tận tâm của chàng trai, nếu cô gái biết đến, chắc chắn sẽ làm xúc động trái tim em.
* Nhóm thứ hai:
Ca dao thường sử dụng hình ảnh cây đa, bến nước, con đò để biểu hiện sự trung thành của con người. Những biểu tượng này phản ánh ý nghĩa tượng trưng mà con người gắn kết vào đó.
Đây là những hình ảnh quen thuộc, để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn người dân quê. Tại đầu làng hoặc nơi bến đò, thường xuất hiện cây đa cổ thụ. Dưới tán cây, những cuộc chia tay hoặc gặp gỡ thường diễn ra, là nơi lưu giữ nhiều kỷ niệm.
Trong hai câu ca dao thứ 5 và thứ 6, cây đa và bến đò đại diện cho những người ở lại; còn khách bộ hành và con đò là biểu tượng của những người ra đi.
Câu thứ 5 là sự khẳng định về lòng chung thuỷ giữa người đi và kẻ ở. Dù thời gian trôi qua, dù hoàn cảnh có thay đổi, cây đa, bến đò vẫn đợi khách bộ hành. Người đi luôn nhớ về cây đa cũ, bến đò xưa. Tình và nghĩa luôn gắn bó, tạo nên lòng chung thuỷ thắm thiết, bền vững.
Câu thứ 6 đưa ra một khung cảnh đảo ngược. Cây đa, bến cũ vẫn giữ lại những lời hẹn trăm năm, nhưng con đò mới đã thay thế con đò cũ đưa khách sang sông. Cảnh cũ vẫn đọng lại, nhưng người cũ (bạn tình năm xưa) đã đi về đâu? Tất cả trở thành ký ức. Tình tan vỡ, nhưng nghĩa vẫn còn đọng. Tiếc nuối, than trách, ngậm ngùi, bâng khuâng cho cả hai.
Yêu thương, tình nghĩa là truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Truyền thống đó nổi bật trong ca dao, dân ca, thể hiện qua vô vàn câu hát. Nhìn những câu ca dao trên, chúng ta cảm nhận được đời sống tâm hồn phong phú, sâu sắc, và tài năng thể hiện của người xưa qua nghệ thuật dân gian tuyệt vời.
Trong phần học Ngữ Văn lớp 10 với bài Anh (chị) hãy chọn một số câu ca dao tiêu biểu về chủ đề yêu thương, tình nghĩa và phát biểu cảm nghĩ về những câu ca dao ấy, nó giữ một vai trò quan trọng. Ngoài ra, cũng cần chú ý Phân tích câu Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa và có thể tham khảo thêm Phân tích bài ca dao sau: “Khăn thương nhớ ai...Lo vì một nỗi không yên một bề...” để chuẩn bị cho bài học.
