Anh (chị) suy tư về bốn từ: Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ trong đời sống cá nhân và quốc gia - Môn Học Ngữ Văn 12

Hành trình trở thành con người là một cuộc hành trình đầy gian khổ để hoàn thiện nhân cách, phẩm chất, hướng đến việc phục vụ quốc gia và cả nhân loại rộng lớn hơn. Mỗi quốc gia có phong tục, tập quán riêng nhưng mục đích cuối cùng vẫn là giáo dục công dân của mình theo hướng Thiện. Trong sách Quan Tử của Trung Hoa, có một quan điểm mẫu mực rằng điều kiện quan trọng nhất để duy trì sự ổn định của một cá nhân đối với quốc gia là Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ. Nếu bốn yếu tố này không được tuân thủ, có nghĩa là những người không có lễ, không có nghĩa, không có liêm sỉ sẽ khiến cho quốc gia sụp đổ và diệt vong.

Không chỉ dân tộc Trung Hoa cần rèn luyện như thế, mà mỗi người trong xã hội cũng cần có những phẩm chất Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ được xem như là nền tảng không thể thiếu. Vậy vai trò của bốn đức tính này trong việc duy trì sự sống của quốc gia là thế nào? Thiếu đi những phẩm chất này, quốc gia sẽ chịu tai hại như thế nào? Lễ biểu hiện trong cách ứng xử phải tôn trọng và kính trọng người khác để duy trì sự hòa hợp; nghĩa là phải tuân thủ luật lệ, tránh xa điều xấu, thể hiện lòng hào hiệp và lòng nghĩa khí. Sống một cuộc sống trong sạch, thẳng thắn, không tham lam để duy trì phẩm chất Liêm và biết xấu hổ, biết đánh giá cao cho bản thân và quốc gia chính là Sỉ.

Cuộc sống này dường như không thể nhìn thấy được bốn đức tính này, nhưng thật sự chúng mang tính quyết định đến sự tồn tại của một quốc gia. Mỗi công dân thiếu đi lòng Lễ trong cách ứng xử với nhau làm hỗn loạn, phá vỡ trật tự, không còn sự tôn trọng. Trong bài học về “Chính danh” của Khổng Tử, có một phần rất hay: 'Quân vua, thần thánh, phụ cha, con con”. Điều này có nghĩa là mỗi người phải ứng xử đúng với vai trò của mình, không lẫn lộn, không tự ý, phải tuân thủ theo các quy tắc, quy định của xã hội. Từ ngày xưa, tổ tiên Việt Nam đã dạy con cái “anh nhường em kính”, “phu xướng phụ tùy”,... nhằm mục đích giữ gìn trật tự trong gia đình để đạt được hạnh phúc, sự yên bình cho cộng đồng, xã hội. Hãy xem, khi cha mẹ qua đời, anh em tranh chấp tài sản và đưa nhau ra “pháp đình”, vẫn có những việc đau lòng như vậy. May mắn là chúng không phổ biến, nếu không quốc gia sẽ đi về đâu? Trong mối quan hệ hàng xóm, người dân thường nói: “Láng giềng tối lửa tắt đèn có nhau”, hoặc “Bán anh em xa mua láng giềng gần” để thể hiện mối quan hệ gắn bó, giúp đỡ, tôn trọng và yêu thương lẫn nhau. Nếu quan hệ này tan vỡ, tình đoàn kết và lòng nghĩa xóm sẽ tan rã. Khi đi học, chúng ta thường nghe câu “Tiên học lễ, hậu học văn”. Vì vậy, từ “lễ” có thể coi là một cây cột nâng đỡ con người chúng ta.

Hãy suy nghĩ về ý nghĩa sâu sắc của nghĩa: Nghĩa của cha mẹ, nghĩa của thầy trò, nghĩa của vợ chồng, nghĩa của anh em trong tâm hồn dân tộc, và nghĩa của bạn bè thân thiết. Đó chính là năm phép tắc của Mọi việc phải có nghĩa để trở thành người có phẩm chất cao quý. Tránh xa những điều xấu là khởi đầu của nghĩa! Nghĩa thường kết hợp với nhân, 'Nhân nghĩa', “nghĩa tình' là nguyên tắc làm con người. Vì nghĩa của dân tộc, chúng ta luôn chia sẻ gian nan và hạnh phúc 'Nếu có điều gì bất hạnh xảy đến với dân chúng, người dân trong nước cần phải giúp đỡ nhau'. Nghĩa của dân tộc trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, đôi khi là sự chia sẻ bữa ăn dầu đắng nhưng không bao giờ phụ lòng nhau. Chỉ cần điều đó, những người lính có thể 'hy sinh cả cuộc đời'; quên đi cảnh khổ cực, nhưng không quên mùi vị bình dị của gạo nếp, đong đầy tình nghĩa: 'Tây Bắc không có lịch thời gian; Buổi ăn đầu tiên vẫn nhớ mùi hương'. Không chỉ Chế Lan Viên viết về điều này mà Quang Dũng cũng nhớ mãi hương vị nghĩa tình đó 'Nhớ đến người Tây Tiến, gạo đã khói; Nhớ đến mùa em ở Mai Châu mùi nếp xôi'. Nguyễn Đình Chiểu nói 'vạc không làm việc' thấy nghĩa không thực hiện thì 'Phi anh hùng'; không đáng mặt anh hùng. Vì vậy, Vân Tiên đã hành động với lòng nghĩa để cứu Kiều Nguyệt Nga. Kho tàng ca dao Việt luôn ca ngợi tình yêu và nghĩa. Tình yêu là sự quan tâm lẫn nhau: nghĩa là không bao giờ bỏ rơi nhau. Hãy lắng nghe tấm lòng của người vợ: 'Chồng em rách áo, em vẫn yêu; Chồng người mặc áo gấm, em vẫn kính mến'. Còn một câu chuyện về một con chó đã làm động lòng người. Đó là câu chuyện xảy ra hai năm trước tại Thẩm Dương, tỉnh Liêu Ninh, Trung Quốc, khi con chó vàng bị gãy chân do bị cán, con chó trắng kiên quyết không rời xa người bạn đang gặp khó khăn. Con chó trắng còn đưa con bạn vào nơi râm mát bằng mũi và sủa lớn khi có người lạ cố gắng tiếp cận. Đó thực sự là một ví dụ về nghĩa: Không bỏ rơi bạn trong lúc khó khăn. Con vật ấy đã làm gì, chúng ta còn đó. Vì vậy, có thể nói 'nghĩa' là một đức tính quý báu, như một cột mốc thứ hai nâng cao nhân cách của chúng ta.