Áo dài truyền thống

Áo dài truyền thống hay qipao là tên gọi khác nhau trong tiếng Việt cho một loại trang phục truyền thống của Trung Quốc, phổ biến ở Thượng Hải. Tên gọi Việt Nam được phát âm từ cách gọi trong tiếng Quảng Đông của chángshān (chữ Hán: 長衫, nghĩa là áo dài khác với áo dài Việt Nam).

Tên gọi

Trước đây, 'xường xám' chỉ lớp vải ngoài của người Mãn hoặc lớp vải choàng của phụ nữ. Tuy nhiên, sự hiểu biết này chỉ là suy đoán và không có bằng chứng cụ thể. Theo tài liệu từ sách Biển Từ, trang phục này là 'loại áo mà các thiếu nữ thời Mãn Thanh bắt buộc phải mặc, không có xẻ vạt, ống tay dài từ 3 phân đến 1 thước (đơn vị đo cổ Trung Quốc). Thân áo thường được thêu chỉ. Sau này, trang phục này có chút thay đổi và được phụ nữ dân tộc Hán mặc phổ biến hơn'. Trong tiếng Trung, từ qi (旗, kỳ) chỉ người Mãn Châu, pao (袍, bào) chỉ áo dài tới gót chân, do đó qipao nghĩa là áo dài của người Mãn, dài tới gót chân.

Hiện chưa có quy định rõ ràng về cách viết tên của trang phục này bằng tiếng Việt, do đó cách viết như sườn/sường hoặc xường/xườn và xám/sám vẫn chưa được thống nhất. Tuy nhiên, theo khảo sát trên Internet và kết quả tìm kiếm của Google vào ngày 14 tháng 2 năm 2009, các cách viết phổ biến là xường xám và sườn xám. Theo phiên âm từ tiếng Quảng Đông, cách viết chính xác nhất là Xường xám.

Trong tiếng Trung, trang phục này được gọi là Qipao (旗袍: kỳ bào), và trong tiếng Anh có nhiều cách dịch khác nhau như: Chinese dress, China dress, Qi pao, Mandarin Dress, Chipau, Cheongsam… Trong số đó, tên gọi 'Qipao' được biết đến nhiều nhất.

Lịch sử

Đây là trang phục chính thức của các thiếu nữ triều đình nhà Thanh ở Trung Quốc. Sau khi thống nhất các quận, vua Nỗ Nhĩ Cáp Xích đã thúc đẩy hệ thống bát tộc. Người Mãn Châu được gọi là 'người Kỳ', và trang phục của họ được gọi là kỳ trang hay xường xám, dùng cho cả nam và nữ. Đặc điểm của áo bao gồm cổ cao tròn, tay hẹp, mặt áo bên phải may chỉ chặt, bốn vạt áo đều xẻ, có khuy chặn và thắt đai lưng, làm từ nhiều loại da thuộc. Vào năm 1644, với sự giao lưu văn hóa giữa người Hán và người Mãn, áo đã có một số thay đổi như cổ cao hơn, vạt áo xẻ hai bên hoặc không xẻ, tay áo từ hẹp chuyển thành loe, và thêu hoa ngũ sắc. Chất liệu cũng dần chuyển sang bông và tơ lụa. Tuy nhiên, cách gọi xường xám vẫn còn phổ biến trong thời kỳ này, so với hiện tại vẫn còn nhiều khác biệt.

Từ đầu thế kỷ 20, sự kết hợp giữa áo triều Mãn và áo trẻ sơ sinh phương Tây đã tạo ra kiểu áo mới: mặt phải áo may sát chỉ, cổ dựng, túi tròn, vạt áo xẻ hai bên, ôm sát thân, tay áo có thể liền hoặc rời. Đến những năm 30 và 40 của thế kỷ 20, kiểu dáng áo đã đạt đến đỉnh cao của sự thay đổi.

Vào những năm 1920, xường xám bắt đầu xuất hiện trên các đường phố Thượng Hải, rồi lan rộng ra Tô Châu và Dương Châu. Sự phát triển của ngành thương mại Thượng Hải Hoa Dương đã tạo điều kiện cho sự bùng nổ của đô thị và sự hiện diện của nhiều người nước ngoài.

Ảnh hưởng của văn hóa quốc tế đã khiến phụ nữ Thượng Hải trở nên táo bạo hơn trong việc từ bỏ các phong cách truyền thống. Kết hợp yếu tố trang phục Mãn Thanh với ảnh hưởng của trang phục nữ phương Tây, xường xám trở thành một biểu tượng của vẻ đẹp nữ tính Đông Phương với hơi thở hiện đại. Sự phân chia xã hội sâu sắc ở Trung Quốc cũng tạo cơ hội cho xường xám phát triển và trở thành trang phục riêng biệt so với kì bào Mãn Thanh nguyên thủy.

Sự vận động giải phóng phụ nữ ở phương Tây và nhu cầu làm đẹp tự nhiên đã khiến phụ nữ tìm cách thể hiện vẻ đẹp cơ thể một cách thoải mái qua trang phục này. Trong bối cảnh phát triển thương mại, hàng loạt xưởng dệt và nhà may được thành lập, cùng với sự phát triển của ngành công nghiệp giải trí và quảng cáo, xường xám một lần nữa được 'thổi bùng' và phát triển mạnh mẽ.

Chỉ sau chưa đầy mười năm, xường xám đã thay thế hoàn toàn các trang phục khác, trở thành lựa chọn chủ yếu của phụ nữ Trung Quốc. Khi đã trở nên phổ biến, xường xám liên tục được đổi mới với nhiều kiểu dáng khác nhau: cổ cao, cổ thấp, tay hẹp hay loe, vạt áo dài hoặc ngắn, xẻ cao hay thấp tùy theo sở thích. Trong thời kỳ đỉnh cao, nhiều mỹ nhân nổi tiếng như Tống Mĩ Linh, Lâm Huy Âm, Hồ Điệp, Nguyễn Linh Ngọc, Trương Ái Linh… đã rất yêu thích xường xám. Khác với kì bào truyền thống, xường xám không đi kèm với quần.

Không rõ liệu xường xám đã làm nên những mỹ nhân hay những mỹ nhân đã làm nổi bật xường xám, nhưng rõ ràng xường xám đã trở thành một phần không thể thiếu trên sàn diễn nghệ thuật và là biểu tượng bất hủ của vẻ đẹp phụ nữ Trung Quốc.

Vai trò và ý nghĩa

Sự phổ biến của xường xám không phải là sự ngẫu nhiên, mà là kết quả của nhiều yếu tố như lịch sử, văn hóa và chính bản thân trang phục. Áo dài mang đến sự hòa quyện giữa hiện thực và lý tưởng, ôm sát cơ thể để tôn vinh những đường cong tự nhiên, đồng thời giữ được sự kín đáo và quyến rũ của người phụ nữ phương Đông. Cách thể hiện này phản ánh đúng sự tinh tế và nhã nhặn trong việc thể hiện vẻ đẹp hình thể của phụ nữ Đông Phương.

Chiếc váy liền thân tiêu biểu cho vẻ đẹp của người phụ nữ Trung Quốc với đôi tay dài và vai tròn. Chất liệu tơ lụa được nhấn bằng đường chỉ nổi dài, tạo nên vẻ đẹp nhẹ nhàng và tinh tế. Các họa tiết như vòng xoáy của khuy áo hay các đường viền tay, gấu áo không chỉ thể hiện bản sắc Trung Quốc mà còn làm nổi bật phong cách của người mặc.

Mật mã thẩm mỹ của áo dài chính là sự hòa quyện giữa 'ẩn' và 'hiện', 'sắc' và 'giới', 'mâu thuẫn' và 'hòa hợp', điều mà ngày nay người ta gọi là 'cảm tính theo cách Trung Quốc'. Nó phản ánh quan điểm thẩm mỹ mới mẻ của thời đại, đồng thời là đại diện tiêu biểu cho văn hóa Trung Quốc thế kỷ XX.

Áo dài ngày nay đã vượt ra ngoài hình ảnh của trang phục thời Mãn. Giá trị của nó không chỉ nằm ở thiết kế trang phục mà còn trong sự hòa hợp giữa quan điểm thẩm mỹ phương Tây hiện đại và thiết kế truyền thống dân tộc Trung Hoa. Nó thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa bản sắc dân tộc và sự giao thoa toàn cầu, đồng thời có ý nghĩa quan trọng trong việc nghiên cứu và khai thác văn hóa truyền thống của Trung Hoa.