Áo tứ thân truyền thống

Áo tứ thân (Chữ Nôm: 襖四身) là trang phục truyền thống của phụ nữ Bắc Bộ Việt Nam. Áo này đã từng được mặc hàng ngày cho đến đầu thế kỷ 20. Hiện tại, áo tứ thân chỉ còn được sử dụng trong các lễ hội truyền thống.

Mô tả

Áo dài từ cổ đến dưới đầu gối khoảng 20 cm. Áo có hai vạt trước và sau. Vạt trước chia thành hai tà riêng biệt theo chiều dài, trong khi vạt sau cũng được chia thành hai phần, nhưng được khâu lại tạo thành một đường dài gọi là sống áo. Do khổ vải thời đó chỉ khoảng 35–40 cm, nên phải ghép tà lại để tạo thành một vạt áo.

Áo tứ thân có hai vạt chính và bốn tà, không có khuy, dài và có hai tay áo để mặc. Bên trong, người phụ nữ mặc yếm, có thể là yếm cổ xây hoặc yếm cánh nhạn xẻ sâu. Yếm có màu sắc khác nhau: màu nặng cho phụ nữ lớn tuổi và màu đào hoặc đỏ cho cô gái trẻ. Yếm này được gọi là yếm 'bỏ bùa cho sư'. Ngoài yếm là chiếc áo cánh mỏng màu trắng và dây lưng xanh, kết hợp với cạp váy. Dây lưng xanh không chỉ giữ cho áo cánh và váy kết hợp mà còn tạo điểm nhấn màu sắc. Áo tứ thân giúp tạo dáng thon gọn và thanh thoát cho người mặc, dễ dàng hoạt động và di chuyển.

Phần lưng áo tứ thân được may từ hai mảnh vải, thường là màu nâu hoặc nâu non, kết hợp với màu cùng tông. Phía trước áo có hai thân tách rời, buộc lại với nhau và để thả trước bụng, tạo dáng thon gọn. Cổ áo được viền 1 – 2 cm. Áo dài gần chấm gót và tay áo được bó chặt.

Trên sân khấu truyền thống, áo tứ thân thường được dùng cho các vai nữ nông thôn, thường được may bằng vải màu sẫm và có khuy tròn gài bên nách phải.

Áo tứ thân không chỉ là trang phục đẹp mà còn mang ý nghĩa sâu sắc: Hai tà trước và hai tà sau đại diện cho tứ thân phụ mẫu (cha mẹ chồng và cha mẹ vợ). Vạt áo cụt bên trong tượng trưng cho cha mẹ ôm ấp con cái. Năm nút trên áo biểu trưng cho năm đức tính: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Hai vạt trước buộc lại thể hiện tình cảm vợ chồng quấn quýt.

Bài Chân quê của Nguyễn Bính mô tả hình ảnh truyền thống của người phụ nữ Việt Nam:

Yếm lụa sồi đâu rồi?

Dây lưng đũi nhuộm màu xuân còn đâu?

Áo tứ thân giờ ở đâu?

Khăn mỏ quạ và quần nái đen còn lại không?

Áo tứ thân thường được phối hợp với xà tích, nón thúng, và nón dâu. Khi tham gia hội hè, áo thường đi kèm với guốc cong sơn đen có hoa văn thủy ba và nón ba tầm có quai thao.

Xuất xứ

• Vào thế kỷ 20, để thuận tiện hơn trong công việc đồng áng, áo đối khâm đã được đơn giản hóa thành áo tứ thân (dù là loại áo đối khâm, nhưng áo tứ thân có cổ áo lập lĩnh). Với áo này, người mặc có thể buộc hai tà trước để trông gọn gàng hơn.