Bà Tây Vương Mẫu

Bà Tây Vương Mẫu (chữ Hán: 西王母, còn gọi là Vương Mẫu (王母), Dao Trì Kim Mẫu (hay Diêu Trì Kim Mẫu, 瑤池金母), Tây Vương Kim Mẫu (西王金母), Vương Mẫu Nương Nương (王母娘娘) hoặc Kim Mẫu Nguyên Quân (金母元君), là vị nữ thần cổ đại rất nổi tiếng trong truyền thuyết Đạo giáo Trung Quốc mà người Việt hay gọi là Bà Trời (Chữ Nôm: 婆𡗶) hay Địa Mẫu (地母), Vương Mẫu (王母).

Ban đầu, có truyền thuyết cho rằng Bà Tây Vương Mẫu có diện mạo là một nữ thần già hung dữ, là một vị nữ thần gây tai vạ ở phía Tây của núi Côn Lôn, không khác gì một quái vật, theo bộ Sơn Hải Kinh. Về sau, theo sự xuất hiện của Lão Tử thời Xuân Thu và bộ Đạo Đức Kinh là nền tảng chính thống của Đạo giáo Trung Quốc, sự nổi lên của Đạo giáo và các truyền thuyết dần biến Bà Tây Vương Mẫu thành một nữ thần hiền từ, vị thế của bà từ đó trở thành một trong những nữ thần tối cao và tiêu biểu nhất trong nhiều hệ thống tín ngưỡng Đông Á. Cùng với sự tôn sùng của Đạo giáo, Bà Tây Vương Mẫu thông thường được hình dung là một bà già hiền lành, hoặc một nữ thần tiên dung mạo diễm lệ, sống ở tại núi Côn Lôn thuộc phía Tây, ngự bên cạnh một bờ hồ tiên cảnh được gọi là Dao Trì. Trong vườn của bà có trồng bàn đào là giống đào tiên, ăn vào trẻ mãi không già. Hình tượng về bà nổi lên trong thế kỉ 2 khi hình thành nên Con đường tơ lụa.

Tên gọi và nguồn gốc

Tây Vương Mẫu qua các thời đại có nhiều tên gọi khác nhau, vượt qua biên giới văn hóa Đông Á, và được nhiều triều đại sau này tôn vinh.

Bà được nhắc đến lần đầu trong văn bản Giáp Cốt của nhà Thương. Ban đầu, bà được miêu tả là một vị thần trị vì ở phương Tây, gọi là Tây Mẫu (西母). Mặc dù hình ảnh chính xác của bà không rõ ràng, nhưng vào thời điểm đó, bà được tôn kính rất nhiều. Vào thời đó, bà được xem là nữ thần cổ xưa nhất và được thờ cúng một cách rộng rãi. Trong Sơn Hải Kinh của nhà Chu, bà được mô tả với hình dạng kỳ quặc, có răng nanh như hổ, một nữ thần mang tính chất nửa người nửa thú, có thể gây ra dịch bệnh, vì vậy thường được gọi là Yêu Mẫu (妖母).

Sau này, bà dần được nhập vào Đạo giáo, trở thành một nữ thần hiền hòa và trở thành biểu tượng của sự trường sinh bất tử. Học giả Trang Tử trong tác phẩm cùng tên mô tả bà như là một vị nữ thần tối cao, không ai biết bà từ đâu đến, cũng không ai biết bà đi về đâu. Theo Trang Tử, bà thường ngự trị tại một ngọn núi linh thiêng ở phía Tây gọi là Côn Luân, có sự liên kết với miêu tả từ thời nhà Thương là một vị thần ở phương Tây.

Trong thời kỳ nhà Đường, khi thi ca phát triển mạnh mẽ, hình tượng của Tây Vương Mẫu trở nên rất phổ biến. Các bài thơ về bà có thể được tìm thấy trong Toàn Đường thi, một tuyển tập thơ ca nổi tiếng của đời Đường. Sau khi nhà Đường suy vong, vào thời Ngũ đại thập quốc, Đỗ Quang Đình đã viết sớm cuốn Dung Thành tập tiên lục (墉城集仙錄), là người đầu tiên tổng hợp những câu chuyện về Tây Vương Mẫu, thường được coi là tác phẩm tinh túy nhất về nhận thức của người dân đời Đường về bà. Theo ghi chép của Đỗ Quang Đình, Tây Vương Mẫu đã giúp Lão Tử biên soạn cuốn sách Đạo Đức Kinh. Vào năm thứ 25 của Chu Chiêu vương, Lão Tử đi dạo khắp thiên hạ, gặp Tây Vương Mẫu và được bà trao cho cuốn sách này. Truyền thuyết này đặc trưng cho phái Thượng Thanh (上清), một phân nhánh của Đạo giáo mà Đỗ Quang Đình được coi là người sáng lập. Ngoài ra, trong vài bài thơ thời Đường cũng có mô tả sự gặp gỡ giữa Tây Vương Mẫu và Lão Tử, tuy nhiên vai trò của bà ở đây thường không cao, và Lão Tử được gọi là Nguyên Thủy Thiên Tôn. Đây là một trong những truyền thuyết phổ biến trong các phân nhánh khác của Đạo giáo.

Theo hình tượng biến hóa, dần dần có nhiều truyền thuyết khác nhau về tên thật của bà, bởi vì 'Tây Vương Mẫu' chỉ là biệt hiệu. Đoạn Thành Thức, một nhà thơ đời Đường, tác giả của 'Dậu dương tập trở - Nặc cao kí thượng' (酉陽雜俎·諾皋記上), đã viết rằng:「'Tây Vương Mẫu có họ Dương, tên Hồi, trị tại Tây Bắc núi Côn Lôn, qua đời vào ngày Đinh Sử. Cũng có người nói tên của bà là Uyển Cấm'; 西王母姓楊，諱回，治崑崙西北隅，以丁醜日死。一曰婉妗。」. Từ đó 'Dương Hồi' và 'Uyển Cấm' trở thành tên thật của Tây Vương Mẫu trong rất nhiều truyền thuyết.

Truyền thuyết và hình tượng

Gặp Chu Mục vương

Một trong những câu chuyện huyền thoại nổi tiếng về bà là việc gặp gỡ Chu Mục vương trong thời kỳ Tây Chu - một trong những Thiên tử vĩ đại nhất của thời đại này.

Sách Mục thiên tử truyện là một bản sách bằng thẻ tre được cho là sáng tác vào thời Xuân Thu, được phát hiện trong thời nhà Tấn và được các văn nhân đương thời như Tuân Úc tiến hành biên soạn lại thành 6 quyển. Trong nội dung cuốn sách ghi chép này có một câu chuyện về việc Chu Mục vương rời đi về phương Tây, nơi ông đã gặp một nữ thần xinh đẹp được gọi là Tây Vương Mẫu. Ghi chép đại khái nói:

• 「'Chu Mục vương cưỡi tám con ngựa tên Xích Ký (赤驥), Đạo Ly (盜驪), Bạch Nghĩa (白義), Du Luân (逾輪), Sơn Tử (山子), Cừ Hoàng (渠黃), Hoa Lưu (驊騮) và Lục Nhĩ (綠耳), do Tạo Phụ đánh xe, Bá Yểu dẫn đường, từ năm thứ 13 (khi ông lên ngôi) đến năm thứ 17, tiến hành chiến dịch Tây về phía núi Côn Lôn. Đoàn quân lớn bắt đầu từ Tông Chu, vượt qua sông Chương, đi qua các vùng núi Hà Tông, Dương Hu, núi Quần Ngọc, điều hành qua 9 vạn dặm, trải qua Tứ vực, chạm đến Lưu Sa phía Bắc, tiếp xúc với Tây Vương Mẫu. Sau đó tiến đến Âm Sơn, cao nguyên Mông Cổ, bồn địa Tháp Lý Mộc, Thông Lĩnh'」.

Theo cách miêu tả trong 'Mục thiên tử truyện', hình ảnh của Tây Vương Mẫu vào thời điểm này không còn kỳ dị nữa, mà trở thành một nữ thần với nhan sắc vô cùng xinh đẹp, giỏi ca hát, khiến Chu Mục vương say đắm. Cả hai đã yêu nhau, vương tử Mục mang các báu vật của mình để dâng cho Dao Trì của Tây Vương Mẫu, cả hai hát hò say mê.

Tây Vương Mẫu hát ca dao:「'Bạch vân tại thiên, sơn cung tự xuất, đạo lí du viễn, sơn xuyên gian chi, tương tử vô tử, thượng năng phục lai'」, ý rằng Thiên tử đến cùng ta chung vui rất quý, nhưng liệu có thể gặp lại được không. Chu Mục vương nghe xong cũng thấy rất hứng khởi, lòng không thôi mà cũng hát theo:「'Dư quy đông thổ, hòa trị chư hạ, vạn dân bình quân, cố ngô kiến nhữ, bỉ cập tam niên, tương phục nhi dã'」, ý rằng bản thân ông cần phải trở về cai trị dân chúng một cách tốt đẹp, khi thiên hạ hòa bình thì sẽ lại đến gặp Tây Vương Mẫu. Đối với cuộc gặp gỡ này, Chu Mục vương luôn nhớ mãi không quên, còn khắc sâu trong tâm trí trên tảng đá Yểm Sơn, trồng cây bên cạnh.

Câu chuyện này tiếp tục được ghi lại trong Trúc thư kỉ niệm và Sử ký Tư Mã Thiên (mục Triệu thế gia).

Gặp Hán Vũ Đế

Câu chuyện Tây Vương Mẫu gặp gỡ Hán Vũ Đế cũng là một trong những truyền thuyết nổi tiếng nhất về bà, được ghi lại trong Hán Vũ cố sự và Hán Vũ Đế nội truyện (漢武帝內傳) của Cát Hồng. Câu chuyện này xoay quanh về phép trường sinh bất tử.

Chuyện kể rằng, Hán Vũ Đế theo Đạo Giáo tin vào nghi lễ, nghe nói ngày mùng 7 tháng 7 (ngày Thất tịch), Tây Vương Mẫu sẽ xuống thiên. Vào ngày đó, đúng giờ canh hai, Tây Vương Mẫu cưỡi chiếc mây tím đến, gặp gỡ Hán Vũ Đế. Khi gặp Hán Vũ Đế, bà đã mời ông đến một buổi tiệc linh đình, tặng cho ông 7 quả đào tiên (một số sách nói là 5 quả). Đào tiên của Tây Vương Mẫu được gọi là Bàn đào (蟠桃), được trồng trong vườn đào trên núi Côn Luân, có khả năng trường sinh bất lão. Truyền thuyết cho rằng chỉ cần ăn một quả đào tiên là có thể sống ba ngàn năm tuổi thọ. Tuy nhiên, Hán Vũ Đế không thể sử dụng và không học được các phép thần thông của bà và không đạt được sự bất tử như mong muốn.

Sách 'Hán Vũ Đế nội truyện' cũng miêu tả rõ về nhan sắc của Tây Vương Mẫu:

Thần thoại Đạo giáo

Truyền thuyết về Tây Vương Mẫu là một trong những truyền thuyết đáng tin cậy và phổ biến nhất trong hệ thần Đạo giáo. Bà là nữ thần cai quản Tây Côn Lôn, cùng với chồng là Hạo Thiên Thiên Đế cai quản Thiên đình. Bà không có quan hệ ruột thịt gì với Ngọc Hoàng Đại Đế.

Đức Nguyên Thủy Thiên Tôn, còn được gọi là “Ngọc Thanh Nguyên Thủy Thiên Tôn”, là vị tối cao trong Tam Thanh và là vị Tôn Thần hạng nhất của Thần Tiên Đạo Giáo. Theo “Lịch đại thần tiên thông giám”, Ngài được tôn xưng là “Vị Tổ chủ trì cõi trời”. Mặc dù vị trí của Ngài cao hơn, nhưng Ngài xuất hiện muộn hơn Thái Thượng Lão Quân.

Hồi đầu của Đạo giáo không nhắc đến Nguyên Thủy. Trong “Thái Bình Kinh”, “Tưởng Nhĩ Chú” cũng không ghi danh Ngài, thậm chí trong thần thoại cổ Trung Quốc cũng không có tên Ngài. Danh xưng Nguyên Thủy lần đầu xuất hiện trong “Chẩm trung thư”, mô tả “Trước khi sự hỗn loạn chưa rõ ràng (thái cực), đã có 'tinh hoa của trời đất' là 'Nguyên Thủy Thiên Vương' hiện diện trong đó, sau đó phân hóa thành hai phần (lưỡng nghi), Nguyên Thủy Thiên Vương ở phía trên cõi trời, nâng lên hút khí trời, hạ xuống hít khí đất, với vô số kiếp sống cùng với Thái Nguyên Ngọc Nữ kết hợp để sinh ra Thiên Hoàng Tây Vương Mẫu. Thiên Hoàng sinh ra Địa Hoàng, Địa Hoàng sinh ra Nhân Hoàng, tiếp tục sinh ra con cháu là Bào Hi và Thần Nông. Vì vậy, cho nên có lời nguyền rằng: “Phía trên Đại La có bảy ngọn núi báu gọi là Huyền Đô Ngọc Kinh, có ba cung. Thượng cung là nơi ở của Bàn Cổ Chân Nhân, Nguyên Thủy Thiên Vương và Thái Thái Thánh Mẫu”. Từ đó, danh xưng Nguyên Thủy Thiên Vương được thiết lập.

Ngay từ đầu thời Hán, truyền thuyết của Đạo giáo đã lưu truyền về Tây Vương Mẫu và thuật trường sinh bất lão. Đây là hình tượng được liên kết mật thiết nhất trong rất nhiều tác phẩm truyền thuyết, đặc biệt là trong Đạo giáo. Trong sách 'Hoài Nam tử' của Lưu An, câu chuyện về Hằng Nga và Hậu Nghệ đã đề cập đến vai trò của thần dược trường sinh và việc Tây Vương Mẫu là người nắm giữ bí mật của loại dược đó. Đây là nền tảng cho sự thờ phụng Tây Vương Mẫu trong Đạo giáo sau thời Hán, khi người Đạo giáo bắt đầu tôn sùng bà, vị trí của bà được đánh giá cao hơn.

Học giả Cát Hồng thời Đường viết Chẩm trung thư (枕中書) có đoạn:「'Khi hai cực chưa phân rõ, thiên-địa-nhật-nguyệt chưa đủ, đã xuất hiện Bàn Cổ chân nhân, tự hiệu Nguyên Thủy Thiên vương. Sau đó, ông cùng Thái Nguyên Thánh mẫu thông khí kết tinh, sinh Đông Vương Công cùng Tây Vương Mẫu. Sau lại sinh Địa Hoàng, Địa Hoàng lại sinh Nhân Hoàng'」. Sách Tập thuyết thuyên chân (集說詮真) dẫn 'Tiên truyện thập di' (仙傳拾遺) lại nói:「'Tây Vương Mẫu ở giữa Côn Luân, có thành ngàn dặm, 12 tòa ngọc lâu. Bên trái có Ngọc nữ hầu, bên phải có Vũ đồng hạ. Các nữ tiên trong Tam giới thập phương đều là dưới trướng của bà'」.

Bởi vậy từ đó, Đạo giáo tu sĩ xưng Phù Tang Đại Đế Đông Vương Công làm Nguyên Dương Phụ (元暘父), còn Thái Chân Tây Vương Mẫu là Cửu Quang Huyền Nữ (九光玄女). Đông Vương Công hóa vạn vật, Tây Vương Mẫu hóa vạn linh, Tây Vương Mẫu cũng được tôn xưng Vạn Linh Chúa Mẫu (萬靈主母). Bà ở núi Côn Luân, là chủ quản của các nữ tiên trong tiên giới, là lãnh tụ tối cao của các nữ tiên trong truyền thuyết. Từ đây địa vị của Tây Vương Mẫu một bước lên trời, hình tượng răng hổ mình báo quái dị của thời Sơn Hải kinh đại biến, vì thế Đạo giáo văn nhân lại mổ xẻ hình tượng, nói người mang hình dạng kia không phải Tây Vương Mẫu, mà là 「'Vị thần Bạch Hổ phía Tây, sứ giả của Tây Vương Mẫu'; 西方白虎之神，西王母的使者」. Sách Tiên dao hư kinh (逍遙虛經) một lần nữa khẳng định:「'Người có búi tóc cài đầu chim đái thắng, răng hổ gầm ừ ấy là sứ giả của Tây Vương Mẫu, mà không phải nguyên hình của bà'」.

Thời nhà Đường, hình tượng Tây Vương Mẫu có thể nói là đã rất hoàn hảo. Sách 'Dung Thành tập tiên lục' của Đỗ Quang Đình ghi lại:「'Kim Mẫu Nguyên quân, cũng là Cửu Linh Thái Diệu Quy Sơn Kim mẫu. Một hiệu nữa là Thái Linh Cửu Quang Quy Sơn Kim mẫu, lại hiệu Tây Vương Mẫu. Bà là tinh túy của phương Tây, là cực tôn của Động Âm'」. Bà cùng Đông Vương Công được xem là thực hóa của thiên địa, âm dương của trời đất, hiệp trợ thiên địa, tán tương dưỡng dục. Khi các tu tiên đắc đạo, theo quan niệm Đạo giáo, nam giới thì bái tế Đông Vương Công, nữ thì bái tế Tây Vương Mẫu, sau đó mới cùng bái tế Tam Thanh.

Sau khi Tây Vương Mẫu trở thành chủ của chúng nữ tiên, Cửu Thiên Huyền Nữ sau đó cũng được chuyển thành một nữ tiên của Tây Vương Mẫu được sai khiến. Đạo sĩ Trương Quân Phòng (張君房) thời Bắc Tống đã biên soạn 'Vân Cấp Thất Thiêm' (雲笈七簽), ghi lại rằng:「'Cửu Thiên Huyền Nữ, là thầy của Hoàng Đế, là đệ tử của Thánh Mẫu Nguyên quân'; 九天玄女者，黃帝之師聖母元君弟子也。」. Theo quan niệm lúc này, Tây Vương Mẫu là 'Thánh Mẫu Nguyên quân', người chỉ dạy Hoàng Đế, vì giúp Hoàng Đế mà bà bèn phái Cửu Thiên Huyền Nữ truyền đạt ý của mình trong việc đánh bại Xi Vưu. Trong các sách Sơn đường tứ khảo (山堂肆考), Thông khảo toàn thư (集書詮真) nói rằng Thiết Quải Lý của Bát tiên được Tây Vương Mẫu đem tiên thuật truyền thụ, nên ông mới đắc đạo thành tiên.

Trong truyền thuyết dân gian

Theo giáo lý của Đạo Cao Đài, Tây Vương Mẫu hóa thân từ hai khí âm dương, có quyền phép vô biên, nắm giữ thiên hạ trong tay và được gọi là Kim Bàn Phật Mẫu.

Người vợ của trời

Tuy nhiên, trong nhiều truyền thuyết dân gian, Tây Vương Mẫu là vợ của Ngọc Hoàng Đại Đế, được xưng gọi là 'Vương Mẫu nương nương', trở thành một đệ nhất phu nhân quý phái trong thiên đình. Mối quan hệ này được miêu tả rõ trong Tây du ký của Ngô Thừa Ân và hí khúc Thiên tiên ký (天仙配). Theo một thuyết, Ngọc Hoàng là con thứ 10 (9 anh trước bị Hậu Nghệ bắn chết) của bà và Thiên Đế, sau khi Thiên Đế bị Ma tộc hại, Ngọc Hoàng Đại Đế đã lên nắm quyền thay thế.

Trong Thần tiên truyện (神仙傳) và Dung Thành tập tiên lục (墉城集仙錄), Tây Vương Mẫu có 24 con gái, trong đó có năm người có danh tính, bao gồm:

• Hoa Lâm (华林), con gái thứ 4, hiệu Nam Cực vương phu nhân (南极王夫人).
• Mị Lan (媚兰), con gái thứ 13, hiệu Hữu Anh vương phu nhân (右英王夫人).
• Thanh Nga (清娥), con gái thứ 20, hiệu Tử Vi vương phu nhân (紫微王夫人).
• Dao Cơ (瑶姬), con gái thứ 23, hiệu Vân Hoa phu nhân (云华夫人).
• Uyển La (婉罗), con gái thứ 24, hiệu Thái Chân vương phu nhân (太真王夫人).

Thời nhà Thanh, nam nữ không được tự do yêu đương, các truyền thuyết như Ngưu Lang Chức Nữ cùng Đổng Vĩnh và Thất tiên nữ đều tôn vinh Tây Vương Mẫu là một nữ thần hà khắc, có vai trò chính trong việc chia lìa uyên rẽ thúy. Theo một số phiên bản của Ngưu Lang Chức Nữ, Tây Vương Mẫu ban đầu tán thành tình yêu của hai người, nhưng sau đó Chức Nữ quá mê mẩn tình yêu, trễ hạn dệt vải mới bị trừng phạt. Ngọc Hoàng Đại Đế muốn chia cắt vĩnh viễn hai người, nhưng Tây Vương Mẫu đã dùng ngày 7 tháng 7 âm lịch hằng năm để hai người gặp lại nhau tại cầu Hỉ Thước, khai sinh ra truyền thuyết Thất tịch.

Trong Tây du ký, Tây Vương Mẫu có một vườn đào và sai 7 tiên nữ đem đào từ vườn đào đến Đảo Trì để tổ chức hội Bàn Đào, nhưng bị Tôn Ngộ Không ăn trộm gần hết. Vào ngày thứ 7, Tôn Ngộ Không bị Phật tổ Như Lai trừng phạt, Tây Vương Mẫu dẫn các tiên nữ đi bái Phật tổ, rồi quay trở về thiên đình vui ca múa hát.

Tín ngưỡng về Tây Vương Mẫu

Trong dân gian, vì gọi là 'Vương mẫu', nên một số cho rằng Tây Vương Mẫu là mẹ của Thiên Đế. Vị giai của bà và Đông Vương Công tương xứng, có người nói Đông Vương Công là Thiên phụ (天父), còn Tây Vương Mẫu là Thiên mẫu (天母). Hình ảnh của Tây Vương Mẫu đã trở thành một nữ thần được dân chúng tôn thờ, biến hóa từ một nữ thần tàn ác, đuôi báo răng hổ kỳ dị sang một nữ thần uy nghiêm và được mọi người tín nhiệm. Bà là biểu tượng của truyền thuyết về sự sống lâu nơi phương Tây, sống trên núi Côn Lôn và là chủ của vườn đào tiên. Biểu tượng của bà là Bàn đào cùng Tam túc điểu (三足鸟).

Dân gian còn cho rằng, Tây Vương Mẫu sinh vào ngày 3 tháng 3, và đó là ngày bà mở Hội Bàn Đào, nơi mà cúng tế bà. Đạo Cao Đài lại chọn ngày rằm tháng 8 là ngày Hội Yến Diêu Trì, tức là ngày hội của Tây Vương Mẫu với con cái của bà, không phải là ngày bà ra đời. Bà là chủ mẫu của các tiên, thường tổ chức các hội yến chiêu đãi các tiên, cũng như quản lý việc sinh con và hôn nhân. Đôi khi, bà bị nhầm lẫn với Bích Hà Nguyên quân (碧霞元君) của vùng Hoa Bắc.

Ban đầu, Tây Vương Mẫu có nhiệm vụ chủ trì hình phạt tư binh và xử lý thiên tai. Trong Hán Vũ Đế nội truyện, bà được miêu tả mang thanh kiếm Phân Cảnh, chứng tỏ hình ảnh của Tây Vương Mẫu trong thời kỳ này vẫn có xu hướng chiến binh, uy phong lừng lẫy, dù đã bắt đầu trở nên mềm mại hơn. Sau này, trong thời nhà Đường, hình ảnh này của Tây Vương Mẫu được chuyển sang Cửu Thiên Huyền Nữ, một đệ tử của bà, được minh chứng bằng việc Huyền Nữ thay mặt bà truyền binh pháp cho Hoàng Đế, giúp người chiến thắng Xi Vưu.

Phân tích theo quan niệm dân gian, hình ảnh Tây Vương Mẫu có thể đã phát triển từ các Nữ thần thực hiện các bí thuật cổ đại, gọi là Vu thuật (巫術) trong Hán ngữ hoặc Phù thủy trong lối nói phương Tây. Trong xã hội nguyên thủy, các Nữ thần thực hiện các nghi lễ tế, và là người cao quý trong bộ tộc. Theo quan niệm lúc bấy giờ, bà là sứ giả của thần linh. Nữ thần này thường chủ trì việc hiến tế, mà hoạt động này bao gồm giết vật tế (bao gồm cả con người), là hoạt động quan trọng nhất trong các nghi lễ, thường do Nữ thần thực hiện. Điều này có lẽ là một trong những nguyên nhân khiến Tây Vương Mẫu trong một thời gian được xem như một vị thần của tử thần.

Theo một bản ghi chép từ thời Tây Hán, việc thờ cúng Tây Vương Mẫu rất phổ biến vào thời điểm này. Năm Kiến Bình thứ 4 (3 TCN), thời Hán Ai Đế, nạn đại hạn khiến dân chúng lẩn thẩn, nhiều người từ Quan Đông chạy trốn, trong đó có nhiều người dùng cây lúa gié làm thờ trù Tây Vương Mẫu, hương khói lan tỏa, cầu xin sự bảo hộ của nữ thần. Khắp 26 quận, từ Đế đô đến Kinh sư, khắp nơi đều nghe thấy tiếng ca vũ cầu tế Tây Vương Mẫu.

Sự kiện này có thể coi là một bước tiến lớn trong sự thờ cúng Tây Vương Mẫu, khi tai ương bao trùm, tín ngưỡng thần linh trở thành phương tiện an ủi. Tây Vương Mẫu được thờ cúng rộng rãi, sau đó được công nhận là một tín ngưỡng lớn trong thời Hán, được tu sĩ Đạo giáo quan tâm đặc biệt. Bà chủ trì thuật trường sinh, điều này phù hợp với phương châm sống lâu của Đạo giáo. Do đó, hình tượng Tây Vương Mẫu được tu sĩ Đạo giáo tái hiện, từ một nữ thần hung ác ở phương Tây trở thành một Mẫu tiên, chia sẻ ảnh hưởng trong tôn giáo cùng Đông Vương Công, sau này Đông Vương Công dần trở thành Ngọc Hoàng Đại Đế, vì thế Tây Vương Mẫu trở thành 'vợ' của Ngọc Hoàng, hoàn chỉnh hình ảnh 'Vương mẫu nương nương'.

Trong sách Tiêu thị dịch lâm (焦氏易林) tổng kết những điều cầu xin từ dân chúng đối với Tây Vương Mẫu: cầu thần ban con trai, gia đình hưng vượng, bình an trong chuyến viễn du, sự sống lâu dài, phúc lộc, may mắn và hôn nhân hạnh phúc. Vì những phúc âm này, từ đời Hán đến nay, việc thờ cúng Tây Vương Mẫu luôn tấp nập, nhiều người dâng tận tâm của mình trong việc tôn thờ nữ thần này.

Hình ảnh Tây Vương Mẫu trong tranh vẽ thời nhà Thanh.

Tuy vị trí của Tây Vương Mẫu trong Đạo giáo đã được xác định, nhưng sự ảnh hưởng đối với dân gian dần suy yếu theo thời gian. Trong số các nữ thần Trung Hoa, Nữ thần biển Thiên Hậu Thánh mẫu nổi bật ở phía Nam (còn được gọi là Ma Tô), và Bích Hà Nguyên quân ở phía Đông Bắc, các tín ngưỡng địa phương của hai nữ thần này ngày càng vượt xa Tây Vương Mẫu, đặc biệt là Thiên Hậu Thánh mẫu có ảnh hưởng lớn trong tín ngưỡng người Hoa di cư.

Bên cạnh đó, Tây Vương Mẫu thường được nhân dân đồng nhất với hình tượng Vô Sinh Lão Mẫu, dần dần các truyền thuyết về bà trở nên phong phú hơn, hình ảnh Vô Sinh Lão Mẫu nguyên thủy bị lãng quên, Tây Vương Mẫu trở thành tâm điểm trong các câu chuyện dân gian. Vì lý do này, bà được tôn xưng là Dục Hóa Thánh Mẫu, Duy Hoàng Thượng đế, hay gọi tắt là Mẫu Nương.

Ngọc Hoàng, Thiên đình, Đạo giáo

Chú thích

Sách vở của các tác giả như栾保群, 马书田, 乌丙安, 马书田, và tai bút tiếng nói là 人民出版社, 北京燕山出版社, 辽宁人民出版社, 江西美术出版社, 和 National Taiwan University Press và Hackett Publishing Company, Hà Nội, Việt Nam.