Bắc Hà (huyện)

Bắc Hà là một huyện nằm ở phía đông bắc của tỉnh Lào Cai, Việt Nam.

Địa lý

Huyện Bắc Hà nằm ở phía đông bắc tỉnh Lào Cai, có vị trí địa lý:

• Phía bắc giáp với huyện Si Ma Cai
• Phía nam giáp với huyện Bảo Yên và huyện Bảo Thắng
• Phía đông giáp với huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang
• Phía tây giáp với huyện Mường Khương.

Bắc Hà có diện tích 681 km², dân số là 67.472 người, bao gồm 18 dân tộc, trong đó dân tộc H'Mông chiếm trên 47% dân số trong toàn huyện. Các dân tộc khác gồm Kinh, Dao tuyển (Mán đen), Tày, Nùng, Phù Lá, Hoa,...

Huyện Bắc Hà nằm ở độ cao khoảng 1.000 đến 1.500 m so với mực nước biển, có khí hậu ôn hòa. Nhiệt độ trung bình năm là 25 °C. Địa hình Bắc Hà nhiều núi đá vôi, độ dốc trung bình từ 24 đến 28°. Độ ẩm không khí trung bình là 75%.

Lịch sử

Tên gọi

Cái tên Bắc Hà bắt nguồn từ cụm từ tiếng Tày 'Pạc ha' có nghĩa là 'trăm bó gianh'. Thời thời Pháp, người Pháp ghi lại âm Pạc ha bằng chữ cái latin là Pakha. Người Việt phát âm thành Bắc Hà và trở thành tên gọi chính thức của vùng này.

Bắc Hà còn được gọi là 'cao nguyên trắng', vì trong những năm 1985 - 1986, ở các khu vực miền núi Việt Nam như Lạng Sơn, Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Nghệ An, người ta trồng khá nhiều loại cây gây nghiện như anh túc, cần sa với diện tích ước tính khoảng 19.055 ha (Lào Cai giai đoạn 91-92 diện tích gieo trồng là 801 ha).

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, anh túc và cần sa được trồng để lấy rau và làm thuốc giảm đau và chống ho bởi người dân ở đây và Bắc Hà cũng như các vùng khác đã chứng kiến sự xuất hiện của những loại cây này như một loại dược liệu. Ngoài ra, vì nhà nước chưa có chủ trương, luật pháp và biện pháp nhất quán về kiểm soát ma túy, nên khi thì nghiêm cấm, khi thì khuyến khích hoặc nới lỏng... Trong Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV), nước ta được phân công trồng cây thuốc phiện cung cấp làm nguyên liệu sản xuất dược...

Vì vậy, đến vụ mùa 1985 - 1986, diện tích gieo trồng cây thuốc phiện và cây cần sa đã lên đến 19.055 ha (cây cần sa 5 ha, cây thuốc phiện 19.050 ha). Diện tích thu hoạch lên đến 16.876 ha (cây thuốc phiện 16.871 ha). Sản lượng thu hoạch của cây thuốc phiện đạt 53.883 kg, của cây cần sa đạt 10.470 kg. Các tỉnh Hà Giang, Sơn La, Nghệ An, Yên Bái, Lai Châu, Cao Bằng là 6 tỉnh trồng và thu hoạch được loại cao nhất trong cả nước...

Đến năm 1993, Nhà nước đã tập trung hơn vào việc thuyết phục nhân dân bỏ trồng cây thuốc phiện. Kết quả là diện tích và sản lượng cây thuốc phiện đã giảm đi. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra lúc này là làm thế nào để có một giải pháp ổn định giúp họ không tái trồng các loại cây này nữa. Do đó, Lào Cai đã triển khai dự án trồng mận để thay thế cho loại cây này.

Mỗi khi xuân về, Bắc Hà lại phủ mình trong màu trắng của hoa mận, và tên gọi 'cao nguyên trắng' đã xuất hiện từ đó.

Lịch sử

Vùng đất Bắc Hà từ thời vua Hùng Vương là thuộc đất Tây Âu của Thục Phán. Thời Bắc thuộc, nằm trong châu Cam Đường, quận Giao Chỉ. Thời nhà Lý thuộc châu Đăng. Thời nhà Trần thuộc lộ Quy Hoá.

Từ thời nhà Lê đến thời Pháp chiếm đóng, nằm trong động Ngọc Uyển, châu Thủy Vĩ, phủ Quy Hóa.

Ngày 12 tháng 7 năm 1907, tỉnh Lào Cai được thành lập, Bắc Hà trở thành một châu thuộc tỉnh Lào Cai, với 4 huyện: Bắc Hà, Lùng Phìn, Si Ma Cai, Bảo Nhai.

Sau năm 1945, bãi bỏ cấp phủ, châu, thay vào đó gọi là huyện. Huyện Bắc Hà bao gồm thị trấn Bắc Hà và 39 xã: Bắc Hà, Bản Cái, Bản Già, Bản Liền, Bản Mế, Bản Phố, Bảo Nhai, Cán Cấu, Cán Hồ, Cờ Cải, Cốc Lầu, Cốc Ly, Dào Dền Sán, Hồ Mù Chải, Hoàng Thu Phố, Lầu Thí Ngài, Lử Thẩn, Lùng Chín, Lùng Phình, Lùng Sán, Na Hối, Nậm Đét, Nậm Khánh, Nậm Lúc, Nậm Mòn, Nàn Cảng, Nàn Sín, Nàn Thẩn, Nàn Vái, Quan Thần Sán, Seng Sui, Si Ma Cai, Sín Chéng, Sín Hồ Sán, Tà Chải, Tả Củ Tỷ, Tả Van Chư, Thải Giàng Phố, Thào Chư Phìn.

Ngày 15 tháng 11 năm 1966, Bắc Hà được chia thành 2 huyện Bắc Hà và Si Ma Cai. Huyện Bắc Hà còn lại thị trấn Bắc Hà và 22 xã: Bắc Hà, Bản Cái, Bản Già, Bản Liền, Bản Phố, Bảo Nhai, Cờ Cải, Cốc Lầu, Cốc Ly, Hoàng Thu Phố, Lầu Thí Ngài, Lùng Chín, Lùng Phình, Na Hối, Nậm Đét, Nậm Khánh, Nậm Lúc, Nậm Mòn, Tà Chải, Tả Củ Tỷ, Tả Van Chư, Thải Giàng Phố.

Năm 1976, hợp nhất tỉnh Lào Cai, tỉnh Yên Bái và tỉnh Nghĩa Lộ thành tỉnh Hoàng Liên Sơn, huyện Bắc Hà thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn.

Ngày 16 tháng 1 năm 1979, hợp nhất xã Bắc Hà và xã Tà Chải thuộc huyện Bắc Hà thành xã Tà Chải.

Cùng năm, huyện Bắc Hà và huyện Si Ma Cai lại sáp nhập thành một huyện được gọi là Bắc Hà.

Ngày 28 tháng 5 năm 1981, hợp nhất xã Cờ Cải và xã Lùng Chín thành xã Lùng Cải.

Ngày 12 tháng 8 năm 1991, tái lập tỉnh Lào Cai từ tỉnh Hoàng Liên Sơn trước đây, huyện Bắc Hà thuộc tỉnh Lào Cai, bao gồm thị trấn Bắc Hà và 33 xã: Bản Cái, Bản Già, Bản Liền, Bản Mế, Bản Phố, Bảo Nhai, Cán Cấu, Cán Hồ, Cốc Ly, Cốc Lầu, Hoàng Thu Phố, Lầu Thí Ngài, Lùng Cải, Lùng Phìn, Lử Thẩn, Lùng Sui, Mản Thẩn, Na Hối, Nậm Lúc, Nậm Mòn, Nậm Khánh, Nậm Đét, Nàn Sán, Nàn Sín, Quan Thần Sán, Sán Chải, Si Ma Cai, Sín Chéng, Tà Chải, Tả Củ Tỷ, Tả Van Chư, Thải Giàng Phố, Thào Chư Phìn.

Tháng 8 năm 2000, tái lập huyện Si Ma Cai dựa trên một phần diện tích và dân số từ huyện Bắc Hà.

Huyện Bắc Hà giữ lại thị trấn Bắc Hà và 20 xã: Bản Cái, Bản Già, Bản Liền, Bản Phố, Bảo Nhai, Cốc Lầu, Cốc Ly, Hoàng Thu Phố, Lầu Thí Ngài, Lùng Cải, Lùng Phình, Na Hối, Nậm Đét, Nậm Khánh, Nậm Lúc, Nậm Mòn, Tà Chải, Tả Củ Tỷ, Tả Van Chư, Thải Giàng Phố.

Ngày 1 tháng 3 năm 2020, hợp nhất xã Bản Già vào xã Tà Củ Tỷ và xã Lầu Thí Ngài vào xã Lùng Phình.

Huyện Bắc Hà hiện có một thị trấn và 18 xã.

Hành chính của địa phương

Huyện Bắc Hà bao gồm 19 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó có thị trấn Bắc Hà và 18 xã khác như Bản Cái, Bản Liền, Bản Phố, Bảo Nhai, Cốc Lầu, Cốc Ly, Hoàng Thu Phố, Lùng Cải, Lùng Phình, Na Hối, Nậm Đét, Nậm Khánh, Nậm Lúc, Nậm Mòn, Tà Chải, Tả Củ Tỷ, Tả Van Chư, Thải Giàng Phố.

Văn hóa và du lịch

Đặc sản của địa phương

• Rượu ngô Bản Phố: Loại rượu nấu từ hạt ngô ủ với men lá và hạt cây hồng mi
• Chè Bản Liền
• Mận tam hoa Na Hối, mận Tà Chải
• Mận địa phương như Tả van, mận hậu, tả hoàng ly, mận tím,...
• Lê Tai Nung
• Thảo dược như tam thất bắc, cát cánh, đương quy,...
• Cá tầm, cá hồi
• Dê núi
• Thịt lợn đen
• Gà đen
• Nấm chân chim
• Thắng cố ngựa
• Phở chua, phở trộn
• Xôi 7 màu
• Rượu ngô Bản Phố
• Khâu nhục
• Rau dớn
• Rau ngót rừng
• Ngồng cải mèo
• Su su
• Dưa mèo
• Ngựa Bắc Hà

Du lịch địa phương

Bắc Hà có nhiều di tích lịch sử, văn hóa và các điểm du lịch đáng chú ý, trong đó có lễ hội San sán (xuống đồng) của người H'Mông và người Tày; dinh của Hoàng A Tưởng, Đền Bắc Hà, di chỉ thành cổ Trung Đô; các làng nghề thủ công, làng nấu rượu ngô đặc sản của người Mông như Bản Phố, Tả Văn Chư; các chợ như chợ trâu Lũng Phìn, chợ văn hóa Bắc Hà, chợ Cốc Ly, chợ Bản Liền và nhiều nơi khác.

Đáng chú ý trong số đó là các di tích như dinh của Hoàng A Tưởng và Đền Bắc Hà. Dinh của Hoàng A Tưởng được xây dựng từ năm 1919 đến năm 1921 và được người dân địa phương gọi là 'Nhà Vua Mèo' do ông Hoàng Yến Chao, một quan châu Bắc Hà dưới thời Pháp, làm chủ. Dinh được tu sửa khôi phục để giữ nguyên phong cách kiến trúc lâu đài châu Âu nhưng vẫn có những điểm chi tiết mới, ví dụ như cầu thang thoát hiểm ở tầng 2 đã đóng lại. Trần nhà trước đây làm từ tre ngà phơi khô với vôi rơm, hiện nay được làm từ tre mai tươi và vôi rơm, mặc dù không còn như trước đây từ hơn 80 năm về trước. Dinh vẫn lưu giữ được các hiện vật của Hoàng Yến Chao như một bộ sảnh (bàn ghế cổ) và một chiếc gương Tàu (gương treo tường của Trung Quốc).

Đền Bắc Hà được xây dựng từ thế kỷ 19 bởi các dân địa phương và du khách cùng nhau. Đó là nơi thờ phụng Gia quốc công Vũ Văn Mật, người đã có công trong việc đánh đuổi giặc và bảo vệ vùng đất núi phía bắc chống lại sự xâm lấn của biên giới từ thời vua Lê Chiêu Tông (1516) đến nhà Mạc (1592) và các năm sau đó.

Đền thờ Gia quốc công Vũ Văn Mật, người có công trong việc đánh giặc và bảo vệ vùng đất núi phía bắc khỏi sự xâm lấn của biên giới từ thời vua Lê Chiêu Tông (1516) đến nhà Mạc (1592)

Liên kết bên ngoài