Buzz
Dẫn chứng Chi tiết
Mở đầu
Nguyễn Khuyến là một nhà thơ cổ điển lừng danh của dân tộc ta. Sự sáng tạo của ông diễn ra trên nhiều chủ đề, với nhiều nội dung tâm hồn sâu sắc. Trong số đó, một chủ đề nổi bật là việc miêu tả vẻ đẹp của cảnh quê, cuộc sống của những người dân làng quê. Từ những tác phẩm thơ của Nguyễn Khuyến, hình ảnh những làng quê bên bờ sông Hồng yên bình, thơ mộng đã được ông mô tả chân thực. Xuân Diệu đã nhận định rằng “Nguyễn Khuyến là nhà thơ của cảnh quê Việt Nam'. Ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến đã minh chứng sống động cho nhận định này. Đây cũng là những tác phẩm nổi bật nhất về mùa thu trong thơ ca Việt Nam từ xưa đến nay.
BÀI THÂN
1) Đánh giá tổng quan về bộ thơ thu của Nguyễn Khuyến
Viết về ba bài thơ về mùa thu, Nguyễn Khuyến đã thể hiện sự đam mê sâu sắc đối với mùa thu và quê hương. Sự đam mê đó cùng với tài năng văn chương của ông đã tạo ra giá trị đặc biệt của những tác phẩm này. Lịch sử văn học đã ghi nhận nhiều tác phẩm thơ về mùa thu nhưng ít có trường hợp nổi tiếng như bộ thơ thu của Nguyễn Khuyến. Trong việc đọc thơ của Nguyễn Khuyến, Xuân Diệu đã nhận xét: “Nguyễn Khuyến được biết đến nhất trong văn học Việt Nam với thơ Nôm. Trong số các tác phẩm thơ Nôm của Nguyền Khuyến, ba bài thơ về mùa thu Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh là những tác phẩm được nhiều người biết đến nhất'.
Mỗi bài thơ về mùa thu của Nguyễn Khuyến mô tả, cảm nhận mùa thu ở một không gian, thời gian khác nhau nhưng tất cả đều là những cảnh vật sống động của nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ. Không có những ước mơ xa xỉ như thường thấy trong thơ cổ, mà chỉ là những hình ảnh quen thuộc như bầu trời xanh ngắt, ao thẳm thu, cành tre rung rinh trong gió, con đường quanh co qua nhà xóm, những mái nhà tranh che mưa che nắng, hàng dừa xanh mướt bên bờ sông... tất cả đều là những cảnh quen thuộc của quê hương Việt Nam. Chúng yên bình và thanh thản như thường lệ, không hề bị chiến tranh xâm lược. Chúng khơi dậy trong lòng ta tình yêu và niềm tự hào về quê hương, tâm hồn của một dân tộc trí tuệ và tinh tế.
2) Mùa thu trên vịnh
- Bài thơ không chỉ mô tả mùa thu từ một góc nhìn cụ thể, mà còn tạo ra một bức tranh toàn diện, rất đầy đủ về mùa thu. Trong đó, có đủ những hình ảnh đặc trưng của mùa thu ở vùng quê Việt Nam (bầu trời xanh cao, cánh đồng cỏ xanh mướt, cành tre nhẹ nhàng, gió thu lạnh lẽo, mặt nước phản chiếu ánh trăng, chùm hoa lung linh...). Chỉ với vài nét vẽ, Nguyễn Khuyến đã lồng ghép hồn thu vào từng cảnh vật. Sự nhạy cảm của thi nhân được thể hiện rõ qua cách sử dụng ngôn từ:
Trời thu xanh ngắt thật cao
Cành tre lơ phơ, gió huyền bí
Cành cây rải rác, để lấp đầy bóng trăng...
- Cảnh mùa thu trong Thu vịnh rất trong sáng và yên bình. Từ hình dạng đến gam màu, từ âm nhạc đến sự di chuyển... mọi thứ ở đây đều nhẹ nhàng và êm đềm. Điều này cũng phản ánh tâm hồn của Nguyễn Khuyến. Ông không ưa những điều ồn ào, huyên náo, lòe loẹt. Tâm hồn của ông dễ cảm động trước những vẻ đẹp tinh tế, trang nhã, những màu sắc tươi sáng, dịu dàng. Tâm trạng đó thường ám ảnh cảnh vật một chút buồn bã, u uất.
- Không khí của mùa thu trong làng quê trong Thu vịnh yên bình và mang một chút buồn bã. Thời gian và không gian trở nên mơ hồ, không rõ ràng trong tâm trạng u uất của thi nhân:
Một vài chùm hoa màu vàng từ mùa thu năm ngoái
Một tiếng kêu từ phía trên không trung...
- Thế giới thiên nhiên này mang lại cảm giác tĩnh lặng và sự thanh bình vô tận. Trước những biến động không ngừng của cuộc sống, Nguyễn Khuyến mong muốn mãi được sống trong vẻ đẹp yên bình của làng quê.
3) Thu điếu (đi câu mùa thu)
- Bài thơ cảm nhận mùa thu từ một không gian đẹp đẽ, lãng mạn, nhìn từ góc độ của người đi câu.
- Bắt đầu bằng một khung cảnh mùa thu đơn giản nhưng độc đáo của làng quê, vùng đồng bằng Bắc Bộ: ao thu. Một thế giới yên bình, trong trẻo mà mọi thứ đều hòa quyện nhẹ nhàng:
Ao thu mát lạnh, nước trong xanh biếc
Chiếc thuyền câu nhỏ nhắn đậu dọc bờ.
- Những sự di chuyển và âm nhạc trong không gian thu này thật nhẹ nhàng và chỉ làm tăng thêm sự yên bình, sự tĩnh lặng. Dòng nước biếc chỉ 'nhè nhẹ sóng sánh'. Lá vàng cũng 'nhẹ nhàng lay động trong gió thu... Hai câu thể hiện cảnh gần, hai câu mô tả cảnh xa để tạo nên bức tranh mùa thu yên bình, u buồn. Chỉ có ở mùa thu mới thấy 'Tầng mây lơ lửng trên trời xanh ngắt' ấy (ba lần trong ba bài thơ thu đều có bầu trời xanh ngắt). Cũng chỉ có ở làng quê Bắc Bộ đang bước vào mùa thu mới thấy 'Con đường trúc quanh co vắng lặng teo' ấy!
- Trong bức tranh mùa thu ở Thu điếu, hình ảnh của người ngồi câu cá bên ao thu lạnh lẽo hiện lên. Nhưng người này không làm gì thêm cho bức tranh, ngược lại, tư thế và tâm trạng của họ chỉ làm tăng thêm vẻ đọng lại.
4) Thu ẩm (uống rượu mùa thu)
- Mùa thu trong bài thơ được cảm nhận qua cảm xúc của một người ngồi uống rượu. Lúc này, cảnh thu mang lại cho họ những cảm xúc riêng biệt - nhưng cũng giống như những ấn tượng mờ ảo, không rõ ràng. Chính vì vậy, bài thơ sử dụng nhiều từ lấp láy và vần 'oe'.
- Thu ẩm không chỉ mô tả một cảnh thu cụ thể tại một thời điểm nhất định mà là sự 'tổng hợp của nhiều cảnh thu ở nhiều thời điểm' (Xuân Diệu). Bài thơ cũng không nhắc đến từ 'thu' (khác với 'trời thu' trong Thu vịnh và 'ao thu' trong Thu điếu). Nhưng khi đọc, chúng ta vẫn cảm nhận được hình ảnh mùa thu quen thuộc của làng quê Việt Nam. Đó là căn nhà tranh bình dị trong con hẻm tối vào đêm sâu, lấp lánh những đom đóm:
Năm căn nhà nhỏ cheo leo.
Ngõ tối dày đặc đóm lấp lánh.
- Chỉ khi là “ngõ tối”, “đêm sâu' mới thấy “đóm lấp lánh'; ngược lại, sự lấp lánh của đom đóm lại làm cho ngõ tối trở nên tối hơn, đêm sâu thêm sâu... Đây là cảnh trong buổi sáng sớm (hoặc buổi chiều) với khói nhạt bay phơ phới ở phía sau nhà. Rồi lại là cảnh đêm trăng với mặt ao lung linh:
Phía sau nhà khói nhạt bay phơ phới
Mặt ao lung linh, bóng trăng rạng ngời.
- Một bầu trời xanh ngắt trong buổi trưa hoặc chiều, trong suốt như thủy tinh:
Trời tự nhiên xanh ngắt như ai nhuộm.
=> Bài thơ khiến ta nhớ đến “phi thời gian” nhưng cũng đưa vào không khí yên bình, trong lành quen thuộc của quê hương Việt Nam.
4) NHẬN XÉT CHUNG:
Cả ba bài thơ về mùa thu đã tái hiện những cảnh sắc đặc trưng và quen thuộc của mùa thu ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Mỗi bài thơ có cách diễn đạt, cảm nhận riêng, nhưng đều thể hiện tình yêu sâu sắc đối với quê hương trong lòng nhà thơ.
KẾT LUẬN
Những bài thơ về mùa thu của Nguyền Khuyến không chỉ là bức tranh sống động về quê hương nông thôn Bắc Bộ mà còn là dấu ấn của tâm hồn sâu lắng và tài nghệ điêu luyện của ông. Thành công của những tác phẩm này là minh chứng cho sự tinh tế và tài hoa của Nguyễn Khuyến trong việc miêu tả vẻ đẹp của mùa thu, đồng thời làm nổi bật tình yêu và quý trọng đối với quê hương và cuộc sống của ông.
