Buzz
Ý nghĩa
Có thể chọn bất kỳ phần nào trong bài để giảng
I. Mở đầu: Giới thiệu về tác giả, tác phẩm:
- Bằng Việt thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong phong trào kháng chiến chống Mỹ. Thơ ông tràn ngập, mềm mại, khai thác những kỷ niệm tươi đẹp và ước mơ tuổi trẻ.
- Bài thơ “Bếp lửa” được sáng tác năm 1963 khi tác giả là du học sinh Liên Xô.
- Chủ đề bài thơ gợi lên kỷ niệm về người bà và tình thân mẫu mực sâu sắc, chân thành.
II. Phần chính:
1. Kỷ niệm về tuổi thơ và tình thân mẫu mực
- Hồi ức về bà bắt đầu từ hình ảnh bếp lửa:
+ Bếp lửa “đốt lên mù sương” – bếp lửa thực.
+ Bếp lửa “ấm ấp đủ hơi” diễn tả sự nhẹ nhàng, ấm áp, kiên nhẫn của người trông nom bếp lửa.
+ Sử dụng biện pháp ám chỉ (áp dụng từ “bếp lửa”) để tạo ra hình ảnh sống động rực rỡ nhưng thân quen gần gũi với người con.
=> Hình ảnh bếp lửa đánh thức ký ức về bà và tuổi thơ.
- Kỷ niệm về tuổi thơ đầy gian khổ, khó khăn:
+ “Đói đến mòn mỏi” người con thấy ám ảnh bởi nghèo đói và quá khứ đau buồn của dân tộc.
+ Ấn tượng về khói bếp làm nhòm mắt người con khi nhớ lại “đau đớn dữ dội”.
+ Hồi ức, kỷ niệm liên quan đến âm thanh tiếng tu hú của quê hương: tiếng tu hú được đề cập năm lần trong bài thơ, từ lúc mơ màng, lúc đau khổ, tất cả để hình thành không gian mênh mông, rộng lớn, buồn vắng đến lạnh lùng.
- Tuổi thơ gian khổ nhưng người con được yêu thương, bảo vệ:
+ “Bà dạy”, bà chăm” cho thấy lòng nhân ái sâu sắc, tình yêu thương vô biên và sự chăm sóc từ bà dành cho con cháu.
+ Ngay cả trong thời kỳ khó khăn, nguy hiểm của chiến tranh bà vẫn kiên cường – phẩm chất cao quý của những người mẹ Việt Nam anh hùng ( Bất khuất lòng bà dạy con đối mặt).
→ Thông qua hồi ức về bà, những cảm xúc của nhân vật chân thành là sự kết hợp, kết hợp hoàn hảo giữa các yếu tố mô tả, biểu hiện, tự thuật, nỗi nhớ của con cháu là biểu hiện của tình yêu thương không giới hạn đối với bà.
2. Những suy nghĩ chiêm nghiệm về cuộc sống của bà cũng như hình tượng bếp lửa
Suy nghĩ về cuộc sống của bà
- Từ những kỷ niệm, hình ảnh bếp lửa luôn kết hợp với hình ảnh người bà
+ Hình ảnh bếp lửa thể hiện trong hình ảnh ngọn lửa: ngọn lửa của tình yêu thương, sự hy sinh luôn ủ sẵn trong lòng bà để chiếu sáng hy vọng, ý chí.
Một ngọn lửa trong lòng bà luôn sẵn sàng
Một ngọn lửa chứa đựng niềm tin vững chắc
+ Cụm từ “một ngọn lửa” nhấn mạnh tình yêu thương ấm áp mà bà dành cho con cháu, người bà nuôi dưỡng những điều tốt lành đẹp đẽ trong lòng con cháu.
→ Hình ảnh người bà trong lòng con cháu là người châm ngòi, duy trì lửa và truyền lửa, truyền niềm tin, sức sống tới thế hệ tương lai.
- Sự khiêm tốn, hy sinh của bà được thể hiện: “Sinh sống đắng cay của bà đã trải qua bao nhiêu khó khăn mưa nắng” - con cháu suy nghĩ về cuộc sống của bà
+ Cuộc sống của bà đầy những thăng trầm, khó khăn, cay đắng trải qua nhiều điều khác nhau.
+ Cụm từ “đốt lên” lặp lại bốn lần: người bà đã giữ lửa, thắp lửa những điều tốt đẹp trong lòng con cháu.
- Hình ảnh bếp lửa được biểu hiện qua hình ảnh ngọn lửa là người chứa chấp niềm tin, hy vọng của bà: Con cháu như phát hiện ra điều kỳ diệu giữa cuộc sống hàng ngày “Kì diệu và linh thiêng - bếp lửa” - con cháu hiểu được tình yêu thương và sự hy sinh của bà.
3. Nỗi nhớ mãi không phai, không nguôi về người bà
- Lời bày tỏ của con cháu khi trưởng thành, đi xa quê hương: con cháu vẫn cảm thấy ấm áp vì tình yêu thương vô tận của bà.
- Kết thúc bài thơ tác giả tự hỏi “Bây giờ bà đã bật lửa lên chưa?”: niềm tin kiên cường, nỗi nhớ luôn tồn tại trong lòng con cháu.
III. Kết luận:
- Tác giả đã thành công trong việc tạo ra hình tượng mang ý nghĩa thực, mang ý nghĩa tượng trưng: bếp lửa.
- Kết hợp mô tả, biểu hiện, tự thuật phù hợp với hồi ức và tình cảm của con cháu.
- Bài thơ chứa đựng triết lý, ý nghĩa sâu xa: những kỷ niệm thân thương từ tuổi thơ của mỗi người đều có sức mạnh, nâng đỡ con người trên hành trình cuộc sống, tình yêu và lòng biết ơn chính là biểu hiện rõ ràng của tình yêu, quê hương.
Bài mẫu
Tình yêu quê hương đất nước là mảng đề tài xuyên suốt các tác phẩm văn học thời kì chống giặc ngoại xâm. Góp vào vườn thơ thời chống Mỹ, cũng có một bài thơ nhẹ nhàng, sâu lắng nói lên tình cảm gia đình, mở rộng ra là tình yêu quê hương, đất nước: Bếp lửa. Đây là một sáng tác độc đáo, nhẹ nhàng mà sâu lắng của Bằng Việt.
Bằng Việt thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Ông viết bài thơ Bếp lửa vào năm 1963 khi còn là sinh viên đang học Đại học ở nước ngoài.
Cảm xúc dào dạt, lời thơ đẹp, giọng thơ thiết tha bồi hồi, hình tượng thơ độc đáo, sáng tạo, đặc sắc, đó là ấn tượng của nhiều người khi đọc bài Bếp lửa này.
Có 41 câu thơ, phần lớn là thơ 8 chữ (31 câu), còn có 7 câu thơ thất ngôn và 3 câu thơ 9 tiếng. Tất cả đều kết hợp một cách hài hòa, phong phú vần điệu, đọc lên ngâm lên nghe rất thích, rất thú vị.
Nhắc lại kí ức tuổi thơ một thời gian khổ - đói nghèo, chiến tranh, loạn lạc - qua hình tượng bếp lửa, ngọn lửa, đứa cháu ca ngợi đức hi sinh, sự tần tảo và tình thương bao la của bà, đồng thời nói lên lòng biết ơn bà, thương nhớ bà khôn nguôi.
Ba câu thơ đầu nói về bếp lửa và lòng cháu thương bà. Bếp lửa được nhóm lên trong sương sớm, ngọn lửa "chờn vờn" rung rinh, hắt ánh sáng lên tường nhà, liếp cửa. Bếp lửa ấm áp "nồng đượm" ấy còn mang tình thương chở che, ôm ấp, "ấp iu" của lòng bà. Bếp lửa của bà là bếp lửa của một cuộc đời đã trải qua "biết mấy nắng mưa", nghèo khổ và vất vả. Nghĩ về bếp lửa, nhớ về bếp lửa gia đình, mà đứa cháu thương hà khôn xiết kể.
Hai câu đầu song hành làm hiện lên hình ảnh bếp lửa của bà. Các chữ: "ấp iu nồng đượm", "chờn vờn'! rất hình tượng, gợi tả; chữ "thương" dùng thật đắt qua vần thơ cảm thán, làm cho cảm xúc lan tỏa, thấm sâu vào hồn người: Một bếp lửa chờn vờn sương sớm Một bếp lửa ấp iu nồng đượm Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.
Năm câu thơ tiếp theo, tác giả nhắc đi nhắc lại: "mùi khói", "khói hun", đã làm "nhèm mắt cháu", làm cho "sống mũi còn cay" đến tận bây giờ. Kỉ niệm thời thơ bé khi "lên bốn tuổi", kỉ niệm một thời đen tối, đói khổ. Đó là năm "đói mòn đói mỏi", năm Ất Dậu 1945, khi người chết đói như ngả rạ. Giọng thơ trĩu xuống, nao nao lòng ta:
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!.
Cái vị cay xè của khói hun nơi bếp lửa những nhà nghèo sẽ mãi mãi bám lấy bao tâm hồn tuổi thơ; cho dù năm tháng trôi qua nhưng kí ức ấy trở thành một vết thương lòng đâu dễ nguôi ngoai.
Đoạn thơ thứ ba gồm có 11 câu, nhắc lại một vài kỉ niệm sâu sắc về bà trong suốt thời gian "Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa". Thật là hồn nhiên và trong sáng khi nhà thơ tâm tình với chim tu hú. Chim tu hú kêu trong những ngày hè, khi trái vải đã chín đỏ cành. Tiếng chim tu hú là âm thanh đồng quê nghe thật tha thiết. Tiếng chim tu hú trong bài thơ là một sáng tạo của Bằng Việt khi nói về bà:
Tu hú kêu trên những cánh đồng xa
Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà
Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế
Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!.
Quá khứ và hiện tại đồng hiện. Tiếng chim tu hú trở thành một mảnh tâm hồn tuổi thơ. Cháu thương bà vất vả, lo toan, biết ngỏ cùng ai. Chỉ có thể tâm tình với chim tu hú. Nhẹ trách mà thương nhiều:
Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa
Tiếng chim tu hú gợi thương:
Mẹ cùng cha bận công tác không về
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học.
Trong nhiều gia đình Việt Nam. do nhiều cảnh ngộ khác nhau, mà vai trò của người bà - bà nội, bà ngoại - đã thay thế vai trò của người mẹ hiền. Các từ ngữ: "bà bảo", "bà dạy", "bà chăm" đã diễn tả mộl cách sâu sắc tấm lòng đôn hậu, tình thương bao la, sự chăm chút của bà đối với cháu nhỏ. Chữ "bà" và chữ ,"cháu" được điệp lại 4 lần gợi tả tình bà cháu quấn quýt yêu thương.
Được sống trong tình thương là hạnh phúc. Em bé trong bài thơ Bếp lửa tuy phải sống xa cha mẹ, tuy cặp nhiều thiếu thốn khó khăn, nhưng em thật hạnh phúc khi được sống trong vòng tay yêu thương của bà. Vì thế cháu mới cảm thấy một cách thiết tha nồng hậu:
Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc.
Đoạn thơ tiếp theo có 10 câu đã tô đậm thêm những phẩm chất cao quý của người bà yêu kính. Bà là chỗ dựa tinh thần vững chắc, sống trong những năm dài chiến tranh, khi "giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi" được sự "đỡ đần" của bà con hàng xóm, hai bà cháu mới dựng lại được túp lều tranh, thế nhưng bà vẫn "vững lòng" trước mọi tai họa, thử thách:
Vẫn vững lòng, bù dặn cháu đinh ninh:
"Bố ở chiến khu, bố còn việc bố
Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ,
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!".
Từ "bếp lửa" đứa cháu nghĩ về "ngọn lửa". Một hình tượng rất tráng lệ. "Bếp lửa bà nhen" sớm sớm chiều chiều đã sáng bừng lên thành ngọn lửa bất diệt, ngọn lửa của tình thương "luôn ủ sẵn", ngọn lửa của niềm tin vô cùng "dai dẳng" bền bỉ và bất diệt. Cùng với hình tượng "ngọn lửa", các từ ngữ chỉ thời gian: "rồi sớm rồi chiều", các động từ: "nhen", "ủ sẵn", "chứa" (chứa niềm tin dai dẳng) đã khẳng định ý chí, bản lĩnh sống của bà, cũng là của người phụ nữ Việt Nam giữa thời loạn lạc:
Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng...
Điệp ngữ "một ngọn lửa" và kết cấu song hành đã làm cho giọng thơ vang lên mạnh mẽ, đầy xúc động tự hào.
Tám câu thơ tiếp theo là những suy ngẫm sâu sắc của nhà thơ, của đứa cháu về người bà yêu kính, về bếp lửa trong mỗi gia đình Việt Nam chúng ta. Cuộc đời của hà nhiều "lận đận", trải qua nhiều "nắng mưa" vất vả. Bà cần mẫn lo loan, chịu thương chịu khó, thức khuya dậy sớm vì bát cơm, manh áo của con cháu trong gia đình, vần thơ chứa đựng bao nghĩa nặng tình sâu. Cháu vô cùng cảm phục và biết ơn bà:
Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa
Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm.
Bà đã nhóm bếp lửa trong suốt cuộc đời bà, đã trải qua nắng mưa "mấy chục năm rồi". Bà không chỉ nhóm bếp lửa bằng đôi bàn tay già nua gầy guộc, mà là bằng tất cả tấm lòng đôn hậu "ấp iu nồng đượm" của bà đối với con cháu. Chữ "nhóm" được láy đi láy lại 4 lần, đan kết với những chi tiết rất thực và gần gũi thân quen đối với mọi con người, đối với mọi gia đình chúng ta. Vị ngọt bùi của khoai sắn. hương vị ngào ngạt của nồi xôi gạo mới,... đều do bàn tay tần tảo của bà "nhóm" lên. Bà đã nhen nhóm, nuôi dưỡng trong lòng con cháu bao "niềm yêu thương", bao ước mơ hoài bão. Tâm hồn và khát vọng tuổi thơ đã sáng bừng lên từ ngọn lửa do bà "nhóm" suốt mấy chục năm trời:
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ.
Ánh sáng bếp lửa gia đình đã chiếu sáng bức chân dung người bà yêu kính. Người bà vĩ đại trở nên gần gũi yêu thương. Trong kí ức của đứa cháu, hình ảnh người bà phảng phất màu sắc cổ tích. Nghĩ về bếp lửa, nghĩ về bà, nhà thơ thốt lên ngợi ca. Cảm xúc dồn nén bỗng ùa ra, trào lên. Cảm xúc thơ, chất trí tuệ của thơ qua câu cảm thán đem đến cho ta bao liên tưởng về bà, về mẹ, vé mái ấm tình thương, về bếp lửa gia đình:
Ôi kỳ lạ và thiêng liêng - bếp lửa!
6. Bốn câu thơ trong phần kết thể hiện một cách đằm thắm tình thương nhớ, lòng kính yêu và biết ơn của đứa cháu bé bỏng nay đã đi xa. Cuộc đời mới thật vui, thật đẹp, đã "có ngọn khói trăm tàu", đã "có ngọn lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả", nhưng cháu vẫn không nguôi nhớ hà, nhớ bếp lửa gia đình thương yêu. Giọng thơ trở nên đằm thắm ngọt ngào:
Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngủ
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?...
Không gian và thời gian xa cách, và dù cuộc đời có đổi thay, nhưng tình thương nhớ hà vẫn thiết tha mãnh liệt. Cảm xúc thơ như những lớp sóng cuộn lên trong lòng người. Đó là dư ba và âm vang tình bà - cháu.
Bếp lửa là bài thơ rất hay và độc đáo. Trong ca dao, trong thơ ca dân tộc, có rất nhiều bài hay nói về người mẹ hiền. Bếp lửa là bài thơ viết về người bà yêu kính, tần tảo có tình thương mênh mông. Đó là sự độc đáo. Lời thơ đẹp, chất thơ trong trẻo trẻ trung. Hình tượng thơ: "bếp lửa", "khỏi hun", "ngọn lửa", "tiếng chim lu hú",... đan kết, xâu chuỗi, rất thờ, đầy ấn tượng.
Đọc bài thơ, chúng ta vô cùng xúc động về tâm tình tuổi thơ, về hình ảnh và vai trò người bà trong gia đình được nhà thơ nói đến. Qua đó, ta càng thấy rõ tình cảm gia đình là một trong những tình cảm thiết tha nhất của con người Việt Nam.
Với Bằng Việt, tình cảm gia đình đã chan hòa và thâm sâu với tình yêu quê hương đất nước. Tiếng chim tu hú, bếp lửa "chờn vờn sương sớm", vị ngọt bùi của khoai sắn, của nồi xôi gạo mới,... những âm thanh ấy, hương vị đậm đà, ánh sáng ngọn lửa và tình thương của bà... chính là hồn quê, là tình non nước. Có đi xa mới da diết nhớ.
Ai trong chúng ta còn bà, bà nội bà ngoại, ai trong chúng ta, bà đã khuất, hãy khẽ đọc bài thơ Bếp lửa, và chắc chắn sẽ tìm được cái tình, cái đẹp được nhà thơ gửi gắm...
