Buzz
Lâu nay, dân tộc ta đã kết luận rằng môi trường xã hội mà chúng ta sống, đặc biệt là mối quan hệ với bạn bè, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành đạo đức con người. Kết luận này được gói gọn thành câu tục ngữ: 'Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng'.
Để truyền đạt bài học, kinh nghiệm trong cuộc sống, người tiền bối thường dùng hình ảnh của các sự vật liên quan đến con người để diễn đạt ý tưởng của mình. Mực có màu đen, nếu tiếp xúc không khéo léo sẽ bị vấy bẩn. Mực tượng trưng cho những điều tiêu cực, không tốt đẹp. Đèn là nguồn sáng soi rọi mọi thứ xung quanh. Gần đèn, ta được ánh sáng. Đèn tượng trưng cho những điều tốt đẹp, sáng sủa. Từ hai hình ảnh tương phản của 'mực' và 'đèn', câu tục ngữ nhắc nhở chúng ta: Nếu tiếp xúc với những người xấu, chúng ta sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực; ngược lại, nếu quan hệ với những người tốt, chúng ta sẽ được ảnh hưởng tích cực, học hỏi những phẩm chất tốt đẹp từ họ.
Câu tục ngữ là bài học kinh nghiệm của người xưa được rút ra từ cuộc sống. Nó minh họa rõ mối quan hệ giữa môi trường xã hội và việc hình thành nhân cách con người.
Trong gia đình, cha mẹ là tấm gương mà các con học theo. Nếu gia đình hòa thuận, cha mẹ là người mẫu về học tập và đạo đức, thì con cái sẽ trở nên ngoan ngoãn. Trên khu phố, nếu mọi người đều tuân thủ quy định về văn minh đô thị, biết dạy dỗ con cái tốt, thì cuộc sống của khu vực đó sẽ trở nên đạo đức. Trong trường học, giao tiếp với bạn bè, nếu chúng ta kết giao với những người bạn tốt, chăm chỉ học tập, lễ phép và biết kính trọng lẫn nhau, thì chúng ta sẽ học được những phẩm chất tốt và trở nên tốt hơn.
Ngược lại, trong gia đình, nếu cha mẹ chỉ quan tâm đến công việc mà không để ý đến con cái, nếu vợ chồng luôn luôn gặp xung đột, thì các con sẽ trở nên hư hỏng. Ngoài xã hội, khi tiếp xúc với môi trường không tốt, con người dễ bị ảnh hưởng bởi những thói hư và mất đi phẩm chất tốt. Ví dụ, trong môi trường học, nếu ta kết giao với những bạn học xấu, thường trốn học và gây rối, thì ta sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. Trong văn học dân gian Việt Nam, có nhiều câu ca dao giáo dục về vấn đề này:
“Thói thường gần mực thì đen”
“Anh em bạn hữu phải lựa chọn kỹ lưỡng”
Tuy nhiên, không phải ai cũng dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xấu. Vẫn có những người vươn lên từ hoàn cảnh khó khăn, và dù xung quanh có những điều tiêu cực, họ vẫn giữ vững phẩm chất lương thiện. Ví dụ, anh Nguyễn Văn Trỗi, một thợ điện ở Sài Gòn, không bị cuốn theo lối sống xa hoa và những chiêu trò lừa đảo. Anh ta chọn con đường cách mạng, hy sinh cho lý tưởng của mình. Tấm gương của anh và những người khác đã trở thành bài học cho nhiều thế hệ sau.
Trong bước tiến của đất nước vào con đường công nghiệp hóa hiện đại, vẫn có những người không giữ vững phẩm chất đáng trân trọng của bản thân. Dù cuộc sống êm đềm, dù xung quanh là môi trường thân thiện, họ vẫn đánh mất đi giá trị, sống hưởng thụ trên những tài sản không công bằng, những giọt mồ hôi của dân lao động... Họ chính là những 'con sâu làm rầu nồi canh', là tác nhân gây ô nhiễm trong xã hội mà chúng ta phải loại bỏ.
Có thể nói, câu tục ngữ trên đem lại cho chúng ta một bài học quý báu, một cách nhìn sâu sắc về mối liên hệ giữa xã hội và việc hình thành nhân cách của bản thân. Câu tục ngữ giúp ta luôn cảnh giác trong giao tiếp với bạn bè, đồng thời xác định một vị trí vững chắc trước những tác động tiêu cực của môi trường xã hội để luôn luôn 'gần mực' mà không bao giờ 'đen' và 'gần đèn' để luôn tỏa sáng.
