Buzz
Thạch Lam là một tác giả luôn thể hiện sự tài năng trong việc quan sát, miêu tả tỉ mỉ, tinh tế những biến thái tâm trạng của nhân vật. Để hiểu rõ hơn về phong cách nghệ thuật của Thạch Lam, mời các bạn cùng theo dõi 3 bài mẫu văn dưới đây của Mytour nhé.
Phong cách nghệ thuật của Thạch Lam - Mẫu 1
Thạch Lam là một trong những tác giả nổi tiếng trong văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945, tác phẩm của ông mang một phong cách đặc biệt thể hiện tài năng, sở trường sáng tạo nghệ thuật độc đáo. Truyện ngắn của Thạch Lam không thu hút bạn đọc bằng những chi tiết xung đột gay cấn, mà gây xúc động độc giả bằng lối kể chuyện tâm tình, tâm sự về những cảnh đời, cảnh sống tối tăm, tù túng, tội nghiệp. Điều này cũng là nét đặc trưng trong phong cách của Thạch Lam, và tác phẩm Hai đứa trẻ là một ví dụ điển hình cho nét phong cách này.
Bức tranh về phố huyện được mô tả theo trình tự thời gian (khi chiều buông, khi đêm buông xuống, và vào lúc khuya có chuyến tàu chạy qua phố huyện). Điều này thể hiện sâu sắc không khí, nhịp điệu, và biến thái của thiên nhiên ngoại cảnh trong sự hòa hợp với tâm trạng, cảm xúc sâu kín trong thế giới nội tâm của nhân vật qua từng thời khắc khác nhau.
Cảnh phố huyện được tái hiện thông qua âm thanh và hình ảnh. Tiếng trống thu không, tiếng ếch nhái kêu rên ngoài đồng ruộng, tiếng muỗi vo ve trong cửa hàng của chị em Liên… Phong cảnh phương tây chói lọi như lửa cháy và những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn, các ngôi nhà đã đèn sáng, chợ đã tan mọi người về hết chỉ còn mấy đứa trẻ nhặt rác… Liên là một cô gái với tâm hồn phong phú, nhạy cảm với cuộc sống xung quanh, giàu lòng nhân ái, có những phát hiện tinh tế về cuộc sống con người nơi phố huyện.
Bức tranh về phố huyện kết hợp giữa hai loại chi tiết, hình ảnh: Hình ảnh êm đềm, dịu dàng và hình ảnh gợi lên cảnh nghèo khó, bế tắc… Tất cả ảnh hưởng sâu sắc vào tâm hồn ngây thơ của hai đứa trẻ.
Cảnh phố huyện khi chiều về mang một vẻ êm đềm nhưng cũng rất sâu lắng một nỗi buồn như chính nỗi buồn trong tâm hồn của Liên. Liên ngồi yên lặng, đôi mắt ẩn chứa bóng tối, lòng buồn nhưng tận sâu, mơ hồ khó hiểu trước những giờ phút của buổi tối. Cảnh chiều quê đã thấm vào tận đáy tâm hồn ngây thơ của chị.
Cảnh vẽ được hòa trộn bởi hai loại chi tiết gợi cảm giác thú vị và bế tắc. Sự thú vị của tiếng trống thu không, phong cảnh phương tây chói lọi như lửa cháy, mùi vị quen thuộc của đất đai… Sự bế tắc: Tiếng ếch nhái rên, tiếng muỗi, phiên chợ dần lặn, những đứa trẻ nhặt rác. Nhà văn rất tinh tế trong việc mô tả ngoại cảnh (phong cảnh buổi tối) bằng những câu văn nhẹ nhàng, u buồn, trầm lắng, đậm chất thơ, lộ ra tâm trạng “buồn nhưng sâu lắng” của nhân vật. Cảnh vật và nỗi buồn trong tâm hồn hoà quyện, tương phản và hòa hợp, tạo nên một bức tranh sống động.
Cảnh phố huyện được mô tả bằng sự kết hợp giữa ánh sáng và bóng tối. Từ những khe cửa của vài cửa hàng, những ngôi sao lấp lánh xen lẫn với ánh sáng từ đom đóm, đèn hạt đỗ của chị Tý, ánh lửa từ gánh phở bác Siêu, và đèn trong cửa hàng của Liên…
Đường phố và các ngõ con được bao phủ bởi bóng tối, con đường dẫn ra sông, đường qua chợ về nhà, và các ngõ vào làng. Liên đang trải qua tâm trạng buồn rầu, khao khát mơ ước một cái gì đó tốt đẹp, sáng sủa hơn cuộc sống đầy gian khổ hàng ngày.
Ánh sáng và bóng tối hòa quyện vào nhau, nhưng bóng tối trái lại chiếm ưu thế, phủ kín ánh sáng; ánh sáng nhỏ nhoi, yếu đuối, chỉ là những “khe sáng”, “chấm sáng”, “vệt sáng”, “hạt sáng” trong khi bóng tối lại dày đặc, mênh mông, như một con quái vật khổng lồ đang lan tràn, phủ kín toàn bộ không gian của phố huyện. Điều này gợi lên cảm giác bi thương, và một ý thức mơ hồ về cuộc sống đầy khổ đau, bế tắc tại phố huyện.
Giọng văn của đoạn văn này nhẹ nhàng, đầy chất thơ, câu văn dài dòng, nối tiếp nhau để thể hiện cảm xúc đang tràn ngập trong tâm hồn nhân vật trước khung cảnh màn đêm dần phủ lên phố huyện. Ví dụ: “Bắt đầu trời tối, một đêm mùa hạ êm đềm và thoải mái với hơi gió mát…” , “Khi tối đã buông, con đường dẫn ra sông, con đường về nhà qua chợ, và các ngõ vào làng trở nên tối đen hơn…”.
Chị em Liên mong đợi chuyến tàu đêm vì muốn thoả mãn sự khao khát được ngắm nhìn đoàn tàu. Với họ, đoàn tàu mang theo một “thế giới khác” rực rỡ hơn, tráng lệ hơn, và đầy ánh sáng của một Hà Nội xa vời trong kí ức tuổi thơ (nơi mà họ đã trải qua những ngày hạnh phúc), một Hà Nội sôi động, hạnh phúc và đầy niềm vui.
Liên cảm thấy buồn bã và đắng cay về cuộc sống chật chội, không thể thay đổi, và mọi điều tươi sáng chỉ là hy vọng mơ hồ, xa xôi. Liên “cảm thấy mình đang sống giữa bao nhiêu sự xa cách không biết như chiếc đèn nhỏ của chị Tý chỉ chiếu sáng một phần đất đỏ” - Chi tiết này gợi lên cảm giác bi ai, đáng thương cho những cuộc sống vô vị, không ý nghĩa.
Ở đây có sự đối lập giữa hình ảnh đoàn tàu đi qua phố huyện: “Sáng sủa, vui vẻ và rộn ràng”, hồi tưởng lại những kỷ niệm về Hà Nội, về những ngày hạnh phúc nhưng lại chỉ qua nhanh chóng rồi lại trở về cuộc sống phố huyện u tối, yên lặng và đầy bóng tối. Điều này làm cho đoàn tàu không chỉ làm giảm đi cuộc sống vô vị, buồn tẻ ở đây, mà ngược lại còn làm cho phố huyện càng trở nên vắng vẻ, tĩnh lặng, nỗi buồn sâu thêm trong tâm hồn ngây thơ của hai đứa trẻ.
Như vậy, bức tranh phố huyện tác động mạnh mẽ tới tâm hồn con người ở đây. Mỗi cảnh đều gợi lên một trạng thái cảm xúc của nhân vật Liên.
Thạch Lam thể hiện sự tài năng trong việc quan sát, mô tả tỉ mỉ, tinh tế những biến thái trong tâm hồn, tâm trạng của nhân vật. Cách xây dựng thế giới hình ảnh độc đáo, cảnh sắc xung quanh phản ánh rõ hình ảnh bên trong nhân vật. Đời sống tinh thần của nhân vật thay đổi một cách nhịp nhàng qua từng khoảnh khắc.
Bàn luận về giá trị nhân văn của truyện, Thạch Lam muốn nhấn mạnh bức tranh phố huyện nghèo nàn, tù túng và mong muốn một cuộc sống tươi đẹp. Chi tiết chờ đợi chuyến tàu đêm của chị em Liên truyền đi thông điệp nhân đạo của tác giả: Hãy giữ gìn tâm hồn, trẻ thơ, để các em thực sự sống trong tình thương yêu, hạnh phúc.
- Qua bức tranh phố huyện và tâm trạng của “hai đứa trẻ”, thể hiện lòng nhân ái sâu sắc của tác giả đối với những cuộc sống đau khổ, mệt mỏi trong xã hội cũ, đồng thời khao khát một cuộc sống tươi sáng hơn cho những con người nhỏ bé.
Truyện khẳng định một phong cách độc đáo của Thạch Lam. Truyện thể hiện một cấu trúc độc đáo, không có cốt truyện, không có xung đột, mâu thuẫn, chỉ là những chi tiết, hình ảnh kích thích cảm giác, suy tư về những cuộc sống nghèo nàn, đau khổ nơi ga xép, phố huyện.
Truyện đi sâu vào mô tả tâm lý, tình cảm của nhân vật với những biểu hiện cảm xúc sâu sắc, mơ hồ nhưng gợi cảm xúc mạnh mẽ. Ngôn từ trữ tình, dịu dàng, câu văn lưu loát mang đậm tinh thần thơ, diễn tả đa dạng tâm trạng của nhân vật.
Phong cách nghệ thuật của Thạch Lam - Mẫu 2
Văn chương là nghệ thuật của lời nói và mỗi nhà văn lớn đều là những nghệ sĩ tài ba về ngôn từ. Khác với ngôn từ không có tính nghệ thuật, chỉ dùng để truyền thông, truyền đạt thông tin chính xác, giới hạn nội dung. Ngôn ngữ nghệ thuật luôn cố gắng truyền tải quan điểm của nghệ sĩ vào đối tượng được mô tả, truyền đạt cách nhìn nhận về thế giới của nhà văn, nói cách khác là ngôn từ phản ánh cá nhân và phong cách nghệ sĩ.
Xuất hiện trong cánh văn cùng thời với nhiều tài tử khác, Thạch Lam mang dấu ấn độc đáo. Không sôi động như Vũ Trọng Phụng, không hài hước như Nguyễn Công Hoan, không triết lý như Nam Cao. Thạch Lam nhẹ nhàng và tinh tế. Ngôn từ và cảm xúc trữ tình là nét đặc trưng của truyện ngắn Thạch Lam. Mỗi câu chuyện ngắn của ông như một bài thơ về cuộc sống, về những định mệnh nhỏ bé, cô đơn và bất hạnh, thấu hiểu sâu sắc nỗi thương cảm, nỗi xót xa của tình người. Giản dị nhưng sâu sắc, chứa đựng tình yêu thương, Thạch Lam dẫn dắt người đọc tới vẻ đẹp, cái thiện. Ông luôn khám phá sâu vào tâm linh con người bằng ngòi bút tinh tế, hiểu biết về cuộc sống - những vẻ đẹp ẩn giấu trong tâm hồn: tình yêu, lòng từ bi, lòng thông cảm giữa con người với con người, giữa con người với vật. Cảm động trước tình thương mà trẻ em dành cho đàn chim non giữa cơn bão tố, sự hối hận vì một phút giận dữ đã gây ra bất hạnh cho một con người, sự đồng cảm với số phận nghèo khổ của những tấm lòng cao cả, những tâm hồn trong sáng, ngây thơ của trẻ em nghèo ở khắp mọi nơi… những con người bình thường nhưng lại nổi bật trong tác phẩm của Thạch Lam, làm nhấn mạnh về nhân cách và tình người cao cả. Ngôn từ trong truyện ngắn Thạch Lam là sự lưu loát, sức mạnh lớn:
“…Tôi ngạc nhiên tự hỏi tại sao tôi vẫn giữ được phẩm hạnh, không phải là kẻ trộm cắp, điều đó không khiến tôi ngạc nhiên hơn. Nhưng việc giữ phẩm hạnh, tôi thấy mình cũng không đáng khen ngợi. Tôi nhớ rõ lúc đó không có một ý nghĩ nào về danh dự, về điều đúng sai, điều trái trở ngại tôi, và khiến tôi tiến vào con đường ngay, như người ta vẫn nói. Không, không có gì như thế. Điều gì đã giữ tôi lại? Tôi không biết… có lẽ chỉ là một lời nói không đâu, một cử chỉ nào đó, về phía này hay phía kia, đã khiến tôi quyết định có trộm cắp hay không. Chỉ một sợi tóc nhỏ, một chút gì đó, tạo ra ranh giới giữa hai thế giới…” (Sợi tóc)
“Bà Cả dường như không nghe thấy gì nữa. Ánh mắt của bà trở nên xa xôi, như đang mơ mộng về một ước vọng xa vời, bà đang nghĩ rằng bà không bao giờ hiểu được những lo lắng đó, vì bà chưa bao giờ được ôm con trên tay, chăm sóc và ấp ủ một mầm sống trong lòng. Không bao giờ… dù bất cứ điều gì, bà cũng không đổi lại con của mình…” (Đứa con).
“… Có vẻ như có những bí mật đen tối khiến nàng sợ hãi, không dám thừa nhận. Mơ hồ nhận ra rằng nàng không đủ dũng cảm để thực hiện điều đó, không đủ quyết đoán với chính mình để đương đầu với những khó khăn mà cuộc sống đặt ra. Không phải vì nàng yêu thương đứa con lên sáu: nàng không yêu nó vì nó giống cha. Nhưng việc bỏ lại chồng và con để đi theo Tâm, để tìm kiếm hạnh phúc cho riêng mình, Liên cho rằng như là một việc không thể làm được bao giờ.” (Một đời người)
Thạch Lam không hoành tráng, không sắc sảo nhưng luôn sâu sắc và ẩn chứa. Và đằng sau những từ ngữ yên bình ấy là biết bao nỗi đau của sự tỉnh thức con người. Mỗi người đều phải đối mặt với những lựa chọn, những khoảnh khắc bên bờ vực của sự suy tàn tinh thần. Nếu không tỉnh táo và can đảm để chiến thắng, họ sẽ bị đánh bại, mất đi bản thân. Truyện ngắn của Thạch Lam với những từ ngữ nhẹ nhàng và sâu sắc, như những giai điệu tâm trạng giúp mọi người tỉnh táo để chọn lựa con đường đẹp nhất cho cuộc đời. Thạch Lam luôn tin rằng: “Văn chương không chỉ là cách giúp người đọc trốn tránh hoặc quên đi…, văn chương là một nguồn năng lượng cao quý và mạnh mẽ làm cho tâm hồn con người thêm sáng sủa và phong phú hơn.”(Theo dòng)
Văn của Thạch Lam nhẹ nhàng, nhưng sâu sắc đầy ấn tượng. Là thể loại truyện tâm tình, không có cốt truyện, chỉ toả ra một tâm trạng, một không khí nhưng rất chân thực, rất đời. Như một tấm gương sáng, truyện ngắn Thạch Lam cho mỗi người nhìn vào đều thấy phản chiếu của bản thân, thấy rõ điểm mạnh, điểm yếu để hiểu rõ hơn về bản thân, hiểu rõ hơn về con người, để đồng cảm hơn và sống đẹp hơn.
“…Tôi rùng mình suy nghĩ về số phận của anh xe khốn nạn. Ba đồng bạc phạt! Anh ta sẽ phải vay mượn tiền để trả phạt; nhưng ba đồng bạc nợ đó, bao lâu anh mới trả hết, sau những ngày đau khổ, bị chiếc xe đè nát, vì một mối thù nào đó?
Tôi càng suy nghĩ càng coi thường bản thân mình. Qua khu phố Yên Phụ, nhìn thấy những thợ thuyền làm việc chăm chỉ dưới ánh đèn trong những nhà lá, tôi vội vàng đi qua, có vẻ như nếu họ nhìn thấy tôi, họ sẽ biết về hành động tàn nhẫn và lừa dối của tôi cách đây không lâu… sự hối tiếc xé lòng…” (Một cơn giận).
Thạch Lam luôn lắng nghe, luôn thấu hiểu, hiểu bản thân để hiểu người khác. Ông đặt mình vào vị trí của nhân vật để thể hiện suy tư về số phận những con người bình dân trong xã hội và từ đó phát triển sự đồng cảm sâu sắc với những khó khăn, đau thương của cuộc sống. Thạch Lam từng nói: “Nhà văn thực sự phải lắng nghe tâm hồn mình, tìm ra những cảm xúc và suy nghĩ chân thực; tức là tìm thấy tâm hồn của mỗi người qua tâm hồn của mình, tiếp cận đến điểm bất tử mà không tự biết và thông qua tâm hồn của chúng ta, chúng ta có thể hiểu được tâm hồn của mọi người. Và chỉ khi chúng ta hiểu được những trạng thái tinh thần của người khác.” Cái thực tế mà nhà văn quan tâm nhất là thực tế tâm trạng, là cách suy nghĩ, cảm xúc tiềm ẩn bên trong mỗi cá nhân và nhà văn sử dụng nó để khám phá thế giới. Cảm xúc của nhà văn luôn bắt nguồn từ thế giới thực, nhưng được thể hiện thông qua bút pháp lãng mạn, khiến Thạch Lam gần gũi với các nhà hiện thực và mang vẻ đẹp lãng mạn, trữ tình.
Là thành viên của Tự lực văn đoàn, phong cách của Thạch Lam chịu ảnh hưởng từ trường phái lãng mạn. Nhưng trong cái lãng mạn của Thạch Lam lại tỏ ra tươi sáng hơn ngày hôm nay, nó đánh thức trong tâm hồn con người một chút mơ mộng, một niềm vui sống. Giọng văn của Thạch Lam có sức hút kỳ diệu là vì vậy. Càng đọc, càng mê, càng đắm chìm. Nó như kiểu “lạt mềm buộc chặt”, càng sâu sắc vào, càng không thể rời xa. Chất giọng ấy đã diễn tả một cách tinh tế những cung bậc cảm xúc của con người. Một nỗi buồn nhẹ nhàng, u uất, mơ màng của một cô bé khi hoàng hôn buông xuống nơi phố xá.
“Chiều. Đã chiều rồi. Một chiều êm đềm như bài ru, tiếng ếch nhái vọng ra ngoài đồng ruộng theo làn gió nhẹ nhàng. Trong tiệm thuốc hơi tối tăm, những con muỗi đã bắt đầu kêu râm ran. Liên ngồi yên bên những hộp thuốc sơn đen: ánh mắt của chị chìm đắm trong bóng tối, ngập tràn bởi nỗi buồn của chiều dần buông, len vào tâm hồn ngây thơ của chị; Dù không hiểu vì sao, nhưng chị cảm thấy lòng buồn tràn ngập trước khoảnh khắc cuối cùng của một ngày tàn.” (Hai đứa trẻ)
Xúc động khi gặp lại người em gái xưa: “…Một cảm giác nhẹ nhàng trôi dịu dàng dẫn dắt tâm hồn tôi đến những kỷ niệm man mác, tôi bỗng cảm thấy xúc động khi nhận ra giữa đám đông tại bến có một chiếc xe đậu nơi góc khuất, và trên chiếc xe đó có một người con gái lạ lùng nhìn về phía tôi.” (Tình xưa)
Tất cả đều diễn ra một cách kín đáo, dịu dàng và tinh tế đến khó tin. Cuộc sống đa dạng và phong phú sẽ luôn có những khoảnh khắc buồn, những khoảnh khắc vui vẻ, những giây phút đầy cảm xúc và nuối tiếc về cái gì đó, về ai đó. Những cảm xúc ẩn khuất, những khoảnh khắc đẹp đẽ ấy luôn tồn tại trong tâm hồn mỗi người mà không phải ai cũng nhận ra, cảm nhận được. Để có thể lắng nghe và cảm nhận được những cung bậc tình cảm đó, Thạch Lam đã phải rất tinh tế và nhạy cảm, ghi lại những khoảnh khắc rung động sâu thẳm trong cuộc sống tinh thần của nhân vật, tạo ra những lát cắt tâm trạng trong sự đối lập giữa không gian, bối cảnh và tâm trạng của con người. Ngôn ngữ văn xuôi của Thạch Lam có sức lan tỏa và ám ảnh là do điều đó.”
Là một người yêu cái đẹp, luôn tìm kiếm cái đẹp nhưng không giống như những nhà văn lãng mạn khác tìm kiếm cái đẹp trong thế giới mộng mơ, Thạch Lam tìm thấy cái đẹp trong cuộc sống hàng ngày, trong những trái tim giản dị, chân thành mà tinh tế. Ông như một nghệ sĩ nghiêm túc, dành cả cuộc đời để tìm kiếm những viên ngọc quý bị che giấu ở khắp nơi trong cuộc sống thường nhật. Đó là những viên ngọc ẩn chứa trong tâm hồn của mỗi con người. Tình thương yêu đồng loại của những đứa trẻ đáng yêu trong 'Gió lạnh đầu mùa' và nền tảng của tình yêu thương đó xuất phát từ một gia đình đẹp, từ trái tim nhân hậu của người mẹ đã dạy dỗ tâm hồn trẻ thơ. Tình yêu thương động vật, tiếng kêu đau đớn của những chú chim non trong cơn bão đã thức tỉnh lòng nhân ái trong trẻ thơ, làm cho chúng phải lo lắng, phải thương cảm trước những sinh linh nhỏ bé đang bị đe dọa. Sự hối hận của con người trước lỗi lầm, trong cuộc sống này, chúng ta ai cũng ít nhất một lần phạm phải sai lầm. Nhận ra sai lầm để rồi hối hận là điều không dễ dàng, xin lỗi và sửa lỗi lại càng khó khăn hơn. Nhưng Thanh trong truyện của Thạch Lam đã làm được điều đó. “Những ngày hôm sau thật sự là những ngày đau khổ đối với tôi. Lòng hối hận không cho phép tôi yên bình. Cảm giác nặng trĩu như có một gánh nặng đè lên ngực, làm cho tôi khó thở và mỗi khi nhớ lại, hình ảnh người lái xe vẫn hiện hữu trong tâm trí.”
Tôi nhất quyết sẽ đem tiền đến cho người lái xe kia để chuộc lỗi của mình…” Dù đã muộn nhưng thật đáng quý, đáng trân trọng. Một tâm hồn dũng cảm và đầy lòng nhân ái.
Thạch Lam luôn chăm chút cho cái đẹp, không chỉ là vẻ đẹp của tâm hồn mà còn là vẻ đẹp của truyền thống, của quá khứ đã qua. Cuộc sống giống như dòng sông luôn chảy về phía trước. Và con người, dù yêu thương quá khứ đến đâu cũng không thể giữ mãi. Nhưng nếu có một trái tim nhạy cảm và một tâm hồn tinh tế, chúng ta có thể lưu giữ những ký ức đẹp của cuộc đời. Dưới bóng hoàng lan là một sự trở về, trở về với tuổi thơ đẹp, với một người già nhẹ nhàng như trong truyện cổ tích, với tiếng cười trong trẻo từ cô hàng xóm, với mùi đất dưới chân, với hương hoa quen thuộc… Rồi khi ra đi, chàng trai mang theo những kỷ niệm ngọt ngào, những dư vị quê hương cần thiết trong hành trình tương lai.
Bằng lời văn nhẹ nhàng, thủ thỉ, Thạch Lam đã đánh thức ký ức của mỗi người, đánh thức những cảm xúc sâu xa nhất về những kỷ niệm yêu dấu đã qua trong lòng người. Một điều làm cho Thạch Lam khác biệt là ông khiến cho nhân vật thức tỉnh một cách tự nhiên. Hầu như không phải chịu bất kỳ luật lệ nào, không thông qua cuộc chiến tri thức nào. Truyện ngắn của Thạch Lam mang đậm tinh thần thơ văn, chỉ thủ thỉ nhẹ nhàng mà không phô trương, không đi sâu vào triết học.
Như một du khách mải mê tìm kiếm cái đẹp giữa cuộc sống, cái đẹp ẩn sau những phức tạp của cuộc sống, thế giới nghệ thuật của Thạch Lam luôn nằm trong sự đối lập của không gian, trái tim con người, sự giao đấu giữa tối và sáng, làng và phố, nông thôn và thành thị, trần tục và cao quý… Phong cách của Thạch Lam là sự phản ánh của sự đối lập ấy, ông tìm thấy cái đẹp và luôn khẳng định giá trị của nó, cái đẹp luôn chiến thắng và tồn tại mãi mãi.
Cái đẹp lớn nhất mà phong cách của Thạch Lam mang lại là tình yêu vô điều kiện của những người phụ nữ vì gia đình. Một người mẹ nghèo kiếm từng hạt thóc trên cánh đồng. Trong vẻ đói khổ, không ai nghĩ đến cái đẹp nhưng dưới góc nhìn của Thạch Lam, cái đẹp không nằm ở cái cao cả mà ở vẻ đẹp giản dị nhưng cao quý. Sự vất vả của người mẹ được đền đáp bằng hạnh phúc gia đình. “Thật sung sướng nếu như mang về được ít lúa, trong những ngày may mắn. Bác Lê vội vàng đẩy con ra vơ lấy lúa, đem về giã thóc, lấy gạo. Rồi là một bữa cơm ấm áp trong buổi tối lạnh giá, mẹ con ngồi quanh nồi cơm bốc hơi, trong khi bên ngoài gió lạnh thổi qua mái nhà” (Nhà mẹ Lê). Một con người, người mẹ lo cho gia đình, làm việc từ sớm đến tối, về nhà khi mọi người đã ngủ, nhưng cô không bao giờ phàn nàn. Lo cho cuộc sống gia đình, cô hy sinh ước mơ của mình. Mặc cho vất vả nhưng suy nghĩ về hạnh phúc gia đình làm tan đi mọi khó khăn. Tâm hồn đẹp của Liên hiện qua sự hy sinh, lòng trắc ẩn của bản thân vì gia đình.
Những người phụ nữ trong truyện của Thạch Lam chịu nhiều khổ đau, bất hạnh nhưng vẫn giữ lại cái đẹp trong lòng. Mặc dù bề ngoài họ không được yêu mến, nhưng Thạch Lam đã cảm nhận và tìm thấy trong tâm hồn họ những tia sáng cao quý. Liên và Huệ trong Tối ba mươi là những người làm nghề khó khăn nhất trong xã hội. Trong những ngày lễ, hai cô vẫn nhớ về quê hương với mái nhà yên bình, nhớ về tuổi thơ trong sáng. Thậm chí hơn nữa, họ còn đau khổ với số phận và cuộc sống của mình. Hai cô vẫn cảm thấy đau đớn khi trở về, trong lòng đầy tiếc nuối: “… những giọt nước mắt không thể cầm lại; Liên cảm thấy nỗi buồn tràn ngập, một sự tiếc nuối không dứt. Tất cả những uổng phí tuổi trẻ, những thất bại đau lòng” (Tối ba mươi).
Khi viết về những người dân nghèo – tầng lớp dưới đáy của xã hội, Thạch Lam luôn phản ánh vẻ đẹp cao quý của những tâm hồn bất hạnh và khổ đau. Ông đối xử với những người nghèo bằng cả trái tim, bằng tình thương đồng loại. Sự thương cảm đó, không giống như kiểu ban ơn trong tiểu thuyết lãng mạn, mà là sự chia sẻ và động viên những con người nhỏ bé. Mọi cảm hứng, mọi nỗi rung động của Thạch Lam đều chảy từ tấm lòng đối với người nghèo.
Thạch Lam xây dựng các nhân vật khổ sở, nghèo khổ nhưng không bao giờ coi thường, xem nhẹ. Ngược lại, ông luôn đối xử với họ bằng tình yêu mến và tôn trọng, luôn khuyến khích họ vươn lên với cái thiện, cái đẹp.
Phong cách viết của Thạch Lam lặng lẽ và sâu kín, đặc biệt khi ông nhắc đến thân phận của những người mẹ, người vợ tận tụy, luôn hy sinh thầm lặng cho gia đình. Thạch Lam âm thầm phản ánh đời sống khốn khó của con người với cái nhìn đầy thương cảm và đức tin.
Thạch Lam mẫn cảm và nhân hậu, ông đi sâu vào thế giới nội tâm con người, quan sát cái bên trong, tìm ra những khoảng sáng thanh cao. Ông nhấn mạnh về vẻ đẹp ẩn trong những điều bình thường nhất, và nhiệm vụ của nhà văn là phát hiện và chia sẻ cái đẹp đó với mọi người.
“Cái đẹp tồn tại khắp mọi nơi, trong mọi thứ bình thường. Nhiệm vụ của nhà văn là hiểu và phản ánh cái đẹp ẩn trong cuộc sống, để mọi người có thể thưởng thức và học hỏi từ đó.”
Thạch Lam, nhà văn tôn vinh vẻ đẹp bình dị nhưng cao quý. Tác phẩm của ông luôn kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và tâm trạng, giữa bức tranh cảnh và tình cảm. Bằng ngôn từ sôi động và hình ảnh sinh động, Thạch Lam đưa độc giả trở lại với vẻ đẹp yên bình của quê hương nông thôn Việt Nam:
“Khi bước vào căn nhà, không gian ngập tràn sự mát mẻ, trên con đường gạch Bát Tràng phủ đầy rêu, những vạt ánh sáng lọt qua tán cây như vũ điệu hòa quyện cùng làn gió. Một hơi thở của lá non khe khẽ lan tỏa trong không khí… Yên bình quá, không tiếng động nào ngoài tiếng thở dài của vườn cây… Thanh từ từ xuống giàn hoa thiên lý. Bước ra ngoài, chàng nhận ra: đó là cây hoàng lan!, hương thơm nhẹ nhàng tràn ngập. Thanh nhắm mắt để hít thở và nhớ về cây hoàng lan thường thấy dưới bóng cây…” (Dưới bóng hoàng lan).
Một thế giới yên bình, tĩnh lặng và đẹp như cổ tích. Con đường gạch, hàng cây, bóng mát và đặc biệt là hương hoa đã an ủi tâm hồn sau bao chặng đường dài. Trở về với quê hương là trở về với dân tộc, với những giá trị truyền thống từ thuở xa xưa. Trong khung cảnh đó, tâm hồn con người trở nên trong sáng hơn, thuần khiết hơn, đẹp đẽ hơn. Lời văn mềm mại, sắc nét đã mô tả một cách sống động cảnh thiên nhiên cùng với tâm trạng của con người.
Thạch Lam mô tả một cách tinh tế và sâu sắc sự biến đổi của nội tâm nhân vật cùng với sự thay đổi của môi trường. Trong truyện ngắn của ông, âm thanh và hương vị tự nhiên của cuộc sống kết hợp với tâm hồn con người tạo nên sự hài hòa và phong phú. Thạch Lam đã rất tinh tế và nhạy bén khi miêu tả một cách chân thực và sinh động hương vị tự nhiên của cuộc sống nông thôn.
Thế giới nghệ thuật truyện ngắn của Thạch Lam độc đáo ở chỗ ông tiếp cận và khám phá thế giới tâm hồn con người. Nhân vật trong các tác phẩm của Thạch Lam là những con người có tâm trạng, cảm xúc, và tình cảm phong phú. Với lối văn nhẹ nhàng, trữ tình và sâu lắng, Thạch Lam đã mô tả cảm xúc của con người với sự phong phú và đa dạng.
Đọc truyện Đói ta không chỉ đau lòng cho nỗi đớn đau, sự cực nhọc của Sinh mà còn cảm nhận sự rùng mình khi cơn gió thoáng qua trong cảnh đói kém. Ta cũng ngửi thấy mùi thơm ngất ngây và cuốn hút đến chết người của những món đồ ăn ấy. Chính cảm giác đó đã tạo nên trong văn của Thạch Lam một loại mật ngọt mà đã thưởng thức là không thể quên được. Lối văn nửa mơ màng, nửa không nhớ rõ liệu thực hay mơ, ngôn từ sử dụng một cách bất biểu cảm của cảm giác: có lẽ, dường như, nghe nói, hình như, vẻ mơ màng đã diễn đạt rất tinh tế tâm trạng của nhân vật.
“Một cơn gió thoáng qua khiến chàng rùng mình. Bất ngờ, cảm giác trên người chàng nhấp nhô: chàng vừa ngửi thấy mùi thơm và béo của những miếng thịt ướp mỡ còn đọng lại trên tay.
Cơn đói lại trỗi dậy như một cơn sóng, dữ dội, vượt hẳn cả nỗi buồn. Chàng muốn chống lại, muốn quên đi, nhưng không thể, cảm giác đói đã lan khắp cơ thể như nước triều tràn lên bờ cát. Mỗi khi cơn gió thổi qua, mỗi khi chàng ngửi thấy mùi béo ngậy của miếng thịt ướp, hương thơm của chiếc bánh vàng. Mũi Sinh tự nhiên mở ra, hít thật sâu vào, mùi thơm thấm vào ruột gan, thấm vào từng tế bào.” (Đói).
Khi đọc truyện ngắn Thạch Lam, đôi khi ta phải giật mình, nhận ra nhiều điều mà trước đây có lẽ vì qua loa mà chưa phát hiện ra? Trước cuộc sống, ta từng tự hỏi: “có những ngày mà tự nhiên không hiểu sao mình cảm thấy khó chịu, căng thẳng và không muốn làm gì” (Một cơn giận). Con người bực tức, rồi mất kiểm soát và dẫn đến những hành động sai lầm, rồi lại hối tiếc, tiếc nuối, đau đớn. Cảm giác hối hận cũng thật đắng: “Ngày hôm sau thực sự là những ngày khổ sở cho tôi. Hối hận không rời khỏi tâm trí tôi. Hình như có một gì đó nặng nề đè nén lên lòng, khiến cho tôi thở không thoải mái, và mỗi khi hình ảnh anh phu xe hiện lên trước mắt” (Một cơn giận).
Nhân vật của Thạch Lam là như vậy, luôn thể hiện đầy đủ cả cái thiện và cái ác, cả mặt tốt lẫn mặt xấu như những con người thực trong cuộc sống. Một cuộc đời khiến ta trăn trở, suy nghĩ và phải lựa chọn. Người Liên cũng từng nghĩ như vậy, cũng từng nghĩ khác đi. Liên phải đau khổ khi phải quyết định đi theo Tâm để tìm kiếm hạnh phúc tình yêu hay ở lại với chồng con để chịu đựng nỗi đau khổ. Và kết quả là:
“Liên nhận thấy rằng nàng thiếu can đảm để thực hiện một việc như vậy, thiếu sự quả quyết để đối mặt với những thử thách đối diện. Nàng không quan tâm đến đứa con sáu tuổi: nàng không yêu nó vì nó cũng giống như bố nó. Nhưng việc bỏ chồng và con để theo đuổi Tâm, để tìm kiếm hạnh phúc cho riêng mình, với Liên, là điều không thể làm được” (Một đời người).
Cảm giác, trong tác phẩm của Thạch Lam, đó là chất liệu quan trọng để khám phá thế giới nội tâm con người. Trước khi làm điều sai, nhân vật cảm thấy có lỗi. Trước khó khăn, nhân vật cảm thấy khó vượt qua. Trước cuộc đấu tranh cho hạnh phúc, nhân vật cảm thấy thiếu can đảm… Cảm giác là ranh giới không cho nhân vật vượt qua ranh giới mong manh giữa cái thiện và cái ác, cái xấu. Thạch Lam đặt ra cho nhân vật cuộc đấu tranh để chọn lựa con đường đúng đắn. Và cuối cùng, cái thiện, cái đẹp luôn chiến thắng. Con người trở lại với những phẩm chất tốt đẹp của mình. Nhân vật của Thạch Lam không bao giờ trở thành kẻ tội phạm, không bao giờ mất đi phẩm hạnh vì thế.
Thạch Lam là nhà văn của cảm giác. Đối diện với sự biến đổi của cuộc sống, nhà văn đã sử dụng cảm giác để giữ nhân vật của mình ở lại với cái đẹp. Và đối mặt với thay đổi của thời tiết, sao không? Nhà văn đã kích thích cảm giác của con người qua một đêm trời lạnh:
“Buổi sáng hôm nay, mùa đông đột ngột đến mà không cảnh báo trước. Dù ngày hôm qua trời nắng ấm, nắng cuối tháng mười đã làm nứt nẻ đất ruộng và làm khô những chiếc lá rơi. Sơn và chị đang chơi cỏ gà trên cánh đồng vẫn cảm thấy nóng bức, đổ mồ hôi.
Nhưng qua một đêm mưa rào, trời bất ngờ đổi gió, làm cho không khí trở lạnh, khiến mọi người cảm thấy như đang chịu đựng giữa mùa đông lạnh lẽo” (Gió lạnh đầu mùa).
Khi nhắc đến mùi hương kết hợp với tình yêu trong buổi hẹn đầu tiên: “…đi qua hai bên bờ lá đã ướt sương. Hương hoàng lan nhẹ nhàng lướt qua trong làn gió mát… có điều gì đó dịu dàng lấp lánh, khiến chàng rơi vào đắm say” (Dưới bóng hoàng lan).
Mỗi người đều trải qua mối tình đầu ngọt ngào và lãng mạn. Mỗi người đều có những phút hồi hộp trước buổi hẹn đầu tiên. Đọc tác phẩm của Thạch Lam, mọi cảm xúc về cuộc sống, tình yêu, và vẻ đẹp của tồn tại bất ngờ tỉnh lại. Nó đánh thức linh hồn con người, giúp ta yêu thương và trân trọng những khoảnh khắc hạnh phúc trong cuộc sống.
Để mô tả những cảm xúc mơ mị của nhân vật, Thạch Lam thường sử dụng từ ngữ cảm giác: “chàng cảm nhận được một sự mát lạnh lan tỏa qua hai vai” (Trở về); “nhớ lại cảm giác hạnh phúc khi cảm nhận hương vị của bông lúa chạm vào da thịt” (Nhà mẹ Lê); “Dung cảm nhận được một cảm giác chán chường và lạnh lùng” (Hai lần chết).
“Qua khe lá của cây bàng, hàng ngàn ngôi sao sáng lấp lánh, một con đom đóm lung linh dưới mắt lá, một vùng sáng nhỏ xanh nhấp nhô, và những bông hoa rơi nhẹ nhàng lên vai của Liên, thỉnh thoảng một vài cánh hoa. Tâm hồn Liên trở nên yên bình hơn, tràn đầy những cảm xúc mơ mị khó nắm bắt” (Hai đứa trẻ).
Và những từ chỉ cảm giác, diễn tả cảm giác như: nhìn thấy thoáng qua, mơ hồ, cảm nhận, có vẻ như, cảm giác như, giống như…
“Thành tựa như cảm nhận trong lòng mưa bụi, buồn bã và u uất, một nỗi buồn không sâu sắc, nhưng êm đềm làm tê liệt cả tâm hồn” (Cuốn sách bỏ quên).
“Chàng bất giác ngửi thấy cái mùi thơm và béo của những miếng thịt ướp mà mỡ vẫn dính ở tay” (Đói).
“Chàng mơ màng yêu cô gái làng, và ao ước cùng nhau sống trong cảnh thanh bình dưới một mái nhà tranh”(Trở về).
Thâm nhập vào cuộc sống tinh thần của nhân vật với những cảm xúc và cảm giác tinh tế, ngôn ngữ của Thạch Lam nhẹ nhàng, đậm chất trữ tình. Cái đẹp của ngôn từ Thạch Lam là cái đẹp của ngôn từ vừa để ta nhìn thấy và vừa để ta cảm nhận. Tâm hồn nhạy cảm và tinh tế của ông đã thu thập được sự biến đổi về ánh trăng hoặc âm thanh của lá khô rụng xuống đất, mang lại cho người đọc những đoạn văn tinh khiết, thuần khiết của tiếng Việt, có khả năng diễn đạt đầy đủ những tầng cảm xúc khác nhau của cuộc sống tâm hồn con người ở mức tinh vi nhất. Mỗi con người dường như đều có một cuộc sống tâm hồn ẩn giấu. Và Thạch Lam, một nhà phê bình tâm lý tài năng, đã sâu sắc khai phá nguồn cảm hứng từ mọi góc khuất của tâm trí để khám phá điều bí ẩn ấy:
“Tôi cảm nhận một thứ khoái lạc kỳ lạ, nhẹ nhàng và lặng lẽ rung động trong tâm hồn, có thể là một sự hạnh phúc bị cám dỗ, nhưng cũng có thể là sự hạnh phúc kiềm nén được cám dỗ. Và một cảm giác nuối tiếc lặng lẽ, tôi không thốt ra và cố ý không suy nghĩ, khiến cho sự cảm nhận trong tâm hồn tôi trở nên thêm phần run rẩy và sâu sắc” (Sợi tóc), một điều gì đó dịu dàng ẩn trong tâm trí, một cảm xúc nhẹ nhàng như đôi cánh bướm non hay những điều nhỏ bé, nhẹ nhàng hàng ngày đang phá vỡ cuộc sống…
Trái tim nhạy cảm của Thạch Lam đã hiểu được những cảm xúc sâu thẳm nhất trong tâm hồn con người và ông luôn trân trọng những tình cảm đó. Tâm hồn đa cảm đã hiện hữu trong những trang viết của ông, tạo ra một phong cách và bản sắc riêng biệt. Sự nhẹ nhàng, tĩnh lặng của cuộc sống dường như được biến thành giọng văn nhỏ nhẹ, dịu dàng mà sâu lắng trong văn của ông. Vũ Ngọc Phan đã nhận định: “Ông có một ngòi bút lặng lẽ, điềm tĩnh đến mức đáng kinh ngạc, ngòi bút đó viết cẩn thận về những chi tiết nhỏ xinh, nhưng cũng biểu hiện sự nhạy cảm, sự hiểu biết sâu sắc về con người một cách tinh tế…” Còn giáo sư Phong Lê nhận xét: “Thạch Lam sử dụng một phong cách viết tinh tế, trầm tĩnh, khách quan – nhưng không khách quan một cách cứng nhắc, luôn ẩn chứa một thái độ, một cảm xúc kín đáo nhưng có sức ảnh hưởng và lan truyền.”
Thạch Lam yêu thương một cách trầm lặng, tình yêu của ông cũng đậm đà, sâu lắng, tạo nên văn phong chứa đựng tình cảm trữ tình. Một người luôn yêu cái đẹp, chăm sóc từng chút đẹp đẽ ở khắp nơi trên thế giới này đã làm cho trái tim ông rung động, đồng cảm và chia sẻ nỗi đau của cuộc sống cùng với những con người bất hạnh. Trái tim của Thạch Lam đã trải qua vô số lần rung động trước những thân phận bất hạnh, đau đớn trong cuộc sống này. Và chính vì thế, văn của Thạch Lam không chỉ đơn giản và trong sáng, mà còn mang trong đó một nỗi buồn tận sâu, một nỗi buồn vương vấn trong văn của ông, đắm chìm ở đâu đó, trở thành không khí của tình cảm lan tỏa trong những cảnh vật mà nhà văn dẫn dắt chúng ta vào.
Nhân vật trong tác phẩm của Thạch Lam thường mang một số phận đau buồn, một số phận gặp nhiều gian khổ. Cuộc sống khốn khổ đã khiến cho nhiều thân phận dẫn đến cùng cõi chết như mẹ Lê (Nhà mẹ Lê), Dung (Hai lần chết), Bào (Người bạn trẻ)… Cái chết của họ đã làm cho bản sắc của câu chuyện trở nên đau lòng:
“… bà Lê bị sốt cao. Những cơn rùng mình lạnh lẽo lướt trên da, chiếc chăn rách không đủ ấm áp. Trong khi mê sảng, bà Lê nghĩ lại về cuộc đời, từ thuở nhỏ cho đến bây giờ, chỉ toàn những ngày khổ sở, vất vả. Cái nghèo túng đã tràn vào nhà bà từ bao giờ, khi mới sinh ra bà đã biết nó rồi, và từ đó, nó theo bà mãi. Nhưng thật không may là không có ai muốn giúp đỡ, bà cũng không thèm nhớ lại những ngày khó khăn đi làm, những lúc vui vẻ khi mang gạo về cho con, những bữa cơm ấm áp trong mùa lạnh…”
… Rồi đến những ngày đói kém. Bà mơ màng nhìn thấy vàng óng ánh trong nhà ông Bá, thấy khuôn mặt tàn nhẫn, ác độc của cậu Phúc, con chó Tây mồi xéo lên…” (Nhà mẹ Lê).
Cuộc sống của mẹ Lê dường như chỉ được gói gọn trong cảnh nghèo khó, gây ra nỗi đau buồn cho bác và đặc biệt là cho những đứa trẻ mồ côi. Sự vắng mặt của mẹ để lại cho chúng một tương lai không rõ ràng, không có ai ở bên để chia sẻ, khiến cho nỗi buồn của họ càng trở nên lớn hơn và đau đớn chưa bao giờ tan đi.
Thế giới nghệ thuật của Thạch Lam là nơi tái hiện cuộc sống của những người dân nghèo khổ, những người phải đối mặt với cảnh khó khăn, cảnh đời đáng thương. Những nhân vật trong truyện của ông, như Liên (Một đời người), Minh (Cái chân què), Sinh (Đói)..., không chỉ phải chịu đựng mọi khó khăn, mà còn phải đối mặt với những bi kịch, những đau thương không lối thoát. Khi kết thúc câu chuyện, người đọc cảm nhận được sự buồn thiu lan tỏa trong tương lai u ám của nhân vật, điều này khiến lòng người không khỏi xót xa:
“Trải qua bao khó khăn, Liên phải chịu đựng một cuộc sống cực khổ, đau đớn từng ngày. Ước mơ về một cuộc sống hạnh phúc bên Tâm dường như chỉ là một ước mơ xa vời, như những vật quý giá mà Liên thấy trong tủ kính của cửa hàng, mà cô không bao giờ có thể sở hữu được” (Một đời người).
Những nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, Nhất Linh, Khái Hưng có phẩm chất con người khác biệt. Trái với những con người giả tạo, những người mất đi phẩm chất con người trong sáng tác của Nguyễn Công Hoan, những người bị mất đi sự sống như trong sáng tác của Nam Cao, những người hành động vì mục tiêu cá nhân với những ảo tưởng xa vời của Nhất Linh, Khái Hưng... Tâm hồn của Thạch Lam là một chủ đề mà các nhà văn muốn tìm hiểu và miêu tả. Đó là một khối thủy tinh trong suốt, mong manh, dễ vỡ, không thích va chạm với cuộc sống đầy xung đột, mâu thuẫn của thế giới. Giọng văn buồn trong truyện ngắn của Thạch Lam mang một vẻ đặc biệt. Không bi thảm như của Nam Cao, không mãnh liệt như của Vũ Trọng Phụng, không tuyệt vọng như của Nhất Linh, Khái Hưng... Thạch Lam viết buồn mà đẹp, buồn nhẹ nhàng nhưng đầy cảm xúc, ẩn chứa nỗi đau về cuộc sống con người.
Với ngòi bút giàu tình nhân đạo, Thạch Lam đã miêu tả hình ảnh của những người dân nghèo từ thành thị đến nông thôn, từ những người trí thức đến những cô gái bán thân một cách chân thực nhất có thể. Khi kết thúc câu chuyện, người đọc được nhắc nhở về tương lai u ám của những người nghèo khổ. Giọng văn buồn thương hiển nhiên gợi lên sự đau xót và cảm thông về số phận khó khăn của con người trong xã hội cũ. Điều này phản ánh rõ phong cách của Thạch Lam trong việc thể hiện thực tế xã hội. Ảnh hưởng của việc sống trong nghèo khổ, vất vả và không hy vọng là điều không thể phủ nhận trong sự sáng tạo của ông. Dù ở bất kỳ thể loại nào, ngòi bút của ông cũng tập trung vào cuộc sống của những con người bình thường với một giọng văn đầy tình cảm, tiết lộ sự khắc nghiệt, khó khăn của cuộc sống. Ngay cả những người mắc lỗi trong xã hội, ông cũng miêu tả họ bằng một cách đầy cảm thông, không trách móc hay khinh rẻ. Ông luôn tìm thấy những nét đẹp tiềm ẩn trong con người dù chúng có chìm đắm trong cảnh nghèo khổ và đau khổ.
Thạch Lam từng nói: “Thực tài của nhà văn nằm ở tâm hồn, nghệ sĩ phải có tâm hồn phong phú, tình cảm sâu sắc. Nếu không, họ chỉ là những thợ văn khéo léo.” Ông đã dành thời gian tự khám phá bản thân để tạo ra những nhân vật sống động trong thế giới đời thường. Ngôn ngữ trong truyện ngắn Thạch Lam là sự pha trộn giữa ngôn ngữ của tác giả và ngôn ngữ của nhân vật.
“Cuộc sống hôm nay cũng giống như mọi ngày, ngày mai cũng vậy, mọi người đều phải làm việc chăm chỉ như nhau, giống như cách một tấm vải đơn giản được dệt mỗi ngày. Không chỉ riêng cô; trong những hàng tre xanh, có rất nhiều người giống cô, cũng phải cực khổ để kiếm sống cho gia đình, chăm sóc chồng, con cái, và anh chị em.” (Cô hàng xén).
Khó có thể phân biệt được ngôn ngữ của tác giả và ngôn ngữ của nhân vật. Thạch Lam đã thực sự đặt mình vào vị trí của nhân vật để diễn đạt suy nghĩ về số phận và cuộc sống của những người phụ nữ nghèo khó phải vất vả để nuôi sống gia đình. Văn chương của ông luôn đầy xúc động, chân thành, và đậm chất tình thương, như Thế Lữ đã mô tả: “Tâm hồn của Thạch Lam hiện diện trong các tác phẩm với nhiều hình dạng, nhưng luôn đầy ấm áp, gần gũi, đầy lòng nhân ái và những giọt nước mắt kín đáo của tình yêu.” (Thạch Lam và văn chương)
Thạch Lam luôn yêu thương và tôn trọng con người, giọng văn của ông mang lại một cảm giác ấm áp, sự đồng cảm sâu sắc giữa con người với con người, giữa nhà văn và nhân vật. Thạch Lam gần gũi với nhân vật của mình và thể hiện điều này bằng cách gọi tên: Liên, Tâm, Sinh... hoặc bằng cách gọi thân mật như Mẹ, mẹ Lê, chàng, nàng... Thạch Lam hiểu biết về người lao động và cảm thông với họ, ông cảm thấy mình là một phần của dòng người khổ cực. Nhân vật trong những tác phẩm của Thạch Lam luôn mang một cái tên rất tự nhiên, giống như con người và tình cảm trong sáng, dịu dàng, và mong manh của họ.
Viết về nỗi khổ, hoàn cảnh của con người trong xã hội: sự vất vả, nghèo đói, hay những người phải bán thân trong xã hội, nhưng khác với cách kể của Nam Cao khách quan và lạnh lùng, hay không phản ánh sâu sắc như Vũ Trọng Phụng... ngôn ngữ của Thạch Lam mang lại sự an ủi, không phân biệt đẳng cấp, tầng lớp xã hội.
Khi đọc tác phẩm của Thạch Lam, người ta càng bị cuốn hút, càng say mê. Ông đã chọn cho mình một cách diễn đạt rất riêng, rất độc đáo. Ngôn ngữ là công cụ biểu hiện tính đặc trưng của văn học. Nhưng không phải ngôn ngữ nào cũng là ngôn ngữ của văn học. Chỉ có ngôn ngữ được nuôi dưỡng từ cuộc sống hàng ngày mới có thể truyền tải một cách nghệ thuật cuộc sống. Mỗi nhà văn đều để lại một dấu ấn riêng về ngôn ngữ trên trang văn. Thạch Lam đã lựa chọn ngôn ngữ giản dị, trong sáng, mượt mà nhưng sâu lắng, đậm chất tình người. Văn của ông dễ thương nhưng có sức gợi cảm mạnh mẽ và khả năng khơi gợi cảm xúc. Ông sử dụng thủ pháp so sánh để mô tả tâm trạng của nhân vật và thiên nhiên: “Tiếng mưa reo và gió thổi như một điệu nhạc êm đềm, dẫn dắt người ta vào giấc ngủ dần dần” (Tiếng chim kêu);“Tâm hồn Thành trơ trọi như một cánh đồng mà lúa đã được gặt sạch” (Cuốn sách bị bỏ quên); “bà cụ già lê nhích lại gần, cúi xuống khe khẽ kéo lại như có một vết thương chưa lành” (Nhà mẹ Lê).
Sử dụng nhiều thủ pháp so sánh mà không gây nhàm chán, ngược lại, rất phong phú, rất hấp dẫn. Điều này khiến cho câu văn trở nên hình ảnh và biểu cảm phong phú. So sánh kết hợp với cấu trúc câu dài, ngắn linh hoạt tạo ra một tác phẩm đầy nhịp điệu:
“Chiều, chiều rồi. Một chiều êm đềm như một bản tình ca…” (Hai đứa trẻ); “có điều gì ngọt ngào, gì đó đáng yêu ở đâu đó” (Dưới bóng hoàng lan); “những vật nhỏ bé, đa dạng và đẹp đẽ: cuộn chỉ, bao kim, hộp bút, cúc áo, tờ giấy lơ lửng giữa ngón tay nhỏ của cô gái, vừa quý giá vừa dễ thương” (Cô hàng xén)… tất cả tạo nên một âm thanh êm dịu, trong trẻo, có một chút buồn bã, khiến lòng người vừa thanh thản, vừa đắm chìm, mãi mãi không quên.
Trong truyện ngắn của Thạch Lam, nhân vật thường sống trong thế giới của cảm xúc, trong không gian và thời gian mang nhiều cảm xúc, kích thích tâm trạng và thường khám phá sâu vào thế giới tâm hồn ẩn sau của những con người nhỏ bé, trong cuộc sống hàng ngày đầy mệt mỏi, để tả lại những biến thái sâu sắc của cuộc sống mà vẫn giữ được vẻ đẹp thanh cao. Vì vậy, giọng điệu thường là giọng điệu trữ tình êm dịu với ngôn ngữ biểu cảm, đầy hình ảnh.
Thạch Lam rời bỏ cuộc sống ở tuổi thanh xuân, tuổi của sự sáng tạo. Cảm thấy mạnh mẽ trước cuộc sống ngắn ngủi, có lẽ đã giúp ông yêu thêm cuộc sống này. Là một nhà văn luôn trân trọng và chăm sóc cái đẹp, Thạch Lam để lại dấu ấn đẹp trên trang văn: phong cách đặc biệt của truyện ngắn tâm tình.
Phong cách nghệ thuật của Thạch Lam - Mẫu 3
Thạch Lam (1910-1942) là thành viên của Tự lực văn đoàn. Ông nổi tiếng với truyện ngắn và bút ký qua các tác phẩm như Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Hà Nội 36 phố phường. Tác phẩm của ông có chất lượng và phẩm chất văn học, để lại dư vị và sự thích thú cho người đọc. Đó là nhận định của Nguyễn Tuân trong Tuyển tập Thạch Lam.
Trong tập truyện Nắng trong vườn (1938), truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam mang đậm phong cách nghệ thuật đặc trưng của ông.
Trong sách Văn học Trung học Phổ thông, Thạch Lam có ba truyện ngắn: Gió đầu mùa, Hai đứa trẻ, và Dưới bóng hoàng lan. Đó là những câu chuyện không có cốt truyện rõ ràng, mỗi câu chuyện đều là một bài thơ đầy tình cảm. Hai đứa trẻ kể về sự thương yêu và sự chia sẻ giữa các thành viên trong một gia đình nghèo khó. Dưới bóng hoàng lan mô tả mối tình giữa cô gái thôn nữ và cây hoàng lan. Cả hai truyện đều có không khí man mác và sâu lắng, mang đến cho độc giả một trải nghiệm đặc biệt.
Truyện Hai đứa trẻ chứa đựng nhiều chi tiết nghệ thuật sâu sắc. Thạch Lam mô tả cảnh vật, nhân vật và câu chuyện một cách chọn lọc, tạo nên ấn tượng sâu sắc và đầy cảm xúc. Môi trường sống của các nhân vật được tái hiện rất sống động và thực tế, tạo nên một không gian đầy chân thực. Tự lực văn đoàn thường theo đuổi phong cách lãng mạn, nhưng truyện của Thạch Lam, đặc biệt là Hai đứa trẻ, kết hợp hiện thực với nhân đạo, tạo ra một tác phẩm đầy ấn tượng và đầy cảm xúc.
Một đặc điểm nghệ thuật độc đáo của Thạch Lam là sự tinh tế và sâu sắc trong việc phân tích thế giới tâm trí của nhân vật, gợi lên những cảm xúc mơ hồ, mong manh trong lòng người. Cách viết về tâm trạng của nhân vật Liên với đủ loại cảm xúc, từ buồn vui lẫn lộn, tạo ra một tình trạng hoang mang và đầy xúc động. Liên ngồi nhìn ra phố huyện khi trời bắt đầu tối, cảm thấy lòng 'buồn buồn'. Khi đợi tàu trong bóng đêm, dưới ánh sáng nhấp nháy của các đèn đom đóm, tâm hồn của Liên 'trở nên bình yên'. Khi tàu đến, Liên đánh thức em gái của mình, và họ nhìn thấy đoàn tàu vượt qua, mất dần vào xa xăm. Liên nắm lấy tay em, 'mơ màng theo dõi. Hà Nội xa vời. Hà Nội rực rỡ, hân hoan và náo nhiệt'. Liên nhớ về ký ức và ước mơ của tuổi thơ. Sau đó, Liên dần dần lún vào giấc ngủ yên bình của phố huyện khuya 'tĩnh lặng và u ám'.
Trong truyện 'Hai đứa trẻ', có một giọng điệu rất riêng, là giọng điệu của một con người, như Nguyễn Tuân đã nhận xét, 'tính nhẹ nhàng và tinh tế', 'vừa sống vừa lắng nghe xung quanh...' với đủ loại cảm xúc. Thạch Lam thông qua việc nhấn mạnh vào sự quý mến và tự hào của Liên đối với một số vật phẩm, đồ dùng, vì chúng cho thấy cô là một người con gái 'trưởng thành và chín chắn'. Một món quà xa xỉ như một tô phở từ bác Siêu, mà hai chị em không bao giờ có thể mua, khiến hai chị em chỉ có thể 'ngửi thấy mùi phở thơm. Liên nhớ về Hà Nội và những kỷ niệm tuổi thơ, những ngày bố đi làm, mẹ có tiền, và họ đi chơi bờ Hồ, uống những cốc nước màu xanh đỏ mát lạnh. Có lẽ đó cũng là ký ức êm đềm của Thạch Lam khi còn là một đứa trẻ?
Thạch Lam thành công trong việc sử dụng thủ thuật nghệ thuật tương phản để làm nổi bật những khía cạnh buồn tẻ của cuộc sống ở phố huyện. Phố huyện bị chi phối bởi bóng tối, chỉ có vài đèn sáng le lói. Trong đó, đèn trên cửa hàng của chị Tí là điều được nhấn mạnh nhiều nhất. Khi trời tối đi, phố huyện trở nên im lặng và tối tăm hơn. Mỗi đêm, có một chuyến tàu chạy qua phố huyện. Ngay cả trong những khoảnh khắc ngắn ngủi, các đoàn tàu đã mang lại một thế giới đầy ánh sáng và sôi động. Ánh đèn phát sáng, cửa kính lấp lánh, đồng và kền lấp lánh. Những bóng đen bay trên đường sắt. Tiếng xe cộ. Tiếng ồn ào từ hành khách, nhẹ nhàng và khe khẽ. Tiếng còi tàu vang lên. Đoàn tàu rầm rộ đi qua và biến mất... Sự tương phản giữa ánh sáng và bóng tối, sự ồn ào và im lặng, đã làm nổi bật những khía cạnh đời sống phong phú, đồng thời tạo ra những tình cảm, tâm trạng, và trải nghiệm đầy ấn tượng.
Một đặc điểm nghệ thuật khác của Thạch Lam là câu văn dưới bút ông, thanh nhẹ, tinh tế, đầy hình ảnh và lôi cuốn. Ví dụ, cảnh phố huyện khi hoàng hôn buông xuống: 'Phía tây, ánh lửa đỏ như pháo bông (...). Buổi chiều êm đềm, với tiếng ếch nhái râm ran nơi đồng ruộng, theo làn gió nhẹ nhàng...'. Đây là cảnh tượng đầu tối ở phố huyện: 'Bầu trời dần dần trở nên đêm, êm đềm như lụa và thoảng qua cơn gió mát. Đường phố và các ngõ con dần trở nên tối om...'. Về câu văn của Thạch Lam, Nguyễn Tuân nhận xét: 'Thạch Lam đã sử dụng ngôn từ Việt Nam một cách nhẹ nhàng, linh hoạt hơn, và rất sâu sắc'.
Sự lọc bỏ và tinh chế là điều cực kỳ cần thiết và khắc nghiệt trong văn chương nghệ thuật. Nhiều nhà văn trong 'Tự lực văn đoàn' đã bị quên lãng bởi độc giả hiện nay! Nhưng các tác phẩm của Thạch Lam vẫn được yêu thích sau bảy mươi năm.
