Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ yêu nước của miền Nam, đã sống trong một thời kì đầy biến động và xã hội rối ren dưới thời phong kiến suy tàn. Ông nổi tiếng với tác phẩm Truyện Lục Vân Tiên gồm 2082 câu thơ lục bát.
Trong tác phẩm này, ông ca ngợi các giá trị truyền thống như lòng trung thực, hiếu thảo, và đạo đức gia đình, và thể hiện qua hai nhân vật chính là Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga.
“Người nam nên thủ trung hiếu,
Người nữ giữ gìn tiết hạnh làm đầu.'
Đoạn thơ về Lục Vân Tiên đánh cướp không chỉ là điểm sáng của bộ truyện mà còn là minh chứng cho phong cách tự sự đặc sắc của Nguyễn Đình Chiểu, với hình tượng người hùng lý tưởng – vừa dũng cảm, vừa tràn đầy lòng nhân ái.
'Lục Vân Tiên lên tiếng: '
'Hãy từ bỏ thói quen phá hoại, hành động vô nhân đạo đối với dân lành!'
Với tinh thần “Thương người như thể thương thân”, Lục Vân Tiên đã không ngần ngại hành động vì lòng nhân ái sâu sắc ấy.
Do lòng thương người, Lục Vân Tiên thể hiện tinh thần kiên cường. Dù lũ cướp đông đảo, vũ khí lấp lánh, chỉ mình anh đối mặt với chúng với một cành cây làm vũ khí. Tướng cướp Phong Lai có vẻ ngoài dữ tợn và sức mạnh ghê gớm nhưng Lục Vân Tiên vẫn quật cường đánh bại, làm tan tác bọn cướp, ngay cả tướng cướp cũng không thể chống đỡ.
'Vân Tiên tả xông hữu đột,
Như hình ảnh Triệu Tử Long xuyên vòng vây Đương Dang.
Quân thù vây quanh tan vỡ.
Tất cả đều vứt vũ khí và bỏ chạy thục mạng.
Phong Lai không kịp trở tay,
Chỉ một gậy của Tiên, hắn đã gục ngã không thể phản kháng.
Giọng điệu thơ hùng hồn mô tả trận chiến ác liệt, nơi Lục Vân Tiên thể hiện tư cách anh hùng cao thượng.
Sau khi đánh bại bọn cướp, Lục Vân Tiên đã giải cứu Kiều Nguyệt Nga và Kim Liên, mở ra một cuộc gặp gỡ cảm động giữa các nhân vật chính. Kiều Nguyệt Nga sau đó mời chàng hiệp sĩ đến vùng Hà Khê để cha cô có thể trả ơn.
'Suy nghĩ về cách đền ơn đáp nghĩa,
Làm sao để xứng đáng với tình cảm của ngươi'.
Nhưng khi nghe, Lục Vân Tiên chỉ cười tươi. Nụ cười ấy phản ánh tâm hồn trong sáng, phóng khoáng, và đầy hào khí. Chàng coi việc giải cứu mình làm là một hành vi chính nghĩa, với trách nhiệm của một tráng sĩ là bảo vệ người yếu, diệt ác, đóng vai trò của một hiệp sĩ. Vì thế, chàng tin rằng không thể làm ngơ trước cái ác mà vẫn tự nhận là anh hùng.
'Nhìn thấy cái ác mà không hành động,
Người như vậy khó có thể gọi là anh hùng'.
Trong tác phẩm của mình, Nguyễn Đình Chiểu đã vẽ nên hình ảnh Lục Vân Tiên như một tráng sĩ giữa thời loạn, người coi cái chết nhẹ như lông hồng, đề cao nghĩa lớn hơn của, sống theo châm ngôn: 'Thấy bất công liền rút đao giúp đỡ'. Nhân vật này được so sánh với Từ Hải trong 'Truyện Kiều'.
'Khi đã mang danh anh hùng,
Không thể thấy bất công mà bỏ qua!'.
Bức chân dung Lục Vân Tiên giải cứu bị họa đậm chất nhân văn. Mỗi hành động, lời nói và ứng xử của chàng đều toát lên vẻ đẹp của một người hùng, một tráng sĩ cổ điển, thể hiện rõ nét qua tình yêu thương con người và ý chí dũng cảm, vị nghĩa.
Gần hai thế kỷ qua đi, hình tượng Lục Vân Tiên vẫn được nhân dân ta ngưỡng mộ. Tinh thần không khuất phục của người dân miền Nam trong các cuộc đấu tranh giải phóng đã phản ánh và nâng tầm vẻ đẹp anh hùng của Lục Vân Tiên. Tấm gương sáng ấy mãi là biểu tượng cao quý của nghệ thuật thi ca và của 'Truyện Lục Vân Tiên' do Nguyễn Đình Chiểu sáng tạo.