Bài thơ Khóc Dương Khuê

Đề bài phân tích

Phân tích Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến.

Hướng dẫn chi tiết

   Tình bạn của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê được xây dựng trên sự mến mộ và cảm thông, là chỗ dựa tri âm tri kỷ, “đồng thanh tương ứng đồng khí tương cầu”.

   Cũng có lúc rượu ngon cùng nhau nhấp môi,

   Bầu xuân đầy rượu quý,

   Thảo luận văn chương,

   Có bao lần ôn chuyện trước sau.

   Nhà thơ sử dụng từ “nhắp” khi nói về việc uống rượu cùng bạn, thể hiện sự tinh tế và chính xác của người “uống cho vui” chứ không phải uống nhiều.

   Rượu có tiếng là ngon, nhưng tôi thấy thế nào cũng được

   Uống vài chén là đã chếnh choáng.

                                   (thu âm)

   Chén uống rượu ngày xưa nhỏ xíu, gọi là “chén hạt mít”. “Nhấp” tức là nhấp từng ngụm nhỏ, thưởng thức rượu thật từ từ, vừa nếm hương vị vừa ngẫm nghĩ. Dù uống chậm, bầu rượu vẫn đầy, tạo nên sự sảng khoái. Hai chữ “ăm ắp” mà nhà thơ dùng cho “bầu xuân” thật gợi cảm và đầy hứng khởi. “Người thanh tiếng nói cũng thanh”, cách uống thể hiện tính cách của người thưởng thức, không phải ai cũng có thể “nhấp” rượu và cảm nhận sự “ăm ắp bầu xuân” như thế.

   Những ngày vui thật đáng nhớ. Nhưng cũng có những ngày buồn sâu sắc, khi nước mất nhà Nho. Cùng làm việc cho một triều đại, đôi bạn phải cùng nhau chia sẻ nỗi đau của thời đại.

   Những ngày cùng nhau trải qua gian truân.

   Phận làm quan không dám mơ cao

   Bác già, tôi cũng không còn trẻ

   Biết dừng đúng lúc thì mới thực sự là dừng!

   Những câu thơ của Nguyễn Khuyến nghe đầy u buồn và chán nản. Ông nhắc đến 'buổi dương cứu' để chỉ thời kỳ nước ta gặp khó khăn khi thực dân Pháp xâm lược, coi đó như số phận không thể tránh khỏi. Không thể thay đổi số phận, ông quyết định rời bỏ quan trường, từ bỏ mong muốn thăng quan tiến chức. Cảm giác bất lực và già nua trong thơ ông thật đáng thương. Đặc biệt, câu thơ cuối với ba từ 'thôi' liên tiếp, tạo nên cảm giác chấp nhận nặng nề: Biết thôi - thôi - thế thì thôi. Đó là tâm trạng của nhà thơ khi cáo quan về làng và những năm sau này.

   Trong 16 câu thơ, Nguyễn Khuyến đã tóm tắt một cách cô đọng về tình bạn giữa ông và Dương Khuê, đặc biệt là độ sâu sắc và bền bỉ của mối quan hệ này. Nhà thơ ghi lại những kỷ niệm đơn giản nhưng đáng quý. Nhắc lại những kỷ niệm đó và suy ngẫm về tình bạn, ông thấy nỗi đau mất mát hôm nay quá đỗi vô lý. Ông không bao giờ nghĩ sự mất mát này sẽ đến vào lúc này. Nhà thơ hồi tưởng lại:

   Tuổi tác khiến tôi ngại dần

   Ba năm gặp bạn một lần

   Nắm tay hỏi han chuyện gần xa

   Vui mừng khi thấy bạn vẫn tinh thần chưa suy

   Về mặt văn chương, bốn câu thơ này không quá sắc sảo, đơn giản như lời lẽ của một ông già bình dị ở Hà Nam. Đúng vậy, Nguyễn Khuyến không làm văn chương cầu kỳ, ông chỉ bày tỏ nỗi lòng của mình! Nhà thơ tự phân tích với chính mình:

   Tôi trẻ hơn bác vài tuổi

   Tôi lại đau trước bác vài ngày

   Sao bác lại vội ra đi

   Nghe tin, tôi bàng hoàng vô cùng!

   Chỉ khi thật sự đau lòng, người ta mới nghĩ ngợi như vậy. Dường như đang hỏi: Tại sao bác lại ra đi trước tôi? Người ra đi trước lẽ ra phải là tôi chứ? Chính từ những câu hỏi ấy, cuối cùng đoạn thơ thể hiện sự chân thành và sầu thảm:

   Nghe tin, tôi như muốn ngã quỵ!

   Trước nỗi đau đã xảy ra, nhà thơ đành chấp nhận hiện thực và càng thấy điều này thật vô lý:

   Ai cũng hiểu cuộc đời đầy chán nản

   Vội vàng chi đã vội bay lên tiên

   Rượu ngon không có tri kỷ

   Không phải vì không có tiền

   Cái chết là quy luật không ai chối cãi được. Dù vậy, trong trường hợp này, Nguyễn Khuyến cảm nhận sự vô lý: Cái chết đến đột ngột cướp đi người bạn thân, khiến ông mất đi nguồn vui. Câu thơ ông viết về hoàn cảnh riêng mình, nghe thật mộc mạc nhưng lại vang lên chân lý về tình bạn chân thành:

   Rượu ngon không có bạn tri kỷ

   Không phải vì không có tiền

   Trong hai câu thơ, từ “không” xuất hiện năm lần như những cái lắc đầu đầy chán nản.

   Không còn bạn, không muốn uống rượu nữa, vì không còn người để chia sẻ hương vị của rượu. Không còn bạn, không muốn sáng tác thơ nữa, bởi vì sao?

   Lời sau nghĩ mãi không biết có nên viết

   Viết cho ai, ai hiểu mà đưa?

   Nhà thơ hỏi để thể hiện sự không đồng tình. Thơ viết ra không có người hiểu, thưởng thức, thì viết làm gì? Âm điệu “tiết” lặp lại trong hai câu, rồi hai từ “ai”, hai từ “đưa” liên tục (viết cho ai - ai hiểu - mà đưa) tạo ra sự trăn trở mãi không dứt.

   Nhà thơ nhớ đến những tình bạn trong sách vở xưa, ca ngợi những tình bạn tuyệt vời: Trần Phồn đời Hậu Hán sau khi bạn về nhà thì treo giường lên để không ai ngồi vào giường chỉ dành riêng cho bạn; Bá Nha sau khi

   Chung Tử Kì mất nên Bá Nha quyết định không chơi đàn nữa vì không còn ai thấu hiểu. Ông cảm thấy tình bạn giữa ông và Dương Khuê giống như vậy; sự mất mát của ông sau cái chết của Dương Khuê là mất mát tương tự:

   Giường kia treo cũng hững hờ

   Đàn kia gảy cũng buồn bã tiếng đàn

   Làm sao có thể bù đắp cho sự mất mát này? Nhà thơ khẳng định không thể. Chỉ có cách là tìm cho mình sự an ủi. Người chết không thể sống lại, nước mắt không thể thay đổi điều gì... Nguyễn Khuyến muốn dùng lẽ thường của đời để tự an ủi:

   Bác không ở dẫu tôi khẩn cầu cũng không ở

   Thương nhớ dồn đầy trong tôi

   Nhà thơ tự khuyên bảo bản thân:

   Tuổi già, nước mắt nhẹ như sương

   Sao ép cho rơi hai hàng đầy

   Nhà thơ khuyên mình không nên khóc, bởi tuổi già ít nước mắt, chỉ như những giọt sương mỏng manh, sao có thể ép cho nước mắt tuôn chảy thành hai hàng đầy? Nhưng đó là lời lý trí. Nhà thơ hiểu rằng không thể “thương nhớ” theo ý muốn, và hiểu rõ rằng nước mắt chứa chan của ông không phải do ông ép lấy. Mỗi từ trong thơ ông đầy nước mắt, những giọt nước mắt từ nỗi đau lớn, từ tình bạn sâu đậm.

   Nhiều bài thơ trong văn học Việt Nam thể hiện tình cảm đẹp, nhưng cho đến nay, chưa có tác phẩm nào về tình bạn vượt qua Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến. Sức hấp dẫn của bài thơ bắt nguồn từ tình bạn đẹp và chân thành của một tâm hồn cao quý. Đồng thời, đó là nghệ thuật diễn đạt giản dị, mộc mạc, mang đậm chất dân tộc, phù hợp với nội dung tình cảm của bài thơ.

MyTour