Bài văn tế các nghĩa sĩ Cần Giuộc

Bài văn tế các nghĩa sĩ Cần Giuộc là tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu, nhằm vinh danh và bày tỏ lòng kính trọng đối với những chiến sĩ anh hùng đã đứng lên chống lại quân xâm lược Pháp tại Cần Giuộc vào năm 1861.

Nguồn gốc

Vào năm 1858, quân Pháp bắt đầu cuộc xâm lược Việt Nam từ Đà Nẵng. Sau khi chiếm thành Gia Định vào đầu năm 1859, quân xâm lược mở rộng tấn công sang các khu vực lân cận như Tân An, Cần Giuộc, Gò Công, v.v.

Vào đêm rằm tháng 11 năm Tân Dậu (16 tháng 12 năm 1861), những nghĩa sĩ, vốn là nông dân, đã dũng cảm tấn công đồn Pháp ở Cần Giuộc, tiêu diệt một số lính Pháp và viên tri huyện người Việt đồng hành với quân xâm lược.

Khoảng 20 nghĩa sĩ đã hy sinh. Những tấm gương đó đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng nhân dân.

Theo chỉ đạo của Tuần phủ Gia Định Đỗ Quang, Nguyễn Đình Chiểu đã viết bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc để đọc trong lễ truy điệu các nghĩa sĩ đã ngã xuống trong trận chiến này.

Phong cách nghệ thuật chủ đạo

Bài văn tế được viết bằng chữ Nôm, gồm 30 đoạn, tương đương với 60 câu đối biền ngẫu, theo thể phú luật Đường luật, có vần và đối. Toàn bộ bài mang âm hưởng trang nghiêm, cảm động, với sức mạnh cổ vũ to lớn. Điểm đặc sắc của bài là việc sử dụng nhiều ngôn ngữ và hình ảnh quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày để tạo dựng bức tranh sống động về các chiến sĩ chống Pháp thời đó...

Nói cách khác, bài văn là một thành tựu xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng nhân vật, kết hợp khéo léo giữa yếu tố trữ tình và hiện thực. Ngôn từ giản dị, mộc mạc, phản ánh ngôn ngữ đời thường của người dân, đặc biệt là bản sắc vùng Nam Bộ.

Đánh giá

• Phạm Văn Đồng:

'Ngòi bút của Nguyễn Đình Chiểu, phản ánh tâm hồn trung thực và đầy nghĩa khí, đã khắc họa một cách sinh động và xúc động tình cảm của dân tộc đối với những chiến sĩ, vốn là những nông dân bình thường, bỗng chốc trở thành những anh hùng cứu quốc... Bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là bản anh hùng ca của những người hùng thất thế, nhưng vẫn giữ được phẩm giá'...

• Lê Chí Dũng:

'Với tác phẩm này, lần đầu tiên trong văn học Việt Nam, nhân dân được ca ngợi như những anh hùng thực thụ. Đây là đỉnh cao về cả nội dung lẫn nghệ thuật trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu'...

Tóm lại, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là tác phẩm đầy xúc động về những anh hùng nông dân miền Nam. Họ là những người quanh năm sống trong nghèo khó, chưa từng cầm vũ khí, nhưng khi quân Pháp xâm lược, họ đã anh dũng đứng lên chiến đấu, thể hiện tinh thần kiên cường và ý chí độc lập, tự do của dân tộc. Bài văn không chỉ là một bản anh hùng ca tuyệt vời mà còn là tiếng lòng chân thành của những người dân không chịu khuất phục, quyết tâm chống lại quân xâm lược, đồng thời là sự chỉ trích sâu sắc đối với thái độ đầu hàng...

Vì vậy, khi bài văn này đến Huế, vua Tự Đức đã chỉ thị phổ biến rộng rãi ở nhiều vùng khác. Các nhà thơ Miên Thẩm Tùng Thiện Vương và Mai Am nữ sĩ đã viết thơ ca ngợi, như: 'thư sinh chiến đấu bằng ngòi bút' (Tùng Thiện Vương) và 'Quốc ngữ một thiên lưu mãi mãi' (Mai Am)...

Chú giải

Liên kết bên ngoài

• Đọc bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc Lưu trữ ngày 11-10-2007 trên trang web báo Tuổi trẻ.
• Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc - Ngôi đền thiêng trong văn học trên trang web báo Thanh niên.