Bài viết mẫu cho học sinh lớp 10: Cảm nhận hai câu thơ cuối cùng trong bài Câu cá mùa thu và Thu điếu của Nguyễn Khuyến.

Phần cảm nhận về hai câu cuối cùng trong bài Câu cá mùa thu của Nguyễn Khuyến cung cấp dàn ý chi tiết và ba ví dụ xuất sắc, giúp học sinh tự rèn luyện kỹ năng văn cảm nhận và mở rộng hiểu biết về đoạn thơ một cách hiệu quả.

Hai dòng cuối cùng trong bài Thu điếu đã vẽ lên hình ảnh của một người câu cá cùng với những suy tư sâu xa trong tâm trí của nhà thơ. Chúng ta cảm nhận được sự vô dụng của một quan lại triều Nguyễn trước sự phức tạp của cuộc sống; thấy được lòng yêu nước và lòng thương dân, cũng như nỗi buồn phiền, sự băn khoăn trước sự thay đổi của thời đại và cuộc sống của một người trí thức.

Dàn ý cảm nhận hai câu cuối bài Câu cá mùa thu

a) Bắt đầu:

- Giới thiệu ngắn gọn về tác giả Nguyễn Khuyến và bài thơ Câu cá mùa thu

- Tóm tắt về hai câu cuối của bài thơ: Những tâm sự ẩn giấu, cảm xúc sâu sắc trong lòng của nhà thơ.

b) Phần chính:

- Tóm tắt nội dung của bài thơ Thu điếu

- Hướng dẫn độc giả từ phần nội dung chung của tác phẩm đến nội dung cụ thể của hai câu cuối trong bài thơ Thu điếu.

'Ôm gối ngồi câu cá lâu mà vẫn chẳng có gì
Cá đâu lại đớp động dưới chân bèo

- Hình ảnh của người ngồi câu cá với tư thế ôm gối, tỏ ra trầm tư mặc tưởng. Nhà thơ đắm chìm trong suy tư mà không chú ý đến việc câu cá, khiến anh ta bất ngờ khi nghe tiếng cá 'đớp động dưới chân bèo'. Không gian phải lặng yên, tâm hồn nhạy bén mới cảm nhận được âm thanh nhỏ nhẹ như vậy.

- Từ 'cá đâu' tạo nên sự mơ hồ trong không gian và gợi lên sự ngạc nhiên của người nghe. Nhà thơ dường như lạc mất tương tác với thế giới vật chất, đắm chìm trong thế giới tưởng tượng, không thể xác định được nguồn gốc tiếng động mặc dù đang ngồi ở bên trong một chiếc ao nhỏ.

- Người câu cá không phải để bắt cá mà để tìm sự thư thái trong tâm hồn. Trong lúc câu, nhà thơ tận hưởng vẻ đẹp tinh tế của cảnh vật mùa thu. Cảnh vật đẹp nhưng buồn, buồn vì cô đơn và hư vô, buồn vì người thưởng ngoạn cảnh vật cũng mang trong lòng nỗi lo âu về tương lai của đất nước.

- 'Thu điếu' là mùa thu câu cá. Sáu câu đầu mô tả cảnh vật mùa thu, đến cuối bài mới xuất hiện người câu cá. Người câu câu ngồi yên, tựa gối. Người đang chờ đợi nhưng không có gì xảy ra. Đột nhiên, anh ta tỉnh giấc khi nghe tiếng cá đớp động dưới chân bèo. Nhà thơ kể lại cảm nhận của người câu cá như một trạng thái cô đơn và buồn bã. Một cuộc sống thanh bạch, một tâm hồn cao quý.

c) Phần kết:

- Trình bày cảm nhận của bạn về bài thơ Câu cá mùa thu nói chung và đặc biệt là 2 câu cuối.

Cảm nhận về 2 câu cuối bài Thu điếu - Mẫu 1

Nói về mùa thu, thường làm ta liên tưởng đến vẻ đẹp dịu dàng, êm đềm nhưng cũng chứa đựng một nỗi buồn sâu thẳm, một niềm đau không dứt. Mùa thu được thể hiện trong những bài thơ của các nhà thơ không chỉ là cảnh đẹp mà còn là tình cảm. Trong văn thơ trung đại của Việt Nam, bài thơ về mùa thu của Nguyễn Khuyến được coi là một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất. Qua bức tranh 'Thu điếu' (Câu cá mùa thu), chúng ta được khám phá tâm trạng của tác giả - một trái tim tràn đầy cảm xúc, một tâm trạng mãnh liệt không ngừng trào dâng. Điều này được thể hiện rõ qua hai câu cuối bài.

Hai câu cuối 'Ôm gối ngồi câu cá lâu mà vẫn chẳng có gì/Cá đâu lại đớp động dưới chân bèo' được trích từ bài thơ 'Câu cá mùa thu' của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

Thực sự, hai câu thơ đã mở ra hình ảnh của người câu cá cùng với những suy tư sâu sắc trong tâm trí của nhà thơ. Nếu như những câu thơ trước đó chỉ tập trung vào cảnh vật, thì hai câu thơ này lại đưa ra diễn biến với sự hiện diện của con người.

Hình ảnh 'Tựa gối ôm cần' thể hiện một tâm trạng bó gối bất động, trầm tư, mơ màng, có phần nhàn nhã. Điểm đặc biệt ở đây có lẽ là cách sử dụng từ 'cá đâu'. Câu hỏi như vậy không chỉ tạo ra sự mơ hồ về không gian câu cá mà còn kích thích sự mờ ảo, yên bình, buồn thương của không gian thu tĩnh lặng. Nhà thơ cũng giật mình với tiếng cá đớp động. Và sự giật mình này dường như là sự xác nhận cho việc tâm trí của nhà thơ hoàn toàn hòa mình vào không gian xung quanh, chứ không phải việc câu cá có nhiều hay không.

Có lẽ, nhà thơ câu cá là để tìm kiếm sự bình an và thư thái trong tâm hồn, để thưởng ngoạn toàn bộ vẻ đẹp của bức tranh mùa thu một cách toàn diện. Chúng ta thấy rằng, bức tranh mùa thu đẹp nhưng buồn. Buồn vì quá cô đơn, yên tĩnh, hiu quạnh và cũng buồn vì tâm trạng của người sĩ trước tình hình quốc gia suy đồi ấy. Bên cạnh tâm trạng bó gối bất động, chúng ta cũng nhận thấy sự thong thả, nhàn nhã của cuộc sống mà nhà thơ mơ ước và rồi tiếng cá đớp động đưa nhà thơ trở về với hiện thực ấy.

Câu cuối cùng, với tiếng động duy nhất: tiếng cá đớp động. Có phải đó là âm thanh của tâm trí người câu cá? Nguyễn Khuyến nói về câu cá nhưng thực tế, tác giả không quan tâm đến việc câu cá. Việc nói về câu cá chỉ là để đón nhận mùa thu vào lòng, để gửi gắm tâm trạng của mình. Tâm trạng yên bình để cảm nhận sự trong veo của nước, cảm nhận hơi thở của sóng, cảm nhận sự rơi nhẹ của lá. Đặc biệt, tâm trạng yên bình này được kích thích từ một âm thanh nhỏ: tiếng cá đớp mồi. Đó là sự yên bình tuyệt đối của tâm hồn, của trái tim thi sĩ, trong trẻo như cảnh quê Việt trong mùa thu.

Cảm nhận về 2 câu cuối bài Câu cá mùa thu - Mẫu 2

Trong thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật, tác giả muốn chia sẻ tâm trạng của mình chủ yếu thông qua hai câu kết.

Trong Đường thi, yêu cầu: 'Mạch kị lộ, ý kị nông; Thi tại ngôn ngoại' là tiêu chuẩn để đánh giá giá trị của tác phẩm thơ và tài năng của thi sĩ. Với chuỗi ba bài thơ về mùa thu của Nguyễn Khuyến, hai câu kết trong bài 'Thu điếu' là cách mà tâm trạng của cụ được thể hiện một cách tinh tế và đặc biệt:

Tựa gối ôm cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Trong cách hiểu truyền thống của nhiều người, nhiều bài viết và giáo viên khi giải thích về hai câu kết này thường chỉ qua loa hoặc chưa hiểu sâu, thiếu sức thuyết phục.

Trong bài viết này, tôi dám đề xuất một cách giải thích mới, một việc giải mã ý nghĩa của hai câu kết trên thông qua việc so sánh với một câu ca dao cổ, với cuộc sống và với phong cách của cụ Tam Nguyên. Trong dân ca Việt Nam, có một câu:

Nước trong cá chẳng ăn mồi
Anh đừng câu mà nhọc, bạn đừng ngồi mà khuya.

Câu ca dao này tôi không diễn giải từ góc độ tình yêu nam nữ mà chỉ nói về việc đi câu cá. Một bài học khi đi câu là: Nếu nước trong (thì) cá chẳng ăn mồi, đi câu chỉ là công việc vô ích, không mang lại kết quả.

Trong câu ca dao này, giống như câu: Tựa gối ôm cần lâu chẳng được trong bài thơ Thu điếu, đều đưa ra lời khuyên cho người đi câu nên về. Trái lại, trong câu: Cá đâu đớp động dưới chân bèo, ta nghe thấy tiếng cá đang ăn mồi, là dấu hiệu cho người câu biết rằng cá đang đói, và mong muốn họ ở lại.

Trong cuộc đời của cụ Tam Nguyên đã có vài lần ra đi và trở về, trở về và rồi lại đi. Cụ đã dành mười năm: “Tựa gối ôm cần”, nhưng cuối cùng: “Chẳng được” bao nhiêu. Cụ cảm thấy bất lực trước cuộc đời. Năm 1884, Nguyễn Khuyến viết: “Mười năm gió bụi trở về nhà”, cụ quay trở lại vườn Bùi ẩn dật và sống một thời gian. Sau đó, vì nhiều lý do cụ lại trở thành gia sư cho gia đình Hoàng Cao Khải. Cuối cùng, cụ trở về quê nhà và trút bỏ hơi thở cuối cùng ở đó.

Chúng ta thực sự cảm thông và chia sẻ với sự giằng xé, nỗi lo lắng về việc về hay ở của một người sĩ phụ như cụ. Trong thơ của Nguyễn Khuyến, ông thường sử dụng tiếng vật nuôi để diễn đạt những tâm sự sâu thẳm. Đó có thể là tiếng ngỗng trời:

Mấy chùm trước dậu hoa năm ngoái
Một tiếng trên cao, ngỗng nước nào.

(Thu vịnh)

Tiếng chim chích chòe kêu thúc sự xao động trong tâm hồn của Nguyễn Khuyến, như một lời nhắc nhở, liệu ông nên quay về hay tiếp tục ở lại:

Văng vẳng tai nghe tiếng chích chòe
Lặng đi kẻo động khách làng quê.(…)
Lại còn giục giã về hay ở
Đôi gót phong trần vẫn mạnh mẽ.

(Về hay ở)

Đó là tiếng khắc khoải: “Tiếc xuân… nhớ nước” của chim cuốc:

Năm canh máu chảy đêm hè vắng
Sáu khắc hồn tan, bóng nguyệt mờ
Có phải tiếc xuân mà đứng gọi
Hay là nhớ nước vẫn nằm mơ.

(Cuốc kêu cảm hứng)

Rõ ràng qua các âm thanh của loài vật kể trên, ta dễ nhận ra tâm sự của nhà thơ hơn là tiếng cá đớp động dưới chân bèo trong bài thơ Thu điếu. Tiếng cá đớp mồi ở đây không chỉ là một tiếng thu dân giã, thân quen của làng quê, gợi cho ta một hoài niệm đẹp về đất nước, quê hương mà đằng sau âm thanh đó là cả một nỗi niềm sâu kín, khó tả của nhà thơ. Âm thanh này ít có giá trị miêu tả, mà chủ yếu là sự giãi bày kín đáo tâm sự sâu lắng của nhà thơ, đó là: Yêu nước, thương nhà nhưng bất lực trước thời cuộc. Tiếng cá đớp mồi phải chăng là tiếng gọi của cuộc đời thúc giục cụ Tam nguyên Yên Đổ ra giúp dân, giúp nước.

Hai câu kết của bài thơ Thu điếu, qua hình ảnh người câu cá, qua âm thanh của tiếng cá đớp mồi, ta thấy được tâm sự sâu kín của nhà thơ Nguyễn Khuyến; thấy được sự bất lực của một vị quan triều Nguyễn trước cuộc đời ngang trái; thấy được tấm lòng yêu nước thương dân, cũng như nỗi niềm day dứt, giằng xé trước cái đạo xuất thời - xử thế của một kẻ sĩ.

Cảm nhận 2 câu cuối bài Câu cá mùa thu - Mẫu 3

Câu cá mùa thu là bức tranh thu tuyệt đẹp của vùng nông thôn Bắc Bộ, đây cũng một trong ba bài thơ thu nổi tiếng của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Đánh giá về bài thơ, Xuân Diệu từng khẳng định Câu cá mùa thu là 'điển hình hơn cả cho thơ ca về mùa thu ở Việt Nam'. Bài thơ không chỉ mở ra bức tranh mùa thu bình dị, tươi sáng nơi thôn dã mà còn bộc lộ những tâm sự thầm kín trong tâm hồn người thi nhân, điều này được thể hiện tập trung trong hai câu thơ cuối của bài.

Ở những câu thơ đầu, nhà thơ Nguyễn Khuyến đã mang đến cho chúng ta những cảm nhận chân thực về cảnh sắc và không gian của mùa thu vùng chiêm trũng Bắc Bộ. Đằng sau bức tranh thu, tâm tình thầm kín của người thi nhân cũng dần được hé mở:

'Tựa gối ôm cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo'

Sự xuất hiện của con người trong hai câu thơ cuối đã góp phần hoàn thiện bức tranh mùa thu. Sự hòa hợp giữa thiên nhiên - con người, giữa cảnh- và tình không chỉ tạo nên sự hài hòa, thống nhất mà còn tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho bài thơ. Hình ảnh con người xuất hiện trong tư thế 'tựa gối ôm cần' đầy trầm mặc, suy tư. Nhà thơ ngồi câu cá nhưng dường như không chuyên tâm đến công việc mình đang làm mà đang thả mình theo dòng suy nghĩ nào đó, vì vậy tiếng cá 'đớp động dưới chân bèo' dù nhẹ nhàng nhưng vẫn khiến nhà thơ giật mình.

Câu hỏi 'cá đâu' không chỉ khiến cho người đọc bất ngờ mà còn gợi lên sự ngỡ ngàng, mơ hồ trong tâm trí. Mặc dù đắm chìm trong suy tư, nhưng nhà thơ vẫn rất tinh tế, nhạy cảm khi phát hiện ra âm thanh nhẹ nhàng xung quanh. Để nghe thấy tiếng cá đớp mồi khẽ khàng, nhà thơ cần phải thực sự nhạy cảm và yên bình trong tâm hồn. Hai câu thơ cuối sử dụng nghệ thuật động tả tĩnh, tả cảnh ngụ tình để tô điểm thêm vẻ đẹp của không gian mùa thu.

Hai câu cuối gợi lên hình ảnh con người thả hồn vào cảnh vật, tìm kiếm sự thư thái trong tâm hồn thay vì tập trung vào việc đi câu. Nhà thơ lắng nghe vẻ đẹp tinh tế của mùa thu từ đường nét đến âm thanh, chuyển động. Cảnh thu tươi sáng nhưng buồn bã, tĩnh lặng nhưng đầy suy tư về thời cuộc, cuộc sống.

Câu cá mùa thu không chỉ miêu tả bức tranh mùa thu của vùng nông thôn Bắc Bộ mà còn thể hiện tình cảm và tâm trạng thu đậm đà. Bài thơ đánh thức những cảm xúc gần gũi, thân thuộc với mỗi người về làng quê. Đặc biệt, qua những câu thơ cuối, người đọc cảm nhận được tấm lòng nặng trĩu của nhà thơ với dân tộc và đất nước.