Bản dịch bài thơ 'Đợi Anh Về' của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp

Bức tranh cát không chỉ là một tác phẩm tĩnh mà là một câu chuyện tình cảm động từ Chiến tranh Vệ quốc. Clip này giúp chúng ta cảm nhận sâu hơn về bài thơ 'Đợi Anh Về' của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp.

Tóm tắt về bài thơ 'Đợi Anh Về'

'Đợi Anh Về' là một bài thơ nổi tiếng của nhà thơ Xô Viết Xi-Mô-Nốp, được nhà thơ Tố Hữu dịch sang tiếng Việt vào năm 1947 qua bản dịch tiếng Pháp. Bản dịch của Tố Hữu rất cảm động và đã chạm đến trái tim của nhiều người Việt Nam...

Chúng tôi tình cờ có được nguyên bản tiếng Nga của bài thơ này và vì đam mê thơ ca cùng tiếng Nga, tôi quyết định dịch lại. Tôi cảm thấy bản dịch của Tố Hữu chưa thể hiện hết được cái hồn và cái chữ của tác giả Xô Viết.

Dưới đây là bản dịch thơ của Tố Hữu:

Em ơi, đợi anh về Đợi Anh hoài Em nhé, Mưa cứ rơi dầm dề Ngày cứ dài lê thê Thì Em ơi cứ đợi. Dù tuyết rơi gió nổi Dù nắng cháy Em ơi Bạn cũ có quên rồi Đợi Anh hoài Em nhé. Tin Anh dù vắng vẻ, Lòng ai dù tái tê Chẳng mong chi ngày về Thì Em ơi, cứ đợi. Em ơi, Em cứ đợi Dù ai nhớ thương ai Chẳng mong có ngày mai Dù mẹ già con dại Hết mong Anh trở lại

Dù bạn viếng hồn Anh Yên nghỉ nấm mồ xanh Nâng chén tình dốc cạn Thì Em ơi mặc bạn Đợi Anh hoài nghe Em Tin rằng Anh sắp về. Đợi Anh, Anh lại về Trông chết cười ngạo nghễ Ai ngày xưa rơi lệ Hẳn cho sự tình cờ Nào có biết bao giờ Bởi vì Em ước vọng, Bởi vì Em trông ngóng Tan giặc, bước đường quê Anh của Em lại về. Vì sao Anh chẳng chết Nào bao giờ ai biết Có gì đâu Em ơi Chỉ vì không ai người Biết như Em chờ đợi.

Nhận xét và chỉnh sửa:

1. Trong khổ đầu tiên, bản dịch của Tố Hữu là:

' Em ơi đợi Anh về
Đợi Anh hoài Em nhé '

Bản dịch của Tố Hữu sử dụng lặp từ không cần thiết, và từ ' hoài ' làm nghĩa câu thơ bị sai lệch (hoài công, phí công). Hai câu này là lời nhắn của người lính ở xa, nhưng không đề cập đến Anh. Do đó, câu thơ trở nên thiếu chiều sâu.

Trong nguyên bản, câu là:

' Em ơi, đợi Anh!
Anh sẽ về '

Hai câu này mang ý nghĩa khác nhau: một câu nhắn nhủ Em, còn một câu khẳng định Anh sẽ về. Đây là niềm tin và sự chung thủy của người lính.

2. Câu 8 và 9 trong bản dịch của Tố Hữu là:

' Dù bạn có quên đi
Thì tôi vẫn chờ đợi '

Câu này không rõ ý và sai ngữ pháp. Nội dung chính của nguyên tác là: ' Dù có người quên người yêu, thì riêng tôi vẫn chờ.' Hai câu đối lập tăng thêm sức mạnh về lòng chung thủy. Do đó, nên dịch là:

' Dù ai đã quên đi
Thì tôi vẫn đợi '

Cụm từ 'ai đó' không nên cụ thể hóa thành 'bạn cũ' vì sẽ làm mất nghĩa. 'Dẫu ai đó' đối lập với 'Thì riêng tôi' làm nổi bật sự kiên định của 'tôi'. Lời dịch của Tố Hữu không phản ánh điều này.

3. Tiếp theo Tố Hữu dịch :

' Dù anh vắng mặt
Lòng tôi có đau đớn
Chẳng mong gì ngày trở lại
Thì em ơi, cứ đợi '

Câu dịch không đúng với nguyên tác, vì tác giả không nói: 'Chẳng mong gì ngày về' nghe có vẻ tuyệt vọng. Xi-Mô-Nốp không nói thế. Câu 'Lòng ai dù tái tê' không rõ đối tượng, trong khi nguyên bản cụ thể là 'Lòng em'. Nên dịch lại là:

' Đợi anh dù xa xôi
Thư anh dù chưa về
Dù lòng có đau đớn
Thì em ơi, cứ chờ '

4. Một đoạn dài khác Tố Hữu dịch là:

' Em ơi, cứ chờ đợi

Dù ai nhớ thương ai
Chẳng mong ngày mai
Dù mẹ già con thơ
Hết mong anh trở lại...'

Đoạn thơ này không đúng với nguyên tác. Trong bài thơ, Xi-Mô-Nốp nói: 'Em chờ anh, nhưng đừng mong điều tốt lành. Vì trong chiến tranh điều gì cũng có thể xảy ra. Nếu anh hy sinh, em phải gắng quên đau khổ và nuôi mẹ nuôi con thay anh.' Tố Hữu sử dụng cụm từ 'Dù ai nhớ thương ai' làm câu thơ trở nên vô nghĩa. Thêm vào đó, việc lặp lại nhiều lần trong chỉ 4 câu 5 chữ làm mất đi sự súc tích. Tố Hữu không phản ánh ý nghĩa tích cực của tác giả. Nên dịch lại là:

' Chờ anh, anh sẽ về
( nhưng ) đừng chỉ mong điều tốt đẹp
Như em từng biết
Nỗi đau cần quên đi...
Nhìn vào mẹ hiền
Và các con thơ dại...
... Nếu anh không trở lại '

Em ơi, Đợi anh, Anh sẽ về Dù mưa rơi dầm dề Dù ngày buồn tái tê Thì Em ơi, cứ đợi. Dù gió Đông tuyết dội, Dù nắng Hạ mưa rơi Dẫu ai đó quên rồi Thì riêng Em, cứ đợi. Đợi Anh dù phương xa Thư Anh thường chẳng lại Dẫu lòng bao tê tái Thì Em ơi, cứ chờ. Chờ Anh, Anh sẽ về Đừng mong điều tốt đẹp Như Em từng đã biết Có lúc cần phải quên. Hãy nhìn vào mẹ hiền Và con thơ bé dại Em ơi, Em hãy chờ.

Như ai đó vẫn chờ, Ngồi bên ô cửa sổ Ly rượu cay nỗi nhớ, Thì Em ơi uống đi Cho lòng vơi nỗi khổ. Đợi Anh, Anh sẽ về Dẫu kề bên cái chết, Nếu có ai quên hết Chẳng biết đợi chờ ai Đừng trách họ lạt phai Đã không cam chờ đợi. Trong bom rơi lửa dội Chỉ ta biết chờ nhau Em ngã vào lòng đau, Lúc Anh về, Anh biết: Anh biết Anh không chết Đâu phải lẽ tình cờ. Chỉ có Em tha thiết Dẫu dòng lệ cạn khô, Em của Anh biết chờ Không như ai, chẳng đợi.

Жди меня В.С. , 1941 Жди меня, и я вернусь. Только очень жди, Жди, когда наводят грусть Желтые дожди, Жди, когда снега метут, Жди, когда жара, Жди, когда других не ждут, Позабыв вчера. Жди, когда из дальних мест Писем не придет, Жди, когда уж надоест Всем, кто вместе ждет. Жди меня, и я вернусь, Не желай добра Всем, кто знает наизусть, Что забыть пора. Пусть поверят сын и мать В то, что нет меня, Пусть друзья устанут ждать, Сядут у огня, Выпьют горькое вино На помин души... Жди. И с ними заодно Выпить не спеши. Жди меня, и я вернусь, Всем смертям назло. Кто не ждал меня, тот пусть Скажет: - Повезло. Не понять, не ждавшим им, Как среди огня Ожиданием своим Ты спасла меня. Как я выжил, будем знать Только мы с тобой,- Просто ты умела ждать, Как никто другой.

Wait for me, So it will be to Valentina Serova, 1941 Wait for me, and I'll come back! Wait with all you've got! Wait, when dreary yellow rains Tell you, you should not. Wait when snow is falling fast, Wait when summer's hot, Wait when yesterdays are past, Others are forgot. Wait, when from that far-off place, Letters don't arrive. Wait, when those with whom you wait Doubt if I'm alive. Wait for me, and I'll come back! Wait in patience yet When they tell you off by heart That you should forget. Even when my dearest ones Say that I am lost, Even when my friends give up, Sit and count the cost, Drink a glass of bitter wine To the fallen friend - Wait! And do not drink with them! Wait until the end! Wait for me and I'll come back, Dodging every fate! "What a bit of luck!" they'll say, Those that would not wait. They will never understand How amidst the strife, By your waiting for me, dear, You had saved my life. Only you and I will know How you got me through. Simply - you knew how to wait - No one else but you.

Đợi anh

(Simonov, 1941)

Em đợi anh, anh sẽ quay về,
Nhưng em phải đợi anh thật kiên nhẫn.
Hãy đợi, khi cơn mưa vàng mang đến nỗi buồn,
Đợi khi tuyết quay cuồng,
Đợi khi mùa hè tỏa sáng,
Đợi cả khi quá khứ bị lãng quên
Và người ta chẳng đợi ai nữa.
Đợi khi không còn thư từ từ những miền xa,
Đợi ngay cả khi người khác đã bỏ cuộc.

Em đợi anh, anh sẽ quay về.
Đừng tha thứ cho những người nói rằng
Đã đến lúc phải quên anh.

Ngay cả khi mẹ và con tin rằng
Anh đã không còn nữa,
Khi những người bạn mệt mỏi đợi chờ
Cùng ngồi bên lửa,
Khi họ nâng cốc tưởng nhớ linh hồn anh..
Đợi. Đợi và từ chối nâng cốc cùng họ.

Em đợi anh, anh sẽ quay về
Bất chấp mọi gian truân.
Ai không đợi anh có thể cho rằng:
“Thật là may mắn.”
Nhưng chính sự đợi chờ của em
Đã cứu anh khỏi lửa thiêu,
Cứu anh trong trận chiến sinh tử.
Chỉ hai ta biết điều này,
Bởi vì em đã chờ đợi anh,
Như không ai khác.

Konstantin Mikhailovich Simonov, sinh năm 1919 tại Sankt-Peterburg, là một nhà văn, nhà thơ và biên kịch nổi tiếng của Liên Xô với nhiều tác phẩm về Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Nổi bật nhất là bài thơ Đợi anh về (Жди меня), một trong những kiệt tác của văn học Xô viết thời Thế chiến II. Bài thơ này ra đời vào tháng 10 năm 1941, khi Hồng quân đang đối mặt với tình thế nguy cấp trước cuộc tiến công của quân Đức vào Moskva. Ban đầu, Simonov sáng tác bài thơ này dành cho người yêu của mình, nữ nghệ sĩ Valentina Serova, nhưng cảm xúc của người lính trong bài thơ đã đồng cảm với hàng triệu chiến sĩ Hồng quân, khiến bài thơ nhanh chóng lan tỏa khắp Liên Xô và cả thế giới.

Với cùng một cảm hứng từ bản dịch bài thơ 'Đợi anh về', chungta.com xin trân trọng giới thiệu bài viết của Hồng Thanh Quang cùng bài hát 'Tình em', lời của Ngọc Sơn, nhạc của Huy Du, có sự gần gũi sâu sắc với bài thơ này.

Thơ Konstantin Simonov (1915-1979, LB Nga), qua lời dịch của Hồng Thanh Quang
(Theo Văn Nghệ Công An)

...Chỉ từ một khoảnh khắc ngẫu hứng và sự đồng điệu mà tôi đã mạo hiểm dịch 'Đợi anh về' từ nguyên bản tiếng Nga. Để tưởng nhớ Simonov và tình yêu vĩnh cửu đầy đau khổ ông dành cho nữ nghệ sĩ Valentina Serova. Dù cuộc hôn nhân của họ không kéo dài đến trọn đời, nhưng nó đã giúp Simonov tạo nên những áng thơ trữ tình xuất sắc, đỉnh cao là 'Đợi anh về'.

Lời dịch giả : Suốt hơn nửa thế kỷ qua, người Việt đã rất quen thuộc với bài thơ 'Đợi anh về' của nhà văn, nhà thơ Xôviết xuất sắc Konstantin Simonov, qua bản dịch từ tiếng Pháp của nhà thơ Tố Hữu. Đó là một bản dịch tuyệt vời và cũng là một di sản thiêng liêng, gợi nhớ về thời kỳ không thể nào quên khi cả dân tộc vùng lên chiến đấu vì tự do và độc lập đất nước.

Chính vì những cảm xúc đó mà suốt hàng chục năm tôi không dám dịch lại 'Đợi anh về', bởi bản dịch tuyệt vời của nhà thơ Tố Hữu đã khắc sâu trong ký ức thời thơ ấu. Ngay cả trong tuyển tập thơ Simonov mà tôi dịch và xuất bản tại NXB Quân đội Nhân dân cuối năm 1996, tôi vẫn giữ nguyên bản dịch cũ của Tố Hữu trong phần phụ lục.

Chỉ từ một khoảnh khắc ngẫu hứng và đồng cảm sâu sắc, tôi đã quyết định dịch lại 'Đợi anh về' từ nguyên bản tiếng Nga để tưởng nhớ Simonov và mối tình vĩnh cửu nhưng đầy đau khổ ông dành cho nữ nghệ sĩ Valentina Serova. Dù hôn nhân của họ không kéo dài, nhưng nó đã truyền cảm hứng cho Simonov sáng tác những bài thơ trữ tình tuyệt vời nhất, đỉnh cao là 'Đợi anh về'. Tôi xin chia sẻ như một tài liệu tham khảo quý báu.

Đợi anh về

(Dành tặng V.S)

Đợi anh, anh sẽ về,
Hãy đợi anh em nhé.

Hãy đợi, dù mưa rơi,
Giăng buồn tái tê trời,
Hãy đợi, tuyết giá lạnh,
Hãy đợi, dù nắng chang,
Dù ai cũng ngừng đợi,
Hôm qua đã lãng quên.

Hãy đợi, dù xa xôi,
Chẳng thấy dòng thư tới,
Hãy đợi, dù ai cũng
Đã chán nản đợi chờ.

Đợi anh, anh sẽ về,
Chớ mong điều phước lành,
Cho những ai nghĩ giờ,
Đã quên phải đợi nữa.

Dù mẹ và con cái,
Cùng tin anh đã khuất,
Dù bạn bè mệt mỏi,
Quanh bếp lửa ấm,
Rượu đắng sẽ cạn dần,
Vẫn tưởng nhớ một linh hồn...

Hãy đợi anh. Và cùng bạn
Chớ vội nâng ly lên.

Hãy đợi anh, anh sẽ về,
Dù cái chết chẳng đáng sợ.
Chẳng cần bận tâm những lời,
Rằng: May được sống sót!

Không đợi, làm sao biết được
Giữa bão đạn và mưa bom,
Chỉ nhờ mong ngóng chờ trông,
Em đã cứu anh khỏi chết.

Anh sống sót nhờ đâu,
Chỉ mình em hiểu thấu,-
Chỉ vì em biết đợi,
Khác biệt với tất cả trên đời...

1941

Tình Em (1962, thơ Ngọc Sơn, nhạc Huy Du)
 

Khi chiếc lá lìa cành, không còn xanh tươi,
Tại sao em lại rời xa anh,
Dẫu đời vẫn xanh tươi,

Không có gì đâu em ơi,
Tình yêu chính là sự sống,
Nên lòng luôn ấm áp,
Mạch máu vẫn sôi sục nhiệt huyết.

Anh đi xa hàng ngàn núi,
Tình yêu như suối chảy,
Lưu luyến và nhớ thương theo anh qua rừng,
Anh càng đi xa,
Tình em như cỏ hoa,
Âu yếm và chân thành theo anh qua nương rẫy,
Anh đi xa hàng ngàn núi,
Tình em như suối,
Tháng ngày biệt ly,
Tình em dài như sông.

Khi lá rời cành,
Không còn xanh mướt, sao em lại xa anh,
Dù cuộc đời vẫn tươi xanh rạng rỡ.

Không có gì đâu em!
Tình yêu là sự sống,
Vì vậy lòng ta luôn ấm áp,
Như ánh nắng soi sáng và mạch máu căng tràn sức sống.

Nguyễn Tất San, Nguyễn Tất Thịnh