Bản đồ suy nghĩ

Bản đồ suy nghĩ hay sơ đồ suy nghĩ, còn được gọi là đồ thị ý tưởng (tiếng Anh: Mind map) là một công cụ mạnh mẽ được sử dụng để khai thác khả năng ghi nhận hình ảnh của não bộ. Đây là cách để ghi nhớ logic và chi tiết, để tổng hợp hoặc phân tích một vấn đề thành nhiều phần nhỏ theo một cấu trúc của lược đồ nhánh. Khác với máy tính, não bộ không chỉ có khả năng ghi nhớ theo trình tự tuyến tính (như ghi nhớ theo một câu chuyện cụ thể), mà còn có khả năng liên kết và kết nối các dữ liệu với nhau. Phương pháp này tận dụng cả hai khả năng này của bộ não.

Sơ đồ suy nghĩ hữu ích trong việc trình bày các ý tưởng về một chủ đề nào đó. Quá trình tạo ra sơ đồ suy nghĩ phù hợp với quá trình suy nghĩ, dần dần phát triển các ý tưởng đã có và giúp chúng ta nhìn thấy được toàn cảnh các nội dung liên quan.

Phương pháp này được coi là một công cụ giáo dục hiệu quả để ghi nhớ hoặc phân tích vấn đề một cách tối ưu, đặc biệt dành cho những người có trí thông minh không gian - thị giác.

Lịch sử

Lịch sử của bản đồ suy nghĩ có thể xuất phát từ thế kỷ thứ 3, khi các ví dụ về những hình vẽ giống như bản đồ suy nghĩ được tạo ra bởi Porphyry of Tyros để giới thiệu về các khái niệm của Aristotle. Sau đó, trong khoảng thời gian 1235-1315, có những ghi chép về triết gia Ramon Llull đã sử dụng kỹ thuật này.

Các nhà sử học cũng đã biết rằng Leonardo da Vinci đã sử dụng kỹ thuật lập bản đồ suy nghĩ để ghi chép.

Mặc dù không thể nói chắc chắn chính xác ai là người đã tạo ra khái niệm sơ đồ suy nghĩ từ đầu, nhưng người được ghi nhận nhiều nhất với việc đưa bản đồ suy nghĩ trở thành xu hướng chính là Tony Buzan.

Phương pháp này được phát triển vào cuối thập niên 60 (của thế kỉ 20) bởi Tony Buzan như một cách để giúp học sinh 'ghi lại bài giảng' chỉ bằng từ khoá chính và hình ảnh. Cách ghi chép này nhanh hơn, dễ nhớ và dễ ôn tập hơn.

Vào giữa những năm 70, Peter Russell đã hợp tác với Tony để lan truyền phương pháp sơ đồ tư duy ý tưởng cho nhiều tổ chức quốc tế và viện đào tạo.

Áp dụng sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy mang lại hiệu quả rõ rệt, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục và kinh doanh. Việc lập sơ đồ tư duy là một cách vô cùng hiệu quả để ghi chép. Chúng không chỉ thể hiện thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ đề và mối quan hệ quan trọng giữa các phần trong đó. Nó giúp kết nối các ý tưởng và xây dựng các liên kết với các ý tưởng khác.

Các chuyên gia về kỹ năng nhớ như Eran Katz - người có kỷ lục Guinness về khả năng nhớ được 500 con số theo thứ tự chỉ sau một lần nghe; Adam Khoo - tác giả của những cuốn sách nổi tiếng về giáo dục trí não như 'Tôi Tài Giỏi, Bạn Cũng Thế!', 'Con cái chúng ta đều giỏi'.

Áp dụng giản đồ ý

• Ghi nhớ chi tiết cấu trúc của các đối tượng hoặc sự kiện chứa các mối liên hệ phức tạp hoặc chéo lẫn nhau.
• Tổng hợp dữ liệu.
• Hợp nhất thông tin từ các nguồn nghiên cứu khác nhau.
• Động não về một vấn đề phức tạp.
• Trình bày thông tin để chỉ ra cấu trúc của toàn bộ đối tượng.
• Ghi chép (bài giảng, phóng sự, sự kiện...).
• Khuyến khích giảm sự miêu tả của mỗi ý hoặc khái niệm xuống còn một từ (hoặc từ kép).
• Toàn bộ ý tưởng của giản đồ có thể được 'nhìn thấy' và nhớ bởi trí nhớ hình ảnh - loại trí nhớ gần như hoàn hảo.
• Sáng tạo các bài viết và bài phóng sự.
• Là phương tiện cho việc học tập và tìm hiểu sự kiện.

Với giản đồ ý, bạn có thể tạo ra vô số ý tưởng và đồng thời sắp xếp lại chúng cạnh những ý liên quan. Điều này biến phương pháp này thành một công cụ mạnh mẽ để soạn thảo bài viết và báo cáo, khi các ý kiến cần được ghi chép nhanh chóng. Sau đó, tuỳ thuộc vào từ khóa (ý chính), các câu hoặc đoạn văn sẽ được triển khai chi tiết hơn.

Một ví dụ điển hình là khi đọc sách nghiên cứu khoa học, thay vì chỉ đơn giản đọc, bạn có thể sử dụng giản đồ ý để ghi lại mỗi ý hay hoặc ý quan trọng và đặt chúng vào đúng vị trí trong giản đồ.

Sau khi đọc xong cuốn sách, bạn có thể tổng kết lại những điểm nổi bật và yếu tố quan trọng của cuốn sách đó trên một tờ giấy. Bạn có thể bổ sung thêm các ý tưởng mới xuất hiện trong quá trình đọc. Điều này giúp nâng cao chất lượng hấp thu kiến thức từ sách.

Để hiểu sâu sắc hơn về các dữ liệu đã đọc, bạn có thể vẽ lại giản đồ ý này từ trí nhớ một vài lần.

Ưu điểm

So với các phương pháp ghi chép truyền thống, phương pháp sử dụng giản đồ ý có những ưu điểm nổi bật sau đây:

• Ý chính được đặt ở trung tâm và được xác định rõ ràng.
• Mối quan hệ giữa các ý được chỉ ra một cách rõ ràng. Những ý quan trọng hơn sẽ được đặt gần ý chính hơn.
• Các mối liên hệ giữa các khái niệm then chốt sẽ được hiển thị ngay lập tức bằng thị giác.
• Quá trình ôn tập và ghi nhớ sẽ hiệu quả và nhanh hơn.
• Việc bổ sung thông tin (ý) vào giản đồ sẽ dễ dàng hơn thông qua việc vẽ và chèn thêm.

• Mỗi giản đồ ý sẽ có đặc điểm riêng, giúp cho việc gợi nhớ trở nên dễ dàng hơn.
• Các ý mới có thể được đặt vào vị trí chính xác trên giản đồ một cách dễ dàng, bất kể thứ tự trình bày, tạo điều kiện linh hoạt cho việc thay đổi và điều chỉnh nhanh chóng trong quá trình ghi nhớ.
• Việc sử dụng các phần mềm hỗ trợ trên máy tính sẽ mang lại lợi ích to lớn.

Phương thức thực hiện

Cá nhân

• Viết hoặc vẽ đề tài của bạn ở giữa trang giấy và vẽ một vòng bao quanh nó. Sử dụng màu sắc để tăng tính tương tác và tốc độ ghi nhớ. Nếu viết chữ, hãy tóm tắt thành một từ khóa chính (ví dụ như danh từ).
• Đối với mỗi ý quan trọng, vẽ một đường (hoặc mũi tên nếu có mối quan hệ từ đối tượng trung tâm đến các ý phụ bên ngoài) để kết nối với ý chính và các ý phụ.
• Từ mỗi ý quan trọng, vẽ thêm các nhánh con chứa các ý phụ hỗ trợ.
• Từ các ý phụ này, tiếp tục vẽ các nhánh chi tiết hơn cho mỗi ý.
• Tiếp tục mở rộng các nhánh con cho đến khi có được giản đồ chi tiết nhất (như hình cây với gốc là đề tài đang làm việc).

Lưu ý: Khi thực hiện một giản đồ ý, bạn nên:

• Sử dụng hình ảnh minh họa nếu có thể thay vì chỉ dùng chữ viết cho mỗi ý.
• Nếu không thể sử dụng hình ảnh, hãy rút gọn thành một từ khóa ngắn gọn nhất có thể cho mỗi ý.
• Tư duy nên được thảnh thơi nhất có thể. Điều này có thể giúp bạn nảy sinh ý tưởng nhanh hơn so với việc viết ra.

Nhóm nghiên cứu

Một nhóm có thể làm việc chung và tạo ra một giản đồ ý bằng các bước sau đây:

• Mỗi thành viên trong nhóm vẽ các giản đồ ý về những điều họ đã biết về đề tài.
• Hợp tác với nhau để tạo thành một giản đồ ý chung về các yếu tố đã biết.
• Quyết định nghiên cứu và học hỏi từ giản đồ này của nhóm.
• Mỗi người tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về đề tài, có thể tập trung vào cùng một lĩnh vực để đẩy nhanh tiến trình làm việc hoặc phân chia công việc để mỗi người tập trung vào một lĩnh vực riêng.
• Hợp tác lại để hoàn thiện giản đồ ý của cả nhóm.

Diễn thuyết

Sử dụng giản đồ ý bao gồm toàn bộ các ghi chép sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn so với các phương pháp ghi chép khác vì:

• Đơn giản: Chỉ cần 1 tờ giấy duy nhất
• Không cần 'đọc lại'—Mỗi ý đã được tóm tắt trong một từ khóa hay hình ảnh, bạn không phải đọc từng đoạn văn bản đã soạn sẵn.
• Linh hoạt: Nếu có câu hỏi, bạn có thể dễ dàng tìm thấy liên kết của câu hỏi với sơ đồ ý tưởng. Điều này giúp người diễn thuyết không bị lạc khi tìm câu trả lời.

Sử dụng biểu tượng và màu sắc trong hình vẽ

• Các biểu tượng và hình vẽ sẽ làm cho sơ đồ sống động hơn.
• Sử dụng nhiều loại mũi tên để chỉ rõ hướng và quan hệ giữa các ý.
• Các ký tự đặc biệt như! ? {} & * | © ® ' $ ' @ sẽ làm cho ý nghĩa của sơ đồ rõ ràng hơn.
• Sử dụng nhiều biểu tượng kiểu 'logo' để hình dung hóa các ý và giúp hiển thị các giải pháp khác nhau.
• Biểu thị các đặc tính kĩ thuật bằng biểu tượng (Ví dụ: sử dụng biểu tượng ống nghiệm cho phương pháp hóa học, biểu tượng búa kềm cho phương pháp cơ khí, biểu tượng cây cho sinh học,...).
• Sử dụng nhiều màu sắc giúp dễ nhớ hơn.