Buzz
Với mục đích giúp học sinh dễ dàng hệ thống hóa kiến thức về các tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 12, chúng tôi đã soạn thảo bài viết Sơ đồ tư duy Ai đã đặt tên cho dòng sông một cách đầy đủ, bao gồm thông tin về tác phẩm, tác giả, cấu trúc, phân tích nội dung, và mẫu văn phân tích. Hi vọng rằng bằng cách này, sơ đồ tư duy Ai đã đặt tên cho dòng sông sẽ giúp học sinh nắm bắt được nội dung cơ bản của bài Ai đã đặt tên cho dòng sông.
Bản đồ tư duy Ai đã chọn tên cho con sông một cách dễ nhớ và ngắn gọn
A. Bản đồ tư duy Ai đã đặt tên cho dòng sông
B. Tìm hiểu tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông
- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế, quê gốc ở làng Bích Khê, xa Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
- Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát li lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mĩ bằng hoạt động văn nghệ.
- Ông đã từng đảm nhiệm vị trí Tổng thư ký Hội văn học nghệ thuật Trị Thừa – Thiên, làm Chủ tịch Hội Văn học Bình Trị Thiên và giữ vai trò Tổng biên tập của tạp chí Cửa Việt.
- Các tác phẩm quan trọng: “Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu”, “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, “Hoa trái quanh tôi”,…
- Phong cách sáng tác:
+ Sự kết hợp mượt mà giữa trí tuệ và cảm xúc, giữa bình luận sắc bén và tư duy sâu sắc, dựa trên kiến thức vững chắc về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý…
+ Phong cách viết hướng nội, súc tích, lôi cuốn và tài tình.
II. DANH SÁCH TÁC PHẨM:
1. Ngữ cảnh sáng tác:
Bài viết Ai đã đặt tên cho dòng sông? được sáng tác tại Huế vào tháng 1 năm 1981 và được in trong cuốn tập bút kí cùng tên. Cuốn sách này bao gồm tám bài kí, được viết ngay sau chiến thắng mùa xuân năm 1975, vẫn mang trong mình cảm hứng mãnh liệt về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Tuy nhiên, đối với Hoàng Phủ Ngọc Tường, tình yêu quê hương, dân tộc và thiên nhiên luôn liên kết mật thiết với nhau, cùng với truyền thống văn hóa và lịch sử dày đặc của dân tộc. Ông đã dành nhiều công sức để khám phá và ca ngợi vẻ đẹp đó bằng một cách sáng tạo và tài năng, với những câu văn tươi đẹp, sâu sắc.
2. Thể loại: Loại văn bút kí
3. Chủ đề: Tác giả kể về vẻ đẹp của sông Hương và kinh thành Huế, nhìn nhận đó như là vẻ đẹp của quê hương và đất nước, được tổng hợp từ những cảm xúc sâu lắng và kiến thức sâu rộng về địa lí, lịch sử và văn hóa.
4. Bố cục: 2 phần
- Phần 1 (từ đầu đến “quê hương xứ sở”): Mô tả về sông Hương.
- Phần 2 (phần còn lại): Ca ngợi vẻ đẹp lịch sử, văn hóa và thơ ca của sông Hương.
5. Giá trị nội dung:
Khám phá vẻ đẹp của sông Hương trên nhiều phương diện: Địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca,...; từ đó thể hiện tình yêu quê hương, niềm tự hào về vẻ đẹp của dòng sông quê hương, cũng như trình bày sự tài năng, kiến thức sâu rộng của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.
6. Giá trị nghệ thuật:
- Thể loại văn bút kí.
- Văn phong hướng nội, súc tích, tinh tế và tài năng.
- Sự phong phú trong tư duy và hiểu biết trên nhiều lĩnh vực.
- Ngôn ngữ phong phú, sắc nét, sử dụng hình ảnh sinh động, chất thơ, và các biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa…).
- Sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, sự chủ quan và khách quan.
III. DÀN Ý PHÂN TÍCH:
I. Mở đầu:
- Tổng quan về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường (tiểu sử, tác phẩm chính, phong cách nghệ thuật…)
- Giới thiệu về tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông? (hoàn cảnh viết, vị trí trích đoạn, tóm tắt nội dung và nghệ thuật)
II. Nội dung chính:
1. Vẻ đẹp tự nhiên của sông Hương:
a) Vẻ đẹp của sông Hương ở đầu nguồn:
- Sông Hương được ví như “một bản ca tình ca của rừng già”: “hùng vĩ ... màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”, “rừng già đã kết tơi … tự do và trong sáng”.
→ Từ ngữ tạo hình, miêu tả vẻ đẹp của sông Hương ở vùng thượng nguồn vừa đầy uy nghi, mạnh mẽ vừa trữ tình, cuốn hút lòng người.
- Nhà văn tài ba đã khéo léo so sánh sông Hương với “cô gái Di-gan tự do và mạnh mẽ”, nhân hóa sông Hương thành một sinh vật sống động, mang đầy cảm xúc.
- Hình ảnh so sánh độc đáo “Sông Hương như mẹ hiền của một vùng văn hóa xứ sở”.
b) Sông Hương khi chảy vào ngoại ô thành phố:
- Sông Hương trước khi nhập vào thành phố thì “băng qua vùng đất hóa đầy hoa dại”.
- Vẻ đẹp uốn lượn của sông Hương được mô tả rất chi tiết, có những đường cong êm ái, quanh co uốn khúc xuyên qua thủ đô Huế.
- Tác giả đã trao cho dòng sông một tình yêu sâu đậm. Tình yêu này khiến ông mơ màng nhìn thấy hình bóng của dòng sông như một tấm lụa mềm mại, giống như hình ảnh của một thiếu nữ.
c) Vẻ đẹp của sông Hương ở trung tâm thành phố:
- Khi chảy qua trung tâm thành phố, dòng sông mang một vẻ đẹp khác biệt so với phần chảy ở ngoại ô.
- Sông Hương trở nên phấn khích nhưng cũng rất êm dịu, như là một điệu nhạc slow của xứ Huế.
- Dòng sông giống như một cô gái tinh tế đang chơi đàn trong đêm tối.
2. Vẻ đẹp lịch sử và thơ ca của sông Hương:
a) Dòng sông với lịch sử hào hùng:
- Tên của dòng sông được ghi lại trong cuốn “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi.
- Sông Hương là một nhân chứng lịch sử của xứ Huế, của đất nước:
+ Là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời Đại Việt.
+ Trong thế kỉ XVIII, nó tỏa sáng bên cạnh kinh thành Phú Xuân, với danh tiếng của người anh hùng Nguyễn Huệ.
+ Nó lưu lại trong lịch sử, với những trang sử đẫm máu, tinh thần kiên cường trong thời kỳ XIX.
+ Nó trải qua thời kỳ cách mạng tháng Tám với những chiến công đầy biến động.
+ Nó là nhân chứng của cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1968.
b) Góc nhìn văn hóa về vẻ đẹp của sông Hương
- Tác giả cho rằng đó là một biểu tượng văn hóa về sông Hương, một dòng sông không bao giờ lặp lại chính mình
- Tác giả liên kết sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.
3. Hình tượng của tác giả:
- Qua việc quan sát sông Hương từ nhiều khía cạnh, tác giả mô tả sông theo nhiều góc độ khác nhau.
- Là một nhà văn có sự liên tưởng, so sánh, độc đáo, với lối viết tài hoa, uyên bác.
- Là ý thức nghệ sĩ say mê, hồn nhiên với thiên nhiên Huế và quê hương.
III. Tóm tắt:
- Tóm lại giá trị nội dung và nghệ thuật:
+ Về nội dung: với những đoạn văn tinh tế, tài hoa, bài kí cho chúng ta cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của sông Hương thơ mộng, trữ tình - nguồn gốc của nền văn hóa Huế.
+ Về nghệ thuật: văn phong hướng nội, súc tích, hình ảnh giàu sức sống, ngôn ngữ phong phú, giàu chất thơ,…
- Ấn tượng về văn bản: Thông qua tác phẩm ta nhận thấy sự tự hào và tình yêu sâu đậm của tác giả dành cho vẻ đẹp tự nhiên của Huế và đất nước.
IV. Một số câu hỏi đọc hiểu và phân tích:
Câu hỏi 1: Đề cương của tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là gì?
- Dưới hình thức câu hỏi, tác giả đã chọn tên cho bài bút kí để gợi mở, dẫn dắt người đọc khám phá nguồn gốc tên của dòng sông, thể hiện niềm tự hào và khát vọng của người dân Huế. → Bài kí kể về vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông Sông Hương.
- Tên của bài viết thể hiện sự biết ơn đối với những người đã mở ra vùng đất này và thể hiện niềm tự hào về vẻ đẹp của quê hương.
Câu hỏi 2: Sông Hương ở phía trên được miêu tả như thế nào trong bài “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
Sông Hương ở phía trên:
- Dữ dội giữa rừng sâu, hùng vĩ qua những thác nước, xoáy vào những vực thẳm, như cơn lốc hung hăng → Sức mạnh, hoang dã.
- Dịu dàng và cuốn hút giữa những vách núi phủ đầy màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng (màu sắc rực rỡ) → Vẻ đẹp dịu dàng, quyến rũ.
- Tương tự một cô gái tự do và dũng cảm (so sánh), rừng già đã tạo ra một bản lĩnh và tinh thần tự do; nó cũng là rừng già đã tạo ra vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ của sông.
⇒ Sông Hương như một bản trường ca của rừng già, với nhiều giai điệu vừa hùng vĩ, vừa dữ dội. Nó mang trong mình vẻ đẹp của một sức sống mạnh mẽ, hoang dã; đồng thời cũng dịu dàng, cuốn hút, đậm chất cá nhân.
* Nghệ thuật:
- Liên tưởng sâu sắc, đáng chú ý.
- Sử dụng ngôn từ gợi cảm.
⇒ Sức hút, lôi cuốn của một dòng sông mang trong mình linh hồn, sự sống.
Câu hỏi 3: Đặc điểm của sông Hương trong quan hệ với lịch sử và thi ca trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
Sông Hương trong mối liên hệ với lịch sử và thi ca:
* Với lịch sử dân tộc:
- Sông Hương, dòng sông biên thuỷ xa xôi của đất nước các vua Hùng.
- Trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi, được ghi về dòng Linh Giang (dòng sông thiêng).
- Chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại.
- Sáng tỏ vẻ vang của kinh thành Phú Xuân và người anh hùng Nguyễn Huệ.
- Chứng kiến mọi biến cố lịch sử của thế kỉ XIX, với máu của những cuộc khởi nghĩa.
- Ghi nhận những đóng góp trong thời kì Cách mạng tháng Tám qua những chiến công rung chuyển.
⇒ Sông Hương tỏa sáng như một bản ca hùng vĩ, ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ thời vua Hùng khai phá đất nước đến Cách mạng tháng Tám thắng lợi.
* Với thi ca:
- “Dòng sông trắng – lá cây xanh” như được thấu hiểu tinh tế qua con mắt của Tản Đà.
- Trở thành vẻ đẹp hùng vĩ “như kiến tạo trời xanh” trong thơ của Cao Bá Quát.
- Nguồn cảm hứng vô tận với bóng chiều bên bờ trong những bài thơ của Bà Huyện Thanh Quan.
- Nó là nguồn sức sống mới mẻ cho tâm hồn, như Tố Hữu đã viết trong thơ.
⇒ Dòng sông “không bao giờ lặp lại chính mình trong cảm xúc của các nghệ sĩ.”
Câu hỏi 4: Xin vui lòng mô tả các đặc điểm nổi bật trong phong cách văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường qua tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
- Tình yêu sâu đậm của tác giả dành cho quê hương và đất nước làm cho những đối tượng mô tả trở nên sống động, lộng lẫy, và đa dạng như chính những con người thực sự.
- Sự sáng tạo tuyệt vời, hiểu biết sâu sắc về địa lý, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và trải nghiệm cá nhân.
- Lời văn trong trẻo, phong phú, sâu lắng, và đầy cảm xúc, tạo ra hình ảnh sống động và gợi cảm.
- Sử dụng thành thạo các phép tu từ như so sánh, nhân hóa, và ẩn dụ.
- Sự pha trộn hài hòa giữa cảm xúc, trí tuệ, quan điểm cá nhân, và quan điểm khách quan.
Mẫu phân tích văn học
Bài 1: Đánh giá vẻ đẹp của sông Hương trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
Đánh giá vẻ đẹp của sông Hương trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” - Mẫu 1
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên viết về bút kí, sáng tác kết hợp sự sâu sắc và tính trữ tình, từ nghị luận sắc bén đến suy tư đa chiều, dựa trên kiến thức đa dạng về đời sống. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một bài bút kí trữ tình đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường, mô tả về sự gắn bó sâu sắc của sông Hương với lịch sử, văn hóa và con người xứ Huế.
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một tác phẩm xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường về sông Hương, mô tả hình ảnh một con sông lãng mạn, trữ tình của Huế.
Ở thượng nguồn, sông Hương giống như một cô gái hoang dã của núi rừng. Sự hoang dã này được so sánh như “trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn” khi chảy qua những miền hiểm trở, sông Hương mang những vẻ dữ dội đặc trưng. “Mãnh liệt qua ghềnh thác” nhưng cũng có lúc sông Hương như một cô gái nhẹ nhàng dịu hiền “dịu dàng, say đắm”.
Ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả sông Hương như một người con gái Di-gan hoang dã. Nhờ rừng già, sông Hương được hình thành với tính tự do phóng khoáng, sức mạnh ấy được chế ngự bởi cấu trúc địa hình nơi đây, để khi đi qua, gặp xứ Huế mộng mơ, sông Hương “nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ”.
Khi miêu tả sông Hương ở đồng bằng, Hoàng Phủ Ngọc Tường ngụ ý rằng sông Hương “ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi, đã liên tục thay đổi dòng”. Từ ngã ba Tuần đến điện Hòn Chén, vượt qua Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang tây bắc rồi dần dần ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, dần dần chảy về Huế. Gặp Huế, sông Hương trong lòng tác giả như thay đổi tâm trạng đột ngột “sông như chế ngự được bản năng của người con gái” cảnh đẹp, có đường nét và hình khối “nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo” sông Hương còn mang màu sắc vô cùng đẹp “sớm xanh trưa vàng chiều tím”. Lại còn vẻ đẹp trầm mặc u tịch đó là vẻ đẹp mang tính triết lí cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông nơi chùa Thiên Mụ. Vậy đấy, một cô gái hoang dã như những nàng Di-gan, nay đã mang lại màu mỡ phù sa cho xứ Huế. Sông Hương thực sự đã thay tính đổi nết vì gặp được nơi này.
Đặc biệt, phần mô tả về sông Hương khi đi qua thành phố rất ấn tượng. Các cây cầu bắc qua dòng sông được miêu tả đẹp đẽ như “những vầng trăng non nhỏ xíu”, như thể dòng sông không muốn rời xa thành phố. Điều này giống như việc “nói một lời thề trước khi ra biển cả”, biểu tượng cho lòng trung thành của nhân dân Châu Hóa với quê hương.
Sông Hương cũng được nhìn nhận từ góc độ văn hóa, như một bản nhạc cổ điển của Huế. Giống như một nghệ sĩ tài nữ đàn vào đêm tối... Thực tế, âm nhạc của Huế đã sống trên dòng sông này. Sông Hương còn kết nối với lịch sử dân tộc, như “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi, là nơi bảo vệ biên giới thời Đại Việt. Nó trở thành một phần quan trọng của lịch sử trong thời kỳ cách mạng tháng Tám. Liên kết với lịch sử của Huế, của dân tộc.
Nói chung, sông Hương đã được thể hiện rõ vẻ đẹp qua bàn tay tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Chúng ta cảm ơn ông đã tạo ra một bức tranh sống động về dòng sông tuyệt vời của quê hương, làm cho chúng ta yêu quê hương hơn và tự hào hơn về đất nước.
Bài 2: Phân tích tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
Phân tích tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” - Mẫu 1
Khi nhắc đến xứ Huế mơ mộng, không ai có thể quên được sông Hương uốn quanh, ôm lấy thành phố cổ Huế. Vô số người đã trót lòng với dòng sông hương ấy. Hoàng Phủ Ngọc Tường, một người con của Huế, sinh ra và lớn lên với dòng sông nổi tiếng này. Ông đã dành hết tâm huyết để viết “Ai đã đặt tên cho dòng sông” để ca ngợi vẻ đẹp và tinh thần của sông Hương, biểu tượng của xứ Huế.
Mang trong mình hơi thở, khí trời của cố đô Huế, những cảm nhận của tác giả về sông Hương cũng rất đặc biệt, riêng biệt dưới cái nhìn của tâm hồn ông. Đầu tiên, Ngọc Tường giới thiệu những đặc điểm độc đáo của sông. Nó là dòng sông duy nhất của thành phố, trải qua vô số thác nước, sông Hương đã quay về với vùng đất yên bình. Đặc biệt là màu tím đặc trưng của người Huế, màu xanh của dòng sông được kết hợp với màu đỏ của hoa đỗ quyên, làm cho vùng đất này thêm phần rực rỡ. Sông Hương có lúc êm đềm, nhưng cũng có lúc mạnh mẽ, dữ dội. Sông Hương không chỉ là một biểu tượng của sự dịu dàng và trí tuệ, mà còn là đặc điểm nổi bật của vùng đất cố đô, sông còn mang những điều bí ẩn, cá tính.
Sông Hương khi trôi qua thành phố, vẫn thu hút mọi ánh nhìn bằng vẻ đẹp lạ kỳ của mình. Tác giả đã tả nên hình ảnh sinh động của dòng sông bằng lời văn tinh tế nhất, tỏa sáng từ trái tim yêu thương. Bỏ lại phía sau những cánh đồng xanh ngát, sương sớm giăng màn, Sông Hương giống như một 'cô gái mơ màng' đang chờ đợi tình yêu đến thăm. Vẻ đẹp của nó luôn 'luân chuyển không ngừng', từ Hòn Chén đến Ngọc Trản, từ bãi Nguyệt Biểu đến Lương Quán. Khó có thể cưỡng lại được vẻ đẹp khi Sông Hương ôm trọn chân đồi Thiên Mụ. Mỗi điểm Sông Hương đi qua, là một cơ hội để độc giả khám phá thêm về văn hóa và địa lý đặc biệt của Huế.
Chắc chắn, chỉ có tình yêu sâu đậm với Sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường mới có thể vẽ nên bức tranh tuyệt đẹp của dòng sông. Sông Hương mềm mại, dịu dàng như 'mềm như tấm lụa', lúc lên ánh sáng những màu sắc rực rỡ của buổi sáng, buổi trưa và buổi chiều. Những đặc điểm này khiến cho mọi người không thể quên khi lần đầu tiên bắt gặp dòng sông nầy.
Khi đến gần thành phố, bề mặt của Sông Hương thay đổi theo thời gian. Sông trở nên yên bình, êm đềm dưới tiếng chuông của Thiên Mụ và tiếng gà gáy từ những ngôi nhà xung quanh. Tác giả dẫn dắt độc giả suy tưởng đến sông Seine ở Paris, hay sông Dauphiné ở Bulades, nhằm tôn vinh vẻ đẹp đặc biệt của Sông Hương. Sông Hương góp phần làm cho Huế trở nên đặc biệt, khi giữa lòng thành phố lại có một con sông mang theo dòng nước trong veo, lan tỏa khắp nơi.
Lần thứ hai, tác giả so sánh Sông Hương với sông Neva ở thành phố Leningrad và sông Volga xa xôi của Nga. Dưới cái nhìn của ông, Sông Hương như một con chim nhỏ trên tàu thủy tinh, điều này làm nổi bật sự khác biệt giữa Sông Hương và các sông khác. Không ồn ào, không vội vã, Sông Hương mang một 'điệu nhạc chậm rãi dành riêng cho Huế'. Ánh đèn hoa bên bờ sông vào đêm hội rằm làm cho vẻ đẹp của Sông Hương trở nên huyền bí, đọng lại trong lòng mỗi người.
Sông Hương là nhân chứng của lịch sử, đã chứng kiến biết bao sự thay đổi của Huế. 'Dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt, bảo vệ biên giới phía nam của đất nước Việt Nam qua hàng thế kỷ, phản ánh vẻ vang của kinh thành Phú Xuân của anh hùng Nguyễn Huệ'. Với những đóng góp quý báu đó, tác giả đã dành cho Sông Hương tình cảm yêu thương, quý trọng. Phần mô tả Sông Hương rời khỏi kinh thành được thể hiện bằng những từ ngữ tinh tế, lôi cuốn. Dù gặp khó khăn, nhưng Sông Hương vẫn trở về với Huế, như một phần của nó. Tình cảm với người dân và với đất nước, Sông Hương đã truyền đạt những điều đó qua hàng thế hệ.
'Ai đã đặt tên cho dòng sông?' thực sự là một tác phẩm tuyệt vời về Sông Hương. Với trái tim nhẹ nhàng, ân cần, luôn muốn được chăm sóc cho dòng sông như một phần của bản thân, tác giả đã sử dụng tài năng và nghệ thuật độc đáo để vẽ nên bức tranh tuyệt vời về Sông Hương huyền thoại.
V. Một số nhận xét về tác phẩm:
· “Ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường rực sáng như ngọn lửa”
· “… Nhiều thế hệ văn nghệ sĩ đến với Huế và đã bị con Sông Hương quyến rũ. Nhiều tác phẩm văn học đã mang Sông Hương đến với người đọc. Từ đó, họ đã trót yêu Huế, dù chưa từng bước chân đến nơi này. Nhưng với Hoàng Phủ Ngọc Tường, người một đời gắn bó với Huế, qua tình cảm sâu sắc và sự khám phá văn hóa, ông đã làm cho vẻ đẹp của Hương Giang hiện ra một cách toàn diện. Sông Hương trở thành biểu tượng của đất cố đô…”
(Bùi Thị Hải Hạnh)
Phân tích tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” - mẫu 2
Sông Hương – xứ Huế đã trở thành nguồn cảm hứng cho rất nhiều nghệ sĩ. Nhưng có lẽ, chỉ Hoàng Phủ Ngọc Tường - một nhà văn tài hoa, một người con của Huế mới có thể tạo ra vẻ đẹp toàn diện của Sông Hương. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một bài văn xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Hoàng Phủ Ngọc Tường được biết đến là “Nhà văn của những dòng sông kỷ niệm”. Là một nhà văn đa tài, nhưng Huế và dòng sông Hương vẫn luôn chiếm một vị trí đặc biệt trong lòng ông. Tiêu biểu như “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là câu hỏi của một nhà thơ Hà Nội khi ông ngắm nhìn dòng sông. Tác giả đã giải thích tên của dòng sông bằng câu chuyện dân gian đậm màu sắc huyền thoại. Người dân ở làng Thành Chung đã nấu nước từ hàng trăm loài hoa để đổ vào dòng sông, làm cho nước trở nên thơm tho mãi mãi. Không phải những nhà hiền triết uyên thâm hay những vị tao nhân mặc khách nào, mà chính những người dân bình thường đã làm cho mảnh đất văn hóa này trở nên phong phú. Cách giải thích này thể hiện tình yêu của nhà văn dành cho cố đô Huế và sông Hương, cũng như lòng biết ơn và ngưỡng mộ đối với những người đã khai phá vùng đất này.
Trong tác phẩm, sông Hương được tác giả mô tả với ba trạng thái ở ba giai đoạn khác nhau bao gồm khi ở đầu nguồn, ở trung tâm thành phố và ở vùng ngoại ô thành phố.
Trường Sơn là bằng chứng sống cho những thời kỳ khó khăn và vĩ đại của dân tộc, khiến sông Hương tựa như một “bản ca của rừng già”. Hình ảnh “ghềnh thác”, “đại ngàn”, “cơn lốc”, “đáy vực” và cảm xúc “rầm rộ”, “cuộn xoáy”, “mãnh liệt”, “dịu dàng”, “say đắm”, “chói lọi” thể hiện sức mạnh của dòng chảy. Màu xanh của cây cối, màu đỏ của hoa đỗ quyên làm cho bức tranh sông Hương trở nên sống động.
Trong cuộc hành trình theo dòng sông về đồng bằng, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhận ra sự thay đổi trong tính cách của sông Hương. Sự chuyển biến của dòng sông được so sánh như “cuộc tìm kiếm người yêu thực sự của một cô gái trong câu chuyện tình yêu như cổ tích”. Sông Hương như bừng tỉnh, khao khát tình yêu, mong chờ được gặp Huế.
Bức tranh sông Hương trở nên sống động hơn với hình ảnh và đường nét mới. Sắc nước xanh thẳm, những dãy đồi như thành quách, và những thuyền nhỏ như con thoi tạo nên một không gian tuyệt vời. Màu xanh, vàng, tím là biểu tượng của không gian Huế. Sông Hương khi lướt qua những lăng tẩm, đền đài mang vẻ đẹp trầm mặc nhưng cổ kính.
Nhà văn như một người kể chuyện, đưa người đọc vào hành trình của sông Hương. Sông Hương khi gặp Huế trở nên phấn khích, vui mừng. Sự đồng điệu giữa sông Hương và Huế được miêu tả qua những đường cong êm đềm của dòng sông, tạo nên một cảm giác yên bình nhưng đầy ý nghĩa.
Nhà văn thể hiện sự phong phú và uyên bác qua miêu tả sông Hương khi đổ vào Huế. Tác giả tường tận mô tả các phong tục, lễ hội của dân chúng ở đây. Thông qua những chi tiết như ánh hoa đăng, Hoàng Phủ Ngọc Tường tạo ra không gian trữ tình, lãng mạn, thấm đẫm hơi thở của Huế.
Khi rời xa Huế, sông Hương vẫn khắc sâu nỗi nhớ. Dòng sông không muốn rời xa Huế, vẫn giữ lại chút lưu luyến giữa vùng xanh biếc của tre và cau. Tương tự như bước chân của nàng Kiều, sông Hương đổi dòng, rẽ ngoặt để gặp lại thành phố một lần cuối. Sự trung thành của sông Hương dành cho Huế cũng là sự chung tình của người dân Châu Hóa với quê hương.
Như một nhà văn của dòng sông, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhận xét về sông Hương và những dòng sông khác. Sông Hương trở thành biểu tượng của vẻ đẹp không thể đạt tới, với sự phong phú về văn hóa và lịch sử. Âm nhạc cổ điển Huế thấm nhuần trong dòng sông, tạo nên những giai điệu trầm ấm đong đầy kỷ niệm.
Tác giả nhấn mạnh rằng sông Hương không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các thi sĩ. Nó trở thành nguồn cảm hứng cho vô số tác phẩm nghệ thuật. Sông Hương là biểu tượng của vẻ đẹp tự nhiên, được miêu tả qua nhiều góc độ khác nhau.
Sông Hương trở thành sử thi viết lên giữa những mảng xanh của cây cỏ. Nhà văn đưa người đọc quay lại với quá khứ hào hùng của dân tộc, nơi sông Hương là tinh tú, là linh hồn của sự chiến đấu vì tự do. Sự cống hiến của Huế đã được ghi nhận và tôn vinh trong lịch sử.
Với tất cả tình yêu của mình, nhà văn đã miêu tả sông Hương qua nhiều khía cạnh. Bằng ngôn từ tinh tế, hình ảnh phong phú và trí tuệ sâu sắc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo ra một bản tình ca tuyệt vời về Huế.
'Thèm những điệu nhạc xưa xa'
Thèm đọc một đoạn văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường
Có ai đó rót chiều vào chén ngọc
Huế dịu dàng xây bằng khói và sương.”
Phân tích tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” - mẫu 3
Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn, một nhà trí thức yêu nước, có kiến thức uyên bác trên nhiều lĩnh vực. Ông cũng là một nghệ sĩ đa tài với nhiều thể loại và đặc biệt thành công với bút ký. Sự kết hợp độc đáo giữa trí tuệ và trữ tình, giữa sắc bén và suy tư đa chiều trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện qua bài bút ký xuất sắc “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” được viết tại Huế năm 1981.
Tác phẩm đã thể hiện lại vẻ đẹp thiên nhiên của sông Hương, sự gắn bó sâu sắc của nó với lịch sử và văn hóa của Huế và của cả đất nước. Qua đó, nhà văn thể hiện niềm tự hào dành cho sông Hương và xứ Huế.
Nhìn từ thượng nguồn, sông Hương có mối liên kết mật thiết với dãy Trường Sơn. Trong mối quan hệ này, sông Hương trở thành bản trường ca vang dội của rừng già với những tiết tấu hùng tráng, mạnh mẽ, hào hùng. Dòng sông vượt qua các ghềnh thác, cuộn xoáy vào đáy vực sâu, và đôi khi dịu dàng, say đắm giữa những đoạn dòng chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rực rỡ.
Sử dụng kỹ thuật nhân hoá, sông Hương được so sánh như một cô gái Digan mạnh mẽ và tự do với tâm hồn phóng khoáng và gan dạ. Theo tác giả, chỉ nhìn ngắm vẻ đẹp của kinh thành mà không tìm hiểu nguồn gốc của sông Hương, người ta sẽ khó hiểu hết được những vẻ đẹp sâu thẳm của dòng sông mà chính nó không muốn tiết lộ.
Ở phía thượng nguồn, sông Hương có mạnh mẽ và hoang dã, thể hiện sức sống tràn đầy và tính cá tính. Khi chảy về kinh thành Huế, sông Hương mang nhiều vẻ đẹp đa dạng, kết nối với văn hoá và không gian của thành phố. Trước khi trở thành tình yêu chung thuỷ của cố đô, sông Hương đã trải qua nhiều thử thách. Trong cái nhìn tinh tế của tác giả, toàn bộ cuộc hành trình của sông Hương giống như một câu chuyện tình yêu mang đậm màu sắc cổ tích.
Đoạn văn miêu tả sông Hương khi đi qua đồng bằng và ngoại ô thành phố thể hiện sự lịch lãm và tài hoa trong lối viết của tác giả. Người đọc sẽ khó lòng cưỡng lại sức hấp dẫn của dòng sông được thể hiện qua các từ ngữ sống động diễn tả một cách thơ mộng.
Ở cánh đồng Châu Hoá, sông Hương giống như một cô gái đẹp ngủ say; nhưng khi rời khỏi vùng núi, dòng sông bỗng trở nên trẻ trung và đầy sức sống, được thể hiện qua sự thay đổi không ngừng, vẻ đẹp đa dạng qua các địa danh của Huế.
Sông Hương vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, thể hiện qua các điểm dừng chân khác nhau trên đường đi. Từ những khu vực như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo, sông Hương nhẹ nhàng như tấm lụa; qua những dãy đồi phía tây nam của thành phố, sông Hương tỏa sáng với những màu sắc sớm, trưa và chiều; và khi đi qua các lăng tẩm và đền đài của cố đô, sông Hương lại trở nên trầm mặc và sâu sắc.
Bằng cách kết hợp kể chuyện và miêu tả, đoạn văn đã làm nổi bật vẻ đẹp tuyệt vời của sông Hương và thiên nhiên xứ Huế. Sông Hương khi chảy qua thành phố trở nên vui tươi và yên bình, với những chi tiết như bến bãi xanh biếc ở Kim Long và chuỗi các bản phân tán từ phía tây nam đến đông bắc, tạo nên một cảm giác của tình yêu chân thành.
Nằm giữa trái tim của thành phố yêu quý, sông Hương giống như sông Seine của Pari hay sông Đa Nuýp của Budapest,... nhưng với cách diễn đạt uyên bác của tác giả, sông Hương được thể hiện từ nhiều góc độ khác nhau: qua mắt hội hoạ, sông Hương và các chi lưu tạo nên những đường nét tinh tế của cố đô; qua âm nhạc, sông Hương lại trở thành điệu Slow chậm rãi và trữ tình; và với cảm nhận sâu sắc, sông Hương lại là người tình dịu dàng và chung thuỷ.
Trong một phát hiện thú vị, sông Hương rời khỏi kinh thành và ôm lấy đảo Cồn Hến, mơ màng trong sương khói, rồi xa dần thành phố giữa màu xanh biếc của tre và vườn cau ở ngoại ô Vĩ Dạ.
Như một sự nhớ lại, sông Hương đột ngột đổi dòng, rẽ sang hướng đông tây để gặp lại thành phố ở góc thị trấn Bảo Vinh xưa cổ. Khúc quanh bất ngờ này thể hiện sự vương vấn và trăn trở, cũng như chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu.
Sông Hương, kết nối với lịch sử dân tộc, là bản hùng ca ghi dấu những thăng trầm lịch sử. Từ Linh Giang trong sách Dư địa chí đến sự kiện lịch sử của thế kỉ mười chín, sông Hương chứng kiến nhiều biến cố lịch sử của đất nước.
Sông Hương, như một nhân chứng kiên cường, biết hiến dâng bản thân mình trong cuộc sống. Điều đó làm nên vẻ đẹp giản dị nhưng đặc biệt của dòng sông này, không bao giờ tự lặp lại trong nguồn cảm hứng của các nghệ sĩ.
Sự hấp dẫn của đoạn văn là tình yêu say đắm với sông Hương được thể hiện bằng tài năng vượt bậc của một cây bút giàu trí tuệ, từ văn chương đến lịch sử, cùng với một văn phong tao nhã, tinh tế và đầy tài hoa.
Trích đoạn bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gợi lên vẻ đẹp của xứ Huế và tâm hồn người dân nơi đây qua sự quan sát sắc sảo của nhà văn về dòng sông Hương.
