Bán thần

Bán thần (tiếng Anh: bán thần), là con của một vị thần và một con người, hoặc là con người và một sinh vật được ban cho trạng thái thần thánh sau khi chết, hoặc một người nào đó đã đạt giác ngộ tâm linh. Một bán thần bất tử thường có địa vị như một vị thần và được sùng bái tôn giáo, trong khi bán thần phàm trần là một người đã chết, nhưng được biết đến như một anh hùng huyền thoại trong nhiều tôn giáo đa thần khác nhau. Theo nghĩa bóng, bán thần dùng để mô tả một người có tài năng hoặc khả năng vượt trội đến mức họ dường như trở thành thần. Thuật ngữ bán thần không chỉ áp dụng cho nam thần mà còn dùng để chỉ nữ thần.

Bán thần được xếp vào hạng mục thần thứ hai.

Nguyên thần

Bán thần (半神) trong từ Hán Việt có nghĩa là 'nửa thần' (bán nghĩa là một nửa), bắt nguồn từ thuật ngữ tiếng Anh 'demi-god' là cách gọi của từ tiếng Latinh semideus'. Nhà thơ La Mã, Ovid có lẽ đã đặt ra từ semidus để đề cập đến các vị thần ít quan trọng hơn.

Điển cổ

Trong Hy Lạp và La Mã cổ đại, khái niệm bán thần không có định nghĩa nhất quán và thuật ngữ liên quan hiếm khi xuất hiện.

Việc sử dụng thuật ngữ này được ghi nhận sớm nhất trong các văn bản của nhà thơ Hy Lạp cổ đại như Homer và Hesiod. Cả hai đều mô tả những anh hùng đã khuất là hemitheoi, tức là 'nửa thần'. Trong các trường hợp này, thuật ngữ không ám chỉ rằng những nhân vật này có cha mẹ là thần và kết hôn với một người phàm. Thay vào đó, những người thể hiện 'sức mạnh, quyền lực, gia đình tốt và hành vi tốt' được gọi là anh hùng, và sau khi qua đời họ được gọi là hemitheoi, một cách coi như 'hóa thần'. Pindar cũng thường xuyên sử dụng thuật ngữ này như một từ đồng nghĩa với 'anh hùng'.

Theo tác giả người La Mã Cassius Dio, Thượng viện La Mã đã tuyên bố Julius Caesar là bán thần sau chiến thắng năm 46 TCN tại Thapsus. Tuy nhiên, Dio đã viết vào thế kỷ thứ ba trước Công nguyên - nhiều thế kỷ sau khi Caesar qua đời - và các nhà phê bình hiện đại đã nghi ngờ về sự việc này.

Người La Mã đầu tiên sử dụng thuật ngữ 'bán thần' là nhà thơ Ovid (17 hoặc 18 CN), ông đã sử dụng từ semideus trong tiếng Latinh nhiều lần để chỉ các vị thần nhỏ. Nhà thơ Lucan (39-65) cũng dùng thuật ngữ này để nói về việc Pompey trở thành thần sau khi qua đời vào năm 48 TCN. Trong thời cổ đại sau này, nhà văn La Mã Martianus Capella (fl.410-420) đã đề xuất một hệ thống phân cấp các vị thần như sau:

• Các vị thần chính
• Genii hoặc daemone
• Các bán thần hoặc bán tinh (sống trên cao)
• Vong linh và bóng ma của các anh hùng (sống ở tầng thấp)
• các vị thần cư ngụ trên trái đất như faun và satyr

Người Celt

Chiến binh Celtic CúChulainn, một nhân vật chính trong sử thi dân tộc Ailen, Táin Bo Cuailnge, được xếp hạng như một anh hùng hoặc một bán thần. Anh là con trai của thần Ireland Lugh và công chúa phàm trần Deichtine.

Ấn Độ giáo

Trong Ấn Độ giáo, thuật ngữ bán thần được dùng để chỉ các vị thần từng là con người và sau đó trở thành thần. Có hai bán thần nổi bật trong Kinh thánh Vệ Đà:

Nandi (thần Shiva), và Garuda (thần tẩu của Vishnu). Ví dụ về các bán thần được thờ cúng ở Nam Ấn Độ là Madurai Veeran và Karuppu Sami.

Các anh hùng trong sử thi Hindu Mahabharata, năm anh em nhà Pandava, phù hợp với định nghĩa phương Tây về bán thần mặc dù họ thường không được gọi như vậy. Nữ hoàng Kunti, vợ của Vua Pandu, đã được ban một câu thần chú, khi niệm ra, có nghĩa là một trong những vị thần sẽ ban cho bà đứa con. Khi chồng bà bị nguyền rủa sẽ chết nếu ông có quan hệ tình dục, Kunti đã sử dụng thần chú này cho chồng mình và sinh ra ba người con là Yudhishthira (con của Dharmaraj), Bhima (con của Vayu) và Arjuna (con của Indra). Bà đã dạy thần chú này cho Madri, người vợ khác của Vua Pandu, và bà đã mang thai bất ngờ hai cậu con trai sinh đôi tên là Nakula và Sahadeva (con của người Asvins). Nữ hoàng Kunti trước đây đã mang thai một người con trai khác, Karna, khi bà đã thử nghiệm câu thần chú. Bất chấp sự phản đối của bà, thần mặt trời Surya vẫn bị thần chú ép buộc phải tẩm bổ cho. Bhishma là một nhân vật khác phù hợp với định nghĩa phương Tây về bán thần, vì ông là con trai của vua Shantanu và Nữ thần Ganga.

Các Vaishnavite (hay 'bán thần') trích dẫn nhiều câu khác nhau để mô tả vị trí dưới cấp của các vị thần. Ví dụ, Rig Veda (1.22.20) đọc, 'oṃ tad viṣṇoḥ paramam padam sadā paśyanti sūrayaḥ', có nghĩa là 'Tất cả các vị thần luôn nhìn về phía chân của Thần Vishnu'. Tương tự, trong Vishnu Sahasranama, câu kết luận rằng, 'Các Rishis [nhà hiền triết vĩ đại], tổ tiên, các vị thần, các yếu tố vĩ đại, thực sự, tất cả mọi thứ di chuyển và không di chuyển, hình thành vũ trụ này, đều bắt nguồn từ Narayana,' (hay Vishnu). Do đó, các thần phải phụ thuộc vào Vishnu.

A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada, người sáng lập Hiệp hội Quốc tế Ý thức Krishna (ISKCON), dịch từ tiếng Phạn 'deva' là 'bán thần' trong văn học của ông khi nói về một vị Chúa không phải là Chúa tối cao. Điều này phản ánh truyền thống ISKCON rằng chỉ có một Chúa tối cao và tất cả các vị thần khác đều là tôi tớ của Ngài. Trong nỗ lực nhấn mạnh sự tồn tại của họ, Prabhupada sử dụng 'bán thần' để dịch deva. Tuy nhiên, deva cũng có thể chỉ Chúa Krishna trong Bhagavad-Gita, chương 11, được dịch là 'Thiên Chúa'. Deva có thể được sử dụng để chỉ Chúa tối cao, các thần và linh hồn thánh thiện tùy thuộc vào ngữ cảnh, tương tự như từ Bhagavan.

Trung Quốc

Trong số các bán thần trong thần thoại Trung Quốc, Nhị lang thần và Chen Xiang là những vị nổi bật nhất. Trong Tây Du Ký, em gái của Ngọc Hoàng là Dao Cơ đã xuống cõi trần và sinh ra một đứa trẻ tên là Dương Tiễn. Cuối cùng, Dương Tiễn trưởng thành để trở thành Nhị lang thần, một vị thần được thờ cúng.

Chen Xiang là cháu của Nhị lang thần, mẹ ông là Tam Thánh Mẫu, cha của ông là một học giả phàm nhân.

Thần thoại Philippines

Trong các tôn giáo bản địa ở Philippines, các bán thần thường xuất hiện trong các câu chuyện dân gian khác nhau. Nhiều bán thần này có sức mạnh và ảnh hưởng không kém các vị thần và nữ thần chính. Ví dụ như Mayari, nữ thần mặt trăng Tagalog, người chi phối thế giới mỗi đêm, Tala, nữ thần sao Tagalog, Hanan, nữ thần buổi sáng Tagalog, Apo Anno, một anh hùng á thần Kankanaey, Oryol, một nữ thần nửa người nửa rắn Bicolano, mang lại hòa bình cho vùng đất sau khi đánh bại tất cả quái vật ở Ibalon, Laon, một bán thần Hiligaynon có thể nói chuyện với động vật và đánh bại con rồng điên ở núi Kanlaon, Ovug, một bán thần sấm sét của người Ifugao, Takyayen, một bán thần Tinguian và là con trai của nữ thần sao Gagayoma, cũng như ba người con trai của á thần Suludnon của Alunsina, gồm Labaw Dongon, Humadapnon và Dumalapdap.

Hiện nay

Thuật ngữ bán thần lần đầu tiên xuất hiện trong tiếng Anh vào cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII, khi nó được sử dụng để chỉ những người có tính phi thường như semideus và daemon trong tiếng Hy Lạp và La Mã. Từ đó, thuật ngữ này thường được áp dụng một cách ẩn dụ đến những con người vượt trội. John Milton đã nói trong Paradise Lost rằng các thiên thần là bán thần.

Trong loạt phim Hercules của Disney, dựa trên bộ phim năm 1997, Hercules không chỉ là một nhân vật phàm nhân như trong câu chuyện dài mà còn là một bán thần trong loạt phim. Anh ta cũng có những người anh em họ xuất hiện trong loạt truyện này, chẳng hạn như Triton, con trai của Poseidon.

Bán thần là những nhân vật quan trọng trong cuốn sách Percy Jackson của Rick Riordan, trong đó nhiều nhân vật, bao gồm cả chính Percy Jackson, là bán thần. Trong tác phẩm của Riordan, bán thần được định nghĩa là một cá nhân được sinh ra từ một con người và một vị thần.