Bánh trôi và bánh chay

Bánh trôi và bánh chay là hai món bánh truyền thống nổi tiếng của miền Bắc Việt Nam. Chúng thường được kết hợp với nhau và là món ăn đặc biệt trong dịp Tết Hàn Thực, vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm, hay còn được gọi là 'Ngày bánh trôi bánh chay'. Tại Xứ Đoài, người dân cũng thực hiện lễ rước bánh trôi dâng lên Hai Bà Trưng tại đền Hát Môn vào ngày mồng 6 tháng ba.

Nguyên liệu cần có

Bột gạo nếp trộn với gạo tẻ, đường phèn, nước hoa bưởi, dừa nạo, vừng (mè) đã tách vỏ. Đối với bánh chay, cần thêm đỗ xanh, đường cát, bột đao hoặc bột sắn dây, và một chút gừng giã nhỏ để lấy nước.

Hướng dẫn làm bánh

Cách làm bột vỏ bánh

Trộn gạo nếp và gạo tẻ theo tỷ lệ 9:1 hoặc 8:2. Rửa sạch gạo, ngâm cho mềm rồi vo lại một lần nữa. Xay gạo nhuyễn với nước cho đến khi bột mịn. Đem bột nước vào túi vải treo cho ráo, sau đó nhồi bột cho đến khi bột trở nên dẻo và mịn.

Cách làm bánh trôi

• Vỏ bánh: Chia bột thành những viên nhỏ đều nhau, mỗi viên có đường kính khoảng 2 cm.
• Nhân bánh: Cắt đường phèn thành những viên vuông nhỏ để làm nhân bánh.
• Trang trí: Dừa nạo và vừng đã rang vàng và xát bỏ vỏ.

Bọc nhân vào giữa các viên bột đã chuẩn bị sẵn, nặn cho kín miệng viên bánh. Luộc bánh trong nước sôi trên lửa nhỏ cho đến khi bánh nổi lên, rồi vớt ra thả vào chậu nước lạnh để bánh không dính và săn lại. Để bánh ráo nước rồi rắc vừng đã rang và xát vỏ lên mặt bánh. Có thể thêm nước hoa bưởi và dừa nạo để tạo thêm hương thơm. Bánh trôi ngon nhất khi ăn lạnh. Đối với bánh trôi mặn, bạn có thể dùng thịt lợn và rau củ nấu cùng nước súp đặc làm nhân bánh.

Cách làm bánh chay

• Vỏ bánh: Tương tự như vỏ bánh trôi nhưng viên bột to hơn một chút, đường kính khoảng 3 đến 3,5 cm.
• Nhân bánh: Đậu xanh ngâm mềm, gỡ vỏ, hấp chín rồi nghiền nhuyễn, để lại một phần chưa nghiền để trang trí. Xào đậu xanh với đường cho ngấm đều, sau đó nặn thành viên nhỏ hơn so với vỏ bánh trôi.
• Nước đường: Pha bột sắn dây hoặc bột đao với nước và đường, thêm chút nước gừng, nấu nhỏ lửa và khuấy đều cho đến khi hỗn hợp sánh lại mà không bị cháy.
• Nguyên liệu trang trí: Cũng giống như bánh trôi, có thể thêm một ít đậu xanh hấp chín chưa nghiền.

Tạo hình bột thành các viên mỏng, cho nhân vào giữa rồi vê tròn lại và ấn nhẹ cho bánh hơi dẹt. Luộc bánh trong nước sôi cho đến khi bánh nổi lên, sau đó cho vào bát, đổ nước đường ngập bánh, thêm vừng rang và đậu xanh hấp chín lên trên, có thể thêm dừa nạo và nước hoa bưởi để tăng hương thơm. Bánh chay ngon nhất khi ăn lạnh.

Bánh trôi trong văn học

Nhà thơ Hồ Xuân Hương đã dùng hình ảnh chiếc bánh trôi để thể hiện nỗi lòng của người phụ nữ xưa:

Thân em trắng trẻo, tròn đầy

Bảy nổi ba chìm giữa dòng đời

Rắn nát mặc tình kẻ tạo tác

Nhưng em vẫn giữ tấm lòng chân.

Các độc giả và nhà phân tích cho rằng hình ảnh 'bảy nổi ba chìm' trong bài thơ là biểu hiện của những chiếc bánh trôi vừa chín, nổi lấp lửng trên mặt nước, chứ không phải là khi bánh đã bị nát. Còn 'tấm lòng chân' được nhắc đến là hình ảnh của hạt đường phên trong nhân bánh vẫn còn nguyên vẹn, giống như người phụ nữ dù trải qua bao khó khăn vẫn giữ trọn sự trung thành trong tình yêu và cuộc sống. Đây là một cách phản ánh sự hi sinh thầm lặng của người phụ nữ thời xưa trước những thử thách của cuộc đời.