Báo thù

Báo thù hay trả thù là hành động gây hại cho một cá nhân hoặc nhóm người để đáp lại sự bất công, có thể là thật hoặc tưởng tượng (trái ngược với việc nhắm mắt làm ngơ). Báo thù thường được thực hiện để trừng phạt một sai lầm mà vượt ngoài khuôn khổ pháp luật. Francis Bacon đã mô tả báo thù như một dạng 'công lý hoang dã', trái với quy định pháp luật. Công lý nguyên thủy hoặc công lý trả đũa thường khác với các hình thức công lý chính thức và tinh tế hơn như công lý phân phối và phán xét thiêng liêng.

Vai trò trong xã hội

Nhà tâm lý học xã hội Ian Mckee cho rằng mong muốn duy trì quyền lực thúc đẩy hành vi báo thù như một cách để quản lý ấn tượng: 'Những người thực hiện báo thù thường là những người bị thúc đẩy bởi quyền lực và khao khát địa vị. Tôi không muốn bị mất thể diện'.

Hành vi báo thù xuất hiện trong hầu hết các xã hội loài người. Một số nền văn hóa khuyến khích việc này, coi trọng danh dự của cá nhân và nhóm. Để bảo vệ danh tiếng, người báo thù cảm thấy như thể họ đang khôi phục lại phẩm giá và công lý của mình. Theo Michael Ignatieff, 'Báo thù là một ham muốn sâu sắc về mặt đạo đức để giữ lời hứa với người đã mất, tôn vinh ký ức của họ bằng cách thực hiện lý tưởng mà họ để lại'. Do đó, danh dự có thể được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Khi danh dự bị xâm phạm, gia đình hoặc cộng đồng bị ảnh hưởng có thể cảm thấy cần phải trả thù để khôi phục 'sự cân bằng danh dự' ban đầu. Chu kỳ bảo vệ danh dự có thể lan rộng, kéo theo các thành viên gia đình và toàn bộ cộng đồng vào vòng xoáy trả thù mới, có thể kéo dài qua nhiều thế hệ.

Lịch sử

Vòng xoáy trả thù là các chu kỳ khiêu khích và báo thù kéo dài, được thúc đẩy bởi ham muốn báo thù và thực hiện bởi các nhóm gia đình hoặc bộ lạc. Chúng phổ biến trong nhiều xã hội tiền công nghiệp, đặc biệt là ở khu vực Địa Trung Hải. Vẫn còn tồn tại ở một số nơi, như Albania với truyền thống gjakmarrja hay 'mối thù máu'. Trong thời Trung cổ, hầu hết mọi người không coi một sự xúc phạm hay tổn thương đã được giải quyết cho đến khi nó được trả thù, hoặc ít nhất là được đền bù bằng tiền - do đó, hệ thống Anglo-Saxon về các khoản thanh toán weregild ('giá người'), thiết lập giá trị tiền tệ cho các hành vi bạo lực nhằm hạn chế vòng xoáy trả thù bằng cách chuyển đổi trách nhiệm của kẻ gây tội thành tiền.

Hình thức trả thù kiểu nợ máu vẫn được thực hiện ở nhiều khu vực trên thế giới, bao gồm cả vùng người Kurd ở Thổ Nhĩ Kỳ và Papua New Guinea.

Tại Nhật Bản, hành động tôn vinh gia đình, dòng tộc hoặc lãnh chúa của một người qua việc thực hiện trả thù được gọi là 'katakiuchi' (敵討ち). Những vụ trả thù này có thể bao gồm cả việc nhắm đến thân nhân của kẻ bị báo thù. Ngày nay, katakiuchi thường được thay thế bằng các biện pháp hòa bình, nhưng việc trả thù vẫn giữ vai trò quan trọng trong văn hóa Nhật Bản.