'Beethoven': Con người và Nghệ sĩ, hiện lên qua lời ngôn của chính ông

* Theo cuốn sách cùng tên của Friedrich Kerst và Henry Edward Krehbiel

Trong những lời trích dẫn này, Beethoven thể hiện cảm xúc mạnh mẽ về con người và nghệ thuật, thậm chí có thể xem đó là sự ám ảnh, là cách để ông giảm bớt nỗi đau của bản thân.

Mặc dù không theo kiểu cách, nhưng ông đòi hỏi một tình yêu lớn và một cuộc hôn nhân lớn, mang nặng tính tinh thần chứ không chỉ 'để tái tạo ra con người', đó là lý do ông không bao giờ kết hôn. Khoa tâm lý học đã khám phá ra rằng những con người có một tình yêu mãnh liệt đối với loài người hoặc bận tâm với công việc phục vụ nhân loại thường gặp khó khăn trong việc hình thành những mối quan hệ thân thiết mang tính cá nhân với đồng loại.

 Về Nghệ thuật

Nghệ thuật là nữ thần ông cầu nguyện, là người ông cảm tạ và là người được ông che chở. Ông ca ngợi Nàng là vị cứu rỗi linh hồn ông những lúc tuyệt vọng; ông thú nhận rằng nhờ Nàng và triển vọng sáng tạo nghệ thuật mới làm ông từ bỏ ý định tự sát. Đọc ngôn từ của ông, bạn sẽ thấy nghệ thuật cũng chính là người bạn đồng hành trong những chuyến đi lang thang xuyên qua cánh đồng và rừng rậm, người chia sẻ sự cô độc do bệnh điếc mang lại. Thiên nhiên và Nghệ thuật những khái niệm mật thiết là ranh giới lên trên trong tâm trí của ông. Quan niệm duy tâm và cao ngất của ông về nghệ thuật dẫn dắt ông để tuyên bố độ thuần khiết của nữ thần ông với lòng hăng hái nóng của một người cuồng tín linh mục. Những thứ nghệ thuật giả dối chỉ càng làm ông thêm khinh bỉ và thù ghét tới tận đáy lòng.

Tính khí thất thường và đầy bạo lực của ông có lẽ do bệnh điếc mang lại. Ông chặt hết chân của chiếc đàn piano và đặt nó xuống sàn, nơi ông cảm nhận được âm thanh qua sự rung động của sàn nhà khi ông chơi nhạc.

Nghệ thuật làm cho cuộc đời đầy bất hạnh của ông trở nên đáng sống với những niềm vui nghệ thuật thuần khiết: 'Đối với Beethoven, âm nhạc không chỉ là sự biểu thị của cái đẹp, của nghệ thuật, mà nó dường như là một thứ tôn giáo. Ông tự thấy mình như một nhà tiên tri. Tất cả lòng căm ghét loài người gây ra bởi những quan hệ bất hạnh phúc của ông với đồng loại...'

'Một người từng nói rằng, nghệ thuật là bất tử trong khi cuộc sống chỉ là một phần nhỏ của nó. Nhưng thực sự, cuộc sống mới chính là một tác phẩm nghệ thuật kéo dài, chỉ là một giai đoạn của nó; Nếu trước kia nghệ thuật đã gặp gỡ với thiên đường, thì chúng ta được tạo ra từ điều đó.'

(Trích Cuộc trò chuyện, Tháng Ba năm 1820)

'Thế giới giống như một vị vua, và cũng giống như một vị vua, nó khao khát những lời tán thưởng để phát triển; nhưng nghệ thuật thực sự là ích kỷ và kiêu căng, không màng đến những lời khen ngợi.'

(Trích Cuộc trò chuyện, Tháng Ba năm 1820. Khi Nam tước Van Braun thể hiện sự hài lòng với vở opera 'Fidelio' và sự ngưỡng mộ từ tầng lớp trên, Beethoven phản lại 'Các tác phẩm của tôi không phải để trưng bày!'. Ông không bao giờ đầu hàng trước sở thích của đám đông)

'Hãy tiếp tục tiến bước tới thiên đàng của nghệ thuật; nơi đó không có hạnh phúc nào thuần khiết, yên bình và trong trẻo hơn.'

(Ngày 19/8/1817, nói với Xavier Schnyder, người đã tới gặp Beethoven từ năm 1811 để xin sự hướng dẫn nhưng không được đáp ứng)

'Nghệ thuật thực sự là vĩnh cửu và những nghệ sĩ thực sự sẽ tìm thấy niềm vui tột đỉnh trong những tác phẩm vĩ đại của thiên tài'.

(15/3/1823, gửi Cherubini, người cũng được ông nhận xét,'Tôi đánh giá cao những tác phẩm của anh hơn mọi nghệ sĩ khác trong thời kỳ này'.).

Khi được hỏi 'Ai được ông coi là nghệ sĩ vĩ đại nhất còn sống ngoài ông ra?', Beethoven do dự một lúc rồi trả lời 'Cherubini']

'Sự thật chỉ tồn tại với người khôn ngoan; cái đẹp chỉ tồn tại với người biết cảm nhận. Hai yếu tố này đi đôi với nhau và bổ sung cho nhau.'

(Ghi chép trong tập bản thảo của ông Lenz von Breuning vào năm 1797.)

Về quá trình sáng tạo

'Hoành tráng như thế! Tâm trí tôi chìm đắm trong không gian; những âm thanh xoay quanh như cơn gió, và tâm hồn tôi cũng điên cuồng như vậy.'

(13/2/1814, gửi cho Bá tước Brunswick)

'Luôn có một bức tranh trong tâm trí tôi khi tác phẩm được sáng tác và tôi chỉ theo đuổi những đường nét của bức tranh đó.'

(Trong năm 1815, khi tôi nói chuyện với Neate, trong lúc đi dạo với ông ở Baden và đề cập đến bản hiao hưởng 'Đồng quê'.)

[Ries cũng kể rằng :'Khi sáng tác, Beethoven thường suy nghĩ về một chủ đề, dù ông thường nhạo bộ phác họa âm nhạc và coi nhẹ những chi tiết nhỏ. Cả hai bản 'Đấng tạo hoá' và 'Các mùa' đều bị một số người chỉ trích, dù ông không bất kính với giá trị của Haydn. Nhưng những bản đồng ca của Haydn và nhiều tác phẩm khác lại được Beethoven khen ngợi rất nhiều.']

'Những bức thư ông gửi cho tôi ít nhất cũng hoàn toàn phù hợp cho bài hát. Việc miêu tả một bức tranh là nhiệm vụ của các họa sĩ; và về vấn đề này, nhà thơ có thể tự tin hơn tôi vì ông không gặp phải các hạn chế như tôi. Mặc dù tài năng thơ ca của tôi có thể lan tỏa sang các lĩnh vực khác, nhưng việc tiếp cận lĩnh vực đó vẫn không dễ dàng.'

(Nussdorf, 15/7/1817, gửi cho Wilhelm Gerhard, người đã gửi cho ông một số bài thơ để phổ nhạc.)

'Khi đi quá xa, mọi sự phác họa trong âm nhạc đều mất đi hiệu quả của nó'.

(Nhận xét về bản phác họa cho bản giao hưởng 'Đồng quê', hiện được lưu giữ tại Thư viện Hoàng gia ở Berlin.)

[Mozart nói :'Ngay cả trong những khoảnh khắc kinh hoàng nhất của âm nhạc cũng không bao giờ gây hại cho đôi tai.']

'Vâng, đúng vậy, việc đặt những nốt nhạc đó gần nhau thật kinh ngạc vì chúng không bao giờ xuất hiện trong bất kỳ sách âm nhạc nào'.

(Viết cho Ries khi các nhà phê bình buộc tội ông có các lỗi ngớ ngẩn về quy tắc âm nhạc.)

'Không một con quỷ nào có thể buộc tôi chỉ viết những phách nhạc như vậy'.

(Trích từ ghi chép của tác giả trong thời gian học nhạc)

'Nhiều người cho rằng mọi giai điệu cần phải kết thúc bằng một dấu chấm hỏi. Nhưng không! Tôi lại tin rằng, trong những nốt nhạc dịu dàng, việc kết thúc với một nốt siêu âm ba có một sức hút kỳ diệu và đặc biệt. Từ nỗi buồn sẽ nảy sinh niềm vui, và khi mưa tanh, ánh nắng mặt trời sẽ trở lại. Nó ảnh hưởng đến tôi như việc tôi đang tìm kiếm những vì sao lấp lánh trên bầu trời đêm.'

(Trong phần giới thiệu cuốn sách của Hoàng tử Rudolph)

 'Để trở thành một nhà soạn nhạc tài năng, bạn cần bắt đầu học hòa âm và đối âm từ khi còn 7 đến 11 tuổi, để tâm trí và tình cảm biết cách tuân theo những nguyên tắc đó'.

(Schindler nhớ lại câu nói của Beethoven. Schindler nói: 'Khi Beethoven đến Vienna, ông không biết gì về đối âm và chỉ hiểu biết về hòa âm một cách cơ bản.')

 'Cho đến bây giờ, dù có những lỗi lầm, tôi vẫn cảm thấy không cần phải tập trung vào dải âm trầm; từ khi còn nhỏ, cảm giác nhạy cảm của tôi đã cho phép tôi sử dụng đối âm mà không cần phải học hỏi cách làm điều đó.'

(Ghi chú trên tờ giấy về việc sử dụng quãng bốn trong âm nhạc)

 'Thư từ và sự giao thiệp, như tôi đã nói, không bao giờ là một mạng lưới mạnh mẽ của tôi; một số người bạn thân thiết nhất của tôi chưa bao giờ viết thư cho tôi trong suốt mấy năm. Tôi chỉ sống trong những ghi chú và tác phẩm của mình, và thường không hoàn thành một bản nhạc trước khi bắt đầu một khác. Hiện nay, tôi thường viết ba, thậm chí bốn bản cùng một lúc.'

(Vienna, ngày 29/6/1800, gửi Wegeler ở Bonn)

 'Tôi chưa bao giờ soạn một bản nhạc liên tục mà không bị gián đoạn. Thường thì tôi sẽ soạn nhiều bản cùng một lúc, viết điều này rồi lại viết điều khác.'

(Ngày 1/6/1816, gửi bác sĩ Karl von Bursy khi ông ấy hỏi về một bản opera)

 'Tôi ép mình phải làm quen với việc suy nghĩ về toàn bộ bản nhạc với mọi giai điệu và nốt nhạc ngay khi chúng vừa xuất hiện trong đầu tôi'.

(Ghi chú trong một bản phác thảo năm 1810)

 'Tôi giữ những ký ức về bản thân trong một thời gian dài trước khi tôi bắt đầu viết ra; trong thời gian đó, ký ức của tôi vững vàng đến mức tôi chắc chắn sẽ không bao giờ quên, dù đã qua nhiều năm. Một chủ đề từng xuất hiện trong tâm trí tôi. Tôi đã thay đổi nhiều thứ, vứt bỏ, và tiếp tục thử cho đến khi tôi hài lòng. Trong đầu tôi, ý tưởng phát triển theo mọi hướng nhưng tôi biết chính xác điều gì tôi muốn, ý tưởng cơ bản không bao giờ lạc lõng tôi, nó xuất hiện trước mắt tôi rồi phát triển dần, tôi nghe và thấy mọi sắc thái trong tâm trí tôi như một vở kịch, tôi không làm gì khác ngoài việc ghi lại chúng, một cách nhanh chóng khi có thời gian, vì đôi khi tôi phải cầm một bản nhạc khác để viết, nhưng không bao giờ lẫn lộn bản nhạc này với bản nhạc kia.'

Bạn sẽ hỏi tôi rằng tôi lấy ý tưởng từ đâu. Tôi không thể chắc chắn kể cho bạn; chúng đến một cách tự nhiên -- Tôi có thể nắm bắt chúng trong bàn tay của mình, trong không gian, trong khu rừng; trong khi đi bộ; trong sự yên bình của đêm; vào buổi sáng sớm; hình thành từ tâm trạng, được nhà thơ chuyển thành lời nói, được tôi chuyển thành âm thanh, và tiếng gầm rú và cơn bão xoáy vào tôi cho đến khi tôi ghi chú chúng xuống thành nốt nhạc'

(Trò chuyện với Louis Schlosser, một nhạc sĩ trẻ. Beethoven rất tự hào về mối quan hệ này, trong khoảng thời gian từ năm 1822 đến 1823.)

 'Tôi không quen viết lại các tác phẩm của mình. Tôi chưa bao giờ làm điều đó vì tôi tin rằng mỗi sự thay đổi nhỏ sẽ làm thay đổi bản chất của toàn bộ tác phẩm nhạc.'

(19/2/1813, gửi George Thomson, người yêu cầu ông thay đổi một số nốt nhạc trước khi công bố)

Về các nghệ sĩ khác

Quan điểm của nghệ sĩ này về các đồng nghiệp thường không đáng tin cậy. Những phê phán như vậy thường là không khách quan và có thể mang tính định kiến. Tuy nhiên, việc đánh giá về một lĩnh vực nghệ thuật khác có thể không như vậy. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần cẩn thận khi đọc ý kiến của Beethoven về các nghệ sĩ khác, đặc biệt là cách ông phê bình Rossini, người ông cực kỳ căm ghét, đã lôi cuốn công chúng ở Vienna ra khỏi tác phẩm của Beethoven.

Ban đầu, Beethoven rất khâm phục Mozart cho đến khi ông quen thuộc với âm nhạc của Handel. Từ khi còn nhỏ, Beethoven đã đến Vienna và biểu diễn trước Mozart, người đã rất ấn tượng với tài năng của cậu bé. Ông nói với mọi người rằng hãy chăm sóc và theo dõi cậu! Beethoven sống dựa vào việc sáng tác nhạc cho công chúng hơn là cho các quý tộc và triều đình, trái với Mozart. Bản nhạc giao hưởng đầu tiên Beethoven viết khi ông đã 30 tuổi, trong khi Mozart ở tuổi đó đã sáng tác được tới 40 tác phẩm!

 'Đừng làm hỏng những gì Handel, Haydn và Mozart đã tạo ra; những điều đó thuộc về họ, không phải tôi.'

(Teplitz, 17/7/l852, cho cô bé 10 tuổi tên Emilie M., rất khâm phục ông)

 'Handel là một thiên tài không thể so sánh được với bất kỳ ai khác. Hãy học cách của ông để tạo ra những hiệu ứng lớn chỉ với những phương tiện đơn giản... Handel là nhà soạn nhạc vĩ đại nhất từng tồn tại. Tôi muốn bái phục và quỳ trước mộ ông.'

(Câu nói này được ông nói trên giường bệnh vào tháng 2 năm 1827, ông nói với Gerhard von Breuning, một chàng trai trẻ, về cảm nhận của mình về tác phẩm của Handel: 'Handel là người vĩ đại nhất và có tài năng nhất trong tất cả các nhà soạn nhạc. Cho đến bây giờ, tôi vẫn còn học hỏi từ ông nhiều điều!'.)

 'Việc Ngài sẽ xuất bản các tác phẩm của Sebastian Bach thật sự làm tôi vô cùng hạnh phúc, trái tim tôi đang đập mạnh vì tình yêu mãnh liệt với nghệ thuật cao cả và vĩ đại của nhà soạn nhạc đã sáng tạo ra âm nhạc hòa âm này; Tôi mong muốn sớm được chiêm ngưỡng chúng.'

(Tháng 1/1801, gửi Hofmeister ở Leipzig.)

 'Cher Hummel, quê hương của Haydn là một điều tôi coi trọng và mừng rỡ. Nó như một món quà và khiến tôi cảm thấy hài lòng. Một góc nhỏ của một người nông dân, nơi đã sinh ra một vĩ nhân như vậy!'

(Nói với Hammel trên giường bệnh)

'Tôi luôn xem bản thân mình là một trong những người ngưỡng mộ Mozart hết lòng, và tôi sẽ mãi như vậy cho đến khi tôi rời bỏ thế gian này.'

(Ngày 6/2/1806, gửi Abbe Maximilian Stadler, người đã gửi cho ông bài luận về Mozart có tựa đề 'Lễ cầu siêu.')

 'Chính xác, một sự thiêng liêng luôn tỏa sáng không ngừng bên trong Schubert!'

(nói với Schindler khi ông nghe các bản nhạc 'Songs of Ossian,' 'Die Junge Nonne,' 'Die Burgschaft,' và 'Grenzen der Menschheit,' của Schubert)

 'Rossini là một nhạc sĩ tài năng và sáng tạo ra những bản du dương, êm dịu, nhưng âm nhạc của ông chỉ làm thỏa mãn cảm xúc và tinh thần thoáng qua của thời đại'

(Năm 1824, viết tại Baden, gửi cho Freudenberg.)

 'Những người Bôhêmiêng đều là những nhạc công bẩm sinh. Người Ý phải xem họ như một nguồn cảm hứng. Trường nhạc của họ hiện thị điều gì? Hãy nhìn vào thần tượng của họ, Rossini! Nếu may mắn không mang lại cho ông ta tài năng và những giai điệu dễ thương nhờ bát chước, thì ông ta học được gì từ trường đó ngoài khoai tây, một thứ chỉ làm ông ta no bụng mà thôi.'

(Trong một cuộc trò chuyện tại cửa hàng âm nhạc của Haslinger, nơi Beethoven thường xuyên ghé qua)

 'Goethe đã giết chết Klopstock trong tâm hồn tôi. Bạn có bất ngờ không? Bây giờ bạn cười chứ? Vì tôi thường đọc Klopstock. Tôi đã mang ông đi suốt nhiều năm khi tôi đi khắp nơi. Và điều gì nữa? Nhưng không phải lúc nào tôi cũng hiểu ông. Ông thường làm tôi bối rối, và ông luôn khởi đầu quá xa hoặc cao quá hoặc thấp quá. Nhưng ông vẫn là một vĩ nhân và đẩy linh hồn lên cao. Khi tôi không thể hiểu ông, tôi chỉ có thể đoán'

(Gửi Rochlitz, năm 1822.)

 'Tôi ngưỡng mộ Goethe và Schiller như là những nhà thơ, cũng như Ossian và Homer, nhưng thật đáng tiếc, tôi chỉ có thể đọc Homer qua bản dịch.'

(Ngày 8/8/1809, gửi Breitkopf và Hartel.)

Nguyễn Cảnh Bình